Философияның басты қызметтерінің бірі – адам тәрбиелеу

қиын, ол ештеңені түсінбейді; объектіні өзгертуге, құрал ретінде пайдалануға болады.Адам саналы, есті бола тұрса да, ет пен сүйектен жаралған

пенде болған соң, қателіктер жібереді, жаман ғадеттерге салынады, «жақсы менен жаманды айыра алмайтын» кездері болады. Жеткіншектің шалыс басқан жерлерін ата-ана, ұстаз, тәрбиеші дер кезінде байқап, мән беріп, шәкіртпен бірге түзеп отырмаса, онсыз жарамсыз қылықтар әдетке айналып, күш бермей кетуі мүмкін. ХІХ ғасырда өмір сүрген, британдық философ Г. Спенсердің пікірінше, адам бойындағы қорғасындай салмақты оңбағандықты сылып тастайтын саяси алхимия жоқ. Былайша айтқанда, адамды түзету

мүмкін емес. Мұндай пікірмен Абай келісе алмайды. Ол ғылымның, білімнің, даналықтың, мәдениеттің күшіне сенеді. Даналықтың мәнісі адамға әр түрлі үлгілер ұсыну арқылы адамды жетілдіру, түзету. «Мен егер закон қуаты қолымда бар кісі болсам, – деп жазады Абай 37-сөзінде, – адам мінезін түзеп болмайды деген кісінің тілін кесер едім». Достоевскийдің ойынша, қоғам да, адамдар да тәрбие саласында сыртқы объективтік жағдайларға (мемлекетке,

заңға, мектепке, т.б.) көбірек үміт артып, адамның өзіне, ниетіне, адамгершілікке, түсінікке, даналыққа, жақсылардың үлгісіне арқа сүйеуді ескермейді.
Тәлім-тәрбие философиясы тұрғысынан өмір – әрқашан да күрделі мәселе; ол – ойыншық не серуен емес. Өмірде өздігінен жүзеге асатын бастаулар болмайды. Қысқа ғұмырды қалай болса солай өткізу – ақылға сыймас даңғазалық болар еді.