Әдістемелік нұсқау Физика 10

Жалғасы
136
4.  Егер  массасы  тұрақты  дененiң 
жылдамдығы екi есе азайса, онда оның 
кинетикалық энергиясы қалай өзгередi? 
— Ал жылдамдығы тұрақты болып, мас-
сасы екi есе артса ше? 
— Өзара әсерлесушi денелердiң потен-
циалдық энергиясы деп осы денелердiң 
өзара  орналасуына  тәуелдi  энергия 
деген қорытындыға келеді.
Дескриптор.
а)  Денелердiң  соқтығысуы  кезiнде 
импульс тiң сақталу заңы қандай сипат-
тайды.
ә) Импульстiң сақталу заңы орындалуы 
үшiн  қандай  шарт  қажет  болатынына 
мысалдар келтіреді. 
б) Егер массасы тұрақты дененiң жыл-
дамдығы  екi  есе  азайса,  онда  оның 
кинетикалық энергиясы қалай өзгередi? 
в)  Ал  жылдамдығы  тұрақты  болып, 
мас сасы екi есе артса қалай өзгеретінін 
анықтайды.
2) 
Зерделенген материалды бекіту.
Оқулықтағы графиктер мен суреттерге 
сүйеніп өтілген тақырыпты қайталау. 
“Ойлан-жұптас-бөліс”.  Берілген 
тапсырма  (сұрақ)  бойынша  әрбір 
оқушы жеке жұмыс жасау арқылы өз 
ойын қорытып, жұп болып пікір лерімен 
бөліседі; бұл бүкіл топтық талқылауға 
ұласады.
Жеке жұмыс. Оқушылар, өз бақылау-
ларына  сүйене  отырып,  орындалған 
жұмыс туралы қорытынды жазады. 
Жұппен, топпен жұмыс. Әрбір топтан 
бір  оқушы  жұмыс  нәтижелері  туралы 
айтады,  ал  қалған  оқушылар  оны 
толықтырады.
Қалыптастырушы бағалау. 
Оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткізіледі.  Мұғалім  оқушыларды  үш 
топқа  біріктіріп,  әр  топқа  тапсырма 
береді. Әр топтың оқушылары тапсырма 
тақырыбын  талқылайды.  Постер 
презентациясын  дайындайды  және 
сынып алдында сөйлейді.
Бағалау 
критерийлері.
ИТ (сұрақтар 
көрсетіледі).

Жалғасы
137
Бағалау критерийлері.
1. Постер тақырыбын ашу. 
2. Эстетикалық безендіру. 
3. Ғылыми сауаттылық. 
4. Ресурстар тізімі. 
5. Бірігіп орындайтын жұмыс. 
Топтар  арасында  жоғарыда  аталған 
талаптар  бойынша  өзара  бағалау 
өткізіледі.
Мұғалім  сабақтың  мақсатына  жеткені 
туралы қорытынды жасайды. 
сабақтың 
соңы
5 мин
Мұғалім  үйге  тапсырма  береді.  Үй 
тапсырмасы. §10, 1-2 сұрақтарға жауап 
беру; берілген жаттығудың 3-4 есептерін 
шығару.
Кері байланыс. 
Нені білген едім?
Нені білдім?
Нені түсіну оңай болды?
Нелер түсініксіз болып қалды?
Нені қосымша зерделеу қажет? 
V. гиДроДинаМиКа
пән: Физика
ұзақ мерзімді жоспардың 10.1 бөлімі
Күні:
Мұғалім:
сынып: 10
Қатысушылар саны: 
Қатыспағандар: 
1-сабақ
сабақтың тақырыбы: Сұйықтардың кинематикасы.
сабақ түрі: 
Жаңа материалды зерттеушілік сипаттағы презентациялау 
элементтерін пайдаланып зерделеу.
осы сабақ ар-
нал ған оқыту-
дың мақсат-
тары
10.1.5.1 — сұйықтар мен газдардың ағыстарын сипаттау.
сабақтың 
мақсаты
— Идеал сұйықтың қозғалысы жайлы мағлұмат беру;
—  Идеал  сұйықтың  қозғалысы  формулаларын  есептер 
шығаруда қолдана білуге үйрету;
— Топта бағалай білуге баулу.
бағалау 
критерийлері
— Идеал сұйықтың қозғалысы жайлы мағлұмат береді;

Жалғасы
138
—  Идеал  сұйықтың  қозғалысы  формулаларын  есептер 
шығаруға қолдана білуді үйретеді;
— Топта бағалай білуге баулу.
тілдік 
мақсаттар
— Сұйықтың қозғалысы жайлы мағлұмат беру;
— Сұйықтың қозғалысы формулаларын есептер шығаруда 
қолдана білуге үйрету;
— Өзін-өзі бағалай білуге баулу.
Құндылық-
тарды дарыту 
Топпен  жұмыс  жасау  барысында  оқушыларда:  ынты-
мақ тастық,  өз  білімі  үшін  жауапкершілік  сияқты 
құндылықтар дамиды.
пәнаралық 
байланыс
Ìàòåìàòèêà: сызықтық функция және оның графиктері, 
квадрат  теңдеулер,  теңдеулер  жүйесі,  тригонометрия 
элементтері.
аКт қолдану 
дағдылары
Электрондық оқулық, Интерактивті тақта, видеороликтер, 
слайдтар.
осыған дейін 
меңгерілген 
білім
Физика,  10-сынып:  Атмосфералық  қысым.  Торричелли 
тәжірибесі. 
Жабдықтар
Видео-сабақ: “Сұйықтардың кинематикасы”.
сабақ барысы
уақыт 
бойынша 
бөліп 
жоспарлау
сабақтағы жоспарланған іс-әрекеттер
ресурстар 
сабақтың 
басы
5 мин
Сабақтың басталуы.
Ұйымдастыру кезеңі. 
1. Сабаққа оң көңіл күймен ыңғайлану. 
2.  “сұрақты  қағып  ал”  әдісі  арқылы 
сабақтың тақырыбына жетелеу.
Сұрақтар: 
а) Импульстiң сақталу заңы орындалуы 
үшiн қандай шарт қажет? 
ә) Қандай қысым “атмосфералық” деп 
аталады?
б) Қатынас ыдыстар деп қандай ыдыс-
тарды айтады?
3. Сабақтың тақырыбы, мақсаты айты-
лады.
4. 
Бағалау  критерийлерін  анықтау 
(оқушылармен бірге): 
— Идеал сұйықтың қозғалысы жайлы 
мағлұмат алады;
“Сұйықтардың 
кинематикасы” 
тақырыбына 
презентация.

Жалғасы
139
— Идеал сұйықтың қозғалысы форму-
лаларын  есептер  шығаруға  қолдана 
білуді үйретеді;
— Өзін-өзі бағалай алатын болады.
5.  Бағалау.  Мұғалім  ынталандыратын 
сөздермен, бонустармен бағалайды. 
Бірігіп жасаған критерийлер бойынша 
оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткізіледі.
сабақтың 
ортасы
30 мин
1) 
Жаңа материалды зерделеу.
“Айналмалы бекеттер” әдісі.
Мұғалім сұрақтар береді: 
1. Ағын сызықтары деп нені айтады?
2. Ағын түтігі деп нені айтады? 
3.  Үзіліссіздік  теңдеуінің  физикалық 
мағынасы қандай? 
4.  Қандай  сұйықты  идеал  сұйық  деп 
атайды?
Мұғалім  сұрақ  қойған  кезде  оқушы-
ларға  әр  шағын  топты  бекетте 
орналастырып,  шаттас тыратын 
сұрақты  талқылауға  және  ойларын 
қағазға  немесе  тақтаға  жазуға  10 
мин беріңіз. Уақыт аяқталғанда топ 
басқа бекетке ауысып алдағы топтың 
жұмысын  жалғастырады.  Ауысу  әр 
10
  мин  сайын  болып  тұрады,  әр  топ 
барлық позицияларда болып шыққанға 
және  барлық  топтардың  ойларын 
ойлап шыққанға дейін жалғаса береді. 
Содан соң мұғалім:
— барлық нүктелердегi жанамалардың 
осы  нүк телердегi  сұйық  жылдам-
дықтарының бағытымен бiрдей түсетiн 
сызықтары  ағын  сызықтары  деп 
аталады;
—  ағын  сызықтарымен  шектелген 
сұйықтық бөлiгi ағын түтiгi деп аталады 
деп еске түсіреді. 
Бұнда  жаңа  тақырып  бойынша 
терминдер тиянақталады.
Дескриптор.
1) Оқушылар ағын сызықтары туралы 
түсінік алады;
“Физика” 
оқулығы, 
10-сынып.
Физикадан 
“Сұйықтардың 
кинематикасы” 
тақырыбындағы 
видео-сабақ.

Жалғасы
140
2)  Оқушылар  ағын  түтігі  деп  нені 
айтауға болатынын түсінеді;
3) Осы шамалардың өзара байланысын 
көрсететін өрнекті жазады.
Күтілетін нәтижелер.
Оқушылар:
— Идеал сұйықтың қозғалысы жайлы 
мағлұмат алады;
— Идеал сұйықтың қозғалысы форму-
лаларын  есептер  шығаруда  қолдана 
білуге үйренеді;
— Топта бағалай алатын болады. 
Қб:  “Бас  бармақ”  әдісі  арқылы  орын-
далады.
оқушылар:
—  Бернулли  теңдеуінің  физикалық 
мағынасы қандай екенін талқылайды; 
—  жұпта,  топта  мәселелік  сұрақтар 
құрастырады, оларға жауап береді:
“Пікір  алмасу”  (Showdown).  Әрбір 
топ  тақырыпқа  қатысты  4  сұрақ 
дайындайды. Әрбір сұрақты стикердің 
бірінші  жағына,  ал  жауабын  екінші 
жағына жазып, келесі топпен стикер-
лерін  ауыстырады.  Топ  басшысы 
с т и к е р д е г і   с ұ р а қ т а р д ы   о қ и д ы , 
топ  мүшелері  жауаптарын  жазып 
дайындайды. Көшбасшы белгі бергенде, 
барлығы  өз  жауабын  ашады  және 
жауаптарды талқылап, дұрыс жауап-
пен салыстырады.
1.  Қандай  сұйықты  идеал  сұйық  деп 
атайды?
2.  Қандай  қысым  гидродинамикалық 
деп аталады? Гидростатикалық қысым 
деген не?
3. Торричелли тағайындаған ақиқатты 
сипаттаңдар.
4. Ағын сызықтары деп нені айтады?
Барлық нүктелердегi жанамалардың осы 
нүктелердегi сұйық жылдамдықтарының 
бағытымен  бiрдей  түсетiн  сызықтары 
ағын  сызықтары  деген  қорытындыға 
келеді.
Дескриптор.
Бағалау 
критерийлері.
ИТ (сұрақтар 
көрсетіледі).

Жалғасы
141
а) Қандай сұйықты идеал сұйық бола-
тын дығын сипаттайды?
ә)  Қандай  қысым  гидродинамикалық 
деп аталады? Гидростатикалық қысым 
деген не, мысалдар келтіреді. 
б) Торричелли тағайындаған ақиқатты 
анықтайды.
2) 
Зерделенген материалды бекіту.
Оқулықтағы графиктер мен суреттерге 
сүйеніп өтілген тақырыпты қайталау.
“Ойлан-жұптас-бөліс”.  Берілген 
тапсырма  (сұрақ)  бойынша  әрбір 
оқушы жеке жұмыс жасау арқылы өз 
ойын қорытып, жұп болып пікірлерімен 
бөліседі; бұл бүкіл топтық талқылауға 
ұласады.
Жеке  жұмыс.  Оқушылар,  өз  бақы-
лауларына сүйене отырып, орындалған 
жұмыс туралы қорытынды жазады. 
Жұппен, топпен жұмыс. Әрбір топтан 
бір  оқушы  жұмыс  нәтижелері  туралы 
айтады,  ал  қалған  оқушылар  оны 
толықтырады. 
Қалыптастырушы бағалау. 
Оқушылар  арасында  өзара  бағалау 
өткізіледі.  Мұғалім  оқушыларды  үш 
топқа  біріктіріп,  әр  топқа  тапсырма 
береді. Әр топтың оқушылары тапсырма 
тақырыбын талқылайды. Постер презен-
тациясын  дайындайды  және  сынып 
алдында сөйлейді.
Бағалау критерийлері.
1. Постер тақырыбын ашу. 
2. Эстетикалық безендіру. 
3. Ғылыми сауаттылық. 
4. Ресурстар тізімі. 
5. Бірігіп орындайтын жұмыс. 
Топтар  арасында  жоғарыда  аталған 
талаптар  бойынша  өзара  бағалау 
өткізіледі.
Мұғалім сабақтың мақсатына жеткендігі 
туралы қорытынды жасайды.
сабақтың 
соңы
5 мин
Мұғалім  үйге  тапсырма  береді.  Үй 
тапсырмасы. §11, 1-2 сұрақтарға жауап 
беру; берілген жаттығуды орындау. 

Жалғасы
142
Кері байланыс. 
Нені білген едім?
Нені білдім?
Нені түсіну оңай болды?
Нелер түсініксіз болып қалды?
Нені қосымша зерделеу қажет? 
пән: Физика
ұзақ мерзімді жоспардың 10.1 бөлімі
Күні:
Мұғалім:
сынып: 10
Қатысушылар саны: 
Қатыспағандар: 
2-сабақ
сабақтың тақырыбы: № 1-зертханалық жұмыс:
“Тұтқырлығы  әртүрлі  сұйықта  қозғалатын  кішкентай 
шардың қозғалысын зерттеу”.
сабақ түрі:
Жаңа материалды зерттеушілік сипаттағы презентациялау 
элементтерін пайдаланып зерделеу.
осы сабақ 
арналған 
оқытудың 
мақсаттары
10.1.5.1 — сұйықтар мен газдардың ағыстарын сипаттау.
сабақтың 
мақсаты
— Идеал сұйықтың қозғалысы жайлы мағлұмат беру;
—  Идеал  сұйықтың  қозғалысы  формулаларын  есептер 
шығаруда қолдана білуге үйрету;
— Топта бағалай білуге баулу.
бағалау 
критерийлері
— Идеал сұйықтың қозғалысы жайлы мағлұмат береді;
—  Идеал  сұйықтың  қозғалысы  формулаларын  есептер 
шығаруға қолдана білуді үйретеді;
— Топта бағалай білуге баулу.
тілдік 
мақсаттар
— Сұйықтың қозғалысы жайлы мағлұмат беру;
— Сұйықтың қозғалысы формулаларын есептер шығаруда 
қолдана білуге үйрету;
— Өзін-өзі бағалай білуге баулу.
Құндылық-
тарды дарыту
Топпен  жұмыс  жасау  барысында  оқушыларда:  ынты-
мақ тастық,  өз  білімі  үшін  жауапкершілік  сияқты 
құндылықтар дамиды.
пәнаралық 
байланыс
Ìàòåìàòèêà: сызықтық функция және оның графиктері, 
квадрат  теңдеулер,  теңдеулер  жүйесі,  тригонометрия 
элементтері.
аКт қолдану 
дағдылары
Электрондық оқулық, Интерактивті тақта, видеороликтер, 
слайдтар.

Жалғасы
143
осыған дейін 
меңгерілген 
білім
Физика, 10-сынып: Атмосфералық қысым. Торричелли 
тәжірибесі.
сабақ барысы
уақыт 
бойынша 
бөліп 
жоспарлау
сабақтағы жоспарланған іс-әрекеттер
ресурстар 
сабақтың 
басы
5 мин
Сабақтың басталуы.
Ұйымдастыру кезеңі. 
1. Сабаққа оң көңіл күймен ыңғайлану. 
2. “Сұрақты қағып ал” әдісі.
№  1-зертханалық  жұмыс:  Тұтқырлығы 
әртүр лі сұйықта қозғалатын кішкентай шар-
дың қозғалысын зерттеу.
Жұмыстың  мақсаты:  зерттелетін  сұйық 
ішінде түсетін шардың жылдамдығы бойын-
ша  оның  ішкі  үйкеліс  коэффициентінің 
мәндерін анықтау.
Құрал-жабдықтар:  ішкі  үйкеліс  коэффи-
циентін анықтауға арналған құрал, шарлар 
жиынтығы, микрометр, секундомер. 
Қысқаша теория. Сұйықтың қозға лысы кезінде 
оның  қабаттарының  арасында  сұйықтың 
барлық  қабат тары ның  жылдамдығын 
теңдестіруге тыры сатын ішкі үйкеліс күштері 
пай да  болады.  Сұйықтың  бір-бірінен 
∆z 
қашықтықта  орналасқан  ең  жақын  екі 
қабаты 
Õ  осінің  бойымен  айыр машылығы 
∆V  шамасына  тең  әртүрлі  жылдамдықпен 
қозғалсын делік.
сабақтың 
ортасы
30 мин
1) 
Жаңа материалды зерделеу.
Сонда  осы  қабаттар  арасындағы 
∆S 
ауданға  ішкі  үйкеліс  күші  (тұтқырлық) 
әсер  етеді,  оның  шамасы  мынаған  тең:  
F = 
η
∆
∆
v
z
∆S,  мұндағы 
η  –  ішкі  үйкелістің 
динамикалық  коэффициенті  немесе  мәні 
сұйықтың қасиеттеріне және температураға 
байланысты  болатын  жай  тұтқырлық 
коэффициенті. 
∆
∆
v
z
  –  жылдамдықтың 
көлденең  градиенті  деп  аталады,  ол 
Z  осі 
бағытында ағын жылдамдығының қалай 
“Физика” 
оқулығы, 
10-сынып.

Жалғасы
144
өзгеретінін көрсетеді. Жоғарыдағы теңдеуді 
η-ға қатысты шешіп, табатынымыз: 
η =
F
v
z
S
∆
∆
∆
.
Олай болса, ішкі үйкеліс коэффи циен ті сан 
жағынан  жылдамдық  градиенті  бірге  тең 
болғанда  бірлік  ауданға  әсер  ететін  күшке 
тең  болады.  ХБ  жүйесінде  ішкі  үйкеліс 
коэффициентінің  өлшем  бірлігі  мынадай: 
[
η] = 1Н·см = Па·с= 10 Пуаз. 
ХБ жүйесінде ішкі үйкеліс коэффициентінің 
бірлігі  —  пуаз.  Бір  пуаз  0,1  Па·с-қа  тең. 
Тұтқыр лық  коэффициенті  жағар май 
материалда рының  маңызды  сипат тама-
ларының бірі болып табылады. Тұтқырлық 
коэф фи циентін  анықтаудың  көптеген 
тәсілдері  бар.  Ең  қарапайым  және  ең 
кең  тарағандарының  бірі  –  сұйық  ішінде 
түсетін  шардың  жылдамдығын  өлшеуге 
негізделген әдіс. Сұйық ішіндегі шарға әсер 
ететін  күштер:  1.  Тік  төмен  бағытталған 
ауырлық күші, ол мынаған тең: 
P = m
ш
·g= 
=  4/3·
p·r
3
·r
ш
·g.  2.  Тік  жоғары  бағытталған 
Aрхимед  күші,  ол  мынаған  тең: 
Q = m
с
·g =  
= 4/3 
p·r
c
r
ш
·g, мұндағы r – шардың радиусы, 
g  –  ауырлық  күшінің  үдеуі,  r
ш
  –  шар 
материалының  тығыздығы, 
r
с
  –  сұйық тың 
тығыздығы.  Осы  күштер  айырымының 
әсерінен шар үдеу алып қозғалады, өйткені 
ауырлық күші кері итеруші күштен артық. 
3.  Сұйықтықтың  тұтқырлығы  тудыратын 
тік  жоғары  бағытталған  кедергі  күші. 
Аз  жылдамдықтар  үшін  және  кішкентай 
өлшемді  денелер  үшін  бұл  күш  мына 
формуламен  анықталады: 
F = 6p·h·r·v. 
Осылайша, кедергі күшінің шамасы жылдам-
дыққа байланысты: қозғалыс жылдамдығы 
неғұрлым үлкен болса, кедергі күші көбірек 
болады.
Шар сұйық ішінде түскен кезде кедергі күші 
ауырлық күші мен Aрхимед күшінің айы-
рымына тең болғанға дейін оның қозғалысы 
артады: 
F = P – Q.  6  p·h·r·v  =  4/3p·r
3
r·g– 
– 4/3 
p · r
3
 
rс · g. 
Бағалау 
критерийлері.
ИТ (сұрақтар 
көрсетіледі).

Жалғасы
145
Осы  мезеттен  бастап,  шар  белгілі  бір 
тұрақты жылдамдықпен бірқалыпты қозғала 
бастайды.
Жазылған теңдеуден алатынымыз:
h = 2 9 · r
ш
 · 
r
с
 
v · g · r
2
 
Жұмыстың  барысы.  Құралдың  негізгі 
бөлігі зерттелетін сұйықпен (глицеринмен) 
толтырылған  биік  шыны  цилиндр  болып 
табылады,  Цилиндр  қабырғаларына  бір-
бірінен  белгілі  бір  қашықтықта,  шардың 
сұйықтағы бірқалыпты қозғалысына сәйкес 
келетін сақина тәрізді екі m және n белгілері 
орнатылған.
№ Шар-
дың 
диа-
метрі 
D, м
Шар-
дың 
ра 
д иусы 
r, м
Бел-
гілер-
дің 
ара қа-
шық-
тығы 
l, ì
Шар-
дың 
түсу 
уақы-
ты 
t, c
Шар-
дың 
түсу 
жыл-
дам-
дығы 
v, м/с
Тұт-
қыр-
лық 
коэф -
фи-
циен-
ті 
η, 
(Н·с)/
м
2
1
2
3
сабақтың 
соңы
5 мин
Мұғалім  үйге  тапсырма  береді.  Үй 
тапсырмасы. Қайталау.
Кері байланыс. 
Нені білген едім?
Нені білдім?
Нені түсіну оңай болды?
Нелер түсініксіз болып қалды?
Нені қосымша зерделеу қажет?

146
2 -
тоқсан
2 - б ө л і м .  Жылу ФизиКасы 
VI. МолеКулалыҚ-КинетиКалыҚ теориЯның негізДері
пән: Физика
ұзақ мерзімді жоспардың 10.1 бөлімі
Күні:
Мұғалім:
сынып: 10
Қатысушылар саны: 
Қатыспағандар: 
1-сабақ
сабақтың тақырыбы: Молекулалық-кинетикалық теорияның 
негізгі қағидалары.
сабақ түрі: 
Жаңа материалды зерттеушілік сипаттағы презентациялау 
элементтерін пайдаланып зерделеу.
осы сабақ 
арналған 
оқытудың 
мақсаттары
10.2.1.1  —  молекулалық  кинетикалық  теорияның  негізгі 
қағидалары мен идеал газды сипаттау.
сабақтың 
мақсаты
—  МКТ  негізгі  қағидалары  және  оның  тәжірибелік 
дәлелдемелері жайлы мағлұмат беру;
—  МКТ  негізгі  қағидалары  және  оның  тәжірибелік 
дәлелдемелерінің формулаларын есептер шығаруда қолдана 
білуге үйрету;
— Бірін-бірі бағалай білуге баулу.
бағалау 
критерийлері
— МКТ негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелде-
мелері жайлы мағлұмат береді;
— МКТ негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелде-
мелерінің формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге
 
үйретеді;
— Топта бағалай білуге баулу.
тілдік 
мақсаттар
— МКТ негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелде-
мелері жайлы мағлұмат беру;
— МКТ негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелде-
мелерінің формулаларын есептер шығаруда қолдана білуге 
үйрету;
— Өзін-өзі бағалай білуге баулу.
Құндылық-
тарды дарыту 
Топпен  жұмыс  жасау  барысында  оқушыларда:  ынтымақ-
тастық, өз білімі үшін жауапкершілік сияқты құндылықтар 
дамиды.

жүктеу/скачать 1,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: