Дүниегекөзқарастың үшінші тарихи формасы және ең жетілген түрі

Философияның негізгі анықтамаларының бірі, байырғы функциясы – дүниеге көзқарас, адамның дүниеге нақты, тиімді, пәрменді көзқарасын қалыптастыру. «Дүниеге көзқарас» деген ұғым айтуға да, жазуға да қиынырақ, әрі сыңаржақтылау. Бұл ұғым философияның басты нысанасы сыртқы дүние, табиғат болған кезде ХVIII ғасырда қалыптасқан. Философия, философиялық көзқарас сыртқы дүниемен шектелмейді, адамды да қамтиды, адамға бағытталған. Біз «дүниеге көзқарас» деген ұғымның орнына «көзқарас» деген ұғымды қолдануды жөн көрдік. Жұмыста бастан аяқ философия, философиялық көзқарас жөнінде, оның ерекшелігі, функциялары және рөлі жөнінде әңгіме болады. Бұл арада біз «көзқарас» ұғымының мазмұнын ашпақ ниеттеміз.Көзқарас – адамның қоршаған орта, дүние, өмір, уақыт жөніндегі және өзі, өзінің дүниеге қатынасы, дүниедегі орны жөніндегі ойы, пікірі, түсінігі. Көзқарас – адамдардың іс-қимылының бағдарламасы, адамдардың өмірлік ұстанымы, таңдаған талғамы. Көзқарас әр нәрсені танудың, түсінудің, бойға сіңіріп, басшылыққа алудың түйіні, тұжырымы. Көзқарастың түп тамырын түсінуге Лениннің мына пікірі септігін тигізеді: «Адамның алдында табиғат құбылыстарының желісі бар. Инстинкті адам, тағы адам өзін табиғаттан бөліп алмайды. Саналы адам бөліп алады, категориялар дегеніміз осы бөліп алудың, яғни дүниені танудың кішкене сатылары, табиғатты тануға және оны меңгеруге көмектесетін желінің өзекті пункттері» (Ленин В.И. Шығ. толық жинағы. 29 т., – Алматы, 1979. 87 б.). Көзқарас – естіліктің, саналылықтың көрінісі, кісіліктің белгісі. Саналы, есті адам өзін-өзі біледі, өзіне-өзі есеп береді; қоршаған ортаға, басқа адамдарға қалай болса солай қарамайды, белгілі бір тұрғыдан сынай, барлай қарайды.

«Рефлексия» деген латын сөзі бар. Тура мағынасы – «бейнелеу». Бірақ айнадағы, фотографиядағы біржақты бейнелеу жөнінде емес. Айнада рефлексия жоқ. Әңгіме адамның сыртқы дүниені, басқа заттарды, адамдарды танып, түсінуі арқылы өзін-өзі тануы, басқалардан өз бейнесін көруі жөнінде. Философия рефлексия деген ұғымды адамның өне бойы өзі жөнінде, өзінің басқаларға қатынасы жөнінде, өзінің сол ортадағы орны жөнінде ойланып-толғануын білдіру үшін қолданады. Рефлексия, сонымен, адамның естілігін көрсететін көзқарастық мәні бар ұғым. «Кіммін мен? Қайдан шықтым? Қолымнан не келеді? Неге ұмтылам?» деген сұрақ кімді болса да ойландырмай қоймайды. Адам бұл сұрақтарды өзінің, халқының атынан да қояды: «Кімбіз біз? Кімнен кем, кімнен артықпыз? Жеткен жеріміз қандай? Қайда барамыз?» Конфуцийдің шәкірттері арқылы бізге жеткен бір сөзі: «Мен өзімді күн сайын үш нәрсеге байланысты бақылап отырамын: адамдарға адал қызмет етіп келем бе, достарымның алдында адалмын ба, ұстазымның сөздерін есте ұстап жүрмін бе деп» (Конфуций. Уроки мудрости:

Сочинения. – М., Изд-во ЭКСМО; 2003, С. 17).

таңдану, таңырқау, анаған да, мынаған да қызығу». Сәби кезінен

адам қоршаған ортаны, әр алуан заттарды білмек болады, не болса соны сұрайды: Ол немене? Бұл немене? – деп. Есейген шақта да адамды мазалайтын сұрақтар көбеймесе, азаймайды.