Мекемтас Мырзахметүлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
нан да әсері жаман құбылыс деп таныған. Ол, тіпті,
қарапайым халыққа таза бастауыш білім беріп сау-
аттандырудан да қауіптене бас тартып: «...в шко-
лах грамотность... орфография и грамматика совер-
шенно излишни, а для
инородческих школ вредны и
убийственны», - деп арнайы түрде мән бере жазуы
оның әлеуметтік, идеялық мақсатының ішкі сырын
жалаңаштай түседі.
Ильминскийдің тюркологиялық, педагогикалық
еңбектерінің бәрі де тек қана миссионерлік мақ-
сатқа бағытталған.
Оның тю ркологияға қабілеті
бар болғанымен, ол бар күш-жігерін, ынтасын мис-
сионерлік жолға салуы себепті де, оның ғылым
жолындағы қызметіне әділ баға бере қараған ака-
демик Крачковский «...Н. И. Ильминский,
выдаю-
щийся представитель Казанской школы, блестящий
тюрколог-арабист, глубоко увлеченный идеями мис-
сионерства и «просветительной» деятельностью
среди «инородцев», не дал ни тюркологии, ни ара-
бистике того, что он мог бы дать»,
- деп қынжыла
отырып жазған еді.
Кеңестік дәуірде Ильминский мүрасы да біршама
зерттеліп бағаланды. Ол атқарған миссионерлік
бағыттағы
ағартуш ы лы қ
қызметі
теориялы қ,
практикалық жағынан алып қарағанда да, оның
шектен шыққан монархистік, отаршылдық пиғылы
айқындалып тұрады. Осы себепті де Ильминскийдің
қызметі мен еңбегін арнайы түрде зерттеген проф.
В. М. Горохов: «...педагоге-миссионере, последова-
тельном русификаторе, стороннике колонизаторс-
кой политики царизма» (Реакционная
школьная
политика царизма в отношении татар. Казань, 1941,
