Топырақтар құнарлылығы әртүрлі болатындықтан, өсімдіктерді өсіру үшін олардың қайсысы қолайлы қайсысы қолайсыз екенін білу керек. Бұны топырақтарды бір-бірімен, олардың қасиеттерін және өсімдіктер өнімін салыстыра отырып, басқаша айтқанда салыстырмалы бағалау жүргізе отырып жасауға болады.
Мұндай бағалау бір немесе бірнеше биологиясы ұқсас дақылдардың дамуын анықтайтын, өте маңызды қасиеттері бойынша жақын топырақтарды біріктіру жолымен, яғни агроөндірістік топтар бойынша орындалуы мүмкін. Бағалау нәп~жесінде салыстырмалы түрдегі топырақтардың үлкен топтары мен олардың жуық сапасы қандайда бір ауылшаруашылық дақылдарды өсіру бойынша ұсыныстармен бірге көрсетіледі.
Негізгі дақылдардың өнімділіктерімен тығыз байланыстағы топырақ қасиеттерінің салыстырмалы бірліктерінде (балл бойынша) өрнектелген құнарлылығын сапасы бойынша бағалау топырақтарды бонитеттеу (лат. bonitos - жақсылық) деп аталады.
Топырақтарды бағалау ауылшаруашылық дақылдары мен орман ағаштары түрлерінің өсуі үшін өте маңызды объективті белгілер мен қасиеттерге негізделеді.
Бағалау үшін алынған топырақ қасиеттері өсімдіктер өсуі ушін тура немесе жанама әсер ететін болуы мүмкін, сондықтан топырақтарды бонитеттеу кезінде оның маңызды қасиеті - құнарлылығы көрсетіледі.
Бонитеттеу немесе топырақтарды сапалық бағалау, жеке дақылдар немесе олардың топтары ушін жасалған бонитеттеу кестесі түрінде келтіріледі. Мұндай кестелердің құрастырылу дұрыстығын өсімдіктер өнімділігі баллдары және топырақтар қасиеттері бойынша алынғ ан баллларды салыстыру арқылы тексеріледі. Баллдар өзгерісінің сипаты бірдей болуы керек. (2-кесте).
Біздің елде 100-балдық ашық және жабық шкалаларды қолданады. Ашық шкаладаlОО балл деп орташа өнімділікті топырақтар қасиеттері, жабығында - өнімділігі жоғарғы топырақтар қасиеттері алынады.
Топырақты сапалық бағалау нәтижелерін жерлерді тіркегенде, жер улескілерін немесе зонаның өнімділігін, дақылдардың жоғары өнімділігін анықтағанда, топырактардың құнарлығын жоғарылататын әдістерді құрастыруда және басқа мақсаттарда пайдаланады.
Топырақтардың құнарлылығын жоғарылату әдістері әртүрлі және олар ауылшаруашылық және орман дақылдарының өсуін шектейтін жағдайларды жоюға бағытталған. Бұл ушін топырақтық-климаттық зоналар бойынша топырақтарды тиімді өңдеу ушін арнаулы машиналар кешені таңдалады.
2-кесте
Ростов облысының топырақтарының бонитет балын анықтау ушін бағалау шкаласы, Ф. я. Гаврилюк,1970 бойынша (қысқартылған).
