Әлдихан Қалдыбаев
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- АРМА, ӘЗ НАУРЫЗ!
- КӨНБІСТІК КӨРІНІСІ
- АЛЫПТАРДЫ АСҚАР ТҰТ
- ПАРЫҚТЫ БІЛ...
МАҚАЛ – СӨЗДІҢ МӘЙЕГІ Барлық ұлы, ұсақ, үлкен-кіші нәрсе сияқты, мақалды да адам шығарған. Қазақта мақалды көп шығарған адам, меніңше, Бауыржан Момышұлы. «Ақиқат пен аңыз» романының авторы Әзілхан Нұршайықов Бәукеңе осынысының сырын білмек болып сұрақ та қойған. Батыр мақалды шығарайын деп шығармағанын, олары өмірде болған жағдайларға байланысты аузынан оқыс та, ойланып та шыққан сөздері екенін айтқан. Рас-ақ қой. «Опасызда отан жоқ», «Отан үшін отқа түс, күймейсің» деген тәрізді қанатты сөздерді Батырдың Батыры Бауыржан ғана айта алған. Бауыржан Момышұлының мақалдары зерделе- ген адамға үлкен әңгіменің арқауы боларлық. Шынында, Бауыржандай ақылды адам шанда біреу. Жанынан мақал-мәтел шығара алмайтындар ең болмаса, халықта бар даналықты орынды, ұтқыр пайдалана алса да аз болмас еді. Жоқ, «Жібекті түте алмаған жүн етедінің» керін келтіреді. Мақал-мәтелді біреудің басын жарып, көзін шығарып айтқанын естігенде зығырданың қайнайды. Ондайлар – рухани мүгедектер. Оларға мақал-мәтел, жалпы ана тіліміз ана сүтімен, ата сөзімен дарымаған. Обал! Мақал-мәтелді кейін оқып біліп, жаттап алуға да болар, бірақ ондай уызынан жарымағандар оңдыртып қолданса ғана нысанаға дөп тиеді. Ұлы Бауыржан Момышұлы бесік жырын, ана әлдиін, ата мен әженің ертегілерін тыңдап өспеген баланың жарымжан болатынын қадап айтқан. Бәукеңнің бұл сөзінің байыбына жете алмайтын орашолақтар – осал тәрбие- нің жемісі. Бұл – айналып келгенде ата-анаға, қарияларға мін. АРМА, ӘЗ НАУРЫЗ! «Ауырып ем ізде, Ауырмайтын жол ізде!» «Фарабиз» деген дәрінің қорабына осылай жазылыпты. Бұл дәрінің иесі «ФитоГауһар» ЖШС таңдану белгісін (!) қоймаса да таңданасыз. О заманда бұ заман «Ауыр» деп бұйырғанды кездестіріп отырғаным осы. Енді осы шіркіндердің дәріні жарнамалаған мәтініне көз жіберейік. «Жүрек қантамырларына қолайлы әсер етеді: оның қабынуына, ауырған тұсын тыныштандыруға және өт қалтасына. Бұл асқазан жарасын жіңішке ішек ауруларын өт қалтасы мен өт жолын, бауырды және ішектің қабынуын емдеуге арналған қосымша дәрі-дәрмек ретінде, сондай-ақ, олардың алдын-алу үшін кеңінен ұсынылады». Ал, енді осының орыс тілдегі мәтінін келтірейік: «Оказывает благоприятное действие на желудочно-кишечный тракт: противовоспалительное, обезболивающее, желчегонное. Рекомендован для профилактики и в качестве вспомогательного средства для лечения при гастрите, язвенной болезни желудка, двенадцатиперстной кишки, острых и хронических заболеваниях желчного пузыря, желчных путей и печени, воспалительных процессах кишечника». Масқара! Қазақша мәтін – орысшаға алыстан маңайлайтын былдыр-батпақ. Ең сорақысы бұл дәрі қазақшадағыдай, жүрек қан тамырларына әсер етпейді, орысшадағыдай, «оказывает благоприятное действие на желудочно-кишечный тракт». Бұл біздің қазақшалауымызда, ішек-қарын жолына қолайлы әсер етеді. Сонда бұл дәріні «ФитоГауһар» ЖШС-нің жазуы бойынша ішкен адам ауру таба ма, айыға ма, белгісіз. Жоқ, белгілі, өздері жазып отырғанындай, ауырып, ем іздейтін болады. Шақыру – айдарын қазақшаласақ, біздіңше былай: Ауырып, ем іздегенше, Ауырмайтын жол ізде. Бұл енді құлаққа кірер еді. Құрметті оқырман, бұл жазушының сонша ұсақтағаны несі, - деп сөгіп отырған боларсыз. Мен бұл жерде аударманың да үлкен өнер екенін ескерткім келіп отыр. Абай, М. Әуезов, Ғ. Мүсірепов тәрізді ұлы аудармашыларды былай қойып, кәдімгі еңбек торылардың өзі де аудармаға мықтап мән беруі керектігін, ешкімнің де ауа жайылуына болмайтынын қолыма түсіп қалған дәрі қорабындағы жазудан шошып отырып айттым. Шынында да, дүниедегі ең қымбат – адам өміріне қатысты айтатынын осылай аударған сабаздарға не айтарсың? Осы жерде қазақ тілінің үлкен проблемасы жатыр. Қазақ тілін ғылым, өндіріс, қаржы салаларына енгізуді, ресми тіл етуді мықтап жөнге қоймай, көсегеміз көгеріп, көрпе-жастығымыз ұзармайды. Бұл ретте бұқаралық ақпарат құралдарының атқаратын рөлі айтып тауысқысыз. Бірақ қазіргі бұқаралық ақпарат құралдары қазақ тілінің хал-ахуалын оңалту емес, сорлатуға жұмыс істеп жатқандай. Оның басты себебі өмірдің барлық саласы тәрізді БАҚ-та да ұрпақ алмасуы жүріп жатыр. Қазақ тіліне уызынан жарыған аға ұрпақтың орнына асфальтта өскен жастар шықты басылым беті мен эфирге. Осы өзгерістің оңды жағы көп дегенімізбен, ойласатын тұстары да аз емес екен. Соның бірі, тіптен ең бастысы, орыс тілінен аударма. Иә, аударма қашаннан тілді байытудың тиімді көзі болып келген, бола береді. Егер жөнді аударма жасай алмасақ, тіліміз шұбарланады, адам түсінбес ми батпақка батамыз. Мен өмір тәжірибемнен білемін, орыс тілінен ат-тонын ала қашатын журналистер – аудара алмайтындар. Олардың уәжін көп естігенмін, сондағылары – қазақ тілін дамытуға қамқорсыну. Шын мәнінде бұл – әлсіздігіне сылтау. Ал, орыс тілінің «тіл ұстартып, өнер шашудағы» рөлі әлі кеміген жоқ. Сондықтан да мен ойлаймын: журналист, жалпы қаламгер аударма жасауға жүйрік, сауатты болуы керек. Ондай шеберлікке жетудің көп құпиясы жоқ, ең алдымен, филология, журналистика факультеттеріне әдебиетті жан-тәнімен сүйетін, қаламының желі бар жас түсуі тиіс; екіншіден, ол жақсы оқуы керек; үшіншіден, ол екі-үш сөздің басын құрастыра салып, редакцияға тұра жүгірмей, өзіндік шыңдалу мектебінен өтуі қажет; төртіншіден, БАҚ-қа көп үңілгені мақұл; бесіншіден, «оқығанды көңілге тоқығаны»; алтыншыдан, кейбіреудің көңіліне келсе де айтайық, қолынан жазу келмейтін адамның редакция маңынан нан табудан күдер үзгені жөн; ақырында, адамда Құдай берген талант болмай, бәрі бос. Қазіргі БАҚ қызметкерлерінің соншама жүдеп кеткені туралы бір-ақ мысал келтірейін, Наурыз мейрамын барша халқымызбен бірге республикамыздың телевизия қызметкерлері де қуана қарсы алып, небір тамаша хабарларын көрсетті. Олардың бәрі дерлік өз қуаныш-тілегін: «Ар ма, әз Наурыз!» - деп білдірді. Құдайым-ау, сонда бас мейрамымызға жөндеп құрмет көрсете алмағанымыз ба? Мұның дұрысы – «Арма, әз Наурыз!» Арма – аман-есен бе, есен-сау ма деп сәлемдесу. «Қазақ тілінің сөздігінде» (Алматы – 1999) бұған мынадай бір әдемі мысал келтірілген: Жасық пышақ өтпейді жаныса да, Жаман арма демейді таныса да. Қазақстандағы бүкіл тележурналистердің бірде-біреуі арманың – амандасу екенін білмей жатқаны көңілге қорқыныш ұялатады. Арма – архаизм емес, екінің бірі дерлік кездескенде айтып жүрген сөз. Қолыңа қалам алған екенсің, біліп жаз. Ол үшін оқы, ізден, үйрен. Журналист – ат, жұмыс аты. Ат бір сүрінген жерінде қайта сүрінбейді. Журналист те бір жазғанында қателескен екен, қайталамауы керек. Мен «Еңбек туында» (қазіргі «Ақ жол») екі рет қателестім, екі қатемді де қайтып қайталаған емеспін. Бір материалымда «Кафэ» деп жазып жіберіппін. Редактор Баттал Жаңабаев шақырды. Бардым. Қатемді көрсетті. Мойында- мадым. «Кафэ» деп жазылады», - деп қасарыстым. «Ана «Шолпан» кафесіне барып, оқып кел», - деді Бәкең. Бардым. редактордікі дұрыс болып шықты – «Кафэ» емес, кафе екен. Ендігі бір материалымда «экскаваторды» «эксковатор» деп жазып, қате жібердім. Бәкең шақырып алып, қатемді бетіме басты. Бәкеңнің де, орынбасары Төленді Оңғарбаевтың да тәрбиелеу тәсілі жазғанымыздың әріп қатесі тұрмақ, үтір қоя алмасақ, алдына шақырып, кемшілігімізді бетімізге басатын. Мен – филологпын, жазушымын. Сонда да қате жібердім, редактор қателеспеді. Сөйтсем, мұнда бір заңдылық бар екен, редактор қаламынан шыққан өз сөзіне ғана емес, тілшілердің жазғанына да мейлінше жауапкершілікпен қарайды екен. Кейін мен редактордың орынбасары, бас редактор болған 28 жыл ішінде бұл тірлікті армансыз атқардым. Бірақ мен ешкімді де қолжазбасындағы қатесі үшін алдыма шақырып, қабақ шытып көрген емеспін. Есесіне, тілшілер мен қараған материалдарды оқып шығып, өздері ойға қалар еді. Сондағы менің ұстанғаным орыстың ұлы жазушысы Г. Короленконың үлгісі болды. Бірде Короленкоға бір жас жазушы шағын әңгімесін әкеліпті. – Ертең келіңіз, - депті Короленко әлгіге. Жас жігіт ертеңіне келіп, әңгімесін көрсе, Короленко бір сөзін де өзгертпепті, тек тыныс белгілерін қойып шығыпты. Сонда ұлы жазушы жас жазушыға бір сөз де айтпапты. Автор әңгімесін оқып шығып, танымай қалыпты, құлпырып кеткен. Бұл жас жігіт Антон Чехов екен. Болашақ ұлы жазушы үшін бұл үлкен сабақ болған. «Болмасаң да ұқсап бақ, Бір ғалымды көрсеңіз», - деп Абай айтпақшы, редактор ағаларымнан үйрендім, классик жазушыларға ұқсадым, онымнан не шықты, оны мен емес, басқалар, тәлім-тәрбиемді көргендер айтар. Менің айтарым: ауызекі айтқан сөзің – өзіңдікі, маған десең, оттай бер, баспа бетін көрген сөзің – халықтікі, жанып тұрған оттай көр. КӨНБІСТІК КӨРІНІСІ Мамырдың бірі облысымызда Қазақстан халықтарының бірлігі күні рстінде ерекше салтанатпен мерекеленді. Тараздың «Достық» алаңына жиналған жұртшылық алдында облыс әкімі Б.Б.Жексембин жарқын сөз сөйледі. – Елбасымыз осыдан он жыл бұрын өз жарлығымен 1 мамырды Қазақстан халықтарының бірлігі күні мерекесі деп жариялағаны белгілі, - деді облыс әкімі. – Бұл күн бір өзінде 130 халықтың топтары мен өкілдері тұратын тәуелсіз еліміздің тарихына орны бөлек атаулы күн болып енді. Елбасымыздың биылғы жылғы халыққа жолдауынан туындайтын міндеттерге сай бәсекеге барынша қабілетті әлемдегі дамушы 50 елдің қатарынан орын аламыз десек, бізге ұлтаралық түсіністік, қоғамдық келісім ауадай қажет. Тәуелсіздікке қолымыз жеткен күннен бастап Президентіміз ел бірлігіне ерекше ден қоюмен келеді. Бұл бағытта бірқатар батыл қадамдар жасалғанын да жақсы білесіздер. Соның бірі – Қазақстан халықтары Ассамблеясының құрылуы дер едім. 1995 жылғы наурыз айында алғашқы сессиясы өткен Ассамблеяның содан бергі уақыт аралығында халықтар достығын нығайтуға, жас мемлекетіміздің аяғынан нық тұруына қосқан үлесін ешкім жоққа шығара алмайды. Президентіміз үстіміздегі жылғы халыққа Жолдауында: «Біз қазақ халқының сан ғасырлық дәстүрін, тілі мен әдебиетін арттырып, дамыта береміз. Сонымен қатар ұлтаралық және мәдениетаралық келісімді, біртұтас Қазақстан халқының ілгері дамуын қамтамасыз етеміз», - деп атап көрсетті. Мерекелік шеруде мәлім болғанындай, біздің облысымызда 21 ұлттық-мәдени орталық бар екен. Соның бірі – қазақ ұлттық-мәдени орталық – диаспоралық қауымдастық. Ал, диаспора өздерінің тарихи отанынан өзге жерді қоныстанған адамдар. Біз, қазақтар, тарихи отанымызда тұрып жатқан халықпыз. Ендеше, диаспоралар құсап ұлттық-мәдени орталық ашқанымызға не жорық?! Ұлттық-мәдени орталық белгілі бір диаспораның – тағдыр айдап Қазақстанға келіп калған белгілі халықтың аз тобының жоғын жоқтап, мұңын мұңдайды. Орталықтар атқарып отырған жұмыс мазмұны шын мәнінде де осылай болып отыр. Олар өздері өкілі болып табылатын диаспораның тілі, діні, ділі, мәдениеті тәрізді мәселелермен айналысады. Түбегейлі мақсат айқын – Қазақстан халықтарының достығын нығайту, республикамыздың дамуына үлес косу. Ұлттық-мәдени орталықтардың құрылғалы бергі он бір жылғы тыныс-тіршілігі мұны әбден әдемі дәлелдеп отыр. Облыс көлемінде бұл орталықтар кіші ассамблеяға топтасқан, республика көлемінде Қазақстан халықтары Ассамблеясы деп аталынады. Хош, бәрі дұрыс. Дұрыс емесі – біздің облыста қазақ ұлттық-мәдени орталығы құрылып, өзімізді диаспоралар қатарына қосқанымыз. Ұлттық-мәдени орталықтар құрылып жатқан 1995 жылы облыстық әкімдікке қазақ зиялыларын жинап, қазақ ұлттық-мәдени орталығын құру жөнінде құрылтай сияқты бір жиын өткені есімде. Қайран біздің қойдан жуас зиялыларымыз кіші ассамблея хатшылығының меңгерушісі Күләш Әбдікешова қазақ ұлттық-мәдени орталығын құру керектігін айтқанда үндемей ғана отырды. Тарих ғылымдарының докторы, профессор Көкіш Рыспаев екеуіміз қарсы шықтық. Көкіш ағай да, мен де тыңдар құлаққа әжептәуір айттық, ұзын-ырғасы мынау: Қазақстанның иесі – қазақ халқы. Біздің жаны жомарт, құшағы кең, досқа адал халқымыз Қазақстанды мекендейтін бір де бір халықты өгейсітіп көрген емес. Кәдімгі өзіміз айтатын «Бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып» өмір сүріп, еңбек етіп жатырмыз. Мейлі, аз ұлттар мәдени орталықтар құрсын, оған таңдаулы ұл-қыздары шоғырланып, берекелі іс атқарсын. Ұлттық-мәдени орталықтар қандай да бір мәселенің оң шешімін мемлекеттік мекемелерден дәметеді. Аз ұлттың мейлі балаларының өз ана тілінде білім алуы, мейлі мәдениетін дамытуы, мейлі салт-дәстүрлеріне өріс беруі – бәр-бәрі – мемлекеттің қамқорлығы арқасында жүзеге асырылады. Бұл жомарт мемлекет – қазақтың мемлекеті, тарихи отаны. Бұл адамгершілігі мол, иманды мемлекет – өзін паналаған өзге ұлттардың екінші отаны. Бұл мемлекеттің байырғы халқы ешуақыт диаспора бола алмайды. Қазақ халкы мемлекет қамқорлығына ешуақыт зәру болып, қол жаймайды. Мемлекеттің өзі-өзінің негізі болып табылатын халқының қамқоры, қызметшісі. Ендеше қазақ ұлттық-мәдени орталығын құру – саяси соқырлық. Біздің осы іспетті жайлап та, қызынып та айтқан сөзіміз Күләшқа әсер етпеді. Ол кісіні қостайтын адамдар да табылды. Сөйтіп осындай оғаш орталық құрылды. Жиын тарап, есікке беттегенімізде Күләш мені тоқтатты. – Әлдеке, сонша қатты кеттіңіз. Дұрыс айттыңыздар. Амал жоқ, бұл – Тшановтың нұсқауы, - деп жымиды Күләш Әмедиқызы. – Керегі жоқ құрылым. Не істейді енді? Мен әкімге айтайын, «қойыңыз» дейін, - дедім мен. Күлекең екі ойлы қалыпта қалды. Ал, түкке де қажеті жоқ, түкті де бітірмейтін қазақ ұлттық-мәдени орталығы санда ғана барға есептеліп жүр. Қазақ балаларын оқыту, мәдениетті, ұлттық салт-дәстүрімізді өркендету, тілімізді, ділімізді, дінімізді қалпына келтіру мәселелерінің бәрімен облыс әкімінің департаменттері, басқармалары, бөлімдері айналысады. Бұл – олардың тікелей мемлекеттік міндеті. Сонда мәдени орталығымызға не қалады, түк те қалмайды. Ақыры құрылған екен, ең болмаса, бірдеңелерге мұрындық болғансып, түртпектеп жүрсе ғой, жоқ, түк жоқ. Басқаны қайдам, өз басым осы мәдени орталықтың бір мәдени шара өткізгенін көрген емеспін. Себебі, оның басшылары әдебиет пен мәдениетке үш қайнаса, сорпасы қосылмайтын технократтар. Тұра тұрыңыз, қазақ ұлттық-мәдени орталығының да, әдетте, оның басшыларының да атқаратын бір ісі бар, ол – Наурыз мерекесінде ТарМУ-дың әдемі қазақ үйлерін жайнатып тігу. 1 мамыр мерекесінде ТарМУ-дың колоннасын бастап жүру. Басқа ұлттық-мәдени орталықтарының бір-бірден өз үйлері, бір-бірден өз колонналары бар. Өйткені олардың өздері де бар. Біздің мәдени орталығымыздың түкке қажеті жоқ екенін наурызда мекемелер мен ұйымдар тіккен үйлер мен 1 мамырда мәдени орталық атын жамылмай-ақ ағылып өткен қазақ колонналары да дәлелдесе керек. Бір қуанарлығы, мұндай сүйекке таңба боларлық орталық өзге бірде-бір облыста жоқ. Елбасымыз бір сөзінде Ассамблеяның атқарған жұмысына разылық білдіре келе, оның қызметіне жаңа серпін беріп, құрылымдық түріне өзгеріс енгізсе артық болмас еді дегенді айтып қалды. Амандық болса, көрерміз, ондай өзгерістер де болар. Бірақ бір нәрсе айқын – бұл бағыттағы қандай да құрылым нендей де өзгеріске ұшырамасын, қызметінің мәні өзгеріссіз қалады, ол – ұлтаралық және Мәдениетаралық келісімді, Қазақстан халықтарының дамуын қамтамасыз ету. Бұл істе республика атына ие қазақ халқы көшбасшылық дәрежесінде болуы керек. Ендеше, ол халықтың – қазақ халқының біздің облыста тұратын өкілдерін – қазақтарды диаспораға теңеп, ұлттық-мәдени орталыққа біріктіру, сыпайылап айтқанда, әбестік. Біз, қазақ халқы, көнбіспіз, мойнымызға қарғыбау іліп қойсын, кеудемізге орден тағып берсін, көне береміз. АЛЫПТАРДЫ АСҚАР ТҰТ Қазақ балалар әдебиетінің теңдесі жоқ классигі Бердібек Соқпақбаев тұла бойы тұнып тұрған әзіл-қалжың, күлкі-келемеж кісі еді. Торсықтай маңдайын астынан атқылаған ақыл тырсылдатып тұратын тәрізді көрінетін Бекең қазақ «Айтқыш» деп атайтын адамның да дәл өзі еді. Қазақ балаларын тәрбиелеуге теңдессіз үлес қосқан жазушының осы бағыттағы ойлары ұшан-теңіз болатын. Студент кезімде, кейін Алматыға жолым түскенде ұстазым іспетті болып кеткен ағаға әдейілеп жолығып, әңгіме-дүкен құрған сәттерім аз болған жоқ. Сондай бір кездесуде Бекең: – Балаларды «өйт-бүйт» деп түртпектеу жақсы емес. Оныншы класты бітірген қазақ балаларын қолына Абайдың кітабын беріп, оңаша үйге қамап қойып, «Осындағы өлеңдерді түгел жаттап алған күні шығасың жарық дүниеге» деу керек. Абайды жаттаған, түсінген бала өмірден таяқ жемейді, - деді. Мен аға сөзінің астарын сол сәтте де түсінгенмін, тәнті болғанмын, қазір де солаймын. «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін Жаздым үлгі жастарға бермек үшін». Байқайсыз ба, өлеңдерінің кімге, не үшін керек екенін Абайдың өзі айтқан. Жұмбақ адамның жүрегінің түбіне терең бойлау үшін, әрине, оның өлеңдерін жаттап алу керек. Қазіргі еліктегіш, солықтағыш жасқа зорлап жаттатқаннан басқа амал жоқ. Бердібек ағаның жоғарыдағы сөзіне Абай талантына табынумен бірге жастарға жаны ашу да арқау болған ғой. Ешкім де баласын қамап қойып, Абайды жаттатпас, бірақ жазушыны осы сөзді айтуға мәжбүр еткен проблема – балаларымыздың өмірге еш дайындықсыз, білімсіз араласып, таяқ жеп жүргендігі. Бекең өмір сүрген кезде, яғни жиырмасыншы ғасырда қазіргідей ешкім қыстамай-ақ, балалардың өздері барып топырлайтын компьютер залдары жоқ болатын. Жазушы ағамыз балалардың көзін көгертіп, өңін бозартқан осы компьютер залдарын көрсе, «Бұларың дұрыс екен, Абайды жаттап керегі не, өстіп ойнай беріңдер» демес еді, әрине. Өйткені Бекең – өмірден жүрегі қазақ деп соғып өткен жазушы. Халықтың болашағы – бала. «Баланы – жастан» деген де тәрбие айтылған. Тәрбие ұлттық реңк алмай, бала ойлағандай болып өспейді. Ұлттық тәрбие берудің ең құнарлы қайнарларының бірі – ұлылар өнегесі. Ол ұлыларымыз: өлеңде — Абай, жырда – Жамбыл, ғылымда – Қаныш, жазушылықта – Мұхтар, батырлықта – Бауыржан, әнде – Бибігүл. Осы алыптарды асқар тұтып, өнегесімен өсірсек, жастардың көсегесін көгертеміз. «Атаға қарап ұл, Анаға қарап қыз өседі». ПАРЫҚТЫ БІЛ... Парық пен нарық дыбысталуы жағынан ғана ұқсас сөздер еді, мағыналық та ұқсастық тапқан сыңайлы. Бір нәрсенің парқын білу оның бағасын бағамдауға саяды, ал бағаңыз – нарық. Қазақ қазіргідей «Бағасы қанша?» дегеннен бұрын «Нарқы қанша?» деп сөйлеген. Нарық – сауда бағасы. Парық – адамгершілік бағасы. Сауданың бағасы қалай да белгілі болады. Белгілі дәрежеде нарықтың өлшемі бар. «Үйдегі нарықты базардағы сауда бұзады». «Аларманға алтау – аз, берерменге бесеу – көп». Дегенде, сауданың нарқы шығып, тоқтам жасалысады. Бітті, баға анықталынды. Парық – жақсы мен жаманның, арзан мен қымбаттың, асыл мен жасықтың, күшті мен әлсіздің, озық пен тозықтың, т. т. мән-жайы, жай-жапсары, өлшемі, бағасы. Осылардың әрқайсысының жеке-жеке алғандағы айырмашылығын ажырату, ерекшелігін білу – парық, әне,сол, ал олай ете алмау – парықсыздық. Өмірдің өңін кетіретін келеңсіздік, жорықсыздық, жөнсіздік – парықсыздық көздері. Парықтылық таныту – біліктілік. Парықсыздық түбі – наразылық, реніш. Жігіттер, әсіресе, билік тұтқасын ұстағандар осыны білсе, іс оңға басты дей бергін. Мұндай жерде, ең бастысы, әділдік орнайды. Әр нәрсенің парқын білген құлға разы болғаннан басқа не айтпақсың. Парықсыз билік құрған жерде реніш, өкпе орын алады. Ол шіркінге наразы болғаннан басқа не істемексің. Разыдан наразының жүгі ауыр жүрекке, Парықты біл, парықсыз боп күнелтпе. Біз өстіп бір қоялық. Ендігісін өзің біл, оқырман. Дегенмен, өмірде парықтылықтан парықсыздықтың мысалы көп екеніне өкінбеске лажың жоқ. Қандай да бір нәрсеге пікір айту қиын, біреудің құйрығын басып кетесің. «Ауызға келген түкірік – қайта жұтсаң, мәкүрік». Басқа келген ой – айта алмасаң, қой. Олай болса, бізге не жорық, «Сөйле, Көбей» дейік. Дәл осы парықсыздың салдарынан қазақ қалыптасқан бір ұғымнан шатасып отыр. Мәдени өмірмізде өнер шеберлері және көркем өнерпаздар дегендер бар еді. Онер шеберлері Ермек Серкебаев, Бибігүл Төлегенова, Роза Бағланова сияқты алыптар мен олардың ізін басқан Халық әртістері болатын. Өнер шеберлері деген ұғымға биік талғаммен қарайтындығымыз сонша, еңбек сіңірген әртістің өзін олардың санатына қоса бермейтінбіз. Қазір енді «әу» дегеннің бәрі өнер шеберлері болып шыға келді. Облыс, аудан сахнасына енді шыққан көркемөнерпаздар өнер шеберлері деп хабарланатын болды. Жастардың алдына кім шығыпты, бүгінгі көркемөнерпаздар өнер шеберлері шыңына шығуы үшін от пен судан өтуі керек. Ең алдымен, кәсіптік білім алуы, одан соң, халық туындыларынан классикалық шығармаларға дейін орындауы, кіші сахнадан академиялық сахнаға дейін көтерілуі қажет. Осылардың бірі жоқ, алдында ауыр асу, сансыз тасу, өрлеп өсу жатқан жасты «өнер шебері» деп дабырайту – парықсыздық. Орыс халқында бір әдемі сөз бар, ол – «Вещи надо называть своими именами». Түсінгенге өте терең сөз бұл. Парықсыздық әдебиетте де бар. Ол мынау – ақындар айтысының жеңімпазы тіліміздің, дініміздің, діліміздің әлі оңала алмай келе жатқанын айтып бір желпінеді, автокөлік мінеді. Жазба ақын өмірі көз майын тауысып, белінен шойырылып, ел мен жер туралы небір соқпалы дүние сомдайды, велосипед те мінбейді. Қасымға пәтер, «қазақтың қара өлеңін шекпен жауып өзіне қайтарған» Мұқағалиға медаль бұйырмайды. Мұны парықсыздық демей, не дейсің енді?! Бұп күнде қоғамдағы ең құрметті адам – соғыс солдаты. Еңбектеген баладан Елбасымызға дейін құрмет көрсетуге лайық, әрине, Отан үшін от кешкендер. Біз ол кісілердің алдында өмір бақи бас киімімізді алып жүруге тиіспіз. Біздің Президентіміздің соғыс ардагерлеріне көрсетіп келе жатқан қамқорлығында шек жоқ. Егер адамда тойым болса, ардагерлердің әлдеқашан ықылық ататын кезі болды. Айтар ауызға да, естір құлаққа да ауыр, алайда, айтуға тура келеді. Ардагерлер арасында иман жинаудың орнына дүние-мал деп емініп тұрғандары көп. Сол дүние-малды еңбегімен тапса, жөн ғой, жоқ, қалай да қарпып қалу жағын қарастыратынын қайтерсің? Жеңілдіктер деп аталатын жарылқауларды былай қойғанда, артықшылықтар, тегін берілетін автокөлік, тұрғын үй кейбір ардагерлерді тойымнан тайдырып, парықсыздыққа ұрындырды. Күйі бола тұра машина, үйі бола тұра пәтер сұрап әкімнің алдын тоздырып, өзін адам аярлық мүсәпір етіп көрсетіп, ойға алғанының орайын келтірген біраз ардагерді көріп те, біліп те жүрміз. Мен – облыстық мәслихаттың бірінші шақырылуының депутаты болдым. Сол кезде Ұлы Жеңістің 50 жылдығына әзірлік шаралары жүріп жатты. Облыстык мәслихаттың сессиясында соғыс ардагерлеріне әлеуметтік-тұрмыстық жағдай жасау мәселесі қаралды. Көп қарияға тізіммен автокөлік берілетін болып, пәтер жайы алға тартылғанда мен сөз сұрадым. Ардагерлер – біздің алтын қазынамыз, - дедім мен. – Оларға әлеуметтік-тұрмыстық жағдай жасауға мемлекетіміз мықтап көңіл бөлуі керек. Солай болып та жатыр. Соның жарқын көрінісі – тегін берілейін деп отырған автокөліктер. Мұны дұрыс дейік, ал, пәтерге келгенде сөз басқа. Сіздер ойлаңыздаршы, үй сұрап отырған ардагерлердің ең кішісінің жасы жетпістен асқан. Осынша жасқа келгенше солар баспанасыз жүрді дегенге кім сенеді. Тіптен солай бола қалған күнде ондай берекесіз адамға пәтер берудің ешқандай қажеті жоқ. Ол ағаларымыздікі – қулық. Олардың сұрап алған өздерінің де, балаларының да үйлері немесе пәтерлері бар, олар енді немерелеріне сұрап жүр. Содан бері он жыл өтті, ардагерлер әлі күнге пәтер сұрауын қоймайды. Кімге сұрайтыны белгілі, шеберелеріне сұрайды. Ондай ардагерлер бұрын алған үйлерін зым-зия жоқ қылып, тып-типыл бола қалатын құжат жасатып алудың шебері болып алған. Осы айтқаныма түрлі айдар тағуға болар, бірак өзіме парықсыздық деу ұнап тұр. Жуырда еңбек ардагері Халел Бейсеевпен әңгімелесіп қалдым. Ешкімнен ештеңе сұрамаймын, барға қанағат қылып отырған жай бар. Кезінде бір кісідей-ақ еңбек еттік, өтемін алдық, сол жетеді. Бірдеңе сұрап, қол жаю – парықсыздық. Адам бір мезгіл тәуба деуі керек. Артық бірдеңе істесем, кесірім балаларыма тиіп кете ме, деп Құдайдан қорқамын, - деді Халекең. Менің де айтарым – осы: Құдайдан қорқу керек! Құдай деген құр қалмайды. Құдай өзі жеткереді. Жердің жарығын жамаған ешкім жоқ. Нысап сайын береке. Болсаң егер парықсыз, Болғаның көр жарықсыз. жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|