Әлдихан Қалдыбаев
Тәттігүл. Жезде, әкпе, жастар келе жатыр! Оспан
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
Тәттігүл. Жезде, әкпе, жастар келе жатыр! Оспан (жастар кірген есікке бұрылып). Ал, қарағым, атта ақ босағаңды! Зәуре мен Ерлан кіреді. Зәуре сәукеле киген, беті бүркеулі. Ерлан қара костюм, ақ көйлек киіп, галстук таққан. Екеуі жарасып тұр.
телефон түбінде отыр. Тәттігүл (орнынан тұрып жатып). Қой, шай қамына кірісейін. (Сәл ойланып қалады). Апырай, не болар екен? Әңгіме асқынып кетіп, бірдеңені бүлдіріп алып жүрмесем жарар еді. Әй, бірақ, Балқия аяр өлген адамға да жан салар, Зәурені көндіру де сөз болып па оған? Оспанды Әлім жездемнің мысы баспас деймісің, басады, көнеді. Зәуре шығады. Зәуре. Мама, мен кеттім. Ерланды ертіп келемін. Тәттігүл. Керегі жоқ. Отыр. Үйге кісілер келеді. Зәуре. Кім? Тәттігүл. Әлім жездем мен Балқия тәтем. Саған құда түседі. Зәуре. Мама, бұл не сөз? Тәттігүл. Қызым, білесің ғой, менің бір қасарыссам, қайтпайтынымды. Айтқан тілді ал. Тексіз қаңғыған Ерлан емес, өзіміз білетін Ерланға – керекті адамның баласына ти. Жездем – қала әкімі. Ол әкеңе көз қырын салып жүрсе, жаман болмаймыз. Баласы институт бітірген, қызметкер. Жездем аман болса, күні ертең-ақ ол бастық болады. Үй де, машина да дайын. Әрі алысқа бармайсың, есікпе-есік көрші боласың. Бас ауырып, балтыр сыздай қалса, керексің. Зәуре. Сіз өйтіп басты қатыра бермеңіз. Жалпы, бұл әңгімені қойыңыз, әйтпесе аяғы жақсылыққа апармайды. Мен Ерланды өйтіп кемсіте бергеніңізге төзе алмаймын. Тәттігүл. Мәс-саған, безгелдік! Жөндеп танымай жатып қорғайды ғой мынау жігітсымағын! Зәуре. Енді қалай деп едіңіз? Ерлан ғана емес, жалпы, білмейтін адамыңыз туралы бір ауыз да жаман сөз айтпаңыз, ол адамгершілікке жатпайды. Зәуре кетеді. Тәттігүл. Ой-бо-ой, мына қыз шынымен-ақ қағынған екен-ей! Оспан, Ос-па-ан, шық бері! Оспан шығады. Оспан. Не болды сонша айғайлап? Тәттігүл. Кетті ана қызың бай іздеп! Оспан. Сен өзі қалай-қалай сөйлейтін болғансың, Тәттігүл. Тәттігүл. Солай сөйлеймін. Сөздің көкесін қазір көресің. Есік қоңырауы шылдырлайды. Оспан барып есік ашады. Келгендер - Әлім, Балқия, Ерлан. Оспан (салқындау). Келіңіздер. Сәлеметсіздер. Әлім (маңғаздау). Сәлеметсіздер. Қалай, балалар аман? Тәттігүл (қуанып). О-о, Әлім жезде, Балқия тәте, Ерлан айналайын, келіңіздер-келіңіздер, төрлетіңіздер. Келгендер диванға жайғасады. Балқия. Тәттігүл, Зәурені көріп қалдық. Асығыс сияқты. Тәттігүл. Кетті, айтсам, тыңдамай. Әлім. Қайда барсын, келеді де біз кеткенше. Тәттігүл. Әй, қайдам, тіл алатын қызды көрмедім. Балқия. Көнеді. Көндіреміз. Оспан. Тәттігүл, бұл қалай? Біздің үйдегі әңгімені мына кісілер қайдан біліп жүр? Тәттігүл. Не, бұл кісілер бөтеніміз бе еді? Біледі. Әлім. Білеміз. Зәурені айттырып келіп отырмыз. Балқия. Иә, біз Зәурені қолдан шығармайық деп ұйғардық. Оспан. Соның жөні бола қояр ма екен? Кімді қалайды, Зәуре өзі біледі. Жалғыз перзентімді «Өйт-бүйт» деген тәлкекке салғызбаймын мен. Тәттігүл. Міне, осындай қырсық – бұл. Қызы да өзі сияқты қасарысқан пәле бір. Әлім. Ата-ананың тілін алмаған бала кімге керек сонда? Оспан. Ата-ананың айтқаны баланың арманын аяққа басар болса, тіл алмаған артық. Балқия. Сонда не, сендердің қыздарың баламызға тисе, арманы аяққа басылмақ па? (Ерланды нұсқап). Қара, кімнен кем біздің баламыз? Тәттігүл. Соны айтсаңшы! Әлім. (Оспанға оқырая қарап) Не тәнтіп тұр өзі?! Оспан. Сіз абайлап сөйлеңіз, бажа! Сіздердің балаларыңыздың бұл әңгімеге қатысы қанша? Қыздың өз сүйгені, арманы бар екен, жетеді. Әлім. Жоқ, жетпейді. Зәуре Ерланға тиеді. Қыздарыңды соған көндіріңдер, көндірмейді екенсіңдер, сөз басқа! Оспан. Бұл не, бұйрық па? Онда айтарым: бастықтығыңызды қызмет бабында, кеңсеңізде көрсетіңіз, отбасымда оспадарсыз болмаңыз. Әлім. Боламын. Мен сені Тәттігүл үшін тайраңдатып жүрсем, күшейесің ғой-ей! Оспан. Маған десең, тіреп тұрған аспаныңды тастап жібер. Мен қызымның тағдырын тәлкекке салғызбаймын. Тәттігүл (Оспанды жеп қоярдай жек көріп). Жезде, бұл – осы, сөз ұғудан қалған. Балқия. Тым асқақтап тұр екен, қойшы осыны, Әлеке! Әлім. Жоқ. Сендер тыныш отырыңдар. (Оспанға). Әй, бала, абайла! Кім екендіңді ұмытпа! Сен үндемей жүріп, дүние пәлені ішке түйе берген қудың өзі екенсің ғой. Жауығып көрейік ендеше! Оспан (өткірленіп). Маған жауығасыз ба, жанығасыз ба, өзіңіз біліңіз, қызымнан аулақ жүріңіз. Әлім. Сөзің бар болсын. Бұл үйдің жалғыз иесі сен емессің. Оспан. Қалай десеңіз де, біздің үйдің шаруасына араласпаңыз. Жанға батса, алып тастаймын арқаңызды. Әлім. Көрініп тұр. Тісің шығайын деген екен. Жар-р-райды! Мынау адам болып қалған екен-ей! Құрту керек екен мұны. Мен – сақа, бұл – кеней. Бір түрткеннен ұшып кететініне қарамай, тісін көрсетуін көрмейсің бе мұның?! Ерлан (орнынан ұшып тұрып). Бұл не сөз? Мама, сіздер мені осы үшін ертіп келіп пе едіңіздер? Балқия. Әлбетте. Құдай қаласа, Зәуре біздің келініміз болады. Не, сен бұл сөзді қазір естіп тұр ма едің? Ерлан. Жоқ, бұрын да естігем, жаңа да айтқансың. Бұларыңыз – сырттан тон пішу. Мұндай болмайды. Тәттігүл. Болады. Біз құдалық сөйлесіп жатырмыз, Ерлан қарағым. Әңгіме піседі, Зәуре екеуің қосыласың. Ерлан. Олай болса, арақ бар ма, әкеліңізші. Тәттігүл. Бар (Серванттан бір шөлмек арақ алып, стол үстіне қояды). Ерлан, кішкене қоя тұрмадың ба, әңгіме жарассын, дастархан жасайын. Ерлан. Дереу айтатын сөз бар, содан соң жарасасыңдар. (Шөлмекті ашып, серванттан екі рөмке алып, толтыра-толтыра құяды). Тәттігүл тәте, алыңыз, қызыңыздың бақытты болуы үшін ішіп жіберейік. Тәттігүл (қуанып кетеді). Аламын, Зәуре екеуіңнің бақытты болуларың үшін у да болса, ішемін. Екеуі рөмкелерін соғыстырып, тартып-тартып жібереді. Ерлан (тағы бір рөмкені толтырып алып, ұстап тұрып). Қымбатты ата-аналар, сіздердің мына айтып жатқандарыңыздың бәрі – бос сөз. Зәуре өз сүйгеніне қосылады. Сол үшін ішемін мен (рөмкені қағып салады). Солай... Әлім. Әй, тентек, арақ ішуге, осыны айтуға келіп пе едің сен мұнда? Ерлан. Неменеге келгенімді білмеймін мен. Келген екенмін, ішетінімді ішіп, айтатынымды айтамын. Әлім. Кішкене үлкендерді тыңдап барып, сөйлесеңші онда. Ерлан. Тыңдайтын түк те жоқ. Айтыңдаршы, сіздердің осы сандырақтарыңыздың бірде-біреуі Зәуреге, яки маған, әйтпесе, сыртынан сорын қайнатып отырған ана жігітке қажеті бар ма? Жоқ. Бұл – тек өздеріңе керек әңгіме. Бұл – бір-бірлеріңмен байлықтарыңды, барлықтарыңды, атақ-дәрежелеріңді, киім-кешектеріңді салыстыратын әңгіме. Бұл — біріңді-бірің басынатын, басқа ұратын, жағынатын, жалынатын әңгіме. Сендер отырыңдар өстіп әңгімелесіп, мен кеттім. Оспан. О, шіркін, айтысыңа болайын, азамат! Балқия. Оспан, сен өйтіп құтыртпа, бұл алқашты. Ерлан. Мама, білемін, сіздерге арақ ішкеннің бәрі-алқаш. (Тағы бір рөмке арақты қағып салады). Біліп қойыңыздар, олар ешкімнен кем емес. Басқаны қайдам, дәл сіздерден артық. Адал, ақкөңіл адам ашық ішеді бұл арақты. Сөйтіп алқаш атанады. Арам, қараниет адам жасырын ішеді. Олар көзден, сөзден аулақ. Оның мысалы — мына сіздер. Қазір ішпеймін деп отырсыздар ма, ішесіздер. Бірақ іштегілеріңді айта алмай, аузын буған өгіз бола қаласыңдар. Момын, жақсы адамсыңдар. Біз, алқаштар – іштік екенбіз, ойымызға келгенді жасқанбай айтамыз. Туғанына жақпайтын тура биміз – біз. Тәуекелі көп, тәуелсіздігі жоқ халықпыз. Сіздер ұстанған, соған елдің бәрін табындырған моральдың құрбанымыз. Әлім. Әй, тоқташы сен өзің! Ерлан. Тоқтамаймын. Сөзді бөлмеңіз. Көр де тұр, жұрт әлі-ақ қазіргідей пыш-пышсыз өмір сүретін болады, сол кезде шектеу, желкелеу тыйылады. Арақ ішесің бе, қоясың ба, өз еркің. Кәдімгі батыс елдеріндегідей, біздер де бір- бірімізге емін-еркін тұрған арақ-шарапты нұсқап: «Рахым, етіңіз, ішкіңіз келе ме?» деп сұрайтын, «Жоқ, зауқым соқпай тұр» деп жауап беретін күн келеді. Сонда арақ ит иіскемес қасиетіне ие болады. Ал, қазіргі адамдар ит қорыған жерге өштің кейпін киіп жүр. (Әлім мен Балқияға). Арақ – қорыған жер, мен – ит, екеуіңіз – қорықшысыздар. (Оспанға) Солай, аға. (Тәттігүлге). Тәте, ренжімеңіз, мен сіздерге күйеу бала бола алмаймын. (Бәріне). Сау болыңыздар! Әркім өз сүйгеніне үйленеді, тәбеті тартқанды ішеді. Ерлан кетеді. Әлім (Балқияға). Не деп кетті ана жүгермегің? Балқия. Білмеймін. «Мен – итпін» демеді ме? Әлім. Деді. Ит екен. Оспан. Айтарсыздар. Білсеңіздер, ол өзін емес, бізді ит деп кетті. Шынында, біз – итпіз, Ерлан – адам. Тәттігүл. Қойшы, құрысын! Мейлі, біз ит-ақ болайық, ал, Әлім жездем – адам. Оспан. Бәріміз – бір сортпыз. Әлім (түтігіп кетіп). Әй, не деп тәнтіп тұрсың сен? Күшік! Оспан (Тәттігүлге). Міне, көрдің бе, ырылдап шыға келді жездең. Әлім. Ырылдағанның көкесін ертең кеңседе көресің сен. Оспан. Сіздің сол кеңсеңіз, жұмысыңыз кімге керек қазір осы ? Коммерсант, бизнесмен, кәсіпкер дейтін пысықайларға керек. Олар заңсыз тірлігін сізге мақұлдатып алып, алаяқ тірлікке көшіп жатыр. Сіз – шәпкі жинап отырған біреусіз. Балқия. Шәпкісі несі, құдай-ау! Тәттігүл. Шәпкісі – пара. Оны солай атайды қазір. Білмейсіз бе, біреуге кішкентай бір жақсылық жасасаңыз, шәпкісі әзір. Балқия. Онысы дұрыс екен. Алыпсатар бол, шәпкі ки, іс қып-піс қып дүние тапқанды айт! Тәттігүл. Қазір әйел атаулының бәрі – алыпсатар. Әйел озып тұр еркектен. Әлім. Ендеше, ертеңнен бастап мен Оспанды қызметінен алып, әйелдердің қатарына қосамын. Балқия. Қос. Оспан (кекесінмен күліп). Сонда бұларыңыз мені кемсіткендеріңіз бе? Балқия. Әрине, сен еркек болмасаң, қатын емей кімсің? Оспан. Еркек болу – Зәурені сіздерге келін ету ме? Мен қызым үшін ештеңеден тайынбаймын. Аулақ жүріңіздер! Балқия. Бопты. Сенің қызыңсыз да бір ұзын етек кезігер, не ғыпты? Әлекең аман болса, әлі-ақ талайлар жармасады біздің шаужайымызға. Әлім. Бұл Оспан оны білмей жүр екен әлі. Балқия. Біледі. Білмесе, білгіземіз. Тәттігүл. Білгіземіз, білгіземіз. Балқия (ызбарлы). Әлеке, жүр кеттік. Адам баласы байланысатын адам емес екен бұлар. Тәттігүл. Ой, қойыңыздар, отырыңыздар, шәй қайнап қалды. Балқия. Басиесі басынған үйдің сыйы кімге керек? Тәттігүл (ызаға булығып). Ешкімге керегі жоқ. Маған да енді ешкім де, ештеңе де керек емес. Мына қайысқан гарнитурдың, құжынаған хрустальдің – бірде-біреуінің қажеті жоқ. (Ас үйден барып балта әкеледі). Қиратамын мен мынаның бәрін қазір. Оспан. Қират. Осылар құрыса, сенің бойыңдағы жамандық атаулы да құриды. Тәттігүл (балтамен әр шкафты ұрмақ болып оқталып, ешқайсысын қимай). Жоқ, қирата алмайды екенмін. Мұнда сен тапқан түк те жоқ, бәрі — өзімнің маңдай тер, табан ақым. Сенің соқа басың кімге дәрі, дүнием – өзіме. Әлім. Әй, Балқия, неменеге аузың аңкия қалды, жүр, кеттік. Маған десе, бірі өліп, бірі қалсын екеуінің. Тәттігүл. Жоқ, жезде, сіз өйтіп бізді қырылыстырып кете алмайсыз. Осының бәрі – сіздің сойқаныңыз. Балқия. Не дейді мына шіркін?! Сен абайлап сөйле, қарағым! Тәттігүл. Абайлайтын түк те жоқ. Мен өз үйімде өз сөзімді сөйлеп отырмын. Әлім. Жар-р-райды, балдыз. Байың екеуің жеткен жерде сөйлесесіңдер енді бізбен. Балқия. Сөйту керек. Сен босқа кіжінгенше әрекетке көш дереу. Осы бүгін турала бұлардың шаруасын. Әлім. Бүгін – кеш. Ертең болсын! Тәттігүл (қорқып кетіп). Жезде, қойыңыз, ашынғаннан айтылып жатқан әңгіме мұның бәрі. Ашумен қатты кетіп қалып жүрмеңіз енді. Оспан – біздің бетіне қараған бес тасымыз. Қайда барады дейсіз қиқайғанда, көнеді, көндіремін. Балқия. Көндір. Сонда мен де жездеңнің бетін бері қаратамын. Тәттігүл. Сөйтіңіз, тәте! Қыз – сіздердікі! Балқия. Бәсе! Әлім мен Балқия кетеді. Тәттігүл. Ал, не таптың енді қасарысқанда? Өзіміз деп жүрген кісілерді бездірдің де тындың. Оспан. Барсын. Тәттігүл. Тегін кеткен жоқ па деп қорқамын мен соларды. Әлім жездем ширығып бара жатқан сияқты. Қатты өкпелеп кетті. Оспан. Ширықсын. Өкпелесе, көшке берген тайлағын алсын. Тәттігүл. Сондай қырсыққан сөз неге керек екен? Қыздың Ерланы саған қарайтын құрылыста істейтін көрінеді, мені әйелім, махаббатым десең, жұмыстан шығар да жібер, кетсін келген жағына. Сонда Зәуре жездемдердің Ерланына қосылмай, қайда барады? Оспан. Жоқ, ол мүмкін емес. Тәттігүл. Немене, сонда бір жаман құрылысшыға да әлің келмегені ме? Оспан. Келмегені. Тәттігүл. Сонда қалай, құрылысшы, әулие болғаны ма? Оспан. Адам тағдыры ойыншық емес. Қатар құрбысымен ойнап-күліп еңбек етіп жүрген баладан айналу керек. Оның үстіне қазір ондай мәселені бастық емес, ұжым шешеді. Тәттігүл. Сонда ата-анасы баласына тілін алғыза алмайтын, бастықтың өз бағыныштысына әлі келмейтін мұның қандай заман болғаны? Оспан. Еркіндік дейді мұны. Тәттігүл. Өйткен еркіндігі құрысын. Өйтіп еркіндік деп едірейткенше, ауа жайылу десейші мұны. Оспан. Қой, сонша шала бүлініп не болды саған? Тәттігүл. Не болсын, қыз бақытты болса екен деймін мен бар болғаны. Оспан. Сонда бақытты болу – сүйгеніне қоспау ма? Тәттігүл. Оспан, сен әлі көп нәрсені түсінбейді екенсің? Оспан. Түсінетін түк те жоқ мұнда. Тәттігүл. Бар. Басқасын былай қойғанда, қыздың бар жерге барғаны жақсы емес пе ата-анаға? Оспан. Жақсы емес. Жастарға қиянат жасау, дүниеқоңыз бол деу неге керек. Өзің айтшы, екеуіміз үйленгенде екі чемоданнан басқа неміз бар еді? Тәттігүл. Түк те жоқ болатын. Оспан. Енді не қыл дейсің? Еңбекпен табылған мал – баянды. Тәттігүл. Ол рас. Бірақ Зәуре баршылыққа үйренген қыз ғой. Әлім жездеме келін болғаны дұрыс. Оспан. Тәттігүл, сен енді езгілей берме. Екі жасқа керегі – өз дегені, оған араласу – армандарын аяққа басу. Тәттігүл. Әлім жездемді қайтеміз? Саған соның зияны тиіп кетіп жүре ме деп қорқамын. Менің бар ойлайтыным – Зәуре екеуіңнің қамың емес пе, құдайым-ау! Оспан. Қорықпай-ақ қой. Ол – пара жеуден басқаны білмейтін адам. Жаңа айттым ғой, оның немен айналысатынын. Біз сияқты мемлекеттік ұйым, мекемелерді ұмытқан. Бізге оның қамқорлығы жоқ, билігі жүрмейді. Тәттігүл. Сонда да. Оспан. Ендеше сонда да, мұнда да жоқ. Тәттігүл. Дегенмен... Оспан. Өмірдің өз заңымен болатын нәрсеге бола өзеуреудің қажеті қанша екен? Қыз бойжеткен екен, теңі кезіксін. «Теңі табылса, тегін бер» деген сөз босқа айтылмаған. Әлімнің баласы Зәуренің теңі емес, көп үлкен. Тәттігүл (күмілжіп). Қайдам?.. Қосылып, көңілдері жарасып кетсе, ғажап емес, жас айырмашылығы түк те етпейді. Оспан. Тәттігүл, өз қызымызды өзіміз тәлкекке салғанымыз қай сасқанымыз осы? Жақсы атпен қоялық бұл әңгімені. Тәттігүл. Қойсақ, қоялық. Тоқта... Тағы да бір ойланып көрейік. Қайдам, ә әйтеуір көңілім біртүрлі орнықпайтын тәрізді. Мен білсем, Әлім жездем бір жауыздық жасамай қоймайды саған. Оспан. Қанша айтамын, маған десе, тіреп тұрған аспанын тастап жіберсін. Әлім емес, құдайдың көзі түзу болсын де. Тәттігүл. Жарайды, айтқаның болсын! (Оспанды құшақтап сүйіп алып). Папуасигім менің! Мен сені қалай сүйемін десеңші! Жаным, өлердей сүйемін! Оспан. Иә, мұныңа жөн болсын! Тәттігүл. Оспан, бала көтергім келеді. Ол махаббаттан жаралады. Оспан (күліп). Басында айтқанда көндің бе? Тәттігүл. Ақымақ болыппын. Балқияның: «Бір бала көтеру – мода» дегеніне иланамын деп құдай атыпты. Сол-ақ бұзып бітті мені. Оспан. Енді кеш емес пе? Тәттігүл. Кеш емес, әйел қырқына дейін көтереді баланы, мен отыз сегіздемін. Оспан, айтшы, махаббат дегеніміз не? Оспан. Сүю. Тәттігүл. Махаббат – ерлі-байлы адамның арасындағы таусылмайтын ұзақ әңгіме. жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|