Әдебиет теориясы. Нұсқалық. «Фолиант» баспасы, 2003. 344 бет. «Әдебиет теориясы»
жүктеу/скачать 1,48 Mb.
|
äåáèåò òåîðèÿñû. Íñàëû. «Ôîëèàíò» áàñïàñû, 2003. 344 áåò. « 2
Математика ДК есебі 2019, P7.04 - kk - 10100602474786, 11-ДЖТ, Тема Законы, закономерности и принципы менеджмента-melimde.com
| Б.В.Томашевский
Стилистика және өлең құрылысы Әдетте эпитет логикалық анықтамаға сай келмейді. Логикалық анықтаманы түсіну үшін мазмұн мен ауқым ұғымдарын қолдану керек. Әрбір ұғымның өз ауқымы мен өз мазмұны болады. Осы ұғым жалпы қамтитын өмірдегі мен ойдағы барлық құбылыстар, предметтер, заттар ұғымның ауқымына кіреді. Мысалы, “үй” сөзінің мағналық ауқымына осы сөзбен атауға болатын жер бетіндегі барлық үйлер кіреді. Ал осы ұғымның мазмұнына осы үйді кез-келген үй емес жайлардан ерекшелеп тұратын барлық белгілері жатады. Иттің үйшігі үй емес, өйткені оның үйге жалпы ұқсастығы болғанымен де үйді басқалардан ажыратып тұратын негізгі белгілері жоқ; оның үстіне иттің үйшігінің үйге қатысы жоқ тек өзіне ғана тән қасиеттері тағы бар. Егер осы белгілерге бұрын ұғымға кірмеген жаңа бір белгіні қосатын болсақ, онда ұғымның ауқымы мен мазмұны өзгереді. “Үй” сөзіне “ағаш” сөзін қосайық. Бұл белгі бұрынғы “үй” сөзінің ұғымында болмаған, өйткені ол үйдің ағаштан соғылған белгісін көрсететіндіктен де тас үйге қолданылмайтын. Демек, ағаш үйлер де болады дегенмізбен де бұл сөз үй еместерді үйден ажырата алмайды. Бірақ сөзге бұрын оның мағынасында болмаған жаңа белгі келіп қосылды. Бұл жерде сөздің ауқымы кішірейіп отыр; өйткені ағаштан салынбағана үйлердің барлығы да айтылмай отыр. Сонымен ұғымның мазмұны ұлғайғанда оның ауқымы тарылады; математика терминімен айтсақ, ауқым мазмұнға кері пропорционал. Бұл логикалық анықтамаға тән. Оның функциясы – мазмұнды кеңейту арқылы ауқымды шектеу. Логикалық анықтаудың мақсаты – ұғым мен предметті нақтылай түсу, оны осы тектес ұғымдардан айыра түсу. Эпитеттің мұндай қызметі жоқ, онда бұрын анықталған ұғым сол ауқымда, сол мазмұнда сақталанып қалады. Эпитет мазмұнға ештеңе қоспайды; ол онда бұрыннан бар белгілерді қайтадан орналастырып, олардың ішіндегі біреуі алға шығарып отыратындай. “Сұр қасқыр” мен “сұр ат” тіркестерінің мағнасы бірдей емес. “Сұр” сөзін атқа қатысты қолданғанда логикалы түрде бұл атты, боз, қасқа аттардан айырамыз. Ал қасқырға қатысты /ертегілердегі сұр қасқыр/ қолданылғанда “сұр” сөзі логикалық емес, өйткені бұл жерде “сұр” сөзін қасқырды басқа түсті қасқырлардан айыру үшін емес, қасқырлардың барлығына тән әдеттегі титік түс ерекшелігіне мән беріліп отыр. Әдебиетте “Эпитет” барлық уақытта сөздің осындай тар мағынасында қолданыла бермейді; кейде анықтауыш түрінде де кездеседі. Мағналық қызметінің көп түрлілігі арқылы эпитет сөзге эмоциональдық әр береді. Сөз әдеттегі терминдік қасиетінен айрылады. Мысалы, сұр қасқыр дегеніміз, зоологиялық термин емес. Егер осы сөз зоология оқулығында кездессе, онда ертегілердегі мағнасында, тіркесінде емес. Бір сөз тіркесі түрлі мәтіндерде не логикалық анықтама, не эпитет сыйпатында бола береді. “Қызыл роза” тіркесіндегі “қызыл” анықтамасын түрліше қабылдауға болады. Егер әңгіме гүлді өсіріп, баптаушылардың арасында болса, онда “қызыл” сөзі “қызыл розаны” шәйлік розадан, ақ розадан, т.б. бөлектейтін логикалық анықтама болады. Ал өлеңде “қызыл роза” қолданылса, ол түсті ажырату функциясын атқармайды; бұл жерде әдеттегі роза ғана сөз болып отыр. Ал анықтауыш “қызыл” қарапайым роза сөзіне эмоциональды әр, әсем әсер беру мақсатымен тіркесіп отыр. Эпитет құбылысы, кейбір белгіні ажырату үшін емес, оған ерекше мән беру, сөзге айрықша стилистикалық бояу беру қажеттілігі - барлық әдебиеттерге, барлық уақыттарға, барлық халықтарға тән құбылыс. жүктеу/скачать 1,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|