Список используемой литературы

1.Концепция развития образования Республики Казахстан до 2015 года.    

2.Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 гг., Государственная программа развития и функционирования языков в Республике Казахстан на 2011-2020 годы. Утверждена Указом Президента Республики Казахстан от 29 июня 2011 года № 110–Астана,2011.

3.Лопатин В. В., Лопатина Л. Е. Русский толковый словарь : около 35 000 слов. — 4-е изд. — М.: Русский язык, 1997. — 832 с. — (Библиотека словарей русского.Талызина Н.Ф. 4.«Управление процессом усвоения знаний» Издательство Московского университета 1984 г. http://www.klex.ru/ew3

5. Ешимбетова З.Б., Демеуова А.М. Казахстанское «трехъязычие» — уникальная формула языковой политики // Инновации в науке: сб. ст. по матер. XI междунар. науч.-практ. конф. Часть II. – Новосибирск: СибАК, 2012.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИГРОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА УРОКАХ
Жумабаева Гулмира Сабырбеккызы

АркГПИ им Ы.Алтынсарина
А.С.Макаренко считал, что «… ребенок должен играть, даже когда делает серьезное дело. Вся его жизнь – это игра».

Цель игры - побудить интерес к познанию, науке, книге, учению. Актуальность игры в настоящее время повышается и из-за перенасыщенности современного школьника информацией. Во всем мире, неизмеримо расширяется предметно-информационная среда. Телевидение, видео, радио, компьютерные сети в последнее время обрушивают на учащихся огромный объем информации. Актуальной задачей школы становится развитие творческого потенциала обучающегося, его познавательного интереса и самостоятельности.

Игра – мощный стимул к овладению иностранным языком и эффективный прием в арсенале преподавателя иностранного языка. Использование игры и умение создавать речевые ситуации вызывают у обучающихся готовность, желание играть и общаться. Учебная игра - помогает активизировать, закрепить, проконтролировать и скорректировать знания, навыки и умения, создает учебную и педагогическую наглядность в изучении конкретного материала. Она создает условия для активной мыслительной деятельности ее участников. Игра-задание, содержащая учебную задачу, стимулирует интеллектуальную деятельность обучаемых, учит прогнозировать, исследовать и проверять правильность принятых решений или гипотез. Она является своего рода индикатором успеха учащихся в овладении учебной дисциплиной, представляя собой одну из форм и средств отчета, контроля и самоконтроля учащихся. Учебная игра воспитывает культуру общения и формирует умение работать в коллективе и с коллективом.

Учебной называется игра, используемая в учебном процессе в качестве задания, содержащая учебную (проблему, проблемную ситуацию), решение которой обеспечит достижение определенной учебной цели. Игра является самостоятельным видом учебной деятельности, развивающая деятельность детей разных возрастов. Все мы знаем, что игра детей есть самая свободная форма их деятельности, при которой осознается, изучается окружающий мир, открывается широкий простор для личного творчества, активности самопознания, самовыражения. Игра – первая ступень деятельности ребенка, изначальная школа его поведения, нормативная и равноправная деятельность младших школьников, подростков, юношества, меняющих свои цели по мере взросления учащихся. Игра есть практика развития. Дети играют, потому что развиваются, и развиваются, потому что играют. Игра – свобода самораскрытия, саморазвития с опорой на подсознание, разум и творчество. Игра – главная сфера общения детей; в ней решаются проблемы межличностных отношений, приобретается опыт взаимоотношений людей.

Таким образом, можно говорить о том, что игровые технологии представляют собой ступени от игры-забавы к игре-увлечению познанием. И высшей ступенью является – от игры к творчеству, к научной логике, к опережению школьных программ.

Игру и игровой момент можно использовать на различных уроках. Это может быть урок объяснения нового, урок закрепления пройденного, комбинированный урок, интегрированный урок и т.д.

Примеры некоторых игр, которые можно проводить не только на уроках русского языка, но и на уроках биологии, истории и др.

Игра «Три предложения». Внимательно прослушать и передать содержание рассказа тремя простыми предложениями. Эту игру можно использовать при работе с текстом раздела или параграфа, записать три предложения в тетрадь. Побеждает тот, у кого рассказ короче и при этом точно передает содержание. Надо отметить, что ученики, выполняя это задания, допускают некоторые типичные ошибки, которые отдаляют их от победы: кто-то переписывает готовые предложения, кто-то выбирают интересное, а не главное, кто-то делает предложения слишком сложными и длинными.

Эта игра помогает развивать очень важное умение - выделять главное, на котором основываются и навыки работы с прессой, и ориентирование в информационном потоке, и умение составлять план, конспект, а так же в процессе игры происходит определенная работа по развитию речи.

Игра «Чистая доска». Перед объяснением нового материала в разных концах школьной доски, в произвольном порядке, записываю вопросы (для удобства игры их необходимо пронумеровать), которые могут быть выражены как в обычной форме, так и рисунком, схемой, фрагментом карты и т.д. Они должны быть построены на материале изучаемой темы. Далее указывается, что по ходу объяснения нового материала группа будет участвовать в игре «Чистая доска». «Посмотрите на доску, она совсем не чистая, наоборот, вся заполнена разными вопросами. Ответы на них будут содержаться в моем рассказе. Я время от времени буду спрашивать, готовы ли вы ответить на какой-нибудь вопрос. Если вы даете ответ на него, то этот вопрос стирается. Задача в этой игре состоит в том, чтобы к концу урока доска оказалась чистой».

Другой вариант игры, может включать небольшое соревнование: какой ряд поможет стереть больше вопросов. В этом случае необходимо отмечать, какой из рядов ответил на тот или иной вопрос.

Для работы с терминологическим материалом наиболее подходит игра «Переводчик». Трудностью в усвоении различных определений является сложность научного языка. Зачастую учащиеся просто «зазубривают» определения, не понимая их смысла. В данной игре ребятам предлагается сказать какую-либо историческую фразу другими словами, перевести с «научного» языка на «доступный». Фразы могут записываться в специальный терминологический словарь.

Самостоятельная работа с текстом становится увлекательной, если превращается в игру «Тексты-ловушки». Эта игра проводится при закреплении и повторении материала. Учащиеся получают для работы тексты с ошибками. Задача – найти и исправить все ошибки.

Очень эффективным и интересным является разгадывание и составление различных кроссвордов, чайнвордов, головоломок, ребусов. Эти игры позволяют эффективно развивать память, внимание, быстроту реакции, оперативность и гибкость мышления, умение слушать другого человека и помогают закрепить пройденный материал.

Исходя из вышеизложенного, можно сделать следующий вывод: игра является одним из современных средств обучения и воспитания, обладающим образовательной, воспитательной и развивающей функциями, которые действуют в органическом единстве.

Игра облегчает овладение знаниями, навыками, умениями. Она создает условия для активной мыслительной деятельности. Психологическое влияние игры проявляется в

Игра «Счастливый случай». Эта форма работы давно зарекомендовала себя как очень эффективная. Сейчас в связи с использованием ИКТ на уроках появилась возможность делать эти уроки очень яркими и запоминающимися.

Естественно, характер игры и игровые ситуации определяются темой, возрастными особенностями участников, их интересами. В активной природе младшего школьника игра, расширяя интерес и знания, становится понятной ребенку в том случае, если усвоение их происходит активно.

Подводя итог выше изложенному можно отметить «за» использование игровых технологий:

- игровые технологии способствуют повышению интереса, активизации и развитию мышления;

- несет здоровьесберегающий фактор в развитии и обучении;

- идет передача опыта старших поколений младшим;

- способствует использованию знаний в новой ситуации;

- является естественной формой труда ребенка, приготовлением к будущей жизни;

- способствует объединению коллектива и формированию ответственности.

«Минусы» при использовании игровых технологий следующие:

- сложность в организации и проблемы с дисциплиной;

- подготовка требует больших затрат времени, нежели ее проведение;

- увлекаясь игровой оболочкой можно потерять образовательное содержание;

- невозможность использовать на любом материале.

1. Селевко Г. К. Современные образовательные технологии. М., 2002

2. Эльконин Д. Б. Психология игры. М., 1989

3.Сухомлинский В.А. О воспитании. – М., 1985

4. Игровые технологии как средство активизации познавательного интереса учащихся

5.Эльконин Д.Б. Игра // Педагогическая энциклопедия / Гл. Ред. И.А. Каиров и

Ф.Н. Петров.

6.Электронный ресурс. Окно доступа: http: //ithistory. ucoz.ru/ index/

igrovye_tekhnologii_na_urokakh_istorii/0-62


ИЗУЧЕНИЕ НОВЫХ ТЕХНОЛОГИЙ- ОСНОВА ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯ
Жумабаева Ментай Алпысбайкызы

ГУ «Аулиекольская вечерняя средняя общеобразовательная школа»

учитель русского языка и литературы,
В январском Послании Главы государства Н.А. Назарбаева народу «Новое десятилетие – новый экономический подъем – новые возможности Казахстана» отмечено: «К 2015 году должна полноценно функционировать Национальная инновационная система, а к 2020 году - она уже должна давать результаты в виде разработок, патентов и готовых технологий, внедряемых в стране». Поэтому внедрение современных информационных технологий, соответствующих международным образовательным стандартам, а также  обеспечение всех необходимых условий для плодотворной  работы учителей, преподавателей, мастеров производственного обучения являются стратегическими приоритетами  в сфере образования. Ведь информационные технологии помогают учителям вывести учебный процесс на качественно новый уровень.

В настоящее время в Казахстане идет становление новой системы образования, ориентированного на вхождение в мировое образовательное пространство. Этот процесс сопровождается существенными изменениями в педагогической теории и практике учебно-воспитательного процесса. Происходит модернизация образовательной системы - предлагаются иное содержание, подходы, поведение, педагогический менталитет. Наряду с традиционными методами педагогики в последнее время выходят и инновационные методы, поскольку современное образование ориентируется на личностный характер обучения.

- соответствие концепции гуманизации образования;

- преодоление формализма, авторитарного стиля в системе преподавания;

- использование личностно-ориентированного обучения;

- поиск условий для раскрытия творческого потенциала ученика;

- соответствие социокультурной потребности современного общества самостоятельной творческой деятельности.

Основными целями новых технологий являются:

-развитие интеллектуальных, коммуникативных, лингвистических и творческих способностей учащихся;

- формирование личностных качеств учащихся;

- выработка умений, влияющих на учебно-познавательную деятельность и переход на уровень продуктивного творчества;

- развитие различных типов мышления;

- формирование качественных знаний, умений и навыков.

Данными целями определяются задачи новых технологий:

- оптимизация учебно-воспитательного процесса;

- создание обстановки сотрудничества ученика и учителя;

- выработка долговременной положительной мотивации к обучению;

- включение учащихся в креативную деятельность;

- тщательный отбор материала и способов его подачи.

Современная школа многого требует от учителя – и глубокой научной подготовки, и высокого мастерства, и безусловной педагогической грамотности и компетентности. В этих условиях учителю необходимо ориентироваться в широком спектре современных инновационных технологий, идей, направлений, не тратить время на открытие уже известного, а использовать весь арсенал педагогического опыта. Понимая, что сегодня быть педагогически грамотным специалистом нельзя без изучения всего обширного спектра образовательных технологий. Современные педагогические технологии могут реализовываться в школе.

Сегодня быть педагогически грамотным специалистом нельзя без изучения всего обширного арсенала образовательных технологий.

В настоящее время много внимания уделяется инновационным образовательным технологиям. Что обозначает эта терминология?

Инновации (от англ. Innovation – нововведение, новация) – это изменения внутри системы. В педагогической интерпретации и в самом общем смысле инновации подразумевают нововведения в педагогической системе, улучшающие течение и результаты учебно-воспитательного процесса.

Объяснения сущности педагогических инноваций очень противоречивы. В «Профессиональной педагогике», дается следующее определение: «Инновации – комплексный процесс создания, распространения и использования нового практического средства (новшества, нововведения) в области техники, технологии, педагогики, научных исследований» [4, с. 497]

Инновационные технологии в образовании «тормозятся» по различным причинам:

Барьер творчества. Учителя, привыкшие работать по старым программам, не хотят что-либо менять, учиться, развиваться. Они принимают в штыки все нововведения в образовательной системе.

1. 
   Конформизм. Из-за приспособленчества, нежелания развиваться, боязни выглядеть в глазах других белой вороной, показаться смешными педагоги отказываются принимать необычные педагогические решения.
   
2. 
   Личностная тревожность. Из-за неуверенности в себе, способностях, силах, заниженной самооценки, боязни высказывать свои суждения открыто многие учителя до последней возможности сопротивляются любым изменениям в ОУ.
   
3. 
   Ригидность мышления. Педагоги старой закалки считают свое мнение единственным, окончательным, не подлежащим пересмотру. Они не стремятся к приобретению новых знаний, навыков, негативно относятся к новым веяниям в современных ОУ.
   
4. 
   Как принять инновации
   
5. 
   Инновационное поведение не предполагает приспособления, оно подразумевает формирование собственной индивидуальности, саморазвитие. Педагог должен понять, что инновационное образование – способ воспитания гармоничной личности. Для него не подходят «готовые шаблоны», важно постоянно повышать свой собственный интеллектуальный уровень. Учитель, избавившийся от «комплексов», психологических барьеров, готов стать полноценным участником инновационных преобразований.
   
6. 
   Технология обучения
   
7. 
   Она является руководством для реализации целей, поставленных образовательным учреждением. Это системная категория, которая ориентирована на дидактическое использование научных знаний, организацию учебного процесса с применением эмпирических инноваций педагогов, повышение мотивации школьников и студентов. В зависимости от типа образовательного учреждения, используют различные подходы в образовании.
   

В.П. Беспалько в своей работе «Слагаемые педагогической технологии» пишет: «Хорошая, научно обоснованная технология обучения и воспитания – это и есть педагогическое мастерство». [3, с.52] 

Сегодня нет такого учителя, который не задумывался бы над вопросами: «Как сделать урок интересным, ярким? Как увлечь учащихся своим предметом? Как создать на уроке ситуацию успеха для каждого учащегося?» Какой современный преподаватель не мечтает о том, чтобы учащиеся на его уроке работали добровольно, творчески; мажорно познавали предмет на максимальном для каждого уровне успешности?

И это не случайно. Новая организация общества, новое отношение к жизни предъявляют и новые требования к школе. Сегодня основная цель обучения - это не только накопление учеником определённой суммы знаний, умений, навыков, но и подготовка учащегося как самостоятельного субъекта образовательной деятельности. В основе современного образования лежит активность и учителя, и, что не менее важно, ученика. Именно этой цели - воспитанию творческой, активной личности, умеющей учиться, совершенствоваться самостоятельно, и подчиняются основные задачи современного образования.

Почему никакие новации последних лет не дали ожидаемого эффекта? Причин такого явления немало. Одна из них сугубо педагогическая – низкая инновационная квалификация педагога, а именно неумение выбрать нужную книгу и технологию, вести внедренческий эксперимент, диагностировать изменения. Одни учителя к инновациям не готовы методически, другие – психологически, третьи – технологически. Школа была и осталась сориентированной на усвоение научных истин, заложенных в программах, учебниках и учебных пособиях. Все подкреплено господством власти учителя. Ученик остался подневольным субъектом процесса обучения. В последние годы педагоги стараются повернуться лицом к ученику, внедряя личностно-ориентированное, гуманно-личностное и прочее обучение. Но самая главная беда в том, что теряет притягательность сам процесс познания. Увеличивается число дошколят не желающих идти в школу. Снизилась положительная мотивация учения, у детей уже нет и признаков любопытства, интереса, удивления, хотения – они совсем не задают вопросов.

Уже давно доказано, что каждый учащийся по-разному осваивает новые знания. Ранее учителям трудно было найти индивидуальный подход к каждому ученику. Теперь же, с использованием компьютерных сетей, школы получили возможность преподносить новую информацию таким образом, чтобы удовлетворить индивидуальным запросам каждого ученика.

Технологии, используемые для связи учащихся с сообществами и друг с другом, могут сделать процесс обучения более интересным, отвечающим реалиям сегодняшнего дня, предоставляя нужную информацию в нужное время. Этот процесс во многом определяется ранее полученными знаниями, ожиданиями и получаемыми результатами, которые формируют среду обучения.

Для достижения успеха в XXI веке будет недостаточно академических знаний и умения критически мыслить – это потребует необходимой технической квалификации. Поэтому многие учащиеся стремятся заранее получить навыки в области информационных технологий и обеспечить себе этим успешную карьеру.

Педагогические инновации, внедряемые в образовательных учреждениях современного Казахстана, помогают реализовывать социальный заказ: воспитывать в школьниках, студентах чувство патриотизма, гражданской ответственности, любви к родному краю, уважение к народным традициям. Информационно-коммуникативные технологии стали привычными в детских садах, школах, академиях, университетах. Безусловно, у казахстанского образования еще много неразрешенных проблем, устранить которые помогут инновации.

1.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. Учебное пособие для педагогов вузов и институтов повышения квалификации.-М., 1998.

2.Борк A "История" новых технологий в образовании: [Пер. с англ.] / Рос. открытый ун - т. - М., 1990.

3.В.П. Беспалько «Слагаемые педагогической технологии» - М., 1989.

4.Под ред. С.Я. Батышева, А.М. Новикова. «Профессиональная педагогика» – М., 2010


ОҚУ ҮРДІСІНДЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ БАҒАЛАУ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІ
Издибаева Дарига Муратовна

Н.Құлжанова атындағы Торғай гуманитарлық колледжінің

педагогика және психология пәндерінің оқытушысы
Білімді бағалау және оқытуды бағалау біз үшін аса жаңалық болмасада, білім алушылард үшін өз-өзін бағалау, өзара бағалауы, олардың болашақ мұғалім ретінде кәсіби шеберлігін шыңдауына негіз бола алады. Студенттерге де, оқытушыға да қолайлы бағалау формасы топтың үлгерімін қадағалауға көмектеседі. Білім алушыларды ынталандыру арқылы тәуекелге келуге бағыттап, студенттердің жауабын жоққа шығармай, кеткен қателіктерін өздеріне түзеттіру арқылы жұмысты жандандыру қажеттігін, бағалау критерийлері арқылы дұрыс бағалауға қол жеткізудің оқытушы үшін де, студент үшін де тиімдісін ұғынып, аз уақыт ішіндегі бағалау түрлерін өз тәжірибемде пайдаланып, кейбір жетілмей қалған тұстарын қайта жасап отырамын. Формативті бағалау қалыптастушы, ынталандырушы функцияларды атқарады. Студенттерді бағалау үшін «Өзара бағалау», «Өзін-өзі бағалау», «Екі жұлдыз, бір тілек», т.б. түрлерін, сабақты бекіту мақсатында «ББҮ кестесі», «Бес саусақ», «Аяқталмаған сөйлемдер» т.б. әдістерін сабақтарымда жиі пайдаланамын. «ББҮ кестесі» бойынша студенттерді жеке пікірін тыңдай отырып мынандай бір қорытындыға келуге болады, рефлексия жасау арқылы олар өздерінін толғандырған сұрақтарын қоя алады. Шын мәнінде өздерінің сұрақтарына жауап ала білу олар үшінде маңызды. Оқытушысының пікірін ерекше санайтындықтан олар үшін сұрақтарына жауап алған ізденіс жұмыстарымен теңдей. Осы әдістер кейін студенттер бірін-бірі бағалап, рефлексия жасай алады. «Бес саусақ» әдісіде жаңа сабақты меңгергенін білу үшін жақсы таразы сияқты. Өткен сабағымның жемісті өткенін көру үшін студенттердің кері байланыс арқылы берген бағаларынан тұжырым жасадым. Кері байланыста мәлім болғандай топтық оқытудың ұнайтыны, себебі бір-бірлерімен диалог құру, бірігіп орындау жұмыстары қызықтырады; өздері көріп отырып орындаған жұмыстарын іс-тәжірибеде қолдана алатындарын жеткізген. Сондай-ақ бағалаудың да ерекше болғандарын атап өткен. Ерекше дегендері үнемі бағалауды пән оқытушылары қойып келіп отырса, мына жаңа тәсіл арқылы өздері бірін-бірі бағалауы үшін жаңалық болғанын байқатады. Сабағымның тағы бір рефлекциясы «Аяқталмаған сөйлемдер» атты сауалнама алдым. Мақсат - студенттерге, біріншіден, тақырыпты ашу үшін сын тұрғысынан ойлануы арқылы қандай өзгеріс енгізгенін, екіншіден, жаңа тақырыпты ашу үшін сыни ойлауды қалай пайдаланғанын, мәліметтерді қалай жетілдіруге болатынын, яғни ой-тұжырым жасай алуға бағыттау.

Мен бұл әдісті студенттің өзін-өзі бағалау құралы ретінде пайдаланамын. Айтылған ойды негізге ала отырып, оқу үрдісінде, әр іс-әрекетте диалогтік оқытудың маңыздылығын түсіне отырып, жүйеленген жұмыстардың жүргізілуі маңызды. Сабақ барысында студенттердің жұптасып жұмыс жасауына, бір-бірінің пікірін тыңдауына көбірек көңіл бөлу қажет екенін түсіндім.

Студентке оқыту үшін бағалаудың маңызы зор. Қойылған мақсатқа жетуде бағалау критерийлерін білу маңызды. Осыған байланысты бағдарлама крите риалды бағалаудың тәсілдерін қарастырады. Мен тәжірибемде қолданған формативті бағалаудың нақты түрлері болған жоқ, сондықтан әр сабақ сайын түрлендіру арқылы бағалау жүргізіп отырдым. Кей сабақтарымда студенттерге бірін-бірі «Екі жұлдыз, бір тілек» әдісі арқылы бағалауды ұсындым. Бұл бағалау түрін қолданғандағы мен негізгі мақсат етіп, өзгені бағалау арқылы өзіндегі жоқты табу және өзгенің жетістігі арқылы өзіңдегі кемшілікті тауып, оны түзетуге бағыттау. Бұл – студенттерді ынталандыратын ең тиімді тәсіл екеніне көзімді жеткіздім. Студенттің жетістігіне қолдау беру оған алдағы уақыттағы жасайтын жұмыстарына сенімділікпен кірісуге жігер береді. Сабақтан алған әсерін білу үшін кері байланысты жасату – студенттің оқытушысына жеткізгісі келген ойын білу үшін қажет нәрсе. Жалпы атап өткен тәсілді сабақта тиімді қолдануға енгізу арқылы білім алушының танымдық белсенділіктерін арттыруға, өз бетінше ізденіп білім алуға, шығармашылықтарын қалыптастыруға ықпал етеді, білім алушы оқытудың қызықтырақ әрі жеңілірек өткендігін, топта бірлесіп отырып жұмыс істеуге үйрететіндігін, білімнің тереңдігін, әрі тиянақтылығы болатындығын баяндайды. Яғни, студент өз ойын ашық еркін жеткізе біледі, бірін-бірі тыңдауға үйренеді.

Сонымен қатар бағалаудың сабақта жетілмей қалған тұстары да кездесіп жатады. Атап айтар болсам кейбір кезеңдерде бағалаудың ұмыт қалуы. Кейінгі сабақтарда болдырмау үшін бағалауды одан әрі жетілдіру керек екенін ескеріп отыру қажет.

Өзара бағалауда топтардың жасаған постерлерін жұлдызша арқылы бағалауды ұсындым. Топтар өздеріне ұнаған, «жақсы жасалған постер» деген пікірге келісе отырып, басқа топтардың постерлеріне жұлдызшаны жабыстырып жатты. Ал кей топ мүшелері «өзіміздің постерлеріміз ғана ұнағайдығы жақсы жасалған» деген оймен қалып, басқа топтың жұмысын бағаламады. Бұдан түйген ойым, өзара бағалау мен өзін-өзі бағалаудың топта жүріп отырғаны.

Зерттеушілік жұмыс барысында жүргізген жұмыстарына тек топ мүшелері ғана қатыспай, басқа топ студенттері мұқият тыңдау арқылы жетілмей қалған жерлерін айтып, бағыт беріп немесе жақсы жасалған жұмыстарына мадақтап бағалап жатты. Сонымен қатар сабақ үстінде мадақтаудың да алар орны ерекше. Себебі студенттерді жұмыстарын ары қарай түрлендіруге шабыт беріп мадақ сөздермен демеу нәтиже көрсетеді. Мадақ сөзді есту арқылы жұмысқа ынтамен, жақсы көңіл-күймен кіріседі.

«Оқуды бағалау және оқыту үшін бағалау» модулін қолдану нәтижесінде:

1. Бағалау жүйесіне өзгеріс енгенін білді.

2. Өзара бағалау, критериалды бағалауды, жауаптың үлгілері арқылы өзін-өзі бағалауды, екі жұлдыз және бір тілек, т.б. меңгерді.

Бағалаудың сабақ үрдісінде алар маңызы зор. Бағалау түрлері арнайы менің жасаған немесе студенттер жасаған өлшемдер арқылы қойылып отырады. Студенттер топтық бағалауды, жұптық бағалауды және өзін-өзі бағалауды меңгереді. Топтық жұмыс барысында бірлескен оқудың тиімді тұстарын байқадым. Сонымен қатар сыни тұрғыдан ойлау қабілеттері ашыла түсті. Әрбір сабақтың аяғында студенттермен кері байланыс орнатып отырса жақсы нәтижеге жететініне көзім жетті. Студенттердің жазған ұсыныстарын оқу барысында, олардың қаншалықты сабақты түсінгендерін, түсінбей қалған тұстарын жазып білдіруге мүмкіндік тудыратын бірден-бір таптырмайтын тәсіл екенін ұғындым. Дәстүрлі сабақ өткізуде сабақ соңында тек жабық сұрақтар қоюмен шектелетін болсам және де бұл кезеңде көптеген студенттер түсінбеген күйі қалып, өздерін қинамау мақсатында үнсіз отыратын және де сабақтың тез біткенін қалап тұратын. Ал қазіргі уақытта мен:

• 
  Бүгінгі сабақта қандай қиындықтар туындады?
  
• 
  Бүгінгі сабаққа байланысты сұрақтарың бар ма?-деген ашық сұрақтар қойып, кері байланыс орнату арқылы әрбір студент өзінің сабақтан алған әсері мен түсініп,түсінбегенін жазуға мүмкіндігі туады.
  

1. Үлестірмелі материалдар. Бірінші-екінші апта. Екінші «Бетпе-бет».

2. Студенттерге арналған нұсқаулық.

3. ЖОО оқу орындарының студенттеріне қосымша кәсіби білім беру бағдарламасы.

4. Тренерге арналған нұсқаулық.


ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУДЕ ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІНІҢ ПЕАГОГИКАЛЫҚ- ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Издибаева Гулбарша Абжамаловна

«А.Нұрманов атындағы жалпы білім беретін орта мектебі» КММ

Қостанай облысы, Аманкелді ауданы, Байғабыл ауылы

бастауыш сынып мұғалімі
Бүгінгі күні басты назарға ілініп отырған мәселе балалардың жеке ерекшеліктерін ескеріп ортаның, ата-ананың қатысуымен білім беру процесіне толық қатынасуды қарастыратын инклюзивті білім беру. Осы балаларды оқытуда арнайы жасау арқылы оқуда жетістікке жетуге ықпал жасау. Даму мүмкіндігі шектеулі балалардың білім алу құқықтары «Қазақстан Республикасының балалардың құқықтары туралы», «Мүмкіндігі шектеулі баланың әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзетуге ықпал ету туралы», «Білім беру Заңы», Қазақстан Республикасының Заңдарында бекітілген.

Инклюзивті оқытуда мүмкіндігі шектеулі балалар қоғам өміріне белсене ат салысып, педагогикалық-психологиялық қолдауға ие болып отыр. Даму мүмкіндігі шектеулі балаларға білім беруді ұйымдастыру мақсатында, типтік білім бағдарламасы жасалды. Бағдарламада балалардың мұқтаждықтарын есепке ала отырып, толық білім алуларын қамтамасыз ететін жалпы білім үдерістері қарастырлыған. Біздің елімізде «Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2010-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында» инклюзивті білім беру жүйесінің дамуы туралы дерек көрсетілген.

Инклюзивті білім беру – даму мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытудың бір формасы. Негізгі мақсаты: даму мүмкіндігі шектеулі балаларды қалыпты жағдайда дамып келе жатқан балалармен бірге сабақ беру. Бала психикасының бұзылыстары интеллектуалды дамуы, яғни, зейіннің тұрақсыздығы, ойлау, кеңістікті бағдарлай алмауы, т.б. таным процестерінің қасиеттері төмен болып келеді. Осы себептерге байланысты дамуы тежелген балалардың оқудағы үлгірімі төмен болады.

Инклюзивті білім беруде ұстаздарға шығармашылық ізденіс пен шыдамдылық, мейірімділік болуы қажет. Даму мүмкінділігі шектеулі балаларға қарапайым ұғымдарды түсіндіруде жоғарыда аталған құндылықтарды қажет етеді. Себебі, бұндай балалармен жұмыс жүргізу ұстазға оңай соқпайды. Балаларға тек білім беріп қана қоймай, олардың жан дүниесіне еніп, ненің ұнайтынын, нені жақсы көретінін, айналасында не қызықтыратынын біліп жүрген абзал. Сол кезде олар балалармен сабақ барысында жұмыс жасау жеңілдей түседі. Бұндай балаларға жылы жүрек таныта отырып сабақ өткізу, олардың психикалық дамуында өзгерістерің алға жылжуын аңғаруға болады. Олар белсенділік танытады, ұжыммен араласады, ойланады, эмоциясын көрсетеді, ерік қасиеттері бекиді, адамгершілік сапасы жетіледі. Сонымен қатар даму мүмкіндігі шектеулі балалардың ата-аналарының көбісі агрессивті күйде жүретінін ескеру керек. Олар балаларының ұстаздарына үлкен сенім артады, балаларынан дамудың нышандарын күнделікті өмірде байқағысы келеді. Өзгеріс байқалмаған жағдайда ұстазды кіналауға дайын тұрады. Осы жағдайда ұстаз ата-аналарға да үлкен шыдамдылық таныта отырып, балаларға мектеппен қатар үйде де қандай жағдайлар жасалу керегі жайында байыппен жеткізуі маңызды. Сонда ғана ұстаз бен ата-ана арасында ынтымақ орнап, баланың дамуына бірлесе отырып зор үлес қоспақ.

Инклюзивті білім беруде жас ерекшелігі кезеңіндегі негізгі психологиялық даму ерекшелігін ескере отырып, баланы оқытудың ең күшті факторы оқыту мен тәрбиелеу екенін назарда ұстаған жөн. Оқытудың дәстүрлі жүйесінде басты роль білім беру, мұғалімнің іс-әрекеті атқарады. Мұғалім мүмкіншілігі шектеулі балаларға білім беруде танымдық деңгейін көтеретін, ақпаратты қабылдай алатынын және алған білімдерін есте сақтап, өмірде қолдана алатындай оқыту әдістерін педагогикалық-психологиялық негіздеріне сүйене отырып пайдалануы шарт. Сонымен қатар жаңа педагогикалық технологияларды қолдана отырып сабақ беру де мұғалім жұмысының жетістігін көрсете алады. Яғни, бұл жердегі «жетістік» дегеніміз бұндай балалардың білім алуға деген құштарлығын оята білу.

Қазіргі заман талабына сай сабақта мұғалім ақпараттық технологияларды қолдана отырып өткізсе, төмендегідей нәтижелерге қол жеткізе аламыз:

• 
  Оқушылардың есту, ойлау, сөйлеу, есте сақтау қабілеттерін дамытады;
  
• 
  Даму мүмкіндігі шектеулі оқушыларға психикалық дамуына көмегі болады;
  
• 
  Оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы артады;
  
• 
  Оқушылар жеке-дара жұмыс жасауға үйренеді;
  
• 
  Сабақта пайдаланылатын көрнекіліктердің санын арттырады;
  
• 
  Байқампаздық қабілеттерін дамытады.
  

Сонымен қатар оқытудың тиімді әдістерінің бірі сын тұрғысынан ойлауды дамыту. Сабақта оқушыларға көрнекіліктерді табиғи түрде көрсете отырып және аздап түсінік бере кетіп, кейін оқушылардың өздерінен қайталап, әрі қосымша сипаттама айтуға тапсырма берсек, олар көзбен көріп, қолмен ұстап сезіну арқылы қосымша мәліметтермен айтып беруге тырысады. Табиғи көрнекілікті қолдану арқылы олардың сезім мүшелеріне де әсер ете аламыз және сол күнгі сабақта жаңа сөзбен сөздік қоры толығады. Сөйтіп балаларды сыни ойландыра аламыз. Тапсырмаларды орындатуда жеке-дара, жұптық, топтық жұмыс түрлерін қолдануғада болады. Жарыс түрлерін қолдануда мүмкіндігі шектеулі балалардың оқуға деген бәсекелестігін тудыруға да септігі бар. Жарыстыра отырып мадақтау оқушылардың бір көңілдерін көтеріп тастайды, мұғалімнің келесі тапсырмаларын қызығушылықпен орындауға кіріседі.

Даму мүмкіндігі шектеулі балалармен қарым-қатынас жасаудың психологиялық жақтары:

• 
  Балалардың есімдерімен атау. Себебі, оқушының есімін айтып шақыру жеке намысының қалыптасуына көмектеседі.
  
• 
  Баланың іс-әрекетін бағалау керек.
  
• 
  Топта өзін-өзі төмен бағалайтын оқушылардың психологиялық тесттер арқылы анықтай алып, олардың кішкентай жетістіктерін көре біліп және мадақтау арқылы өз-өздеріне сенімдерін арттыру керек.
  

1.Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарына арналған

бағдарламасы. Астана, 2010

2. Қ. Жұмасова. Психология, 2000

3. Дефектологиялық сөздік

4. Республикалық педагогикалық журнал. Балабақша: тәрбиелеу және оқыту. №9, 2015

Наиболее удобной для реализации вышеуказанного подхода к процессу обучения русскому языку нерусских учащихся является дидактическая система методов обучения, разработанная И.Я.Лернером и М.Н.Скаткиным. За основу классификации они берут организуемый учителем «способ познавательной деятельности ученика» [2, с.148].

Своеобразную интерпретацию и корректировку этой системы применительно к предмету «русский язык в нерусской школе» дает М.Б.Успенский. Он делит методы обучения на две группы: методы получения новых языковых знаний и методы приобретения речевых умений и навыков.Первая группа получила название познавательных методов, вторая – тренировочных. Основанием для типологии тренировочных методов служит, по мнению М.Б.Успенского, характер речевой деятельности учащихся

Объектом нашего внимания в данной статье являются тренировочные методы, с помощью которых осуществляется обучение способам деятельности, направленной на формирование речевых умений и навыков.

Прежде чем дать лингводидактическую характеристику тренировочных методов имитационого, оперативного и коммуникативного рассмотрим структуру тренировочной работы. Они определяются тремя этапами формирования и развития речевых умений и навыков: 1) понимание языкового явления, его анализ (рецепция); 2) тренировка в употреблении определенной изучаемой языковой конструкции, различные варианты ее в разнообразных ситуациях (репродуктивный и вариативный этап формирования речевого умения); 3) самостоятельное выражение мысли предложениями или связными высказываниями при условии создания стимулов, побуждающих к высказываниям (продуктивный или творческий этап усвоения) [3].

Имитационный метод опирается только на подражательные способности учащихся. Способ же сознательного усвоения предусматривает использование объяснений и анализ артикуляции вводимых звуков.

С имитационной речевой деятельностью учащихся тесно связано обучение фонетики и орфоэпии русского языка. На начальном этапе обучения отрабатывается акустико – артикуляционный аспект. Имитационный метод функционирует здесь в «чистом» виде, либо инструкции и правила при допущении или появлении интерференционных ошибок в произносительной сфере языка бесполезны. В таких случаях целесообразее включать в тренировку активное слушание образца и имитацию т.е. подражательное воспроизведение услышанных языковых единиц или отрезков речи. Активное слушание шлифует слух и готовит почву для упражнений в воспроизведении услышанного. Имитационным методом легче изучать звуки, резко отличающиеся от звуков родного языка. На среднем и старшем этапах обучения простая имитация перерастает в осознанную имитацию. Проводимые регулярно упражнения в осознанной имитации помогают преодолеть межъязыковую – интерференцию, в часности подмену звука изучаемого языка звуком родного языка. Простая имитация без осознания особенности звука изучаемого языка звуком недостаточно эффективна, так как учащиеся склонны восринимать звуки изучаемого языка сквозь призму произносительной базы родного языка [3].

Оперативный метод направлен на формирование частноречевых умений с тенденцией перехода в навыки и реализуется в процессе обучения через выполнение оперативных упражнений. Для ясности уточним понятия «упражнение» и «прием». По отношению к упражнению прием есть его модель, а упражнение по отношению к приему- воплощение, реализация приема в деятельности, или точнее, упражнение есть специально организованная целенаправленная деятельность, основанная на структуре того или иного приема обучения.

Необходимость оперативных упражнений обосновывается тем, что даже самые прочные знания не обеспечивают нормального осуществления речевой деятельности: речъ не является простой суммой различных аспектов языка, они как бы растворяются в ней, образуя высший синтез.

Внимание коммуниканта не может в процессе речи распределяться между несколькими объектами – правильностью произношения, подбором и сочетанием лексики, грамматическим оформлением высказывания. Большая часть этих операций должна протекать автоматизированно, высвобождая внимание для сосредоточения говорящего на смысловых и коммуникативных функциях речи.

Оперативный тренировочный метод доводит умение использовать языковой материал до уровня автоматизмов. Но так как автоматизм немыслим без материала, то и здесь будут иметь место упражнения произносительного, орфографического, грамматического и прочего характера. Однако содержание их изменится, так как в него войдут не только запоминание, узнавание, группировка,перевод, но прежде всего, оперирование языковыми единицами, подобное тому. которое совершается в реальной речевой действительности [4].

С коммуникативным речевым методом связаны упражнения, в которых элемент самостоятельного начала в построении высказывания на изучаемом языке достигает самого высокого уровня. Здесь налицо уже действительно самостоятельная, активная речевая деятельность учащихся. Упражнения этого этапа носят ситуативный характер и стимулируют учащихся к порождению высказываний в монологической или диалогической форме.

В заключение следует сказать, что рассмотренные нами методы речевой тренировки будут результативными в реализации коммуникативно – деятельностного подхода к обучению русскому языку как неродному в случае использования их с учетом характера речевой деятельности, в системе, во взаимосвязи и взаимопроникновении.
Список используемой литературы:

1.Зимняя И.А. Психология обучения иностранным языкам в школе. – М.: Просвещение,

1991.

2. Дидактика средней школы. – М.: Просвещение,1989.

национальной школе. – М. Педагогика, 1979.

4. Пассов Е.И. Основы коммуникативной методики обучения иноязычному общению. –

М. Русский язык, 1991.

Елбасы Н.Ә.Назарбаев халыққа Жолдауында «жедел дамып келе жатқан ортада өмір сүруге қабілетті; ұлттық тілді, тарихты жетік меңгерген, шығармашылығы дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру» деп атаған болатын.Қазақ халқының дене тәрбиесіне, оны шынықтыруға, ептілікке, денсаулықты, көңіл-күйді көтеруге арналған осы кездегі дене тәрбиесі мен спорт нышаны ерте заманда-ақ халық кәдесіне жарағандығын кейбір археологиялық деректер дәлелдейді. 1970 жылы Оңтүстік Қазақстан облысында б.з.б. 4 – 3 ғасырларда тоғызқұмалақ тастары табылды.7 ғасырларда Орта Азия мен Қазақстан жерін жаулап алған Араб халифаты ислам дінін уағыздаумен қатар, шахмат (шатрандж) ойынының таралуына, оның дамуына айтарлықтай ықпал етті. Сөйтіп, көшпенді деп аталып келген қазақ халқы дене тәрбиесін, оның ішінде спортты дамытуға көңіл бөлгені байқалады.

Перед современной школой стоит очень важная задача – подготовка подрастающего поколения к жизни в быстро меняющемся информационном обществе, в мире, в котором ускоряется процесс появления новых знаний, постоянно возникает потребность в новых профессиях, в непрерывном повышении образования. И ключевую роль в решении этих задач играет компетенция современного человека в ИКТ.

Одной из главных задач, стоящих перед учителем начальной школы, является расширение кругозора, углубление знаний об окружающем мире, активизация умственной деятельности детей, развитие речи. Использование ИКТ на различных уроках в начальной школе позволяет развивать умение ориентироваться в информационных потоках окружающего мира, овладевать практическими способами работы с информацией, развивать умения, позволяющие обмениваться информацией с помощью современных технических средств: компьютеров, мобильной связью, Интернет и т. д.

В единой образовательной среде ИКТ дают возможность повысить эффективность обучения. В результате использования ИКТ появляется возможность осуществить индивидуальный подход к ученику, получить поддержку коллективной работы, возможность содействовать самостоятельной и творческой работе ученика. В электронной образовательной высокоинформативной среде учитель и ученик равны в доступе к информации, содержанию обучения, поэтому учитель перестаёт быть единственным источником фактов, идей и другой информации. Наставник – вот его новая роль. Теперь учитель выполняет новые задачи развития в своих учениках востребованных современным обществом навыков – критического мышления, эффективной коммуникации при устном и письменном общении, умения работать в группе, быстро адаптироваться к изменениям в ИКТ, а также

интеллектуальных навыков для постановки учебных задач.

Грамотное использование ИКТ в начальной школе способствует:

-повышению учебной мотивации;

-повышению качества знаний школьников, снижению дидактических затруднений;

-обеспечению дифференциации обучения;

-повышению объёма выполняемой на уроке работы ;

-развитию навыков самообразования и самоконтроля у младших школьников;

-рационализации организации учебного процесса,

-повышению эффективности урока;

-повышению уровня комфортности обучения, повышению активности и инициативности школьников на уроке;

-формированию информационно-коммуникативной компетенции.

Интерактивная доска выступает в качестве модернизированной школьной доски, на которой демонстрируется необходимый для освоения материал. Это позволяет повысить роль наглядности, даёт учащимся более полную информацию об изучаемых процессах, включает их в активную работу.

Такой способ, несомненно, имеет преимущества перед традиционным:

классическое объяснение нового материала сочетается с электронными иллюстрациями, что позволяет разнообразить способы предъявления информации;

электронные задания для индивидуальной работы можно успешно использовать на этапе закрепления изученного материала;

электронные материалы можно использовать при проведении контроля усвоения знаний, что развивает самоконтроль учащихся.

При умелом использовании ИКТ помогают учителю разнообразить урок, сэкономить время на уроке, проводить уроки на высоком эмоциональном и эстетическом уровне. Ученику ИКТ помогают получить опыт самостоятельных действий, самоконтроля, повысить самооценку, мотивацию.

Эффективность использования ИКТ в учебном процессе.

Повышение: - качества образования; в результате – успеваемости;

- уверенности учащихся в своих силах;

- учебной мотивации.

Анализируя различные аспекты использования ИКТ на уроках в начальной школе, можно выделить следующее:

Компьютер как объект изучения;

Компьютер как средство обучения (тренажёры, тесты, электронные учебники, мультимедийные энциклопедии и т. п.)

Компьютер как инструмент, позволяющий моделировать учебную задачу, проводить исследование на высоком творческом уровне.

Ученики начальных классов, как известно, имеют наглядно-образное мышление. Однако получение визуальной информации в учебном процессе очень затруднено, так как большая часть учебной информации, предназначенной для ученика, передаётся посредством письма на бумажных носителях. Эту проблему позволяет преодолеть использование ИКТ в учебном процессе.

Фронтальная форма обучения – самая распространённая форма обучения в начальных классах. В этом случае использование проектора и экрана даёт возможность совмещать на уроке работу с презентацией и другие формы деятельности:

Ярко и наглядно проиллюстрировать изучаемый материал на большом экране;

Обсудить просмотренный материал с классом;

Совместно решить предлагаемые задания или найти ответы в учебнике;

Индивидуально выполнить работу в рабочей тетради;

Выполнить некоторые задания в группах или парах.

В своей работе я постоянно использую презентации на уроках окружающего мира, русского языка, обучения грамоте. Важная цель обучения в начальной школе – научить каждого ребёнка за короткий промежуток времени осваивать, преобразовывать и использовать в практической деятельности огромные массивы информации. Детям приходится часто самим находить необходимую информацию по различным темам. Задача учителя начальной школы – умело сочетать работу с книгой и поиск информации детьми с помощью техники.

На уроках технологии использование презентации – инструкционной карты по изготовлению того или иного изделия – просто находка. Это облегчает работу и учителю, и детям.

Разнообразие цветовой палитры, анимационные эффекты – всё это позволяет значительное время удерживать произвольное внимание учащихся младших классов; минимизация необходимости использования мела на доске ускоряет процесс подачи информации. Значение использования презентаций на уроках в начальной школе трудно переоценить.

Хорошо известно, что одной из серьёзнейших проблем, затрудняющих обучение в начальной школе и особенно на входе в неё, является невозможность для большинства детей достаточно полно понимать и усваивать полученную на уроке информацию. Рисунок, схематический рисунок или схема являются тем средством, которое даёт ребёнку адекватную его мышлению опору для понимания, а значит, и эффективного усвоения нового знания или умения. Развитие у младших школьников умения «читать» информацию, переданную с помощью таких моделей, является базовым для развития у них информационных умений и прежде всего умения работать с информацией, данной в учебной книге: самостоятельно ориентироваться на развороте учебника, понимать и передавать сведения, на основе которых выполняется каждое отдельное задание, находить ответы на вопросы, делать выводы, сравнивать и группировать объекты изучения, устанавливать простейшие причинно-следственные связи между ними.

Плюсы использования ИКТ во время урока:

повышается мотивация к изучаемым предметам, так как детям интересно работать за компьютером;

свой темп работы для каждого ученика, возможность вернуться к тому заданию, которое не понял;

индивидуализация обучения;

сочетание контроля и самоконтроля;

низкие затраты времени для проведения тестирования и оценки успехов ребёнка;

психологическое спокойствие ребёнка, отсутствие боязни при даче неверного ответа.

На уроках в начальной школе большое место отводится игре, так как игровая деятельность является ведущей для детей 6-8 лет. Работа с интерактивной доской в начальной школе становится продолжением игры, сопровождаемой звуковыми эффектами и видеоэффектами. Независимо от этапа обучения, применение интерактивной доски на уроках выводит процесс обучения на новый уровень.

В классе не остаётся равнодушных, все предметы становятся доступными и увлекательными. Ребята начинают понимать более сложный материал в результате более ясной, эффективной и динамичной подачи материала. Ребята начинают работать более творчески. Интерактивная доска на уроке – это отличный способ сосредоточить и удержать внимание ребят. Наглядность учёбы особенно ценно для работы с детьми с рассеянным вниманием, она целиком увлекает внимание. Ученики лучше усваивают материал.

Внедрение информационных технологий в процесс обучения проводилось с учётом санитарно-гигиенических норм, что обеспечивает здоровьесберегающий режим обучения. Индивидуальная работа за компьютером строго регламентируется и составляет не более 10 минут. В течение уроков проводятся физкультурные минутки и зарядка для глаз. Кроме того, смена видов деятельности способствует снижению утомляемости детей.

Список используемой литературы:

1.Буланова – Топоркова М.В. “Педагогические технологии”, М-Р-н-Д, 2004 г.

2.Кузнецов И.Н. “Настольная книга преподавателя”, М., 2005 г.

3.Угринович Н. “Информатика и информационные технологии”, М., 2005 г.

4.Розов Н.Х. Некоторые проблемы применения компьютерных технологий и технологий

при обучении // Вестник МГПУ. Серия «Информатика и информатизация образования».

№ 1 (1). – М.: МГПУ, 2003. С. 102-106.
5.Селевко Г.К. Современные образовательные технологии. – М.: Народное образование


МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
Кудерина Акжаркын Кайырбековна

«Ақбота» балабақшасының тәрбиешісі
Жаңа заман баласы – ертеңгі еліміздің болашағы. Қоғамдағы қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі мекемелердегі білім беру жүйесіндегі оқыту, тәрбие беру үрдісін технологиялардыру - басты мәселенің бірі. Осыған орай мектепке дейінгі мекемелердің тәжірибесіне оқыту мен тәрбиелеудің әр түрлі технологиялары жасалып еңгізілуде. Білім беру жүйесінде қолданылып жүрген педагогикалық технологиялар: ынтымақтастық технологиясы, білім беруді ізгілендіру, ойын арқылы оқыту, проблемалық оқыту, модульдік оқыту, тірек сызбасы арқылы оқыту, дамыта оқыту, түсіндіре басқарып оза оқыту, өздігінен оқыту, сын тұрғысынан ойлауды дамыту, оқытудың компьютерлік технологиясы, бағдарламалап оқыту, деңгейлеп оқыту т.б.

Елбасымыздың Жолдауы елдің еңсесін көтерген, елдік идеяларға толы бірегей стратегиялық тарихи құжат болды. Бізге мәлімі, күллі дамыған елдердің сапалы да қалыптасқан бірегей білім беру жүйесінің толымдылығы. Демек, ұлттық білім берудің барша буынның сапасын жақсартуда бізге ауқымды да кешенді істерге бел шеше кірісу қажет.

Бәсекеге қабілетті білім кеңістігін құрауға бағытталған қазақстандық білім беру реформасының басты мақсаттарының бірі – инновациялық технологияларға сүйене отырып, баланың бойында шығармашылық ойлауды дамытуға мүмкіндік жасау болып отыр. Мұндай күрделі міндеттерді шешуде мектепке дейінгі мекемелердің алатын орны ерекше. Бүлдіршіндердің білім берудің кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз – мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында қаланатындығы баршамызға мәлім. Қазіргі кезеңде еліміздің білім беру ұйымдарында оқыту үрдісін ізгілендіру мақсатында көптеген жұмыстар жасалуда. Оларды ғылымый тілмен айтқанда «инновациялық үдеріс» немесе «педагогикалық жаңалықтарды еңгізу» деп аталады [1].

Сонымен қатар, мектепке дейінгі ұйымдарда инновациялық білім беру құралдарын қолданудың маңызы зор. Инновациялық білім беру құралдарына: аудио, видео, компьютер, интерактивті тақта, интернет, мультемедиялық құралдар мен электрондық оқулықтар және оқу-әдістемелік кешендер, инновациялық ақпараттық банк, сайт, т.б. жатады. Ақпараттық мәдениетке бейімдеу – ол тек ғана компьютерлік сауаттылығы емес, сонымен қатар эстетикалық, этикалық және интеллектуалдық сезімін меңгертуге дағдыландыру болып табылады. Жаңа заман баласы – ертеңгі еліміздің болашағы. Жаңа заман баласын қалыптастырып, дамыту үшін, тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр-сырын анықтап, мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызуы қажет. Әрине, ол үшін мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде балалардың жеке басының қалыптасуы мен дамыуында педагогтардың педагогикалық технологияларды қолдана білу сауаттылығына да байланысты. [2]

Әр оқыту технологиясы педагогтан терең теориялық, психологиялық-педагогикалық әдістемелік білімді, педагогикалық шеберлікті, балалардың жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.

Жаңа технологияны меңгеруге педагогтың жан-жақты білімі қажет. Қазіргі педагог – педагогикалық үдерісті жүйелі жұмыс жүргізе алатын, педагогикалық өзгерістерге тез төселетін, жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын, балалармен ортақ тіл табыса алатын, білімді, іскер, шебер болуы керек.

Яғни, педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау – қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті.

Қазіргі уақытта мектепке дейінгі ұйымдардың педагогикалық ұжымдары отандық және шетел тәжіриберін зерттеу негізінде өз жұмыстарында инновациялық технологияларды ендіруде.

Алайда мектепке дейнігі ұйымдарда инновациялық технологияны ендіруде көптеп көш жұмсалады. Сол себепті мектепке дейінгі ұйымдарда педагогтардың негізгі міндеті: әдіс-тәсілдерді дұрыс таңдау, жаңаша педагогикалық технологияларды дұрыс қолдана білу, жеке тұлғаны дұрыс дамып қалыптасуы үшін ыңғайлы жағдай жасау. Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде педагогикалық технологиялар мектепке дейінгі білім беру стандартын жүзеге асыруға бағытталған. Педагогикалық технологияда ең маңызды жағы білім беру мен тәрбие жүйесінде ересектер мен балалардың қарым-қатынасы болып табылады. Мектепке дейінгі ұйымдарда инновациялық іс-әрекеттің мақсаты – білім беру үрдісін заманауи тиімділігі жоғары технологиялармен және балалардың негізгі құзыреттіліктерін қалыптастырып, шығармашылық қабілеттерін дамытатын әдістемелермен қамтамасыз ету [3].

Мектепке дейінгі ұйымдарда инновациялық технологиялар аз емес және оң нәтижелерге жеткізуде. Олар: М. Монтессори педагогикалық жүйесі, Ф. Фребель, Н. Зайцевтің әдістемесі (әдісі), С. Лупан, Ж. Пиаже, Г. Доман, Б. Л. Никитиндер, Л. С. Выготский әдістемелері.

Аталған педагогикалық технологиялар мен иновациялық құралдар мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың жас ерекшеліктерін ескерген, әр сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктерін ескерген жағдайда ғана пайдалануға болады. Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз, қабылдау процестері тұрақсыз келеді. Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу іс-әрекеттеріне көрнекілік, ойын технологиясын кеңінен қолданған жөн. Тәрбиеші – бала бойына білім нәрін себетін басты тұлға. Жаңашыл тәрбиеші даярлауға қойылатын талаптар педагогтарды, студенттерді оқытудың жаңа түрлерімен қаруландыра отырып, қазіргі уақыттағы кәсіптік дағдыларын игеруге бағытталған оқытудың жаңа жолдарын еңгізуді көздейді [4].

Қорыта айтатын болсақ, әр педагог инновациялық технологияларды тиімді қолданудың нәтижесінде балаға ізгілік тұрғысынан қарау, баланың танымдық белсенділігін арттыру, балаланың өз бетінше дамуына жағдай жасау, баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін жетілдіру, баланың қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту, тілдерін дамыту, т.б. мәселелерді шешуге көмектеседі. Сонымен қатар, тәрбиеші-бала бойына білім нәрін себетін басты тұлға. Біздің басты міндетіміз-өз тілін білетін, интелектуалды, жан-жақты, үйлесімді дамушы тұлға, өзінің салт-дәстүрін, Отанын сүйетін, шығармашылық қабілетін айқындай алатын, қоғам мүддесіне сай, ертеңгі қоғам иегері боларлық, егеменді еліміздің айбынын асқақтатар өнегелі ұл-қызын тәрбиелеу.

1.«Балабақша» Республикалық педагогикалық журнал №11 2016 жыл, Алматы қ.

2.«Мектепке дейінгі білім - тәрбие» Республикалық ғылыми – әдістемелік педагогикалық

журнал №2 2015 жыл, Алматы қ.

3.«Мектепке дейінгі тәрбие» №5 2015 жыл, Алматы қ.

4.Ф.Жұмабекова Мектепке дейінгі педагогика Астана қаласы, 2007 ж.

№4 жалпы орта білім беретін мектебінің

Мұғалім ретінде оқушыларды жаңа заман өзгерісіне төтеп беретін, бәсекеге қабілетті етіп қалыптастыру керек деп санап, алдыма мынадай мақсаттар қойдым:

оқушыларым сыни тұрғыдан ойлай білуі керек. Сонда ғана бәсекеге қабілетті, жауапкершілігі мол, оқуда белсенді бола алады.

оқушыларым ақпаратты өздері меңгере отырып, әрі қарай тәжірибе жасай алатын болуы керек.Сонда ғана мұғалімнің көмегін көп қажет етпейді.

оқущыларым сапалы және табысты, нәтижелі білім алуы керек. Сонда ғана білімді де білікті оқушы қалыптасады.

Алдыма қойған мақсаттарыма жету жолын көрсетуге Кембридж тәсілімен оқыту бағдарламасының деңгейлік курсынан өтуім септігін тигізді. Сондықтан бағдарламада берілген жеті модульдің ішінде диалогтік оқытудың әдіс-тәсілдерін кеңірек пайдаландым. Оған себеп болған ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалогтің маңызды рөл атқаратындығын көрсетті.

Диалог- сабақ барысында оқушы мен мұғалім арасындағы, оқушы мен оқушы арасындағы жүргізілетін қарым-қатынас.

Неліктен бұл тақырып таңдап алынып отыр немесе қазіргі таңда оқу үдерісінде диалогтік оқу мен топтық жұмысқа аса мән беріліп отыр деген сұрақтарға жауап ретінде Әбділда Тәжібаевтың сөзімен айтсақ: «Диалог- тек алма-кезек сөйлеу емес,ойдың соғысы,ой мен ойдың жалындасуы,мінез бен мінездің найзаласуы,идея мен идеяның қылыштасуы». Сонымен диалогсіз білім беру мен білім алу мүмкін емес. Сіздерге диалогтан бір мысал келтірейін:

Мұғалімнің сұрағы: Қазақ тілінде қанша сөз таптары бар?

Оқушының жауабы: 9

Мұғалімнің жауабы:Дұрыс.

Бұл - жетілмеген диалогтің көрінісі. Бұл жерде неге? деген сұрақ туындап отырған шығар.Біріншіден,бұл сұрақ барлық оқушының назарын аударатындай деңгейде қойылған жоқ.Екіншіден,бұл сұрақтың жауабын білетін оқушы немесе осы пәнді жақсы көретін оқушы ғана жауап берді.Оқушы «9»деп жауап бергеннен кейін мұғалімнің кейінгі әрекеті «дұрыс» деп үшіншіден,диалогті әрі өрбіткен жоқ. Осы тұста сұрақты дұрыс қоя білу қажеттілігі туындайды. Демек, сұрақты дұрыс қоя білу-маңызды дағдылардың бірі.Олай болса, оқушылардың білім алуын қолдау үшін сұрақ қоюдың техпикаларын жетік меңгерген жөн. Сұрақ қою техникаларының үш түрі болады: сынақтан өткізу, түрткі болу,қайта бағыттау.Енді әрқайсысына жеке тоқталсақ.1.Түрткі болу.Біз оқушыларға сұрақ қоямыз да, олардан дұрыс жауап ала алмаған жағдайда оларға көмектеспек ниетпен дұрыс жолға сілтейміз немесе дұрыс жауапты өзіміз айтуға тырысамыз.Осы тұста түрткі болудың техникаларын қолдапу арқылы оқушыларға сіздер қалай ойлайсыздар?немесе өткенді еске түсіру арқылы оқушылардың ойын түртіп,оларды дұрыс жауап алуға жетелеуіміз керек. 2.Сұрақты қайта бағыттаудың техникасы.Ол қандай техника,енді осыған келіп тоқталсақ.Біз бір сұрақты қойғаннан кейін 2-3 оқушыдан жауап аламыз да сол жерде сұрақты тоқтатып тастаймыз диалогта.Осы тұста бір сұрақты бірнеше оқушыға қайта бағыттап,сіз қалай ойлайзыз?сендердің пікірлерің қандай?ал, сіздің пікіріңіз ше? деп бір сұрақты бірнеше оқушыға қайта бағыттап оларды еркін диалогқа шақыру.Еркін диалогқа шақыру арқылы біз оқушыларды өз ойын еркін,ашық білдіруіне жетелейміз және сұраққа осылай жауап берсем дұрыс болар ма екен деген күдіктен арылуға мүмкіндік береді.3.Сұрақты қоюдың техникасы ол-сынақтан өткізу.Сұрақтың сынақтан өткізу техникасы оқушылардың нақты білім алып, сол білім деңгейінде ойларын әрі қарай өрбітуге мүмкіндік береді.Мысалы:сіз осымен келісесіз бе?сіз бұны басқаша қалай атар едіңіз?тағы да қандай жолдары бар сынды сұрақты диалогті әрі қарай өрбітіп, оқушыларды жоғары деңгейге жетелеу болып табылады.Мен өзім7-9 –сыныптарға қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен сабақ беремін.Сабақ үдерісінде «Диалогтік оқыту» модулінің «Ұшатын сұрақ», «Ыстық орындық», «Он сұрақ», «Зымыран сұрақтар» әдістерін жиі қолданып отырамын.

Оқушылар диалог әдісін қолдана отырып, мысалы:талқылау, білімді бірлесіп құру, түсіну мен дағдыларды қалыптастыру арқылы білім алады.(Блум таксаномиясы).

Жаңа әдіс-тәсілдерді пайдалану барысында сыныптағы диалогтың маңыздылығы байқалды. «Диалог - білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдердің бірі. Кез келген сабақта диалогтің алатын орны ерекше болып табылады. Себебі, диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар олардың білім деңгейінің өсуіне үлкен үлес қосатындығы белгілі» (Мұғалімге арналған нұсқаулық 39-бет).

Сабақты қорытындылауда «сұхбат»жүргізу арқылы оқушылар өзінің және өзгенің әрекетін бақылап, формативті бағалауды және бірін-бірі тыңдап, кезекпен сөйлеуге, әңгімелесу ережелерімен, бір-біріне сұрақ қою, оған дұрыс жауап беруге үйренеді. Әр сабақтың аясында қолданылатын әдістердің бірі-сұрақ – жауап, оқушының өз ойын анық, дәл жеткізе білу дағдысын жаттықтырады.

 Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалогтік оқытудың  маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Арнайы зерттеушілер диалог сабақта оқушылардың  қызығушылығын арттырумен қатар олардың білім деңгейлерін өсіруге үлес қосатынын атап көрсеткен. Зерттеулерде ересектермен қарым-қатынас пен достарымен бірігіп  жүргізілген жұмыстың нәтижесі  балалардың оқуына және коллективті дамуына әсер ететінін көрсетеді. Сұрақ қою арқылы  мұғалім:

- Оқушыларды тақырып бойынша және сындарлы сөйлеуге ынталандырады;

- Оқушылардың шынайы қызығушылығы мен сезімдерін анықтайды;

- Білімге құштарлықты дамытады және зерттеуге ынталандырады;

- Оқушыларға білімін қалыптастыруға және вербалдандыруға көмектеседі;

- Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауына ықпал етеді;

- Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлауына көмектеседі;

- Оқушылардың бір-бірінен үйренуіне, басқа оқушылардың идеяларын құрметтеуіне және бағалауына ықпал етеді;

- Әңгімелесу мен ой елегінен өткізу көмегімен ойын жинақтауға көмек береді,іс-әрекеттерін тереңдетеді және шоғырландырады;

- Білім беруді қиындататын қиындықтар мен түсінбестіктерді анықтайды;

Топтық тапсырмалар орындауда оқушылар оқулықтағы тапсырмаларды шығарып қана қоймай, бір-біріне сұрақтар қоя отырып, диалогтық қарым-қатынас жасайды. Сабақтарымда  жұпқа берілген  тапсырмада да диалогтік оқыту көрініс табады, себебі әрбір жұптағы оқушы сұраққа қалай жауап беру керектігін сыныптасымен ақылдасып, парақты толтырып отырады. Құнды сұрақтар қойып, қасындағы  сыныптастарынан, басқа оқушылардан жауап алып жатқандығын көріп, топ ішінде тұлғааралық байланыс орнаумен қатар, диалогтік оқыту жүзеге асырылып жатқанын көруге болады. Әрбір оқушының бойында белсенділік, қызығушылық, бәсекелестік сияқты қабілеттер көрініп, оқушылар бір-бірлерімен жақсы қарым-қатынас  жасайды. Барлық  сабақтарымда диалогтық оқыту көрініс тауып жатады. Диалогтік оқытуды ұйымдастыру прoблeмaлық , aқпaрaттық жәнe түсiндiрмeлi , иллюстрaтивтi мaзмұндa жәнe рeпрoдyктивтi жәнe шығaрмaшылық тaпсырмaлaрмeн кeлeтiнiн бiлдiм . Мұндa шығaрмaшылық нeгiзгe құрылғaн тaпсырмa бiрнeшe шaғын тaпcырмaлaрғa бөлiндi. Жұмыcтың бұл түрi бaрлық oқyшылaрдың бeлсeндiлiкпен ic-әрeкeттe бoлуынa жaғдaй тyғызады . 

Бұрынғы дәстүрлі әдістерде диалог көбіне мұғалім мен оқушы арасында өтіледі және бірнеше ғана оқушы арасында диалог өтілетін, онда да диалогқа оқушыларды таңдап шығарылатын, сондықтан  оқушылар ашылып ойындағысын нақты сұрай алмай, тұйықталып қалатын. Ал қазіргі сабақтарымда жұптық жұмыс ретінде алынған диалог топ ішіндегі барлық оқушы мен оқушы арасында өтіп, оны топ ішінде талқылап отыру оқушының ойын кеңейтіп, тілін дамытып отырады.  Сонымен қатар сыни тұрғыда еркін  ойлау қабілетін кеңейте отырып, еркін сөйлеуге ықпал етеді.

Мұғалім оқушыларға тек теориялық немесе практикалық білім беріп қана қоймай, олардың мәдениетті сөйлеу нақыштарына да назар аударулары керек сияқты. Осы әрекеттер үрдіске айналғанда барып сыныптағы өзара әрекеттесу процесі  толық ынтымақтастықта дамиды деп санаймын.

Сабақта білім оқушыға дайын күйінде берілмеуі қажет. Өйткені дайын білім оқушының дамуын тежейді , сөйтіп өзіне деген сенімсіздік пайда болады. Сондықтан жан-жақты дамыған білімді, «мінсіз оқушыны» дайындауда мұғалімнің шеберлігі қажет. Шеберлік арқасында мұғалім оқушының оқуға деген қызығушылығын оятады және әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы олардың алдына жан-жақты мақсат қойып, іске асыруына бағыт көрсетеді, яғни бұл жерде мұғалім тек қана бағыттаушы.

Диалогтық оқыту оқушылардың өздерін сенімділікке тәрбиелейді , өзін - өзі ортада ұстай білуге , сөйлеу қабілеті дағдыларын қалыптастырады . Бірін – бірі тыңдауға ,  сыни ойлауға , өзінің пікірін айтуға құқығының бар екендігін сезінеді , пікірлердің сан алуан болатындығын жақсырақ түсінуге  үйренеді . Өздерінің идеяларымен шағын топтарда  өзінің құрдастарымен бөлісе алады

Оқушылар көбірек білетін адамдармен, сыныптастарымен, мұғалімдермен диалог жүргізген жағдайда білім алуы табыстырақ болады.  Сыныптағы диалог мұғалімдерге оқушыларға білім беру барысында олардың қандай деңгейде екендігін білуге көмектессе, оқушылардың тілдік қорын, бір-бірімен қарым-қатынасын жақсартады, білімдерін кеңейтеді.

Жаңа әдіс-тәсілдерді пайдалану нәтижелерін қорытындылай келе, жалпы алғанда, оқушылардың бойында оқуды қалай жақсартуға болатыны туралы сенімділігі артты, мектеп пен оқуға деген жағымды қарым-қатынас қалыптасты, олар бір-бірімен пікір алмасуға үйренді. Аталған әдіс-тәсілдерді жүзеге асыру барысында балалардың белсенділік деңгейі жоғарлады, соған байланысты дұрыс жолмен келе жатыр деп тұжырым жасадым.

Модульдерді тиімді қолданудың арқасында, біріншіден, мұғалімнің кәсіби шеберлігі артады, екіншіден баланың ой-өрісі, санасы жетіледі. Заман талабына сай болу үшін жаңа әдіс-тәсілдерді қолданып, оларды жетілдіру жолдарын үнемі ойластырып жүру керек.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Мұғалімге арналған нұсқаулық 61-бет , 81-бет

2.Қазақ тілі мен әдебиеті мектепте №3, 21-бет

3.Егемен Қазақстан №12, 2016 жыл

4.Қазақстан мұғалімі журналы №6, 2016 жыл


ОҚЫТУ МЕН ОҚУДА ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ-

САПАЛЫ БІЛІМ КЕПІЛІ
Мажитова Эльмира Уалихановна

"Арқалық қаласы әкімдігі білім бөлімінің А.Байтұрсынов атындағы толық ұзартылған күнді жалпы білім беретін бастауыш гимназия" ММ

ғылым ісінің орынбасары, информатика пәнінің мұғалімі
Ғылым мен технологиялардың қарқынды жылдамдықпен дамып келе жатқаны қазір бәрімізге аян. Қазіргі білім беру жүйесі осы заманға сәйкес пе? деген сұрақ туындайды. Біз әлеммен бірге жаһандану заманында өмір сүріп жатқандықтан, мұғалімдер ХХІ ғасыр оқушыларының қалай білім алу керектігі туралы терең ойланып, зерттеулер жүргізіп, ең алдымен өзгеруді өздерімізден бастағанымыз жөн екенін білуіміз керек. Себебі жылдап қолданып келе жатқан, үйреншікті әдіс- тәсілдерін өзгертпей, бір сарынды жұмыс істеп жүре беретін мұғалімдер бүгінгі заманауи технологияларды орынды қолдану үшін, өзінің іс- әрекеті бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізіп, нәтижелерін сараптап, тиімді шешім қабылдауы керек. Міне, осы тұста Қазақстан Республикасы педагогикалық шеберлік орталығының әдістемелік кеңесі ұсынып отырған оқытудың жеті модулін қолдану тиімділігі әлемнің дамыған елдерінде де дәлелін тауып жатыр.

Себебі осы жеті модульге кіретін: оқытуды басқару және көшбасшылық әдісінде адамдардың қалай оқитындықтары туралы білім саласындағы заманауи жетістіктерін негізге алса, ал сын тұрғысынан ойлау Қазақстандағы білім беруді дамыту үшін маңызды болып табылатын қазіргі ең басты педагогикалық түсінік болып отыр.

ҚР педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыру бағдарламасына сай ІІ негізгі деңгей бойынша курсты аяқтаған соң өзіме, өмірге, адамдарға, жұмысыма жалпы әлемдік көзқарасыма үлкен әсерін тигізгендей болды. Әрине, адам өмірінің маңызды бөлігі, ол оның қызметі ғой, сол жұмысым жайлы да көптеген ой, толғаныстар, сұрақтар пайда болды. Мен бұрын қалай сабақ бергенмін, қазір қалай, неден бастағаным жөн деген сұрақтар мазалай бастады. «Заман өзгеріп жатқанда, мен неге ескіше жұмыс істеп, келекшек ұрпақты ескіше оқытуым керек?» деген сыни ой туды.

Жеті модуль әдіс- тәсілдерін кеңінен енгізіп, гимназияда білім алатын барлық оқушыларды оқытуда қолдану барысында, қызығушылықтары артып, оқу үдерісінде топтық жұмыстарды пайдалану, диалогтық оқыту модулін қолдану оқу сапасын жоғары нәтижелерге жетеледі.

Осы модульдерді тиімді пайдалану арқылы құзыретті мұғалім өз тәжірибесін жетілдіре түспек. Құзыретті мұғалімнің міндеті оқушының жеке тұлғалық ерекшелігіне мән беру. Құзырлы білім беруде ұстанатын факторы оқушының өздігінен білімнің мәнін меңгеруі және бағалай білуі. Бағдарлама нәтижесінде - тәуелсіз, ғылымға қызығушылығы оянған, білім алуға бейім, сенімді, жауапты, сын тұрғысынан ойлай алатын, өзгелермен еркін тіл табысатын, сандық технологияларда құзыреттілігін көрсететін оқушылар дайындалады.

Мұғалімдер жұмыстарына жеткілікті уақыт бөле отырып, оқушының білімі мен дағдыларын дамытуда ғана емес, жалпы алғанда оның оқуын барынша жекешелендіре отырып, оған қалай оқу керектігін үйрету өте маңызды іс екенін түсінулері қажет. Осы тұста мұғалім өз «іс- тәжірибесін неден бастау керек, қайда барып кімнен сұрауы керек?» деген ой туындайды.

Оқу мен оқытуда негізгі құрал ретінде, әрине, тілді пайдаланатынымыз анық. Тіл- тәжірибені ұжымдық қабылдаудың негізгі құралы. Мұғаліммен және басқа оқушылармен әңгімелесу оқушылардың қызмет белсенділігін, яғни, таным қабілеттері: зейінін, есте сақтау, логикалық ойлау, қабілеттерін жақсы дамытады деген сөз. Осы тұста Александер диалог түрінде оқыту оқушыларды ынталандыру және дамыту үшін әңгіме күшін қолдануға мүмкіндік береді деп санайды (М.А.Н ІІ-деңгей 99-бет). Міне, сондықтан да оқушыларға сыныпта әр түрлі тәсілдер арқылы жүргізілген және кеңейтілген диалогтарға қатысуға мүмкіндік бергенде ғана олар өзіндік жеке түсініктердің өрісін зерттей алады. Мерсердің (М.А.Н ІІ-деңгей 99-бет) зерттеуіне сәйкес, әңгімелесу оқушылардың оқуының ажырамас бөлшегі және әңгімелесудің үш түрін де: әңгіме-дебат, куммулятивтік, зерттеушілік түрлерін оқу үрдісінде қолддану ықпалды деп ойлаймын.

Іс - тәжірибеме өзгерістердің енуі осы іс- әрекеттегі зерттеу жұмыстарын жүргізген кезден - ақ басталды.

Мен бірінші зерттеу сабағымды жоспарлағанда ең алдымен оқушыларды сабақтарымыз бұрынғыдан ерекшелеу болатынын ескеріп, оларды топтық жұмыс істеуге тәрбиелеуім керек екенін білдім. Топтық жұмыстың жемісті болуы үшін, алдын – ала жоспарлау арқылы тиімді стратегияларды қолдану барысында сынып оқушыларының белсенділіктері күрт артқандығы байқалды, себебі «Cұрақтар қорабы кезінде» де, «Ыстық орындық» кезінде де оқушылар үлкен белсенділікпен сұрақ қоюда атсалысты, сонымен қатар оларға «Идеялар себеті», «Сиқырлы қобдиша», «Мюстенберг» әдістері бойынша жұмыстар орындау өте ұнайды . Дәстүрлі сабақтарда, ал енді тақта алдындағы оқушыға сұрақ қойыңдар дегенде, бірең- сараң жақсы оқитын оқушылар ғана қоятын. Ал жаңа тақырыпты дәстүрлі сабақтарымда баяндаған кезде, тақырыпты дәптерлеріне жаздырып, негізгі ұғымдар, анықтама, сурет, сызбаларды дәптерлеріне жаздыртудан басталатын, содан кейін тапсырмаларды сыныппен немесе тек жеке жұмыс түрінде ғана орындалатын. Әрі қарай сабақтың практикалық бөлігі басталып, оқушылар компьютер алдында жеке жұмыстар жасайтын, ал нәтижесін тек мұғалім ғана тексеріп, суммативті бағалайтын. Жоғарыда аталған қейбір өзгерістерді сабақтарыма енгізген себебім, оқушыларға бағыт- бағдар бере отырып, оқуды өз беттерінше игерулеріне мүмкіншілік бергім келді. Олардың сабақтағы іс- әрекеттерін алдын ала жоспарлап, жүйелеп алсам, мұндай өзгерістердің берер нәтижелері көп екен. Оқу үдерісіндегі әдеттегі көрнекі құралдардан басқа А3 форматындағы парақтар, түрлі- түсті маркерлер, стикерлер, бағалау парақтары, кері байланыс парақтары, сонымен қатар арнайы жаттығулар топтамалары, яғни пакет программалар, тестер бағдарламасы, басқа да информатика пәнінен компьютерде орындауға арналған электронды әдістемелік құралдар дәстүрлі сабақтарымда да кеңінен қолданып келемін.

Зерттеу сабақтарымда алынған сандық қорытындылар, оқушылардың жаңа әдіс- тәсілдер бойынша дәріс алу сәттерін, сабақ бойынша бағалануын, өзін өзі- бағалауын көрсетеді.

Бастауыш сынып оқушылары болғандықтан, жас ерекшеліктеріне байланысты кемшіліктер мен қиындықтар орын алды. Қолдарынан келгенше тапсырмаларды нәтижелі орындауға тырысып отырғандары байқалады. Сабақ үдерісінде қолданылған жаңа әдіс тәсілдер оқушыларды әрі қуантты, әрі қызықтырды. Әсіресе «Соңғы бес минут», «Рөлдік ойындар», «Еркін микрофон» сияқты тәсілдер оқушыларды басқа қырынан көруіме мүмкіндік туғызды. Жалпы сабақ кезінде барлық оқушылар өз ойымнан шықты. Сабақ барысында өздерінің жұмыс істеулері, өз жұмыстарын қажетті бағытта көрсете алуы байқалды. Мұндай өзіндік іс- әрекеттер олардың танымдық қабілеттерінің дұрыс қалыптасып келе жатқандықтарының көрінісі. Оқушының да ойлау, есте сақтау, зейін және зияткерлік қабілеттерін сараптама жасап отырамын.

Сабақтағы оқушылардың өзін- өзі бағалаулары мен кері байланыстары, топ басшылары толтырған бағалау парақтары, оқушылардың өз жұмыстары туралы стикерлер, сонымен қатар оқушылардың сабақ соңындағы өздерін сезіну деңгейін білдіретін бәйтерек ағашы осы зерттеу сабақтары кездеріндегі оқушылардың бойындағы өзгерістерді қадағалап отыруыма, көп көмегін тигізді. Сонымен қатар бұл жиналған деректер, өз тарапымнан кеткен кемшіліктерді дер кезінде байқауыма көп септігін тигізіп отырды.

Іс- әрекеттегі зерттеу сабақтары кезінде бұрын- сонды жоғары қабілеттері байқалмаған оқушыларым басқа оқушыға айналғандай болды. Олардың бойынан жылдам ойлау, тапқырлық, шығармашылық сонымен қатар көшбасшылық қабілеттері де байқалды.

Дұрыс бағыт- бағдар бере отырып, оқушыларға өздеріне білім алуды үйрете отырып, олардың ойлау тәсілдерін, зейіндері мен есте сақтау қабілеттерін дамыта алсақ, жоғарыда аталған жаңа әдіс- тәсілдерді қолдану жақсы нәтиже беретіні анық.

Іс- тәжірибемдегі енгізген өзгерістер барысында балаларды оқыту жөніндегі дәлелдемелердің бірі болып табылатын бағалау парағы басты роль атқарды. Себебі оқушылар бастауыш сынып болса да, өзіндік және өзара бағалау көзқарастары қалыптасты. Әсіресе критерийалды бағалау бастауыш сынып оқушыларына қиынға соққанымен, бірте- бірте оны да жүйелі түрде меңгерді. Жалпы осы іс- әрекетті зерттеу жұмысыма байланысты оқу үдерісінде елеулі өзгерістер енгізе алдым деп ойлаймын. Оған себеп: олардың сабақ кезіндегі белсенділіктері, қызығушылықтары мен уәждері. Әсіресе, логикалық ойлауда жетістіктің пайда болғанына қатты қуантты.

Маған көбірек пайдалы ақпараттар беретін дәлелдемелерді жинақтаудың басқа да тәсілдерін ойлап табуға болады деп ойлаймын. Мысалы, сынып бөлмесінің қолайлы жеріне екі шағын қорап орналастырып, біріне «қосу», біріне «азайту» белгілерін жапсырып қойсам, сосын оқушыларға «қосу» қорабына сабақтағы ең ұнаған нәрсені бір екі сөзбен жазып кету керектігін түсіндіріп, ал «азайту» сабақтағы өзі үшін ұнамсыз кезді атау. Өз есімдерін көрсету, көрсетпеуді өз еркілеріне салар едім. Сонда алғашқы уақыттары кемшіліктер қорабында ұсыныстар көп болса, менің мақсатым, ыңғайлы әдіс- тәсілдер тауып, аталған кемшіліктерді жою болады. Уақыт өте, жетістіктер қорабындағы хаттар саны арта түсті. Демек, мен іс- әрекетімнің әр қадамын дұрыс жоспарлауым керек, сонда ғана мақсатқа бағыталған нәтижелі жұмыстарым көріне бастайды.

Іс-әрекеттегі зерттеуімді орындай отырып, өзім үшін жасаған тұжырымдамам: қолданған жаңа әдіс- тәсілдерді оқу үдерісінде кеңінен қолдану, жалпы білім беру жүйесін қолайлы нәтижелі бағытқа қарай едәуір өзгерту.

Мұндай жаңаша оқыту арқылы білім алған келешек ұрпаққа, ақпарат заманында өздерін еркін ұстауларына қол жетпес мүмкіндік туғызады деген үміттемін. Жаңа ақпараттық технологиялар жылдан- жылға кең құлаш жайып дамығандықтан, жас ұрпақты компьютерлік сауаттылыққа бастауыш сыныптардан бастап оқыта отырып, олардың танымдық қабілеттерін, яғни, логикалық ойлау, талдау жасау, өзара қарым- қатынасқа үйрете отырып, өзіндік танымдық іс- әрекетін қалыптастыруға мүмкіндік туғызу керек деп ойлаймын.

Демек, алдағы уақытта осы іс- әрекеттегі зерттеу жұмыстарымның жетістіктері мен кемшіліктерін үнемі жадымда ұстауға тырысамын. Әрі зерттеу жұмыстарымды осы бағытта әрі қарай жалғастырамын. Әр қажет болған жағдайда басқа салаларда да қолданамын. Мысалы: гимназияда әр мұғалім яғни сынып жетекшісі пән мұғалімдері барлығы да арнайы жоспар бойынша сабақтан тыс жетісіне екі рет танымдық қабілеттері жоғары оқушылармен жұмыс жасайды, яғни, сабақ береді, міне, осы жұмысқа да бұл жаңа әдіс тәсілдерді неге қолданбасқа? Меніңше, мұндай өзгерістерді тек сабақ үдерісінде ғана емес, семинарлар, тренингтер, ашық есік күні, мектепішілік педагогикалық кеңестер, әдістемелік отырыстарда да кеңінен қолдануға болады.

Себебі ұжым болғандықтан, мақсат та бір – білім беру жүйесін ақпараттандырудың негізгі бағыты ХХІ ғасырдың талаптарына сәйкес қоғамды дамытудың жоғары тиімді технологияларына сүйенген жаңа білім стратегиясына көшу болып табылады.

1. Информатика негіздері. №4, 5 ғылыми- әдістемелік журнал (2012)

2. Мұғалімдерге арналған нұсқаулық / НЗМ ДББҰ, 2012

3.Бағдарлама, / НЗМ ДББҰ, 2012

Мен педагог қызметкерлердің біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламасын Астана қаласында оқып келген болатынмын. Курс бағдарламасынан алған теориялық білімімді тәжірибеде жүзеге асыру барысында барлық жеті модульді өз сабақтарымда барынша ықпалдастыруға тырыстым. Тәжірибе кезінде әр сабағымда белсенді оқыту әдістері арқылы диалогтік оқытуды қолданып отырдым. Мысалы, рөлдік ойындар, жұптық ойын, сұхбаттасу, постер қорғау т.б. Бұл әдістер арқылы топтағы барлық студенттер әрекетке жұмылдырылып, ұжымда жұмыс жасауға үйреніп, тілдесу қарым-қатынасын орнатты.

Тек студенттер тапсырманы орындауда берілген уақыттан артық жұмыс жасап, уақыт тиімсіз қолданылды. Бұл кемшілікті жою үшін келесі сабағымды жоспарлағанда тапсырмаларды ықшамдап, әр кезеңнің уақытын белгілеп, тапсырмаларға уақытты бөліп тастадым. Келесі сабағымда студенттер уақытты тиімді пайдалануға қалыптаса бастады. Сонымен қатар, сабақты бекіту мақсатында «Қар кесегі» әдісін сабақтың соңында пайдаландым. Бұл әдісте студенттердің сұрақты дұрыс қоя білуіне, нақты жауап беруіне назар аудардым. Бұл әдістің тиімділігі студенттер ойнау арқылы ойлана алды.

Жаңа әдіс-тәсілдерді қолдану аясында жекелеген студенттер өздерінің білім деңгейлерінің жоғары екендігін көрсетіп, қай істе болмасын топ жарып шығып отырса, кейбір студенттерден топ алдында еркін сөйлеуге қысылатынын байқадым. Студенттердің бір-біріне көзқарастарын өзгерту, сыйластық, достық қарым-қатынас жасау, еркін сөйлеуге үйрету, ұялшақтық, жасқаншақтық сияқты сезімдерін жою бағытында одан кейінгі сабақтарымда жұмыс жасауым керек екендігін түсіндім. Ол үшін сабақтарымда студенттердің бір-бірімен амандасу, жақсы тілектер айту сияқты көңіл-күй тренингтерін өткізуден бастап отыруды жөн көрдім. Келесі сабағымда «Миға шабуыл», «Ыстық орындық», «Өкіл» сияқты әдістерді жоспарыма енгіздім. Мақсатым топта еркіндік атмосферасын орнату арқылы студенттердің сұрақ қою дағдысын қалыптастыру, сөздік қорларын молайту, сыни ойлауға дағдыландыру, белсенділік көрсете білуге талпындыру болды. Бұл әдістерді қолдану барысында студенттер бір-біріне сұрақ қоя алды, сұрақ қойып қана қоймай айтқандарын дәлелдеуге тырысты, осылайша әңгімеде дәлелдеме көрінді.

Үшінші “Present Continuous” грамматикалық тақырыбында “ Who is it?” ойыны арқылы жұптық жұмыс жүргіздім. Көзі жұмулы студент өзінің жұбының кім екендігін табу үшін нақ осы шақты пайдалана отырып, жұбы «иә» немесе «жоқ» деп жауап беретіндей ашық сұрақтар қойды. Бұл әдісте студенттердің сұрақ қою дағдысы қалыптасса, екінші жағынан жаңа тақырыпты пайдаланып сөйлем құрау арқылы нақ осы шақты сөйлемде дұрыс қолдана алуға үйренді. Соңғы сабағымда «Қос шеңбер», ашық сұрақтар, «Жарнама» әдістерін қолдандым. Екі топқа “Қазақстандағы сауда орталықтары ” және “Британиядағы сауда орталықтары” деген тақырыпқа жарнама жасауды тапсырдым. Студенттер Қазақстандағы және Британиядағы сауда орталықтары туралы постерге түсіріп, ақылға қонымды мәліметтер ұсынып, суреттерін көрсетіп дәлелдеме жасау арқылы қызықты жарнама жасады. Бұл әдісте әңгіменің зерттеушілік түрі басымдыққа ие болды.

Диалогтік оқытуды сабақта пайдалануда сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі. Себебі дұрыс қойылған сұрақ оқытудың тиімді құралына айналады және білім алушылардың оқуына қолдау көрсетіп, оны жақсарта және кеңейте алады. Осыны ескере отырып, мен студенттерге тиімді сұрақтарды әзірлеуге тырыстым. Миға шабуыл жасауда, сабақты бекіту кезеңінде студенттерге төмен дәрежелі және жоғары дәрежелі сұрақтарды кеңінен қолдандым. Сұраққа жауап беруге қиналған студенттерді қолдау үшін түрткі болу, сынақтан өткізу және басқаға бағыттау сияқты әртүрлі тәсілдерін пайдаландым. Әр сұрақты қойғаннан кейін студенттерге жауап беру үшін ойлануға уақыт беріп және студенттің жауабын алғаннан кейін де кідіріс жасап отырдым. Бұл жерде мен өзім көп сөйлемеуге тырысып, студенттерді бағыттауға, бір-бірімен пікір алысуға мүмкіндік беруге, сұрақтарды тек оқытушы ғана емес, сонымен қатар студенттердің бір-біріне де сұрақ қоя білулеріне де назар аудардым.

Ағылшын тілі сабағында диалогтік оқыту көбірек қажет болғандықтан, барлық сабақтарымда осы тәсілді қолдандым десем болады. Оқытудың бұл тәсілінде студенттерге өмірлік дағдыларды меңгерту, үнемі студенттердің өміріне қатысты, ағылшын тілінде тақырыпқа байланысты әрқилы жағдаяттарды қойып, студенттерге өз бетімен шешуге ұсынуы, олардың тәуелсіз шешім қабылдауларына, өз ойларын ашық жеткізуіне, ұсыныс-пікірлерін ортаға еркін салуына жағдай туғызуды талап етеді. Мерсер мен Литлон өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын атап көрсеткеніндей, өз сабақтарымда «оқытушы-студент», «студент-студент» арасындағы диалог пен әңгімелесу қызықты, шығармашылықпен өткенін тәжірибе жүзінде байқадым.

Мен қолданған диалогтік оқыту әдістері студенттердің диалогке түсу арқылы өзіне деген сенімділігін арттыра білгенін тәжірибеде өткізген тізбектелген сабақтарымнан байқадым. Сабаққа араласпай отыратын студенттер ұялшақтық, жасқаншақтықтан арылып, өз ойын еркін айта бастады. Диалогке түсу арқылы студенттер жоғары деңгейлі сұрақтарды қоя білуге, дұрыс жауап бере білуге үйрене бастады, олардың сабаққа деген құлшыныстары артты. Әдістің тиімділігін студенттермен сұхбат жүргізу арқылы олардың пікірлерінен білдім. Оқытудың жаңа тәсілдерін пайдаланып сабақты өтпес бұрын студенттермен сабаққа дейін сұхбат жүргізіп алдым. Тізбектелген төрт сабағымды өткізбес бұрын студенттерден оқытудың жаңа тәсілдері арқылы өткізетін сабақтарымнан не күтетінін сұрадым. Студенттерден: «Біз алдағы уақытта жаңа сабақты меңгеруде біздің қызығушылығымызды тудыратындай қызықты әрі тиімді сабақ көргіміз келеді. Сабақтар біз жалығып кетпейтіндей болса екен, үй тапсырмасын тексергенде ұзақ уақыт есте сақталатындай әдістер күтеміз»-деген жауаптарды алдым.

Студенттердің пікірі мен ұсыныстарын назарға ала отырып, барлық тізбектелген төрт сабақты өткізгеннен кейін тағы да сұхбат жүргіздім. Онда студенттер: «Біздің өткен сабақтардан алған әсеріміз мол. Топта жаңа сабақты талқылау әлдеқайда тиімдірек. Постер жасау да біз үшін жаңалық болып табылды. Өз ойымызды еркін айтуға үйрендік, бойымызда өзімізге деген сенімділік пайда болды. Алдағы уақытта оқытудың жаңа тәсілдері студенттердің мектептегі тәжірибесінде пайдаға асатынына сеніміміз мол»-деген жақсы пікірлер білдірді. Студенттердің өз ойын осылай еркін жеткізе білуі, өзіне деген сенімділігінің артқаны қандайда бір жетістікке жету мен шыңдалудың болғанын көрсетеді.

Диалогтік оқытуды әр ағылшын тілі пәнінің оқытушылары сабағында қолданатынына сенімдімін. Өйткені, күнделікті сабақта сұрақ қою, әңгімелесу, пікір алмасу ағылшын тілі пәнінің әрбір сабағында қолданылатын әдіс екендігі белгілі. Ағылшын тілі сабағында неғұрлым білім алушы диалогке көбірек түссе, соғұрлым оның өзге тілді үйренуі жылдамырақ іске асады деп ойлаймын. Диалогке түсу арқылы сабағымда студенттер ағылшын тілінде бір-бірімен қарым-қатынас жасай алды, кері байланыс арқылы өз пікірлерін, ұсыныстарын білдірді. Осының өзі сабағымда диалогтік оқытуды пайдалануымның нәтижелі болғандығын көрсетеді. Диалогті оқыту мұғалімдер де, білім алушылар да білім алуға қомақты үлес қосатын өзара іс-қимылдың шын мәніндегі тиімді түрі болып табылады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық. «Назарбаев Зияткерлік мектептері»ДББҰ, 2015

2. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал «Ағылшын тілін оқыту әдістемесі мектепте, колледжде және ЖОО-да». №2 2016.
ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ИНФОРМАТИКА САБАҒЫНДА ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ
Мизамбекова Жанат Бакитовна

Қ.Топаев орта мектебінің информатика пәнінің мұғалімі

Жангелдин ауданы, Ақшығанақ ауылы
Қазіргі біздің заманымыз – Қазақстанның көркеюі үшін оқушылардың таланты мен қабілетін ашып, оларды оқыту барысында дамыту өте маңызды. Қазіргі кезде жаңа технологияны меңгеруде ұстаздар үшін өзекті мәселе бұл- жан-жақты дамыған, тәрбиелі, білімді, шығармашыл, ізденімпаз, қоғамда өз орыны бар тұлға қалыптастыру.

Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім». Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр.

Сондай-ақ қазіргі заман талабы ақпараттық–коммуникативтік технология. Қазіргі кезде жаңа технологияны меңгерген ұстаздар үшін оқушыларға білім беру барысында осы ақпараттық –коммуникативтік технологияның пайдасы өте зор. Аталмыш әдіс – тәсілде оқыту мен оқуда ақпараттық- коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалау тәсілі информатика пәнімен тікелей байланыста.

Ақпараттық –коммуникативтік технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті тақтаны қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, информатика пәнінің рольі ерекше . Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникативтік байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.

Ақпараттық – коммуникативтік технологиялардың келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.

Осы инновациялық технологияны пайдалану барысында информатика пәнінен оқушылар сыни тұрғысында ойлау әдісі мұғалім қызметінде ұйымдастыра отырып, оқушыларды жеке, топпен жұмыс жасау негізінде білім алуымен ұштасады. Бұл әдістердің ерекшелігі оқу әдісінде қолданылады. Осы технологияны пайдалу барысында оқушылардың пәнге деген қызығушылықтары өзгеріп, өз бетінше ізденіп, сыни тұрғыдан ойлау қабілеттерінің артқаны байқалады.

Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері – өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан –жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа педагогикалық идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек тыңдаушы, орындаушы болса, осы технологияларды пайдалану барысында қазіргі оқушы – өздігінен білім іздейтін жеке тұлға, дүниетаным қабілеті жоғары, дарынды, өнерпаз, іздемпаз, талапты, өз алдына мақсат қоя білетін тұлға екендігін байқауға болады.

«Оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану» модулінің оқыту нәтижесі:

1.Оқушылардың қабілеттерін жетілдіруде АКТ арқылы ақпараттың негізгісін таңдауға, өңдеуге, түзетуге, бақылау жүйесін жетілдіруге, тестлеуге және психодиагностика жасауда тиімді пайдалана білуді меңгерді.

2. Кең көлемді ақпараттарға оқушынвң өз күшімен қол жеткізуге мүмкіндік береді.

3. Мұғалімдердің желілік қоғамдастық жүйесін тиімді қолданудың басымдықтарын жетілдіре алды.

4. Қашықтан біліктілікті арттырудың замануи жүйесініндегі мәселелерді бірлесе шешуді меңгерді.

5. АКТ пайдалану модулінде мұғалімдердің АКТ –ны пайдалануда өздерінің өзгерісін жете танытты.

1. Талантты және дарынды оқушылармен жұмысты жоспарлауды үйренді.(тапсырмалар деңгейін анықтай білу) және дарынды оқушыларды дамытудың инклюзивті тәсілдерді пайдалануды білді.

1. Мұғалімдердің оқушылардың қызметін жасерекшеліктерін ескере отырып ұйымдастыруды жоспарлай білуді үйренді; сонымен бірге үйрене отырып үйретуде оқушылардың жеке мүмкіндіктерін ескере аладуды үйренді.

1. Мұғалімнің жеке міндеттерін анықтай біледі;

2. Мұғалімдердіңәріптестерімен серіктесуде оқыту тәжірибесінің жетілетінін, өзінің іс-тәжірибесін таратуда кәсіби дамудың қажеттілігін түсінді.

Бағдарламадағы барлық модульдер оқушы туралы теориялық білім қалыптастырды, оқыту үрдісіне барлық оқушыларды оқуға қалай тарту қажеттігін үйретті.

Әр модульдің мазмұны мұғалімдердің кәсіби қызметінде құндылығы мен сенімділігін арттырды. Бағдарлама аясында мен қалай өзгердім дейтін болсам,

-дәріс оқудан өз бетімен білім алып өз тәжірибемді жетілдірдім;

-топтық, диалогтық трененгтер жүргізді үйрендім;

-АКТ технологияны тиімді пайдалануды үйрендім;

- оқушының тұлғалық дамуын жетілдіруде қалыптастырушы және жиынтық бағалауды,өз-өзіне есеп беруді, рефлексивті кері байланысқа түсуді үйрендім;

- тапсырманы орындауда ойды саралап, сын тұрғыдан ойлауға үйрендім;

-әр адамның айтылған ойы құнды екендігін түсіндім;

-оқыту сапасын бағалауда шынайы көріністі тануды білдім;

-мұғалімдердің көшбасшылық сапасын анықтадым және дамытуға тырыстым, сонымен қатар өзім көшбасшы болуды үйрендім.

Электрондық білім беру пайдалану арқылы даралап оқытуға ақпараттық-коммуникациялық техно­логияларды пайдаланудың тиімділігі

1. Мультимедиялық мүмкіндіктерді қолдау(музыкалық немесе дикторлық дайындау, анимация бейне-клиптер, слайд-шоу).

2. Жүйенің басқару құрылымы – оқытушы өз ойын, көзқарасын, өз кезегіндегі материалдық ұсынылымын, әртүрлі аудиторияға бір ғана оқу мәліметтерін ұсынуға мүмкіндік алды.

3. Білімді бақылау арқылы нәтиже алу, бағалау.

Ақпараттық технологияны сабақтарда пайдалану нәтижесінде төмен­дегідей жетістіктерге қол жеткіземіз.

1. Сөзжұмбақ, кестелерді құру үшін дербес компьютерді қолдану арқылы материалдарды өңдеу.

2. Барлық тілдердегі сөздерді  сауатты жазу мен көркемдеп безендіруді үйретеді.

3. Дербес компьютерді пайдалану арқылы оқу­шылардың өзіндік және жұмыс жасауды игеру мен білім алуды кеңейту.

4. Интернет желісін пайдалану арқылы оқушылар электрондық пошта арқылы хат-хабарлама алмасу, өзінің ойын еркін жеткізу.[3].

Сонымен қатар, оқушылар интеллектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезеңдерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады.

Әр пәндерді оқытуда интернетті сабақта пайдаланудың негізгі артықшылығы сол жан-жақты ақпараттар алу. Интернетті сабақта пайдаланғанда электронды оқу курстарымен оқушы жұмыс істеуге мүмкіндік алады.

Информатика сабақтарында инновациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:

• 
  Оқушының өз бетімен жұмысы;
  
• 
  Аз уақытта көп білім алып, уақыттыүнемдеу;
  
• 
  білім-білікдағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;
  
• 
  шығармашылық есептер шығару кезінде ақпараттық процестерді түсіндіру арқылы жүзеге асыру;
  
• 
  қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы;
  
• 
  қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;
  
• 
  экономикалық тиімділігі;
  
• 
  іс-әрекет, қимылды қажет ететін пәндер мен тапсырмаларды оқып үйрену;
  
• 
  оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.
  

Электрондық оқулықпен оқытудың негізгі мақсаты :

Оқыту үрдісін үздіксіз және толық деңгейде бақылау , сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту.

Оқытушы үшін электрондық оқулық – бұл күнбе-күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбір оқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, әрі қарай жетілдіре алады.

Осы электрондық әдістемелік оқу құралы «Информатика» пәніне арналған, бұл оқу құралы Macromedia Flash бағдарламасында жасалған. Мұнда оқу бағдарламасы, әдебиеттер тізімі, авторлар ұжымы батырмалары енгізілген, ал электрондық әдістемелік оқу құралының негізгі бөліміне шығу үшін «Информатика» сөзін шерту арқылы іске қосылады.

Пәнге байланысты дайындалған электрондық әдістемелік оқу құралы сол пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын, тақырыпқа қатысты нақты әрі қысқа берілуі ескерілді; - электрондық әдістемелік оқу құралы оқытылатын тараулар мен тақырыптарға қатысты дәрісконспектісін қамтитын негізгі материалдар;

- материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер. Электрондық әдістемелік оқу құралын қолдана отырып оқушылар төмендегідей жұмыс жасауға мүмкіншілігі болады:

- Өтілетін материалдарды дұрыс әрі жеңіл түрде түсінуге;[2].

- Оқушының өздігімен дайындалып, жұмыстың барлық кезеңдерінде өзін – өзі тексеруге;

- Жұмысты тиянақты түрде орындап, мұғалімге файл түрінде тапсыруға;

- Түсінбеген тақырыптарды шексіз қайталауға;

- Оқу құралын сабақтарда қолданып, оқушының өз деңгейінде тапсырмаларды таңдауға;

- Қажетті материалдарды жылдам іздеп табуға мүмкіндік туғызады.

Қорыта келгенде, информатика сабағында жаңа инновациялық технологияларды пайдалану,осы электрондық әдістемелік оқу құралында айтылған мәліметтерді сабақта пайдалану өте тиімді, ол оқушының өз бетімен жұмыс жасауына көмектесіп қана қоймай, ойлау қабілетін дамытады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан мектебі. 2008 ж. №6 «Ақпараттық технологиялардың тиімділігі».

2.Қазақстан мектебі. 2006 ж. №4 «Инновациялық педагогикалық технологияларды

қолдану тетіктері».

3. Қазақстан мектебі. 2009 ж. № 8 «Электрондық оқытудың әдістемелік аспек­тілері».

4.Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын көтеруде пайдалану

мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008.

5.Информатика негіздері №2-2008 жыл Сұрауымбетова Р. «Білім беру деңгейін көтеруде

ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың рөлі»
Дәріс тақырыбы: Ғ.Мүсірепов өмірі мен шығармашылығы

Ғабит Мүсірепов – Қостанай облысының қазіргі Пресногорковь ауданында кедей шаруа семьясында дүниеге келген. Балалық шағынан-ақ Ғ.Мүсірепов қазақ халқының ауыз әдебиетімен танысады, абай поэзиясына зер салады.

14 жасында Обаған ауданындағы орыс мектебіне, екі жылдан соң жоғарытылған типті Пресногорьков мектебіне түсіп,1922 жылы Ғ.Мүсірепов Орынбордағы рабфакта оқиды. Ол орыс классиктерінің Пушкиннің, Лермонтовтың, Толстойдың шығармаларын сүйіп оқиды. Әсіресе, Горкийдіңшығармалары қызықтыра түседі.

Рабфакты бітіргеннен кейін Ғабит Омск ауыл шаруашылық институтына түседі, кейін Қазақ мемлекет баспаында, республика ағарту халық комисссриатында жұмыс істейді.

Жазушының алғашқы шығармалары колхозды ауыл өмірінен алынған «Қосшалқар», «Алғашқы адам», «Күсен», «Талпақ танау», «Көк үйдегі көршілер» тағы басқа әңгімелері қазақ кедейлерінің психологиясы мен санасындағы өзгерістерді көрсетеді.

1934 жылы Ғабит Мүсірепов Горкий әңгімелерінің әсерінен ана туралы бірнеше новелла жазды. Ана жайла оқиғаның бәрі де бала тағдырына байланысты өрістейді. «Ана туралы аңыз» әңгімесі балаға деген ананың қамқорлығы жайлы болса, «Ананың анасы» деген әңгімеде барымталып алып бара жатқан қызын қырық жігіттің ортасында қорғап қалған ананы бейнелеп бала алдында ана қадірін арттырып, оларды адамгершілік моральға баулуды көздеген.

Мүсірепов қазақ кеңс драматургиясына зор үлес қосты. Ол «Қыз Жібек» операсының либреттосын, халықтың мақтанышына айналған «Қозы Көрпеш Баян сұлу», «Ақан сері Ақтоқты» музыкалы пьесаларын жазды.1919 жылғы ұлт азаттық көтерілісінің негізінде 1936 жылы халық батыры Амангелді Иманов пьесасын, Ұлы отан соғысы оқиғасына арнап «Қазақ солдаты» романын жазды. Мұнда кәдімгі кеңес солдаты қиын-қыстау жылдарда нағыз батырларға айналып, отан үшін тамаша ерліктер жасағаны көрсетіледі. Бұл роман қазақ балаларының сүйіп оқитын шығармасына айналды. Мұның бір себебі, біріншіден мұнда балаларға ауыр тиетін бірде-бір ауыр сөз, түсініксіз штрихтар кездеспейді. Екіншіден, жас өспірімдерді жалықтыратындай романның құрылысында ешқандай шұбалаңқылық жоқ, анық көрінеді. Ғ.Мүсірепов «Оянған өлке» романы Қазақстан жұмысшы табының туып, қалыптасуына арналған, романының тілі жатық та нәрлі. Ғ.Мүсірепов кинодраматургия саласында да жемісті еңбек етті. 1936 жылы Всеволод Ивановпен бірге қазақтың тұңғыш көркем фильмі «Аманкелдінің» сценарийін жазады. 1945 жылы Алматы киностудиясы «Махаббат туралы дастан» көркем фильмін экранға шығарған. Ол өз шығармаларында балаларды анасын сыйлауға, өжеттілікке тәрбиелейді.

1933 жылы Ғ. Мүсірепов М. Горькийдің «Адамның анасы» («Рождение человека») және «Өлімді жеңген ана» («Легенда о Тимурлане») деген екі әңгімесіне шығармашылық еркін аударма жасайды. Мүсіреповтың ана туралы атақты әңгімелерін жаза бастауына М. Горький шығармашылығының сөз жоқ тікелей ықпалы болды. «Ананың анасы», «Ашынған ана», «Ананың арашасы» (1933), «Ер ана» (1942), «Ақлима» (1944) атты шығармалары аналар тақырыбындағы үлкен құрметке ие туындылар.

Ғ. Мүсіреповтың әңгімесінде Ашынған ана жалғыз ұлын ажалдан арашалап алып қалу үшін аштыққа көнеді, жалаңаштыққа төзеді, зынданға түседі, азаптың бәрін де көреді, шыдайды. Акыр аяғында абактыдан шыға сала жан түршігерлік азаптың бәрін ұмытып, жалғызын көру үшін ауылына карай қүстай үшады. Ана туралы цикл — Аклима, Қапия, Нағима, Наталья бейнесі ел рухының аскарлығын паш етіп, адамгершілікті қастерлейді.

Ана туралы циклімен қатар Ғ. Мүсірепов 1930 жылдардың бас кезінде драматургия саласында да қалам тартты. «Қазақ солдаты» романы ұлттық әдебиетте бұрын бейнеленбеген күрделі кұбылыс - соғысты кен көлемде суреттеген шығарма. Майдангерлердің жан тебіренісі мен ерлігі - көркем көрінісін тапты. Соғыс кезіндегі патриоттык атмосфера мен қаһармандық, қажыр мен қайрат, қиыншылық пен жеңіске сенім - Қайрош достарының тартымды бейнелерімен шынайы шешімін тапты. Әскери термин мен команда, неше түрлі техника мен тактика - кітапта кеңінен суреттеледі.

Бас қаһарман – кеңес халқы. «Қазақ солдаты» жаңа өмірдің саясында қалыптасқан кеңес адамының алғашқы буыны туралы роман. Қайроштар хисса-жырдағы хас батырдай мыңмен жалғыз алысқан ерекше туған жандар емес, елі үшін, жері үшін ерлік көрсеткен көптің бірі, жаңа типті қаһарман. «Қазақ солдаты» романы гуманистік шығарма.


АҚПАРАТЫҚ – КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫҢ ТИІМДІЛІГІ МЕН ОҚУ БАРЫСЫНДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН МАҚСАТТАРЫ
Мұхамбетжан Бағжанат Мұхамбетжанқызы

Арқалық көпсалалы коледжі

«Есептеу техникасы және бағдарламалық

қамтамасыз ету» мамандығы бойынша арнайы пәндер оқытушысы
Ақпараттық – коммуникациялық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді.

Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы Н. Ә. Назарбаев Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы атты жолдауында « Білім беру реформасы – Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі » деп атап көрсетті.

ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі , айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір.

Интерактивті тақта – бұл компьютердің қосымша құрылғыларының бірі және де дәріс берушіге немесе баяндамашыға екі түрлі құралдарды біріктіретін: ақпараттың кескіні мен қарапайым маркер тақтасын біріктіретін құрал. Бүгінгі күні бірнеше ИТ түрлері бар. Олардың ішінде білім саласында қолданып жүргендеріне қысқаша шолу жасайық.

ACTIVboard(Promethean компаниясы) - ACTIVstudio программасы арқылы іске қосылады. Бұл құрылғы компьютер, мультимедиялық проектор және ақпараттарды енгізуге арналған активті қаламнан тұрады.

Aктивті қалам – бұл меңзерді басқару құрылғысы және компьютер мен тақта арасындағы байланысты іске асырушы құрылғы.

Радио портты ACTIVslate панель құрылғысы топпен жүргізілетін конференцияға қатысушылардың белсенді қатысуына мүмкіндік береді. Конференция немесе презентация кезінде аудиторияда еркін қозғалуға болады ACTIVslateXR панель аудиторияның кез келген жерінен тақтамен жұмыс жасай алады. ACTIVslateXR көмегімен қатысушылар өз шешімдерін орындарынан тұрмай-ақ тақтада жаза алады.

Флипчарт – бұл бірнеше қажетті беттерден тұратын негізгі жұмыс аймағы. Бұл аймақта презентацияны құруға және оны көрсетуге қажетті құралдардың барлығы көрсетіледі. Бірнеше флипчарттарды бірден ашып, бір флипчарттан келесі флипчартқа, объектілерге сілтемелер қоюға немесе объектілерді бір мезетте келесі бетке көшіруге болады. Флипчартты басу құрылғысынан шығаруға немесе әр түрлі форматтарда экспорттауға болады.

« Активті экран » кешені білім үрдісінде қолданылатын ақпаратты көрсетуге және оны компьютермен басқаруға тағайындалған әмбебап интерактивтік жүйе болып табылады.

Сабақты түсіндіру барысында мұғалім тақта алдында тұрып, бір мезетте мәтіндік, аудио, бейне құжаттарды DVD, CD-ROM және Интернет ресурстарын қолдана алады. Бұл кезде мұғалім қосымшаны іске қосу, CD-ROM, Web- түйін мазмұнын қарастыру, ақпарат сақтау, белгі жасау тышқанды ауыстыратын арнайы қалам арқылы жазулар жазу және т. б. әрекеттерді жеңіл орындай алады.

Интерактивті құралдарды сабаққа пайдаланғанда дидактикалық бірнеше мәселелерді шешуге көмектеседі :

- Пән бойынша базалық білімді меңгеру ;

- Алған білімді жүйелеу ;

- Өзін - өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;

- Жалпы оқуға деген ынтасын арттыру

- Білім алушыларға оқу материалдарымен өздігінен жұмыс істегенде әдістемелік көмек беру.

Білім алушылардың көпшілігі естігенінің 5 % және көргенін 20 % есте сақтайтыны белгілі. Аудио – және видеоақпаратты бір мезгілде қолдану есте сақтауды 40-50 % дейін арттырады.

Қазіргі кезде сабаққа дайындалу барысында мұғалім сабақ мазмұны білім алушылар үшін танымдылығы жағынан қызықты әрі жаңаша өтуі үшін өзінің бағалы уақытын қажетті материалды іздеу мен жүйелеуге жұмсайды. Ал жекелеген курс бойынша мәселелік – бағдарлы оқу бағдарламалары пакетінің болуы мұғалімге « мұғалім – оқушы » жүйесінде ақпаратты беруді, өңдеуді және қайталауды жаңаша ұйымдастыруына мүмкіндік береді. Бірақ , мұның барлығы жүзеге асуы үшін мұғалім компьютерлік оқыту технологиясы бойынша білімдер мен іскерліктерді игеруі қажет. Бұл дайындық диференциалды болуы тиіс. Себебі, әрбір пән мұғалімдері үшін компьютерді оқыту үрдісінде пайдалану әр түрлі сипатқа ие.

Білім берудің ақпараттандыру процесі пән мұғалімдеріне жаңа ақпараттық технологияны жан - жақты пайдалану саласына үлкен талап қояды.

Іс тәжірибемде интерактивті құрылғылардың барлық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім алушылардың шығармашылық даралығын қалыптастыру үшін сабақта төмендегі іс – шаралардың қолданудың маңызының зор екенін байқадым.

- Оқушының дайындық деңгейін, ынтасын және қабылдау жылдамдығын ескеру арқылы жаңа материалдарды меңгеруге байланысты оқытуды ұйымдастыру және оқыту процесіне интерактивті құрылғылардың мүмкіндіктерін пайдалану

- Оқытудың жаңа әдістері мен формаларын ( проблемалық, ұйымдастырушылық іс - әрекетін компьютерлік ойындар және т. б.) сабақта жиі қолдану.

- Проблемалық зерттеу , аналитикалық және модельдеу әдістерін қолдану арқылы классикалық әдістерді жетілдіру.

- Жаңа ақпараттық технология құралдарын ( жаңа типті компьютерлер, телекоммуникация, виртуальды орта және мультимедия – технология, интерактивті құрылғылар) пайдалану арқылы оқу процесінің материалдық – техникалық базасын жетілдіру.

Сонымен, интерактивтік тақта сабаққа қатысушылардың барлығының ойын бір ортаға жинақтап, қажет ақпаратты өңдеу арқылы жалпыланған ақпараттық біліктілікті қалыптастыратын тиімді құрал болып табылады. Алдын ала дайындалған оқу материалдары – презентациялар, мәтіндік, графикалық ақпараттық объектілер – сабақтың жақсы өтуін және барлық ақпарат түрлерін қолдануды қамтамасыз етеді. Сонымен, « Активті экран » кешенін қолдану арқылы оқыту үрдісінде жаңа дидактикалық мүмкіншіліктерді ашуға мүмкіндік береді.

Сабақта уақытты үнемдеу, демонстрациялық материалдар даярлау мақсатында интерактивті тақтаны пайдаланған тиімді. Интерактивті тақтаның үш режимінде де жұмыс жасауға болады.

Ақ тақта режимі – ең қарапайым режим. Ақ тақта режимін қолданғанда оны ақ бет қағазбен жұмыс жасағандай және тақырыпқа қажетті жерін белгілеулермен, негізгі ұғымдарын ерекшелеу үшін түрлі түсті қаламды қолдануға болады. Ақ беттің артына фон ретінде мазмұнды суретті пайдалануға болады. Тақтаның бұл қасиеті, мысалы географиядан, физика, биологиядан және т.б. пәндерден сабақ жүргізгенде ыңғайлы. Фон ретінде географиялық картаны, физикалық аспаптардың суреттерін алуға болады және сабақ барысында қажет болса картаға белгі салуға, жазуға мүмкіншілік бар.

Екінші режим – Office режимі. Бұл режим сабаққа қажетті дайындық жұмыстарын, яғни материалдар даярлауға ыңғайлы. Сабаққа дайындық жұмыстары Word мәтіндік редакторының, Excel электрондық кестесінің құжаттары, Power Point – презентациясы болуы мүмкін.

Сабақта қажет кезде бұл құжатты интерактивті тақтаның Office режимінде ашу қажет. Бұл режим Microsoft Office – нің барлық мүмкіншілігін ұсынады. Сондай мүмкіншіліктерінің бірі – құрылған құжатқа мәтінді қосуға болады, яғни экраннан түсірілген суретпен емес құжатпен тікелей жұмыс жасаймыз.

Үшінші режим - тақтаның интерактивті режимдегі жұмысы.

Сабақтарды жүргізуде өткен материалды қайталау қажет, сондай жағдайда интерактивті тақтаның сілтеме жасауға арналған компонентін қолдануға болады. Бұл компонент арқылы Microsoft Office құралдары арқылы құрылған құжаттарға, графиктік редакторлардың немесе программалау ортасының көмегімен құрылған файлдарға, интернет беттеріне сілтемелерді ұйымдастыруға мүмкіншілік береді.

Қазіргі уақытта « қоғамды ақпараттандыру », « білім беруді ақпараттандыру » деген сөз тіркестері біздің сөздік қорымызға еніп кетті. Олай болса, қоғамды ақпараттандыру дегеніміз не ?Қоғамдық ақпараттандыру дегеніміз – ғылыми техникалық прогресс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды енуінің нәтижесі, яғни адам өміріне іс - әрекеттің интеллектуалды түрлерінің жан – жақты әсер етуі мен ролінің жоғарылауына байланысты объективті процесс.

Ол оқыту мазмұны, әдісі мен ұйымдастыру түрлерінің өзгерісін тездетеді. Бұл процестегі негізгі мәселе білім берудің мазмұны мен мақсатын өзгерту болып табылады, ал оны технологиялық жағынан қамтамасыз ету - өндірістік мәселе.

Ақпараттық - технологиялық дамуға және оның қарқынына экономиканың жағдайы, адамдардың тұрмыс деңгейі, ұлттық қауіпсіздік, бүкіл дүниежүзілік қауымдастықтағы мемлекеттің ролі тәуелді болады. Тұтас дүние қалыптастыру мен қоғамдастықтар, жеке адам мен бүкіл дүниежүзілік қоғамдастықтың өмір сүруі үшін жаңа жағдайларды қамтамасыз етуде ақпараттық - телекоммуникациялық технологиялар маңызды роль атқарады.

Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы орта білім беру жүйесінің дамуымен тығыз байланысты. Қай халықтың, қай ұлттың болсын толығып өсуіне, рухани әрі мәдени дамуына басты ықпал жасайтын тірегі де, түп қазығыда – білім.

«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет » деп, Елбасы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісінде оңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.

Білім алушылардың интерактивті құралдар көмегімен қалыптасатын және жүзеге асырылатын ойлау қабілеті бұрынғы технологиялар арқылы берілетін ойлау жүйесінен өзгеше болатындықтан, тек ойлау қабілеті түсінігі ғана емес, қабылдау, есте сақтау жоғарғы деңгейде болады.

  Интерактивті құралдардың келесі ерекшеліктерін атап өтуге болады:

 1.Бормен тақтаға жазылған кескінді интерактивті тақтадағы түрлі – түсті айқын, ұқыпты кескінмен салыстыруға болмайды

2. Тақта мен бордың көмегімен әр түрлі қосымшалары бар жұмысты түсіндіру қиын әрі мүмкін емес.

3. Слайдтарда, флипчартта қателер жіберілсе, тез арада түзетуге болады

4. Сабақта ACTIVote тестілеу жүйесі арқылы тест алу мүмкіндігін қолдануға болады

5. Білім алушылардың білім деңгейіне оң әсер етеді

 Біз бейбіт елде, мемлекеттік білімді жетілдіруге аса мән берген елде тұрамыз. Жалпы білім берудің мақсаты – терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін - өзі дамытуға адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, яғни жеке тұлғаны қалыптастыруға негізделген, ақпаратты технологияны терең меңгерген, жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға лайықты, жаңашыл тұлғаны қалыптастыру.

Бәсекеге қабілетті болу тікелей білімге байланысты. Біз жаңа технологияға, жаңа өркениетті дамуға байланысты басқа өркенді елдердің көптен бері пайдаланып келе жатқан нитерактивті құралдарды қолданып отырмыз.

Оқу процесінде, оның ішінде практикалық сабақтарда интерактивті құралдарды қолдану мұғалімнің жеке тәжірибесіне, шығармашылық ізденісіне байланысты. Интерактивті құралдар оқыту формасын ұйымдастыруды түрлендіруге, дәстүрлі оқыту әдістеріне жаңа элементтер енгізуге мүмкіншіліктер жасайды. Бұл білім алушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Қорытындылай келе интерактивті құралдарды орынды қолдану оқыту сапасын жетілдіруге көмектеседі

1.А.Умирзакова. «Ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы студенттердің пәнге

деген қызығушылығын арттыру», Информатика негіздері, №3, 2014 ж.

2. Ж.Иманғазиева. «Интерактивті тақтаны тиімді қолдану»

3. Ш.Орынбаева. «Оқытудың интерактивті әдісі», Білім технологиясы, №4, 2013ж.


ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ МЕҢГЕРУ – БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ КЕПІЛІ

Мұхамедғали Күлпаш Әбдісалыққызы

Қостанай облысы,Жангелдин ауданы,Ақшығанақ ауылы

«Қ.Топаев атындағы орта мектебі»КММ-нің

математика пәні мұғалімі,мектеп директорының оқу ісі меңгерушісі
Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың әлеуетін ашатын жаңа мүмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді және денсаулығы мықты азаматтар. Барлық дамыған елдердің сапалы бірегей білім беру жүйесі бар. Білім берудің сапасын жақсарту үшін заманауи бағдарламалар мен оқыту әдістемелер, білікті мамандар қажет.  Білім – қоғамды әлеуметтік-мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасыз ететін жоғары құндылық. Болашақтың бүгінгіден нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамы алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдің болсын өсіп-өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүиесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру – бүгінгі күннің басты талабы. Мектеп – еліміздің халыққа білім беру жүйесінің күрделі тармағы. Еліміздің жарқын болашағы, мектеп болашағы – ұстаздардың ізденісінде, балаларға деген сүйіспеншілігінде, кәсіптік деңгейіне байланысты екендігінде. Шындығында мұғалімнің алдында оқушыларға білім мен тәрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр. Әрбір оқушыны оқытып тәрбиелеуге байланысты мәселелерді өздігімен және шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек. Жаңа, тез өзгермелі, білімді де білікті, тың серпіліске, өзгеруге дайын және жаңа талап межесінен көріне алатын шығармашыл да кәсіби шебер мұғалімдерді қажет етіп отырғанына  көзіміз жетті. Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де табысты болуы  мұғалімнің  қабілетіне, оның құзыреттілігіне байланысты екенін терең түсіндік.Жаңа заман мұғалімнен күнделікті оқушылармен  қарым-қатынас барысында әрбір ситуация үстінде ерекше білім деңгейін көрсетуді және шығармашыл шешім қабылдай алуын талап  отыр. Оны қанағаттандыру үшін қазіргі заманның мұғалімі  жаңашыл, икемді, өзгерісті тез қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды меңгерген болуы керек.

Білім берудегі жаңғырту мен  инновациялық үрдістердің жалғасуына  ықпал етудің маңызды факторының бірі мұғалімнің кәсіби шеберлігі. Солай бола тұра «кәсіби шебер» түсінігіне пәндік, дидактикалық, әдістемелік, психология-педагогикалық білім мен дағды ғана емес, педогогтің жеке тұлғалық потенциалы, кәсіби құндылықтары да жатады. Білім мазмұнын жаңарту тікелей шығармашылық ізденістегі мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты.   

Білім мекемесінің басты  мақсаты: педагогтардың кәсіби шеберлігін, құзырлығын дамытып, ұжымды шығармашылықпен жұмыс істеуге  баулу.Әдістемелік жұмыстың ақпараттық ,бақылау-коррекциялық сияқты дәстүрлі қызметтік аяларынан басқа инновациялық, яғни  болжамдық, жобалық, зерттеушілік, оқытушылық қызметтері қосылды.

Педагог мамандардың кәсіби деңгейін ұдайы көтеріп отыру, олардың теориялық білімі мен әдістемелік білігін үздіксіз жетілдіру, оқытудың озық әдіс-тәсілдерімен қаруландыра отырып, шығармашылық жұмыстарына жол көрсету, яғни мұғалім мамандығын жетілдіру – нәтижеге бағытталған әдістемелік жұмыстың негізгі міндеті болып табылады. Ы.Алтынсарин «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені мұғалім-мектептің жүрегі»-деп айтып кетті. Мұғалімнің кәсіби деңгейін көтеру мектептің әдістемелік жұмысының негізгі саласы. Мектеп алдындағы міндеттерді шешуде мұғалімнің, сонымен бірге бірлестік жетекшісінің алғы шартының бірі. Әдістемелік жұмыс – ол педагогикалық кадрлардың ғылыми-теориялық, жалпы мәдени, психологиялық-педагогикалық дайындығын көтеруге бағытталған жүйелі істің бірі.Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру жүйесі өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда.

Соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялары жасалып, мектеп өміріне енгізілуде. Оқушылардың өзіндік іздену іс-әрекетінің әдістерін меңгеру талап етіледі. Өйткені бұл әдістердің күнделікті пайдаланып жүрген оқыту әдістерінен айырмашылығы бар. Яғни жаңа жағдайдағы "оқыту әдістемесі" деп отырғанымыз: "оқушы - мұғалім" ұстанымының өзара тығыз байланыстылығы. Демек, мұнда бірінші орында оқушы тұрады және оның өз бетімен білім алудағы белсенділігіне баса назар аударылады.

Жаңаша оқытудың негізгі түрлері: оқытудың дербес және топтық түрлері болып табылады. Бұл жерде алға қойылатын басты мақсат - оқушыға деген сенім, оның өз ісіне жауап беру мүмкіндігіне сүйеніп беделі мен қадір-қасиет сезімін дамыту. Ал оқытудың фронтальды түрі көбінесе, бағыт беру, талқылау және түзету енгізуде ғана пайдаланылады.Жаңа технологияның мақсаты бойынша "оқытуды ізгілендіру" қажет. Бұл үшін оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе алатындай болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі оқулықтар мұндай талапты қанағат тандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар керек.

Оқытудың жаңа технологиясы жағдайында оқушылардың өздігінен жүргізетін танымдық іс-әрекеті үшін тапсырмалар күрделілігі төрт деңгей бойынша құрас тырылып, ондағы барлық деңгейдегі тапсырмалар қызғылықты мазмұндалған болса оқушыларда ынталану пайда болады. Мұндай жаңа технология бойынша сабақ беріп жүрген мұғалімдер үзіліс кезінде де оқушылардың сабақтан бас алмайтындығын айтады. Өйткені оқушылар өзара бәсекелесе отырып жұмбақ, сөзжұмбақ, ребус, математикалық басқатырғыштар сияқты әр деңгейдегі тапсырмаларды шешуге ұмтылатыны даусыз. Жалпы жаңа педагогикалық технологияда бағалау үрдісі арнайы "қосу" әдісімен жүзеге асырылады. Бағалау жүйесінде оқушы білімінің ең төменгі деңгейі негізге алынады және ол деңгей мемлекеттік стандарттың ең төменгі Жаңа педагогикалық мұндай технологиялар арқылы оқытуды ізгілендіру мен демократия ландыруға, оқушылардың өздігінен бағыт-бағдарын анықтап, дамуына, ең бастысы, өзін-өзі тәрбиелей алатын тұлға ретінде калыптасуына жағдай жасауға болатыны күмәнсіз. Сондықтан да білім беру жүйесінің алдында тұрған басты мақсат: жаңа технология ның талаптарына сай жаңа оқулықтар буынын жазу болып отыр. Бұл жаңа оқулықтар мен дидактикалық құралдардың ерекшелігі сол, олардың мазмұнын қысқа мерзімде ешқандай бейімдеусіз-ақ компьютерге кіргізуге болады екен. Себебі, бұл құралдар дың құрылымы электрондық оқулық құрылымдарына ұқсас.  Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптас тыруға және өзін-өзі дамытуына қолайлы жағдай жасауға  қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерін қамтиды.

Жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту технологиясында оқу пәндері әдістемелері мен білім беру технологияларын жоспарлау жүйесі қолданылады.

Пәндердің әдістемесін қолдануды жоспарлау мынаған келіп тіреледі, яғни әр оқушының өз кезеңі барысында мұғалім оған қажетті әрбір жаңа педагогикалық технологиялар мен әдістемелерді міндетті түрде пайдалануы қажет.

Демек, 1-11 сынып аралығында жүргізілетін педагогикалық технология мен әдістемелерді (мұғалімнің қалауы бойынша) төмендегідей етіп жоспарлауды ұсынуға болады.

Бастауыш мектеп:  дамыта отырып оқыту,  дидактикалық бірліктердің ірілендірілуі, түсініктерді қабылдау, нәтижелі әдістемелеу және оны қабылдау,  іс-әрекетті бағалау,  оқулықсыз оқыту,  ойын әдістемесі және оны қабылдау. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету«ойлау туралы ойлану»

Орта буын:  проблемалық оқыту,  іздену-зерттеу әдістері, топпен оқыту тәсілі, ұжымдық оқыту,  нәтижелі технологиялар,  өзіндік жұмыс әдістері,  бағдарлы оқыту,  оқытудың коммуникативті әдісі,  дискуссиялық әдіс, дидактикалық ойындар. Диалог арқылы сыни тұрғыдан ойлауды дамыту.

Жоғары сыныптар:  өзіндік жұмыстың әдістемесі,  іздену-зерттеу әдістері, нәтижелі технология, жобалау әдісі,  даралап оқыту,  оқушының іс-әрекеті бойынша ұйымдастырылған ойындар, "өнертапқыштық тапсырмаларды шешу теориясы" әдістемесі,   бағдарламалы оқыту, профильді жәнекәсіптік  бағдар  бере  отырып оқыту,  тірек конспектісін қолдану, диалогтік әдістеме, дискуссияның негізінде оқыту,  модульдік технология, семинар-сынақ түрлері,  өз бетімен білім алу.  Еліміздің болашағы, көркейіп өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы проблема әлеуметтік педагогикалық және ұйымдастыру тұрғысынан, білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді, жаңа әдістерін іздестіру, оларды жүзеге асыра алатын мұғалімдерді даярлау. Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына кіретіні белгілі жәйт. Олай болатыны, қоғамның әлеуметтік – экономикалық міндеттері заманына сай өзгерістерге ұшырап, өскелең ұрпақты соған лайықтап өмірге бейімдеудің жаңа талаптары туындап отырады.

Бұл жерде ұстанымдар кәсіби педагог кадрларын даярлау жүйесіндегі көзқарастардан айкыңдалары даусыз. Қазіргі мектеп жағдайындағы білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, инновациялық педагогикалық технологияны игерген, психологиялық-педагогикалық диагнос тиканы қабылдай алатын, педагогикалық жұмыста қалыптасқан бұрынғы ескі сүрлеуден тез арада арылуға қабілетті және нақты тәжірибелік іс-әрекет үстінде өзіндік даңғдылы жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.  Мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Бастауыш ,жоғары сынып мұғалімдері дамыта оқыту,блум технологиясы модульдік оқыту әдістерін пайдалану ,деңгейлеп-саралап оқыту,сыни тұрғыдан ойлау әлістері бойынша жұмыс істейді. Шығармашылықпен жұмыс жасайтын мұғалімдер:мектепалды даярлық тобы тәрбиешісі Бимаханова Мариям,Бастауыш сынып мұғалімдері Бошық Шолпанай, Салық Ләйла, Байназарова Алма, Махатова Ақбөпе, тарих пәні мұғалімі Жұмабаева Гүлжан,қазақ тілі пәні мұғалімі Рамазанова Динара,орыс тілі пәні мұғалімдері Иманқұл Әсия ,Ж.Топаева, ,физика пәні мұғалімдері Қайырбекова Жұмакүл,география пәні мұғалімі Абильдина Гүлнұр,Математика пәні мұғалімдері Салықова Зауреш ,Ауезханова Гүлмира.Заман көшіне ілесе отырып, жаңашыл бағытта жұмыс жүргізу – барша ұстаз алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі. Осы міндеттерді жүзеге асыруда  мектептің әдістемелік жұмысының алатын орны ерекше. Мектеп мұғалімдері арасында өтілетін түрлі әдістемелік отырыстар жаңаша түрде ұйымдастырып өткізуді дәстүрге айналдыру керек.

1.Коростылева Л.А. «Инновационные технологии в обучении школьников» СПб.,

2.Грибкова В.А. «Новые технологии обучения в средней школе»,

3.Безруких М. М., Ефимова С.П. «Технологии обучения» М.,

4.Жанпейісова М.М. Технология модульного обучения. Актобе. РИПК СО,.

5.Педагогикалық ізденіс. – Алматы: Рауан,

6.Махмутов М.И. Мектепте проблемалық оқытуды ұйымдастыру. Алматы :Мектеп.

7.Шушакова Е.В. «Научно- методическое сопровождение инновационных процессов в сельской школе».

Бүгінгі басты мәселеміз – білім сапасы десек, осы білім сапасын арттырудың тиімді жолы- білім беру жүйесінде түрлі ақпараттық технологияларды қолдану. Келешек қоғамымыздың мүшелері-жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында тұрған ең басты міндет.

ХХІ ғасыр – техниканың озық дамыған ғасыры. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың сындарлы саясатының арқасында қазақстанның барлық мектептері компьютермен қамтамасыз етілді.

Компьютер оқушы үшін қоршаған әлемді танудың табиғи құралы болып табылады. Олай болса сабақтарды компьютердің, ақпараттық технологиялық құралдардың көмегімен өткізе білу-кезек күттірмейтін өзекті мәселелердің бірі.

Оқытудың табысты болуы, ең алдымен, білім беру мазмұнына-пән бағдарламасының, оқулық мазмұнының дұрыс анықталуына тәуелді болса, екіншіден, сол мақсатқа жеткізетін сәйкесті әдіс-тәсілді дұрыс таңдауға байланысты.

Бұрынғы оқушы тек тыңдаушы, орындаушы болса, ал қазіргі оқушы – өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігін ескере отырып қазіргі мұғалімге деген талап айқындалады:

• 
  Педагогикалық үрдісте жүйелі жұмыс жүргізе алатын;
  
• 
  Педагогикалық өзгерістерге тез төселетін;
  
• 
  Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын;
  
• 
  Оқушылармен ортақ тіл табыса алатын;
  
• 
  Білімді, іскер, шебер болу керек;
  

Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған мәселе – білім беру, ғылымды дамыту. Олай болса, қоғам болашағы- жас ұрпақтың бойына адамгершілік, ізгілік, мейірімділік, ақыл-ой, сана-сезім қалыптастыратын салауатты тәрбие беру мазмұнын жаңаша құру қажет. Осы орайда, «Сабақ беру – үйреншікті жай шеберлік емес, ол – үнемі жаңадан жаңаны табатын өнер» деген, Жүсіпбек Аймауытовтың сөзін айта кету артық болмас. Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ал өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше.

Қазақстан Республикасы педагог кадрларының біліктілігін арттырудың деңгейлі бағдарламалары аясында үшінші (базалық) деңгей бағдарламасы бойынша мұғалімдерді оқыту курсын аяқтаған соң сабақ беретін сыныптарымда төмендегі көрсетілген модульдарды қолданып келемін.

Бағдарламаның жеті модулі мәнмәтінінде мектеп тәжрибесінде табысты қолдануға ықпал ететін әдістемелік сипаттағы бірқатар жалпы ұсыныстардан тұрады:

• 
  Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер;
  
• 
  Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету;
  
• 
  Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау;
  
• 
  Оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану;
  
• 
  Талантты және дарынды балаларды оқыту;
  
• 
  Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу;
  
• 
  Оқытудағы басқару және көшбасшылық.
  

Жоғарыда аталған 7 модуль стратегияларының бірі АҚТ – ны қолдану оқушының қазақ тілі пәніне деген ынтасын интербелсенді тақтаны пайдалана отырып, қызығушылығын арттыру, дамыту болды.

Оның негізгі шарты:

Біріншіден: бұрынғы берілген материалдарды сипаттау, мәнін ашу, жүйелі баяндау.

Екіншіден: өз бетінше жұмыс істеудің әр түрін пайдалана білу. Материалды (тапсырмаларды) орындау негізінде оқушының шығармашылық және тәжірибелік жұмыстарын бақылау және бағалау.

Үшіншіден: мұғалімнің оқушыға бағыт-бағдар беруші ретінде дайын болуын олардың мүмкіндіктеріне қарай қолдау көрсетуі, талап қоя білуі мен көтермелеп, оқушылар арасындағы бәсекелестігіне көмек көрсетуі қасиеті.

Сол сияқты АКТ-ның артықшылығы әртүрлі флипчарттар құру арқылы да оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыруға болатындығын айта кеткен жөн.

Жалпы осындай әдістермен ұйымдастырылған жұмыс барысында оқушылардың пәнге деген қызығушылығының артқанын, ой-өрістерінің кеңейгенін, пән аралық байланысты жүзеге асыруға ұмтылыстарын, ой бөлісу, пікір таластыру, ойларын басқалармен салыстыру, қорытынды жасап, өз ойын еркін баяндау арқылы өздеріне үлкен жауапкершілік жүктелгенін түсінеді. Мұғалімнің негізгі мақсаты-математикалық ойлауды қалыптастыру арқылы оқушыны өздігінен оқытуға үйрету.

Оқушылардың қызығушылығының артуы әсіресе интербелсенді тақтаман жұмыс жасау барысында, берілген тапсырмаларды орындау кезінде байқауға болады.

Сабақ барысында оқушылар жоспарланған тапсырмалардың барлығына да белсенді түрде араласты.

• 
  Үй тапсырмасына берілген сұрақтарға жауап бере отырып, жауаптарының нақтылығын тақтада көрсетілген слайдтар арқылы көріп бағаланып отырды.
  
• 
  Кітаптағы жаттығулардан тапсырмаларды оқушылар жұпқа бөлініп тапсырмаларды орындады.
  
• 
  Ойын түріндегі тапсырманы оқушылар жекелей интербелсенді тақтада орындады. Мұнда тапсырма тақтада көрсетілген оқушылар қаламды пайдалана отырып орындайды. Оқушылар бұл тапсырманы өте қызығушылықпен орындайды.
  
• 
  Оқушылардың материалды зерттеу арқылы шығармашылық қабілетін дамыту үшін берілген тапсырмалар топтық жұмыс ретінде берілген. Ең алдымен оқушылар бұл тапсырманы орындарында отырып орындайды. Қорғау кезінде берілген тапсырма интербелсенді тақтада көрсетіліп, топ атынан 1-2 оқушы шығып қорғайды.
  

Ұстаз үшін нәтижеге жету шәкіртінің білімді болуы ғана емес, білімді өздігінен алуы және алған білімдерін қажетіне қолдану болып табылады. Бүгінгі бала – ертенгі жаңа әлем. Бүгінгі күні ақпараттар ағымы өте көп. Ақпараттық ортада жұмыс жасау үшін кез келген педагог өз ойын жүйелі түрде жеткізе алатындай, коммуникативті және ақпараттық мәдениеті дамыған, интерактивтік тақтаны пайдалана алатын, Он-лайн режимінде жұмыс жасау әдістерін меңгерген мұғалім болуы тиіс. Заман талабына сай жаңа технология әдістерін үйрету, бағат-бағдар беруші – мұғалімдерміз. Оқушылардың жаңа тұрмысқа, жаңа оқуға, жаңа қатынастарға бейімделуі тиіс. Осы үрдіспен бәсекеге сай дамыған елдердің қатарына ену ұстаздар қауымына зор міндеттер жүктелетінін ұмытпауымыз керек.

1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы

2.“Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеті” Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2017 жыл

3. Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

4.«Қазақ тілі және әдебиеті » журналы №3, 2017 жыл

5.Мұхамбетжанова С.Т., Мелдебекова М.Т. Педагогтардың ақпараттық – коммуникациялық технологияларды қолдану бойынша құзырлылықтарын қалыптастыру әдістемесі. Алматы: ЖШС «Дайыр Баспа», 2010 ж

Олар аз уақытта жаңа технология жәрдемінде үлкен жетістіктерге жете алады.Оқудың дәстүрлі үрдісіне инновациялық технологияны ендіру, оқытушылар мен студенттерге дәстүрлі формаларды және әдістерді жетілдіруге мүмкіндік береді, сонымен қатар жаңаларды да, атап айтқанда: тренингтер, дөңгелек үстелдер, пресс-конференциялар жәнет.б..

Оқытушылардың біліктілігі олардың педогогикалық қарым-қатынаста жағдаят жасауда көрінеді, онда оқытушылар да, студенттер де таңдау және бақылау мүмкіншілігіне ие болады.

Инновация дегеніміз тек қана жаңалық енгізу емес, сонымен қатар жаңаны дәстүрлі оқу-тәрбие үрдісіне қолдана білу.

Білім беру үрдісінде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану мәселесі өзекті мәселелердің қатарынан орын алуда. Шетел тілін оқытудың мақсаты субьектінің мәдениетаралық қарым-қатынас біліктілігін қалыптастыру десек, онда сол шетел тілін оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану шетел тілін оқытудың мақсатынан туындап отырған қажеттілік болмақ.

Білім беру үрдісін ақпараттандыруда төмендегідей әдістемелік, педагогикалық міндеттерді шешуге болады:

• 
  білім беруде көлемді ақпаратқа қол жеткізе алу; білім алуға мотивацияның жоғарылауы; өз бетінше жұмыс істеу; өзін-өзі бақылау және т. б.
  
• 
  жеке тұлғаны жетілдіру (тұлғаның ой-өрісі, эстетикалық тәрбие, зерттеу жұмысымен шұғылдану іскерлігін дамыту, ақпараттық мәдениетін қалыптастыру және т. б.)
  
• 
  әлеуметтік тапсырысты жүзеге асыру (компьютерлік біліктілікті қалыптастыру, белгілі бір сала бойынша маман дайындау және т. б.)
  
• 
  оқу-тәрбие жұмысын жетілдіру (білім берудің сапасы мен тиімділігін арттыру, танымдық әрекеттің мотивін қамтамасыз ету, пәнаралық байланыстарды тереңдету және т. б.)
  

Студенттердің шетел тілін үйренуге деген ынтасын арттыру олардың төмендегі шараларға қатысуы негізінде жасалынады: диспуттар, байқаулар, олимпиядалар және т. б.

«Интернет» деген термин ағылшынның «internationalnet» деген сөзінен, аудармасында «халықаралық байланыс» деген ұғымды береді. Интернет жүйесі арқылы тіл үйренуші тіл өкілімен тура, тікелей байланысқа түсе алады, шетел тілі сабағында Интернетке қосылу арқылы шынайы қарым-қатынас үлгісін жасауға болады. Табиғи тілдік ортада тілді қарым-қатынас құралы ретінде қолдана отырып, тіл үйренушілер айтылымдарға спонтанды түрде, түрлі тілдік формулаларды қолдана отырып, жылдам жауап беруге дағдыланады.

Интернет жүйесінің келесі ақпараттық қоры мен ресурстарын шетел тілі сабағында пайдалану бірден-бір тиімді болмақ:

• 
  электрондық пошта(e-mail), телеконфереция, видеоконференция;
  
• 
  жеке ақпараттарды жарыққа шығару мүмкіндігі немесе басқаша айтқанда Webсерверге жеке шығару;
  
• 
  ақпараттық каталогтар (Yahoo, InfoSeek/ UltraSmart, Galaxy) іздеу жүйесі (Altta, Vista, HotBob, Open Text), жүйе ішіндегі әңгіме(Chat).
  

Керісінше, оқытушы тіл үйренушілердің жеке тұлға ретінде өз тапсырмаларын орындап, жұмыс қортындысын белгілейтін әлеуметтік-психологиялық жағдай туындата алатын, олардың жұмысына бағыт-бағдар беретін бірден-бір субъект.

Қазіргі уақытта шетел тілін оқытудың коммуникативтігі, интерактивтілігі, аутенттігі тілді үйрену үрдісінің мәдени контексте болуы үстемдікке ие болуда. Аталған ұстанымдар коммуникативтілік қабілетінің компоненті ретінде мәдениетаралық біліктілікті дамытудың алғышартын жасайды. Шетел тілін дәстүрлі оқытуда тіл үйренушілер тілдік жаттығуларды жасап, қажетті материалды жаттаумен ғана шектеледі. Яғни,ол төмендегідей көрініске ие болады: «сөздік қор + қажетті құрылым = тіл». Алайда, тілдік құрылымды жаттаумен шектелу, тілді қарым-қатынас құралы ретінде меңгеруге толық мүмкіндік бермейді. Шетел тілінде тілдік қарым - қатынасқа үйрету үшін шынайы, өмірлік жағдаяттар туындату қажет.

Ол студенттердің қажетті материалды меңгеруіне және соған сәйкес мінез – құлқын қалыптастыруға жағдай жасайды. Аталған мәселені шешуде Интернет жүйесі айтарлықтай маңызға ие. Біз дәстүрлі шетел тілі сабағына тағы да сипаттама жасайық. Көп жағдайда шетел тілін оқыту үрдісінде оқытушы студент ойын басқарады, яғни, бағыт беру немесе жетекшілік етуден гөрі, ол басшылық қызметіне ауысады. Бұл әрекет, психологтар көрсеткендей, студенттердің ойлау процесін тежейді. Мысалы, дөңгелек үстел, пікірталас мәселесін оқытушы өзі дайындап, жоспарды беріп, студенттен сөйлеу барысында тек соған сүйенуін талап етеді. Яғни, өз ойын айтуда тұлғаға еркіндік берілмейді.

Студент мәселені түсінбей, өзіне қажетті ақпаратты ала-алмай, мәселені шешуге шығармашылық тұрғыдан келу мүмкіншілігінен айрылып, өзінше ой қорытып, оныт ұжырымдау және қызықты пікірлер айта алу қабілетіне ие бола алмайды. Ал мәселені шешуде жаңа ой, құнды пікір айту өте маңызды. Және ол міндетті түрде қортындыланып, көрініске ие болар болса, оның нәтижесі жоғары болмақ. Шетел тілін оқыту технологиясының тиімділігінің көрсеткіштері мыналар:

• 
  Студенттердің моральдық психологиялық,интелектуалдық және жас ерекшеліктерін ескеру.
  
• 
  Оқуға жағымды көңіл күй қалыптастыру.
  
• 
  Ұстаз бен студент арасында сөз алмасу, ғылыми қарым-қатынас және әріптестік принципін орнықтыру.
  
• 
  Студенттердің еске сақтау қабілеті мен шығармашылық деңгейін көтеру арқылы белсенділігін арттыру.
  
• 
  Оқуды игеруге мультимедиялық және басқа да техникалық арсеналды кең іске қосу.
  
• 
  Сабақтардың бітуімен студенттердің келешекке қанағаттануының қорытынды нәтижесі.
  

Студенттің әртүрлі ақпарат көздерін, ресурстарын пайдалану арқылы компьютерлік технологияның көмегімен өздерінің дербес ізденуі арқылы тілді игеруге кәсіби шеберлігін шыңдайды. Жаңа ақпараттық технологияға әртүрлі ақпараттарды электрондық әдіспен енгізу, сақтау және беру болып табылады.

Оларды оқу процесінде пайдалану ерекшелігіне сай мына төмендегідей топтастыруға болады:

Компьютерлік оқу бағдарламалары (электрондық оқулықтар, тренажерлар, тьюторлар, лабораториялық жаттығулар, тест жүйесі). Мультимедиялық технологияға сай оқу жүйесі компьютер, видеотехника, мультимедиялық лабораторияны, лингофонды, интербелсенді тақтаны пайдалану арқылы жүргізіледі. Интеллектуалдық жәнеэксперттік жүйе. Ақпарат жиынтығы базасының қалыптасуы. Электрондық пошта, теле-видео конференция, шоғырлы не аймақтық байланыс жүйесін біріктіретін телекоммуникациялық қондырғылар. Электронды кітапханалар.

Бұл технологиялар білім саласында оларды пайдаланудан гөрі тезірек дамиды. Жоғары оқу орындарында көбіне – көп электрондық почталар жиі пайдаланылады. Қазіргі кезде аудио ақпарат алмасу, видео ақпарат алмасу, интербелсенді тақта,тақырыптық ақпарат енгізілген клавиатуралар, файлды алмасу, көпжақты конференциялар өткізу кеңнен таралған көпке белгілі компьютерлік видео конференция байланыстың әдістемесіне жатқызылады.

Бұл технологиялар ағылшын тілін біршама меңгерген студенттің еншісі болып табылады. Өйткені бұл материалдар тек ағылшын тілінде ғана беріледі. Компьютер жүйесі оқу процесін жетілдіру құралы болып табылады. Дегенмен, Интернет жүйесіндегі оқуға байланысты ақпараттар сирек, аз, жүйеленбеген. Оқу процесін аралық байланыс арқылы басқару электрондық почта арқылы материалдар қабылдау, жіберу, курс және диплом жұмыстарын көшіру, интерактивтік хабарлар алмасу арқылы жүргізіледі. Бүгінде бұл технологиялар оқытудан гөрі жаңа дамушылық маңызға ие . Дегенмен, түрлі ақпараттық ағымды пайдалану арқылы шет тілін меңгеруге талпыныс келешек студенттерге өздерінің жан-жақты дамып, сауатты маман ретінде қалыптасуына игі ықпал етеді . Студенттердің техникалық білімінің кәсіби бағдарламаға сәйкес шет тілін меңгере отырып игеруі, олардың осы мақсатта жүйелі түрде технологиялық ақпараттарды және педагогикалық технологияны пайдалана отырып үнемі дайындығын арттыруына, ізденуіне байланысты. Жаңа педагогикалық технология студенттерді шет тілін меңгеруге жеке бағыттап, даярлық кезінде олардың қарым-қабілетін ескеруге мүмкіндік береді. Технологияның методикаға қарағанда айырмашылығы мынада: оқуды жобалау тәжірибені қортындылау негізінде емес, оқуды ғылыми тұрғыдан негіздеуге бағытталған.

Технология нәтиженің тұрақтылығына негізделген. Оқудың жағдайы мен түрлі факторларына қарамайды Жеке іскерлік тұрғысынан педагогикалық технология жоғары нәтижеге жету үшін оқу процесіне эмперикалық инновацияны пайдалану арқылы ғылымды игеруге дидактикалық білімнің қасиетін нақтылау. Ол үшін оқудың мазмұнын, әдісін, оқу процесін ұйымдастыру формасын, оқу құралын жетілдіру қажет.

Интернет – технологияның мәселелерін зерттеушілер кез келген педагогикалық технология ақпараттық екенін баса көрсетеді. Ақпараттық технология оқу процесіне кеңінен компьютерлік технологияны пайдаланумен ерекшеленеді. Оқуда жаңа ақпараттық технологияны пайдалану негізгі педагогикалық технологияның негізгі принциптерін қанағаттандырады. Шет тілін кәсіби бағдар ретінде оқып үйренуде жаңа педагогикалық және телекоммуникациялық технологияларды пайдалану бүгінгі күнгі білім жетілдірудің инновациялық түрі болып табылады.

Педагогикалық технология деп оқудың сапасын жақсарту және жобалық қортындыға жету мақсатында оқытушы мен студенттер біріккен технологиялық іс- қимылын айтады.

Қорыта айтқанда, инновациялық технологияларды сабақта қолдану – бұл оның нәтижелігіне қолайлы жағдайды жасаудың бірден – бір жолы, ал ол өз кезегінде бірлесе жұмыс жасауға, адами қарым – қатынастарға себепкер болады. Оқытуға жаңашыл көзқарасты қолдану, тәжірибеге бағытталған оқытудың үлкен жетістігі болып табылады , сондай- ақ оның сапасы алынған білімнің нақты жағдайда мақсатқа жетумен қатар өмірдің сапасын көтеруде үлкен сұранысты қанағаттандыруды қамтамасыз етеді.

бағдарламасы.

2. Г. Исаева, Шет тілі сабағында инновациялық технологияларды қолданудың кейбір

ерекшеліктері.«Жаңа тұрпатты мұғалім дайындаудың өзекті мәселелері» атты

республикалық  ғылыми  конференцияның материалдары. Колледждегі шет тілі, 2011ж.

№3 60б.

4. А.Иманбаева, Оқу-тәрбие үрдісін ақпараттандыру ділгірлігі. Қазақстан мектебі, №2,

2000ж. 45б.

5.М. Мақсұтқанова,  Интерактивті  тақта. Оқыту-тәрбиелеутехнологиясы, 2010ж. 32б.

Для повышения качества образования необходимо определить основные цели и задачи его повышения. Это совершенствование организации учебного процесса. Создание условий для повышения мотивации к обучению, саморазвитию. Обеспечение учебно-воспитательного процесса на современном уровне. Создание условий для удовлетворения образовательных потребностей ребенка. Совершенствование системы воспитательной работы как средства повышения качества образования. Обеспечение физического развития учащихся, использование здоровье сберегающих технологий. Совершенствование материально-технической базы школы.

Перед школой стоят большие задачи:

· обобщение и внедрение в практику достижений передового педагогического опыта;

· формирование установок на освоение современных педагогических технологий, подходов, обеспечивающих подготовку качественно нового младшего школьника;

· создание единой системы урочной и внеурочной деятельности учителей и учеников, направленной на разностороннее развитие образовательного процесса;

· организация взаимодействия учителей начальных классов, психолога, логопеда и родителей, с целью изучения и развития индивидуальных способностей обучающихся.

Качество знаний – это целостная совокупность, характеризующая результат учебно-познавательной деятельности учащихся: полнота, глубина, оперативность, гибкость, конкретность, обобщённость, систематичность, осознанность, прочность. Это то, что требует постоянной работы, совершенствуясь, чтобы успевать идти «в ногу со временем».

Составляющими качества образования являются:

· качество обученности школьников по образовательным областям;

· качество сформированности общеучебных умений школьников (умение работать с учебником, текстом, составить план, умение анализировать, делать вывод и т. п.);

· качество воспитанности школьников (отслеживается по специальным методикам);

· качество развития личности школьников (эмоциональность, воля, познавательный интерес, мотивация и т. д.);

· качество социальной адаптации (способность найти свою «нишу» в обществе).

Начальное образование – особая ступень в развитии ребенка. Впервые учебная деятельность становится ведущей. Но ученик начальной школы – это еще ребенок, который любит играть. Как построить работу так, чтобы детям на уроке было интересно, комфортно, но и в то же время, чтобы они учились думать, напряженно работать с учебным материалом, осваивая новые знания.

Учебно-воспитательный процессов начальной гимназии построена следующим образом:

· повышение уровня компетентности;

· освоение и внедрение в работу новейшие информационные технологии;

· определение причины типичных затруднений школьников и их коррекция;

· выявление уровня сформированной системы качества знаний учащихся;

· фиксирование индивидуальных достижений школьников путём оформления портфолио;

· организация проектной деятельности, позволяющая развивать творческие способности учащихся.

Особая роль отводится учителю, так как он является главной движущей силой качественного образования, и он должен обладать определенными качествами, такими, как:

· владение современными образовательными технологиями;

· способность делать учебный материал доступным пониманию;

· творческое применение методов обучения;

· способность организовать детский коллектив;

· интерес к детям;

· яркость речи, такт, связь с жизнью, способность к внеклассной работе.

Теперь образование все более ориентируется на создание таких технологий в которых обеспечивается баланс между социальными и индивидуальными потребностями, и, которые, запуская механизм саморазвития (самосовершенствования, самообразования), обеспечивают готовность личности к реализации собственной индивидуальности и изменениям общества.

В своей педагогической практике учителя начальной гимназии используют различные технологии методики.

Технологию личностно-ориентированного образования они используют с целью повышения качества обученности.

Для повышения успеваемости применяют технологии уровневой дифференциации.

Несмотря на то, что сейчас много говорят об индивидуализации и дифференциации образования, очень часто учитель забывает, что нет двух одинаковых классных коллективов. Каждый классный коллектив имеет свои особенности, направленность и специфику поведения. Это все учитывается при отборе заданий для учащихся.

Без оценивания работы ученика невозможен никакой процесс усвоения. Оно оказывает большое влияние на учащихся, на его отношение к предмету, учителю, школе и окружающему миру в целом. Поэтому к процессу оценивания качества знаний учащихся педагоги гимназии предъявляют достаточно серьезные требования. Стараются создавать ситуацию успеха на уроке, что является одним из направлений повышения качества образования.

На своих уроках учителя применяют технологии игрового обучения с целью развития у школьников умений применять полученные знания в практической деятельности. Также применяют, технологии проблемного обучения, особенно они актуальны при изучении нового материала, когда дети не получают готовых знаний, а сами его формируют. Такой прием позволяет детям самим подойти к теме урока.

Для развития исследовательских навыков, обучающихся в процессе обучения применяют проектные методы по созданию презентаций.

Это также является средством повышения качества образования – учебный проект, влияет на повышение способностей младших школьников. Повышение качества образования при использовании учебного проекта будет происходить наиболее эффективно, если: учебный проект носит творческий характер; деятельность детей предполагает создание нового объекта внешнего или внутреннего мира.

Большое внимание уделяется сохранению здоровья обучающихся, применяя с этой целью здоровьесберегающие технологии. Результатами применения этих технологий являются снижение утомляемости обучающихся, профилактика заболеваний опорно-двигательной системы и органов зрения.

Сохранение здоровья учащихся – одна из основных целей, стоящих перед гимназией. Основными направлениями здоровьесберегающей программы являются:

·пропаганда здорового образа жизни и формирование здоровьесберегающего мышления;

· решение оздоровительных задач средствами физической культуры;

· использование педагогических технологий, направленных на улучшение физического и психического здоровья детей.

Достигается это за счет: использования продукции, обучаем знаниям гигиены; правилам поведения в период обострения инфекционных заболеваний (обычно учителя раскладывают чеснок в классной комнате); ежедневно в школе проводится утренняя зарядка; физкультминутки, которые являются компонентом каждого урока. С начальной школы у детей закладываются гигиенические знания, умения и навыки, вырабатывается умение сидеть за партой, рационально использовать время, разумно организовывать свой труд, учат умению управлять своими эмоциями.

Все это способствует созданию благоприятного психологического климата, мотивации учащихся к учебной деятельности, использованию различных видов учебной деятельности.

Увеличение умственной нагрузки на уроках заставляет задуматься над тем, как поддержать интерес учащихся к изучаемому предмету, их активность на протяжении всего урока. С целью развития исследовательских умений, подготовки личности информационного общества в течение последних лет школа активно применяет информационно-коммуникационные технологии – это не дань моде, а необходимое условие повышения качества учебно-воспитательного процесса. Если процесс обучения построить на основе использования информационно-коммуникационных технологий, то это позволяет организовать деятельность учащихся на основе поиска, открытия знаний, развития самостоятельности, что приведет к повышению качества обученности по предметам.

Применение компьютерных программных средств на уроках позволяет решать самые разные задачи: заметно повышает наглядность обучения, обеспечивает его дифференциацию, облегчает контроль знаний учащихся, повышает интерес к предмету, познавательную активность школьников.

Таким образом, учащиеся с интересом самостоятельно анализируют, делают выводы. Такая работа развивает мышление, формирует умение пользоваться таблицей, схемой, то есть формируется информационная компетентность.

Использование информационно-коммуникационных технологий помогает и реализовать личностно-ориентированный подход, учитывать особенности детей, уровня их обученности, интересов и склонностей.

Информационно-коммуникационные и проектные технологии используются учителями не только на уроках, но и во внеурочное деятельности: при проведении классных часов, внеклассных мероприятиях.

Применяя информационные технологии учителя начальной гимназии повышают интерес у учеников к обучению, повышают познавательную активность обучающихся.
Список используемой литературы:
1. Начальная школа №3, 2015г.

2. Руководство «Лидерство учителя в педагогическом сообществе» 2016г.

3. Справочник руководителя №8, 2016г.


БІЛІМ БЕРУДЕГІ АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Альмагамбетова Гулнар Шашубаевна

А. Құнанбаев атындағы №6 орта мектебінің бастауыш сынып мұғалімі,

Сапарова Айдана Асқарқызы

Н. Құлжанова атындағы Торғай гуманитарлық колледжінің оқытушысы
Оқытудың жаңа ақпараттық - коммуникациялық технологияларын меңгеру – қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры.

Қазіргі қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың маңызы зор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда. Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі білікті жұмысшы мамандарын даярлау оқытушының басты міндеті болып табылады. Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан-жақты, жаңа технологияны меңгерген жеке тұлға қалыптастыруды талап етеді [1].

Қазіргі білім жүйесінің ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай, өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне қажеттілік тудыру. Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұғалiмдерден өз мінез-құлықтарын, ұстанымдарын, мүмкіндіктерін түрлендiрудi талап етеді. Оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетiн қалыпастыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру жүйесiндегi ең көкейтестi мәселелердiң бiрiне айналып отыр [2].

Сабақтарында ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:

• 
  оқушының өз бетіменжұмысы;
  
• 
  аз уақытта көп білім алып, уақытты үнемдеу;
  
• 
  білім-білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;
  
• 
  қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы;
  
• 
  қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;
  
• 
  қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстап сезіну немесе құлақпен есту мүмкіндіктері болмайтын табиғаттың таңғажайып процестерімен әр түрлі тәжірибе нәтижелерін көріп, сезіну мүмкіндігі;
  
• 
  оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.
  

Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мəліметтер ағыны күшейген заманда ақыл –ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек.

Сондықтан да əрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тəрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.

Ғалымдардың пікірінше қазіргі ақпараттандырудың негізін үш техникалық жетістіктер құрайды.

1) құралдар, ақпараттың жаңа ортаның пайда болуы. (магниттік ленталар, магниттік дискілер, оптикалық компакт – дискілер жəне т.б.)

2) қашықтыққа қарамастан əлемнің кез –келген жеріне ақпаратты жеткізу, тұрғындарды ауқымды байланыс жүйелермен қамтамасыз етуі (радио, теледидар, спутниктік байланыстар, факстар, модемдер, телефондық байланыстар, ғаламтор жəне т.б.).

3) берілген алгоритмдер бойынша компьютерлік технологиялар көмегімен ақпаратты автоматизациялық өңдеу мүмкіндігі (талдау, классификациялау, керекті пішімге келтіру жəне т.б.)

«АКТ құралдары» дегеніміз – микропроцессорлық және жаңа АКТ негізінде қызмет атқаратын, ақпаратты таратудың жаңа құралдары мен жүйелері, ақпаратты жинақтау мен олардың қорын жасау, сақтау мен өңдеу, оларды жан – жақты таратуды, одан қалды компьютерлік жүйелердің ақпараттар қорына енуді қамтамасыз ете алатын программалық, программалық – аппараттық және техникалық құралдар мен құрылымдарды айтамыз. АКТ – ға жататындар: ЭЕМ, дербес компьютерлер, терминалдық құралдардың жинақтары, жергілікті есептеу жүйелері, мәтіндік және графикалық ақпараттардың құрылымдары, көлемі үлкен мұрағаттық ақпараттарды сақтау құралдары, аудиовизуалдық ақпараттарды бақылайтын құралдар мен құрылымдар, машиналық графика жүйелері, программалық кешендер, жергілікті желілер, әлемдік деңгейде ақпарат алмасуын қамтамасыз ететін қазіргі кездегі байланыс құралдары [3].

Білім беру саласындағы көп қолданыста жүрген АКТ құралдары:

• 
  Интерактивті тақта;
  
• 
  Мультимедия;
  
• 
  Интернет кеңістігі;
  
• 
  Электронды оқулық.
  

Бір қалыптылықты пайдаланбау, деңгейлер бойынша (білу, пайдалану, қолдану) оқушылар әрекетін ауыстырып отыру;

Баланың ойлау (зерделеу) қабілетін дамытуға бағытталу, яғни елестету, салыстыру, байқағыштық жалпыдан негізгіні айыра алу, ұқсастықты табу қасиеттерін дамыту;

Компьютерлік технологияны пайдалана отырып дарынды, орташа және үлгерімі төмен оқушыға сабақты ойдағыдай меңгеруіне мүмкіндік туғызу;

Оқушының есте сақтау қабілетін ескеру (жедел, қысқа мерзімді және ұзақ уақыттық есте сақтау) [4].

АКТ – ның негізгі мақсаты – оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай, өзінің өмірлік іс – әрекетінде дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде пайдаланатын жан – жақты дара тұлға ретінде тәрбиелеу. Білім беруде АКТ – ны пайдалану мен оқушылардың құзіреттілігін қалыптастыру, қазіргі заман талабына сай АКТ – ны, электрондық оқулықтарды және Интернет ресурстарды пайдалану оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. АКТ – ны сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық тапсырмалар орындайды. Сонымен қатар АКТ құралдарымен жұмыс істеу барысында мектеп оқушыларының оқуға, білім алуға деген ұмтылысының артуы АКТ құралдарымен жұмыс істей алу жаңалығымен ғана емес, сонымен берілетін оқу тапсырмаларын қиындық деңгейі бойынша реттей алу мүмкіндігінен, тапсырманың дұрыс нәтижесі үшін марапаттай алу қызметінен де байқалады. Заманауи АКТ құралдарымен жұмыс істеу оқушыларды ұқыптылыққа, нақтылыққа, берілген тапсырмалардың нәтижелі орындалуына, басты мәселеге назар аудара білуге баулиды, сондай – ақ, АКТ құралдарымен жұмыс істеу барысында оқушылардың өзінің жеке іс – әрекетін дұрыс жоспарлауға, дұрыс шешім қабылдай алуға тәрбиелейді [5].

Әрбір ұстаздың алдына келген бала да әртүрлі ойлау қабілетінде болады, мысалы кейбірі шапшаң ойлап, тез жұмыс істесе, кейбірі тақырыпты баяу қабылдап, оған тапсырманы (тақырыпты) қайтадан қарап шығу тиімді болып табылады. Осы орайда АКТ құралдарын пайдалана отырып презентация құралдары арқылы сипаттап, артынан осы материалдарды флеш – карталарына салып берудің тиімділігін білеміз.

Видео – сабақтарды қолдану мен презентацияларды демонстрациялау оқу құралы ретінде қиялды, абстрактілі ойлауды, оқытылатын оқу материалына және пәнге қызығушылықты арттырады. Презентациялар бір жағынан оқушыларға жаңа материалды (иллюстрация, фотосуреттер, бейнелік, дидактикалық материалдар, т.с.с.) көрнекті түрде көрсету құралы болса, екінші жағынан, мұғалімдерге осы материалдарды және оны қолдану арқылы сабақты меңгерту процесін жеңілдетеді. Видео– сабақтар педагогикалық технологияның алға басқан тағы бір қадамы. Оқушылардың ақпаратты теледидар, компьютер және т. б. техникалық құралдардың көмегімен жақсы қабылдайтынын жақсы білеміз [6].

Жаңа технологияның принциптері - оқытуды ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп тәрбиелеуші тұлға қалыптастыру болып табылады.

Барлық жаңа технологияның алдымен қоятын мақсаты - білім алушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру.

Қазіргі білім беру саласындағы ақпараттық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты білгір маман болу мүмкін емес. Ақпараттық технологияны меңгеру мұғалімнің зейін-зерделік, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген ұстаздық келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Назарбаев Н.Ə. Қазақстан -2030 Жолдауы- Алматы: Білім – 1997 ж.

Қазақстан Республикасының 2015 жылына дейін білімді дамыту тұжырымдамасы.

2. А. Иманбаева, Оқу-тәрбие үрдісін ақпараттандыру білгірлігі. Қазақстан мектебі, №2,

2000 ж.

3.Педагогика журналы №2-2009 ж.

5 Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық технология. Тараз, 2003 ж.

Қазақстанда білім берудің өзіндік ұлттық үлгісі қалыптасуда. Бүгінгі таңда жеткіншектердің дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылыс көбеюде. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде оқытушылардың инновациялық іс — әрекетінің ғылыми — педагогикалық негіздерін меңгеруі — маңызды мәселелердің бірі. Сондықтан да білім алушылардың ой — өрісін, ұлттық мәдениетін, ұлттық рух пен сана — сезімін дамытып, алғыр тұлғаны қалыптастыруда тәрбие жүйесіндегі инновациялық іс — әрекеттердің ендірілуі үлкен жетістіктерге жетелейді. Бүгінгі мақсат — Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың «Қазақстан – 2050 мәңгілік ел» стратегиялық Жолдауын, ҚР «Білім туралы» Заңын Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасын басшылыққа ала отырып, еңбек нарығы сұраныстарына жауап беретін, бәсекеге қабілетті білікті мамандар даярлауды және колледждің тұрақты дамуын басқаруды жетілдіру, нақты кешенді шаралар белгілеу, педагогикалық үрдісті инновациялық идеялармен қамтамасыз ету, әрбір студенттерге түбегейлі білім мен мәдениеттің негіздерін беру және олардың жан — жақты дамуына қолайлы жағдай жасау.

«Инновация» ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Инновация латыншадан аударғанда «жаңа», «жаңалық»,»жаңарту» дегенді білдіреді немесе «инновация»— бұл нақты қойылған мақсатқа жетуде ойға алынған жаңа нәтиже. Нақты мақсатқа қандай әдіс — тәсілдердің көмегімен жетуге болады? Оқу мақсатының жүйесінде берілген мақсаттың негізгі категорияларын пайдалана отырып, педагог өз еңбектерінің нәтижесі туралы ақпарат алуға мүмкіндік алады. Демек, мақсат пен нәтиже — жаңалыққа бет бұрудың кілті. Инновациялық үрдістің негізі — жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай - ақ уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір оқытушы үшін табылған жаңа әдіс, жаңалық болса, басқа оқытушы үшін өтілген материал тәрізді.[1]

Қазіргі оқу орындары мен педагогикалық ұжымдар ұсынылып отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен білім алушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор. Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан – жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру оқытушының интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін — өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Жаңа педагогикалық технологиялар білім алушылардың шығармашылық қабілеттерін арттыруға өз үлесін қосады. Жаңа технологияны қолдану оқып үйрену, меңгеру, өмірге ендіру, дамыту кезеңдері арқылы іске асады.[2]

• 
  жеткіншекке ізгілік тұрғысынан қарау; оқыту мен тәрбиенің бірлігі;
  
• 
  жеткіншектің танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;
  
• 
  жеткіншектің өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;
  
• 
  оның танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;
  
• 
  әр студенттің оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;
  
• 
  барлық студенттердің  дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу; оқу үрдісін студенттің сезінуі.
  

• 
  адамдардың мұқтаждылығын қамтамасыз ету қажеттілігі,
  
• 
  студенттердің білімге, дағдыға шеберлікке деген ұмтылысы,
  
• 
  жоғары сапалы білім алудағы жеке тұлғаның дамуы.
  

Инновациялық оқыту білімді тереңдетумен қатар білім алушының оқу әрекетіне жетелеп, олардың оқуға деген ынтасын оятады. Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы педагогикалық лексиконымызға берік еніп келеді. Технология – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы деген ұғымды білдіреді. Әдістемелік ізденіс — жаңалыққа жол ашу. Оқытушылар әдістемелік ізденістерді басшылыққа ала отырып, еңбекті сабақ үрдісінде білулері керек.

Қазіргі кезде көп айтылып, талқыланып жүрген жаңалықтарды оқыту үрдісіне енгізу, яғни, инновациялау инновациялық үш бөлімнен тұрады:

І –Кәсіби шеберлік

ІІ – Біліктілік дағдылары

ІІІ – Жүзеге асыру, қолдану.

Білім беруді мақсаты, оның ұйымдастырушылық құрылымы, технологиялық жағынан жабдықталуын, оқыту әдістемесі қоғамның әлеуметтік сұранысынан туындайды. Бұған дейін білім беру үрдісінің негізгі бөліктері: Мақсат – мазмұн – форма—әдіс–оқыту көрнекілігі болса, бүгінде жаңа технология бойынша оқып үйрену—меңгеру—өмірге ендіру–дамыту болып өзгерген. Осы әдістерді сабақта қолдана отырып білім алушының ойлау тәсілдерін бақылауға болады. Берілген материалдан білім алушы ең маңыздысын, ең бастысын бөліп алады, басқа нәрселермен салыстырады, оны жүйелеп, қорытындылайды, нақтылайды, анықтайды және ұғымға түсінік береді, оны дәлелдейді немесе жоққа шығарады, модельдейді. Жаңағы тәсілдерді қолданғанын білім алушының сөзінен, тұжырымынан байқауға болады.

Білім алушылардың ойлау қабілетін артыру, сол қабілетін белсенді ету, мәңгілік еліміздің еңселі азаматы етіп қалыптастыру—басты мақсатымыз. Әсіресе, жеткіншектің білімге деген қызығуын арттыратын жүйелі іс әрекеттер ұйымдастыруға болады. Ол жүйе мына төмендегідей:

1. 
   Шығармашылықпен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар
   
2. 
   Әр түрлі анықтамалармен жұмыс істеуге дағдыландыру.
   
3. 
   Ғылыми әдебиеттерді оқуға баулу
   
4. 
   Соңғы жаңалықтармен таныстырып отыру.
   
5. 
   Оқытушының айшықты, өмірден алынған дәйектерді сабақта қолдануы.
   

Елбасының «Қазақстан жолы — 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» аталған Жолдауында айтылған міндеттерді орындап, ойға алғанды іске асыру үшін кәсіби мамандар қажет. Біртұтас ақпараттық — білім беру кеңістігін құру мақсатында еңбек нарығында бәсекеге қабілетті маман даярлауда білім беру жүйесін ақпараттандыру, оқу үдерісіне оқытудың жаңа ақпараттық — педагогикалық технологияларды ендіру шаралары жүзеге асырылуда.

Бүгінгі күні «ақпарат» ұғымы кең, себебі ақпараттық база, тіпті орта бар. Сол арқылы ақпараттық алмасу үдерісі ұдайы жүріп жатады.

Әрбір білім алушының, сөзсіз, өзінің дара жеке даму жан - жақтылығы, жігерлік ерекшеліктері: өзіне тән нышандары, бірегей талаптары, ниет деңгейі, өзін - өзі бағалауы мен еңбекке қабілеттіліктері бар.

Білім алушының дара тәжірибесі, жеке бейімділігі мен қабілеттілігін айқындайтын іс - әрекеттің нәтижесінде өзіндік жаңа икемдерге ие бола алатын білім алушыға қатысты қолданылатын шығармашылық деп түсіну керек. Шығармашылық іс - белсенділікті ұйымдастыру кезінде білім алушылардың бағыттылығын, қабілеттілігі мен тәжірибесін ескеру керек.

2011 жылы Қазақстан Үкіметі әлеуметтік жаңғыртудың негізін салуға бағытталған Мемлекеттік білім беруді дамыту бағдарламасын жүзеге асыруды бастады. Қазіргі таңда осы бағдарлама аясында кәсіптік және техникалық білім беру жүйесі жетілдіріліп жатыр, бұл - елді индустрияландыру қажеттілігінен туындаған іс-шара.

2017 жылдан бастап, «Жалпыға бірдей тегін кәсіби-техникалық білім беру» жаңа жобасы іске қосылатыны көптің көңілінен шықты. Бұл өзіне нәпақа тауып, еліміздің экономикасы мен әлеуметтік хал-ахуалын дамытуға өз үлесін қосатын жастар санының артуына игі ықпалын тигізеді.

Әлемді жайлаған дағдарыс кезінде әлеуметтік салада адами капиталды дамыту өте орынды. Осы ретте, техникалық және кәсіптік білімнің рөлі орасан зор болмақ. Себебі, еңбек ресурстары маңызды әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешеді. Кәсіби мамандарды даярлау еліміздің дамыған, бәсекеге қабілетті отыз елдің қатарына қосылуының негізгі алғышарты және дағдарысты еңсерудегі он әлеуметтік маңызы бар қадамдардың бірі. Мемлекет басшысы әрдайым жастарды жұмысшы мамандықтарын меңгеруге әрі еңбек адамын дәріптеуге шақырады. Ол өз сөзінде «Біздің жан-жағымыздағының бәрін қарапайым жұмысшылар жасады. Бұл шебер адамдардың еңбегінің жемісі» деп атап көрсеткен болатын. Жастарға техникалық және кәсіби білім беру мәселесі заңды түрде бекітілген. Сонымен бірге, Еңбек кодексіне және заңнамалық актілерге өзгерістер енгізіліп, «дуальдық оқыту», «дуальдық оқыту туралы келісімшарт» және жекелей заңдардағы «жас маман», «кәсіби білім» сынды түсініктер пайда болды.

Қазір ел экономикасын білікті, жұмысқа деген икемділігімен ерекшеленетін мамандармен қамтамасыз ету үшін техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін қайта жаңғырту жұмысы қолға алынуда. Соңғы үш жыл ішінде колледждерді қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету мақсатында бөлінетін қаржы екі есеге өсті. Нәтижесінде барлық арнаулы оқу орындарының қазіргі заманғы технологиялармен жарақтандырылуы 40 пайызды құрап отыр. Білім беру бағдарламаларының мазмұны да өзгеріске ұшырап, жаңа тұрпатқа көшуде. Соған сәйкес оқытушылардың білімін жетілдіру жұмыстары да оң жолға қойылған.

Білім-барлық уақытта жоғары құндылықтардың бірі болған. Тек білімді, сауатты адам ғана келешек тізгінін қолына ала алады. Осыны ескере отырып Елбасы

Н. Назарбаев өз Жолдауында Қазақстан Республикасының Білім беру жүйесін әрі қарай дамыту, жетілдіру жоспарын құрып, көптеген мақсаттарда көздеп отыр.[5] Олар: инженерлік білім беруді және заманауи техникалық мамандықтар жүйесін дамыту, оқыту әдістемелерін жаңғырту, елімізге қажетті технологиялар трансферті мен оларды қолдану үшін мамандарды оқыту, дуальді оқыту. Бүгінгі ұрпақ білімді болса, ел ертеңі жарқын болмақ.

«Адам мақсатына өзін-өзі жетілдіру арқылы жетеді»,-деп Әбу Насыр Әл - Фараби айтқандай, ақпараттық технологияны игеру үшін ізденуге, білімденуге ұмтылу - басты мұрат. Өскелең жас ұрпақ еліміздің тірегі, соғар мәңгі жүрегі болғандықтан Елбасымыздың сындарлы саясатының арқасында барлық жағдай жасалып Мәңгілік Елдің болашағын жарқын ету бүгінгі түлек, ертеңгі бір маман екенін ескере отырып сол тұғыры биік, мақсаты айқын елдің болашақ жалғастырушылары білімді, көзі ашық, көкірегі ояу азаматтар мен азаматшаларды даярлау біздің қолымызда.

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Демеуова Ләззат.Ғаламдық ойлауға бейімдеу. «Қазақстан мектебі» №12 Алматы,2003 ж.

2.Дьяченко В.К. Новая педагогическая технология учебно-воспитательного процесса.

Усть-Каменогорск.-1999.

3.Жошыбаева Гүлнар. Ұлттық мектеп ел еңсесі. «Қазақстан мектебі» №12 2003

4.Қ.И.Қалдарова. Ұстаздың кәсіби іс — әрекетіндегі педагогикалық техника.Алматы, 2010

5.«Қазақстан — 2030» стратегиялық жоспар.

6.Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан -2030» Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл — ауқатының артуы, Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы: Білім,1997ж.

7.Назарбаев Н.Ә.«Қазақстан-2050 бір мақсат бір мүдде бір болашақ»,Ел Президетінің Қазақстан халқына Жолдауы.Назарбаев Н.Ә. «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»,

Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, 2007ж.«Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру-мемлекеттік саясаттың басты мақсаты»

Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2008

8.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы


БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ ИМИДЖІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Сейдахметова Гульшат Болановна

А.Байтұрсынов атындағы ұзартылған күн тобымен жұмыс жасайтын

бастауыш гимназияның ағылшын пәні мұғалімі
XXI ғасыр жас ұрпақты жан-жақты, терең білімді, сауатты, интеллектуалды деңгейі жоғары болуын талап ететіндігі баршаға аян.

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: «Оқушылардың сапалы білім алуға, функционалдық сауаттылыққа, ал мұғалімдердің біліктілігі мен педагогикалық шеберлігін ұдайы арттыруға деген уәждемелерін арттыру», - деп атап көрсетілген.

Атақты педагог-ғалым В.А. Сухомлинский «Мұғалімдік мамандық – бұл адамтану, адамның күрделі де қызықты, шым-шытырығы мол жан-дүниесіне үңіле білу» [1].

Баланың бойына білім нәрін себетін басты тұлға – ұстаз. Яғни, жас ұрпақты оқытуда тиімді жағдайлар жасау көбіне мұғалімге тікелей байланысты. Өйткені ұстаз алдында егемен еліміздің болашағы отыр. Сондықтан XXI ғасыр мұғалімнің кәсіби құзырлылығына қойылатын талаптар – ертеңгі ұстаздарды оқытудың жаңа түрлерімен қаруландыра отырып, қазіргі уақыттағы мектеп талабына сай кәсіптік дағдыларды игеруге бағытталған оқытудың жаңа жолдарын енгізуді көздейді. Осының бәрі, сайып келгенде, болашақ мұғалімді кәсіби әрекетке даярлау аса көкейкесті мәселе екендігін айғақтайды. Мұғалімнің кәсіби шыңдалуы бүгінгі мектеп оқушысы, ертеңгі қоғам азаматтарының тұлғалық дүниежүзілік білім кеңестігіне шығудың негізі болмақ. Қазақстан Республикасының үздіксіз білім беру жүйесі саясатының басты мақсаттарының бірі – жан-жақты, жоғары білімді, шығармашыл қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру. Білім туралы Заңда (8-бап) білім беру жүйесінің ең басты міндеті «ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен тәжірбие жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау».

Мұғалім мамандығы жасандылыққа, уақыт талабынан қалыс қалуға төзбейді. Жаңа адамды тек жаңа адам тәрбиелеуі тиіс. Біздің қоғамдағы мұғалім балаларды болашақ туралы арманмен жігерлендіру үшін оларды алдағы мұраттарға қазірден үйрететін болашақтың адамы. Мұғалімнің өзі тұлға болуы тиіс немесе өнегелі адамды тек өнегелі адам ғана тәрбиелейді, оның өзі биік парасатты тек ізгі жан дүниесімен ғана балаға дарытуға болады. Мұғалім отансүйгіш болуы керек немесе Отанға деген сүйіспеншілікті өз Отанын сүйетін адам ғана оята алады. Мұғалім жан-жақты сауатты және шығармашылықтың адамы болуы тиіс.

Мұғалімдердің кәсіби шеберлігі мен құзыреттілігі – білім сапасын көтерудің алғы шарты екенін мақсат еткен ұжымдағы әрбір педагогтің өзіндік жұмыс жүйесі айқындалған. Мұғалім мәртебесін көтеру, олардың жұмыс істеуіне, шығармашылығына, демалуына жағдай жасау, үздік мұғалімдердің тәжірибелерін жинақтап тарату, оларды ынталандырып, қолдау көрсету – мемлекеттің маңызды міндеттерінің бірі [2].

Осы бағытта педагог имиджі көп салалы, соған қарамастан жекелеген құрамдас бөліктері жалпыға сәйкес келуі қажет.

Имидж құрылымы бірнеше құрамдас бөліктерден тұрады: бірінші бөлігі – адамның өзінен кейін қалдыратын бейнесі. Имидждің сыртқы құрамын құрайтындар (аяқ киімнен бастап бас киімге дейін) аса маңызды. Зерттеулердің көптеген деректері бойынша, сүйкімсіз немесе «қарапайымдарға» қарағанда, сүйкімді адамдарда анағұрлым жақсы сапалар басым болады, дегенмен, шындық өмірде табысқа жеткен адамдардың сырт бейнесі келіспесе де, олардың отбасында және жұмыста ерекше және қажет болуына ешбір кедергі келтірмейді [3].

Ішкі құрамдас бөлігі – адамның рухани және зияткерлік (интеллектуалдық) дамуы, оның қызығушылығы, мақсаты, құндылығы, өмірінің мәнділігі.

Ішкі және сыртқы құрамдас бөліктер өзара байланысты және адам әрекеттері барысында, яғни адамның әлденені жасағаны сияқты имидждің процессуалдық құрамында пайда болады.

Имидж өзіне әрекеттердің бірнеше түрін қабылдайды: пайымдау, шығармашылық, араласу, дегенмен өзі ерекше ойын әрекеті болып табылады.

Имиджді қалыптастыру – ешқайсысы кездейсоқ болмайтын жүйелі және мақсатқа бағытталған үдеріс. Имидж жалпылық сана-сезім талаптарының көрінісі болып табылады. Имидж оның таралуы жағдайларына барлық уақытта бірдей қолайлы әрекет ете бермейді, сондықтан барлығын одан қажетті нәтижеге жететіндей етіп қалыптастыру қажет. Өйткені бүгінде адамдардың сырттай бейімделген типтерін дамыған, адам сыртқа танылуға бейімделеді, ал А.А. Калюжый бойынша: «Ішкі құндылықтарға ие оқытушы немесе оқымысты кісі өз білімін бермесе және сәйкестілік жағдайында сатпаса, ешкім бола алмайды».

Жемісті имидж жасау үшін ескеру қажет болатын тағы бір мінездеме – іріктеушілік. Ақпарат ала отырып адам олардың ұсыныстарына сәйкес келетінін мәліметтерді белгілейді, келісе алмайтындарын бөлектейді.

Имидж кәсіби табыстың бөлігі ретінде танылады. Имидж неғұрлым нақты қалыптасса, ол шоғырланған қалыптағы адам мағыздылығын көрсететіндіктен, соғырлым тиімді қарым-қатынас (коммуникация) оның негізгі ерекшеліктерін көрсететін белгілік алмастырғыш болып табылады. Ол өзі жайлы, өзінің нағыз, терең (жеке тұлғалық және кәсіби) мақсаттары, қағидалары, мұраттары, жоспарлары туралы ақпаратты беруге мүмкіншілік береді. Имидж қалыптастыру жөніндегі мақсатты бағытталған жұмыс жаңалықты аша білу, өзін көрсете білу сияқты маңызды сапалық қасиеттерді жасауға, жеке маңыздылық пен құндылықты ұғынуға алып келеді.

Сонымен, имидждендіру – өзінің кәсіби және жеке бастық сапаларын жүзеге асыру үшін қажетті күрделі, көп еңбекті қажет ететін үдеріс. Имидж субъектінің әдейі және байқаусыз әрекеттерімен жасалады, соның ішінде адамдар абайсыз әрекеттерден болатын ақпараттарға көбірек сенеді. Адамдар имидж қалыптастыратын ақпараттарды саналы түрде де, ойланбастан да (сезім арқылы) қабылдайды [4].

Өз имиджін қалыптастыра отырып, түйсіктік ақпараттың әсерінен қалыптасатын сол пікір оның сезім-пікіріне айналатындықтан сезімнен гөрі түйсікке көбірек әсер ету керек.

Имидждің практикалық психологиясының құрылымы имидждің жұмыс жасауының құрамы мен динамикасын өсіре түседі. Құрамдас бөліктері болып табылатындар: адам (топ, ұйым), сонымен қатар оның әрекетінің саяси немесе әлеуметтік бағытталған нәтижелері: идеялары, тауарлар, қызметтер. Осылардың барлығы имидждің «нысанын» құрайды. Нысан ұғымы оның мазмұнымен байланысады. Нысан ретінде адамдардың біршамасына белгілі пікір қалыптастыруға қабілеттілерінің барлығы қатыса алады. Нақты пікір қалыптастыруға қабілеттілік имидж нысанының басты қасиеті болып табылады.

К. Өстеміров «Болашақ немесе жұмыс істеп жүрген мамандардың шығармашылық қабілеттерін өз бетінше жүзеге асырудың маңызды формалары жобалау, авторлық қызмет жүйесін тиімді әрі нақты құру арқылы кәсіпті өмір бойы игеру болып табылады», - деген пікірге тоқталады. Ал, болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің имиджінің қалыптасуында ең алдымен өз саласын жетік білуі керек. Сонымен қатар ғылымда болып жатқан өзгерістердің барлығынан хабардар болып, сол үшін өздігінен ой тұжырымдап, өз үлесін қосуда талаптануы маңызды. Білім беру саласындағы басты тұлға – ұстаз. Ы. Алтынсарин «Мектептің тынымсыз соққан жүрегі», - деп мұғалімнің алатын орынын өте керемет суреттеген [5].

Қазіргі таңдағы болашақ бастауыш сынып мұғалім тұлғасын қалыптастыруға жаңаша көзқараспен қарауға тиіспіз. Білім беруді ізгіліктендіре отырып, болашақ маманның өз іс-әрекетіне өзі жауап беріп, оған ұқыптылықпен қарап, өз ойын, білімі мен білігін жалтақтамай жүзеге асыруына мүмкіндік туып отыр. Сондықтан да, болашақ мұғалімдерді даярлау мәселесінде педагогикалық практика кезінде неғұрлым шығармашылықпен жұмыс істеуге мүмкіндік берілсе, соғұрлым болашақ маманның тұлға ретінде жетілуіне жағдай жасалады. Білім беруді игіліктендіру мұғалім мен оқушылардың қарым-қатынасына өзгеріс енгізіп, болашақ маманның адамгершілігі мол, икемді де инабатты, кішіпейіл, сырт келбеті мен жан дүниесі ұштасқан әдепті тұлға ретінде қалыптасуына мүмкіндік тудырып отыр. Болашақ маман өзінің педагогикалық іс-әрекетінде бостандық шеңберінің кеңдігін сезінуге жағдай мол.

1. Болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлаудың өзекті мәселелері // Ғылыми-практикалық

конференция.- Семей, 2009., II том.

2. Бастауыш сынып мұғалімдерінің педагогикалық шығармашылығының жүзеге асырылу

жағдайлары.// Менеджмент в образовании.-Алматы,2009.№4.

3. Педагогикалық шығармашылық бастауыш сынып мұғалімінің кәсіби іс-әрекетінің

нәтижесі ретінде. //Менеджмент в образовании.-Алматы,2009.№3.

4.Тұрғынбаева Б.А. Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін біліктілікті арттыру

жағдайында дамыту - Алматы – 2005.

5. Болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлаудың өзекті мәселелері // Ғылыми-практикалық

конференция.- Семей, 2009., II том.


МАТЕМАТИКА САБАҒЫНДА ҚАЗІРГІ ЗАМАНАУИ

ӘДІС-ТӘСІЛДЕР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУ
Султанова Гулсая Конысбаевна

Б.Майлин атындағы №3 жалпы орта мектебі

математика пәнінің мұғалімі
«Оқушыларды оқытуда оқу қисынды болу үшін,

мұғалім бар білімі мен дағдысын жетілдіріп және

оны күрделдендіре отырып, оқушыға жан-жақты

білім беруі керек»

Л. Выготский
Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалынып, әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім берудің мазмұны өзгеріп, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болды. Сол себепті Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінде жаңашаландыру үрдісі жүруде.

Жас ұрпаққа жан жақты білім беру әрбір ұстаздың басты міндеті. Қай әдісті пайдалансақ та алға қойған мақсат біреу. Ол оқу бағдарламасының материалдық мазмұнын оқушы бойына сіңіру. Сыныпта оқушының ойлау қабілеті бірдей болмайды. Сондықтан математика сабағында әр сыныптағы оқушының жас ерекшеліктеріне қарай білім деңгейіне сай сабақтың түрін тауып, сол тақырыпты игеруде мақсат ету керек.

Жеке тұлғаның танымдық үрдістерін дамытуда, сондай-ақ, білім, білік, дағдыны, жалпы дүниетанымын қалыптастыруда оқыту әдістерін, жаңа оқыту технологияларын оқыту үрдісінде тиімді пайдалана білу мұғалім шеберлігіне байланысты. Оқыту әдістері – оқытушы мен тіл үйренушінің оқу- тәрбие жұмысының міндеттерін ойдағыдай шешуге бағытталған іс- әрекеттері. «Инновациялық технологиялар» тіркесі бүгінгі күні педагогикада, оқу- тәрбие үрдісінде ең жиі қолданылатын ұғым болып отыр.

Үздіксіз дамып жатқан қоғамда еліміздегі білім беру саласында әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген оқытудың жаңаша тәсілі құрылды. Деңгейлі оқыту тәсілі негізінде ұйымдастырылған мұғалімдердің біліктілікті арттыру курсы өткізілуде. Қазіргі сындарлы оқытудың мақсаты-оқушының терең білімді түсінуі, оны өзі ізденіп алуы, алған білімді сыныптан тыс жерде қолдана білуін талап етеді. Сабақ үрдісінде мұғалімнің басты рөлі ол сыныпты ұйымдастыруы, оқушыға бағыт-бағдар беріп, топтық жұмыстағы оқушылардың жеке қабілеттерін байқап, жеке мүмкіндіктерін ашу.

Топтық оқыту әдісін қолдану кезінде оқушылардың өзін-өзі басқару, өзін-өзі бағалау топта оқушылардың білім деңгейін, ынтасын көтереді, бір-біріне көмектесу, бірінің білмегенін бірі толықтыру арқылы өздеріне деген сенімділіктері артып, оқушының тақырыпты меңгерудегі олқы жерлерін бақылап, мұғалім мен оқушылар арасында бір-бірімен тығыз қарым-қатынас орнатылады.

Қазіргі таңда оқытудың елуден астам технологиясы бар, осылардың кейбіреуі біздің білім беру жүйемізге еніп, тәжірибемізден орын алуда. Қазіргі ұстаздар қауымының алдында тұрған үлкен мақсат-өмірдің барлық саласында белсенді, шығармашылық іс-әрекетке қабілетті, еркін және жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Оқушының шығармашылығына бағыт-бағдар беруді ең алғаш білім мазмұнына енгізген М.Жұмабаев болатын. «Ойлау жанның өте бір қиын терең ісі-деп атап көрсете келіп, тәрбиеші баланың ойлап, үйренуіне көп күш жұмсау керектігін ескертеді». Осылайша, мұғалім оқушымен жұмыс жасау арқылы өз шығармашылығын дамытады.

Мария Монтессори – итальян педагогы, врач. Ақылы нашар дамыған балаларға арналған тиімді әдістерді жасай отырып, оларды дені сау балаларға да қолдануға болады деген шешімге келеді. Жүйе еркін тәрбиелеу идеясында қаланып, 3 пен 9 жасқа дейінгі балаларға арналған Монтессори әдістемесі балалардың арнайы дайындалған дидактикалық материалдармен сан алуан тәжірибелік іс-әрекеттерінің негізінде қаланған (текшелер, цилиндрлер, қосымшалар, түрлі формадағы жақтаулар, санағыш моншақ тізбесі және т.с.с.). Баланың дамуы мен оқуы оның физикалық сезім мүшелеріне негізделеді. Ол үш түрлі құралдар пайдаланылады: иісі бар қораптар, түйсік үшін тақта, шу қораптары, қоңыраулар, дәм банкілері, жылы құмыралар және т.с.с.

Монтессоридің әдістемесі:

жекеше оқытуға негізделген;

бала қажетті құралдарды және ойының ұзақтығын өзі таңдайды;

бала табиғи жағдайында өзінің бағытымен дамиды.

Монтессоридің педагогикасы жалпылай оқытудан ашық оқытуға негізделген.

Бұл педагогиканы экспериментті деп атауға болады, өйткені баланың бақылауы дидактикалық құжаттарды таңдауға мүмкіндік береді. Табиғи жағдайға қарап бала тағлиматтық әдіс тәсілдерді таңдайды. М.Монтессори педагогикасының ұраны«Өзімді тануға көмектес».

Тәрбие және оқыту ортасын қамтамасыз ету (көрнекі-құралдар, ұлттық- мәдени дәстүрлері, эстетикалық талаптар, аралас жастағы балалар (3-6 жас);

Құралдардың бар болуы;

Кез келген сабақтарда балаларға бостандық беру:

құралдарды таңдауға;

жұмыс атқаруға орын табуға;

педагогтармен және құрдастарымен қарым-қатынас жасауға;

Ережені сақтау:

«Бүкіл мүмкіндікпен пайдалан, бірақ басқаға кедергі жасама»;

Педагогтардың сенімділік, мейірімділік, ынтымақтастық, әр бір баланы қабылдауға мүмкіндік жасауы;

Балаларды бақылау, қажет болса көмектесу;

Сабақ үстіндегі мұғалімнің белсенді қызметіне тыйым салынады, оның негізгі әдісі – бақылау;

Арнайы әзірленген оқыту ортасында баланың өз бетімен қадам жасауына мүмкіндік беретін автодидактика әдістері кеңінен қолданылады;

Аталмыш дидактикалық материал құралы өз қатесін баланың өзінің табуына мүмкіндік береді;

Қатені түзеу баланың белсенділігін дамыта түссе, білім меңгеру де сөзсіз қатар жүреді;

Бала алдына мақсат қоюды және оны шешу жолдарын табуды үйренеді.

Монтессоридің дидактикалық жүйесінің басты ұстанымы былайша айтылады: «Менің мына істі өзімнің орындауыма көмек көрсет».Мұғалімнің сабақтың басталу сәтіне дөп түсуі өте маңызды. Ол неғұрлым аз сөйлей отырып, барлық іс-әрекетін баяу әрі балаларға түсінікті етіп жасайды. Монтессори жүйесінде мұғалімнің әрбір жасаған іс-әрекетін бала қайталай алуы керек.Балалар орындайтын материалды өздері таңдайды да, топ бөлмесінің өзіне тиісті бөлігінде тапсырмасын орындай береді. Тапсырманы орындап жатқанда, жұмыс орнында бөгде зат болмауы тиіс. Сыныптағы эмоциялық рай мен мұғалімнің оқумен жеке қарым-қатынасына ерекше көңіл бөлінеді.

Баланың дұрыс жасамаған іс-әрекетін бетіне басуға тыйм салынады.Монтессори жүйесі бойынша жаратылыстану пәнінің сабақ үлгісін келтіре кетейік:Сабақ өткізілетін орын. Балалар өздерін қолайлы сезінетін кез келген бөлмеде өткізуге болады. Бөлмеде артық ауыс плакат ілінбеуі тиіс.Сабақ мақсаттары мен күтілетін нәтижелер: Гүлді өсіре отырып, балаларда сол гүлдің өсуі үшін жауапкершілік сезімі ояна бастайды. Балалар дәннен гүлді өсіру үшін қажетті жағдайлар мен қиындықтардың барлығын бойынан өткізеді.Сабақ барысы. Мұғалім тұқымды арнайы ыдысқа егеді. Су құйып, терезе алдына күнге таяу қояды да, кеңсені желдетеді. Ұстаздың әрбір қимылын балалар қайталап отырады.

Мұғалім гүл өсірудегі қайсыбір орындалған іс-әрекеттің маңызы мен ары қарайғы қажетті шаралар туралы әңгімелей келе, бала мен тұқымды, өсімдік пен адамды, өсімдікке жасалатын күтім мен жақын-туыстарға жасалатын қамқорлықтың ұқсастықтары мен маңыздылығы туралы әңгімелеуді де ұмытпайды.Нәтижесінде бала жаңа тіршілік иесінің туылып келе жатқандығын пайымдап, сезім елегінен өткізеді. Балада өзінен кішкентай және мұқтаж адамдарға көмек көрсетуге деген қамқорлық нышандары біліне бастайды.Балалар өздерінде туындаған ойлар мен алған әсерлерін сипаттайды. Одан кейін гүлді өз үйлерінде өсіре бастап, өз қорытындыларын жасайды.Монтессори жүйесінің қателігі жасанды құралдарды пайдаланытн сабақтардың басымдығы, шынайы өмірді шектеулі қарастыру, балалардың бойында «тіл алғыштық инстинктінің» қалыптастырылуы. Даралылыққа бой ұру балалардың өзге балалармен қарым-қатынас жасай алу қабілетінің дамуын баяулатады.Монтессори жүйесінің материалдары балабақшалар мен бастауыш мектептегі балаларды оқытудағы табиғилық пен дамытуда кеңінен қолданылады.

Мысалы, мұғалім Е.Н.Потапова Монтессоридің әріптік трафареттері көмегімен балалар жазба жұмыстарына үйрету әдістемесін әзірлеген. Осы әдістеме негізінде келесідей элементтер жатыр: инженерлік сызғыш көмегімен штрихталатын ықтиярлы фигураларды салу (солдан оңға, жоғарыдан төмен, төменнен жоғары қарай); көзбен қабылдау көмегімен әріптердің жазылуын есте сақтау және жұқа зімпара (наждак) парақтарынан қиылған әріптерді қолмен сипай арқылы ажырату; әріптерді бірнеше рет әуелі трафарет көмегімен жазу, кейін трафаретсіз жазу.Монтессори бағытының бірі сенсорлық тәрбие– тұлғаның жан-жақты дамуының негізі. Сенсорлық даму еңбек өнімділігін арттыруға, еңбектің шығармашылығына зор ықпал жасайды. Ең бастысы, ол ғылым мен техниканың, мәдениеттің жедел дамуының қайнар бұлағы екендігін үнемі есте ұстағанымыз жөн.Сенсорлық кабинетіндегі оқу-тәрбие жұмысының барлық жүйесінің ажырамас бөлігі. Ол оқыту, тәрбиелеу, түзету және емдік-сауықтыру міндеттерін шешеді. Қандай да бір сенсорлық жүйе үстем болғанымен қоршаған ортаны танып білуде көзінде кемістігі бар адамдар үшін түрлі талдағыштардың өзара әрекетін және олардың бейнелерді қалыптастыру процесінде өзара әсерін қамтитын күрделі ұйым болып табылады, ал бейненің өзі жеке ғылыми психологиялық ұғымның қуатты жиынтық «орталығы» және түйсіну, ұғыну, аңғару, ойлау түрінде қоршаған ортаны танып білуді» көрсетеді.Сенсорлық бөлмеден түрлі мамандармен қарым-қатынас тек бұлшық ет ширығуының ғана емес, сонымен қатар сезімдік қобалжудың алдын алуға мүмкіндік береді, психикалық процестерді дамытуды жеделдетеді, сезім арқылы түйсінуді, қол саусақтарының сезінуін реттейді. Және де артопедиалық ауытқыларды да қарастырады. Бөлмедегі сенсорлық жол майтабандықтың алдын алып, түзу жүруге сымбаттылыққа тәрбиелейді.Сенсорлық жүйе адамға сезімдік танымды іске асыруға, қоршаған орта туралы мәліметтер алуға мүмкіндік беретін сезімдік мүшелер немесе талдағыштар жүйесі ретінде белгіленеді. Көру, есіту, иіс сезу және басқа да сезім мүшелері түйсіну, ұғыну, аңғару түрінде сезімдік танымның құрамына енеді және оның құрылымын сипаттайды.

Коучинг технологиясы

«coach» - «жаттықтыру,үйрету,бағыттау,фактілермен қамтамасыз ету».

ұзақ уақыт бойы жалғасуы мүмкін жүйелі қарым-қатынас;

тәлім алушы үшін қажеттігіне қарай кездесу ұйымдастыру арқылы бейресми сипатта болуы мүмкін;

кеңестер, ұсынымдар мен қолдау ұзақ уақыт және көп аспектілік негізде көрсетіледі;

тәлімгер, әдетте;

тәжірибесі көбірек білікті мұғалім, негізінен – білім беру ұйымындағы ең үлкені, ол білімін, тәжірибесін беріп,тәлім алушыға бұған дейін қолжетімсіз болып келген мүмкіндіктерге «есік аша» алады;

кеңес алу мақсатын тәлімгер тарапынан келісу және бағыттау арқылы тәлім алушы адам белгілейді;

тәлім алушының қызметкер ретінде және тұлға ретінде өсуіне басты назар аударылады;

тәлімгерлік тәлім алушылардың кәсіби дамуына бағытталған.

Коучинг

қарым-қатынас ұзақтығы алдын ала белгіленеді;

әдетте, құрылымдық сипатта болады;

кездесулер алдын ала жоспарланады;

кездесулер қысқа мерзімді (кейде уақыты шектеулі) және дамудың нақты бағыттарына/мәселелеріне бағытталған;

Коучте біршама практикалық тәжірибесінің болуы міндетті емес;

коучинг білім алушыларда нақты дағдыны қалыптастыруға бағытталған;

кеңес беру мақсаты нақты, қысқа мерзімді мақсаттарға қол жеткізуге бағытталған;

назарда, әдетте, кәсіби -өндірістік проблемаларды шешу;

коучинг дамудың белгілі бір бағыттарын қарауға, нақты мәселелерді шешуге бағытталған.Коучинг - адамның нәтижелілігін арттыру мақсатында әлеуетін ашу.Коучинг үйретпейді, ол үйренуге көмек көрсетеді.Коучингті жұмыс уақытында қолдану жағдайлары:

Ұжымды ынталандыру;

Бағалау мен аттестация;

Тапсырма беру барысында;

Тапсырманы орындау барысында;

Мәселелерді шешу;

Жоспарлау мен қадағалау;

Қарым-қатынас мәселелері;

Ұжымды дамыту;

Команданы құру;

Топтық жұмыс.

Ал бала қанша да балалығын көрсетпей тұрмайды, оларға әрдайым ата-ана, тәрбиешілер тарапынан қамқорлық, басшылық ауадай қажет - ақ.Білімділік пен тәрбиеліктің нәрі сәбиге ана сүтімен дарыса, тәлім-тәрбие мектепке дейінгі ұйымнан басталды.Осыған орай, бүгінгі қоғам мүмдесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық санамен парасаты бар азамат тәрбиелеп өсіру – отбасының, балабақшаның барша халықтың міндетті.Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастауы, тұлғасы балабақшадан басталады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Қ.Ахметұлы, Т. Баймолдаев «Жаңа буын оқулықтары арқылы жас ұрпаққа білім беру

жолдары. Алматы, 2003ж.

2.Н.Асанов «Университеттік білім беру жүйесіндегі оқу үрдісін басқарудың

педагогикалық негіздері». – Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу

үшін дайындалған диссертацияның авторефераты, Алматы, 2004.

3.Б.Бөрібаев, Е.Балапанов «Жаңа ақпараттық технологиялар».– Алматы,2001.

4.М.М.Жанпейісова «Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы ретінде».

Алматы, 2002ж.

5.М.Ж.Жадрина «Қазақстан Республикасындағы жалпы орта білім беруді дамытудың

тенденциялары мен мәселелері». Алматы, 2002 ж.

6.Қ.М.Нағымжанова «Бастауыш сынып мұғалімнің оқу процесіндегі инновациялық іс-

әрекеті». - Өскемен: Медиа–Альянс, 2004.


ОҚЫТУДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ

ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІСТЕРІ
Уахитов Айдос Абдуалиулы

Ақбұлақ жалпы негізгі білім беретін мектебі

география пәнінің мұғалімі
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: «Жоғары білімді дамытудың негізгі үрдісі мамандар даярлау сапасын арттыру, қарқынды ғылыми-зерттеу қызметімен ықпалдастырылған инновациялық білімді дамыту, білім беру мен ақпараттық технологияларды жетілдіру болып табылады» деп атап көрсетілген.

Бұл бүгінгі таңда білім беру саласында білім мазмұнын жаңаша мазмұнмен тереңдету негізінде кәсіби мамандарды даярлаудағы негізгі мәселелердің бірі.

Сондықтан да, болашақ маманды кәсіби даярлауда жаңа педагогикалық технологияларды қолдану-әрбір педагогқа қойылатын негізгі талаптардың бірі. Жаңа педагогикалық технологиялар студенттердің кәсіби-шығармашылық қабілетін, дүниетанымын, танымдық белсенділігін дамытуға бағытталған.

Жаңа педагогикалық технологиялардың мақсаты мен мазмұндық сипаттамасын әрбір болашақ мұғалімдер жетік меңгерсе: біріншіден, бәсекеге қабілетті нағыз білімді және білікті маман болып қалыптасады, екіншіден, білім алушылардың жеке тұлғалық қадір-қасиетін қалыптастыра отырып, білімге деген қызығушылығын арттырады; үшіншіден, оқу пәнінің қоғам талабына сай дамуы және бағалауы арта түседі.

Оқу-тәрбие үрдісін ұйымшылдықпен жүргізуде мұғалім басты тұлға. Осындай талапқа сай қызмет істеу үшін алдымен мұғалім өзінің теориялық және әдістемелік білімін ұдайы толықтырып, үздіксіз ізденуге, өз мамандығын барынша жетілдіруге және психология мен педагогика ғылымдары жайындағы жаңалықтар мен озық тәжірибелерді үнемі пайдаланып отыруға тиіс. Сонда ғана мұғалім қызметінің жемісі оқу-тәрбие жұмысының нәтижесі бүгінгі күннің көтеріңкі талабына үн қосады. Үздіксіз іздені-бүгінде мұғалімдерге қойылып отырған басты талаптардың бірі.

Мұғалім шеберлігінің негізгі көрсеткіштерінің бірі-методика саласындағы ғылыми жаңалықтар мен озық алдыңғы қатарлы тәжірибені жетік игеру. Демек сапалы, тиімді, нәтижелі жүргізілетін сабақ-ұстаздың тынымсыз еңбегінің айғағы.

Мұғалім-тек сабақ беруші ғана емес, ізденімпаз, жаңашыл, үнемі өз білімін жетілдіріп, саналы білім берудің жолдарын іздестіріп отыратын тұлға. Сондықтан да мұғалім, ұстаз деген атаққа ие болу үшін өте көп еңбектенуі керек. Шығамашылық қабілет әр баланың табиғатында болуы мүмкін. Біздің міндетіміз-оқушының бойында жасырын жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету.

Жаңашыл педагогтар оқушылардың көкірек көзін ашатын, зердесіне зеректік, біліміне біліктілік қосатын оқу-әдістемелік технологиялар ұсынуда. «Инновация» түсінігін ағылшын тілінен аударғанда – «жаңалық енгізу», «жаңашылдық» ұғымды білдіреді. Қазіргі замандағы ақпараттық технологиялар әрбір оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға айқын мүмкіндіктер береді. Сондай-ақ оқушының танымдық іс-әрекеттерін күшейтіп, өзіндік жұмыстарды тез орындау мүмкіндіктері артады.

Жаңа технологиялар-педагогтың мүмкіндігін күшейтетін құрал, бірақ ол мұғалімді алмастыра алмайды. Жас ұрпаққа сапалы білім беру-жаңа оқыту технологиясымен жүзеге асады. Сонымен бірге студенттерді ақпарат құралдарымен жұмыс істей білуге үйрету керек. Студенттердің ойлау қабілетін дамытып, өз бетінше жұмыс жасауға дағдыландыру үшін жаңа технологияларды қолдануымыз керек.

Оқыту технологиясының тұлғалық сипаты, біздің көзқарасымыз бойынша, үйренушілердің кәсіби маңызды қасиеттерін қалыптастыруға және дамытуға бағдарланады.

Оқыту технологиясы дегеніміз-ол табиғатқа, мәдениетке сәйкес оқыту формаларының, әдістері мен құралдарының біртұтас жүйесі.

Ақпараттық технологиялар өте тез дамып келеді. Білім саласындағы ақпараттық технологияларды қарастыру кезінде ғылым тілінің осындай проблемалары өте өзекті мәселеге айналып отыр. Жиі пайдаланып жүретін жаңа технологиялардың біріне тоқталып кетейік:

Дамыта оқыту технологиясы;

Оқытудың компьютерлік технологиясы;

Мультимедиялық технологиялар;

Оқытудың жаңа ақпараттық технолгиялары.

Дамыта оқыту технологиясы-дәстүрлі оқытуға соңғы уақыттарға дейін балама жүйе деп қарастырылды. Оның нәтижесінде әр оқушы өзін-өзі өзгертуші субьект дәрежесінде көтерілуі көзделіп, соған оқыту барасында лайықты жағдайлар жасау үлкен нәтиже береді.

Дамыта оқыту технологиясы заманауи педагогикалық үрдістің негізгі және қажетті элементі.

Оқытудың компьютерлік технологиялары-ақпаратты бейнелеу, тасымалдау және жинақтау, студенттің танымдық әрекетін бақылау мен басқару сияқты педагогтың кейбір функцияларын модельдейтін компьютерлік техника, телекоммуникациялық байланыс құралдары және интерактивті бағдарламалық өнім негізінде жұмыстың педагогикалық шарттарын жасау тәсілдері, әдістері, құралдар жиынтығы.

Деңгейлік оқыту технологиялары педагогтар мен оқушылардың деңгейінде оқу материалдарын меңгергенін қамтамасыз етеді.

Деңгейлік оқыту әр оқушыға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім алуына жағдай жасауға мүмкіндік береді.

Деңгейлік оқыту әртүрлі категориядағы оқушыларға, олармен саралап жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

Деңгейлік-саралап оқыту құрлымында білімді игерудің үш деңгейі қарастырылады; ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық күрделенген деңгей.

Деңгейлік саралап оқыту технологиясы тиімді болу үшін:

жеке тұлға ерекшеліктеріне,

психологиялық даму ерекшеліктеріне,

пән бойынша білімді игеру деңгейіне көңіл бөліп отыруымыз керек,

Сабақ өткізу формаларын және түсіндіру әдістерінің жаңа тәсілдерін күнделікті сабаққа қолдануға тырысып, төмендегідей жағдайларға көңіл бөлген дұрыс:

сабақтың мазмұнына,

сабақты өткізудегі әдіс-тәсілдерін таңдауға,

сабақтың сапалы нәтижелігіне.

Осылайша оқушыларды өз бетімен жұмыс жасауға тәрбиелеу, үйрету, шығармашылық белсенділігін дамыту арқылы сапалы нәтижеге жету керек.

Тақырып бойынша деңгейлік тапсырма жүйесі дамыта оқыту жүйесін іске асырады. Өйткені, ол оқушының ойлауын, елестету мен есте сақтауын белсенділігін, дағдысын, шығармашылығын дамуын қамтамасы етеді.

Деңгейлеп оқыту технологиясының өзіндік ықпалы зор. Оқушыларға өзіндік жұмысты ұйымдастырып өткізуге көмегін тигізеді. Оқушылар өзіндік жұмыстарын орындап, білімдерін мониторингтік жүйе арқылы өздері бағалап, диагностикалауға қол жеткізеді.

Ж.Қараевтың деңгейлік саралап оқыту технологиясы былай тұжырымдалады:

-репродуктивтік деңгей-жалпыға бірдей стандартты білім негізінде тапсырма беріледі. Яғни, тапсырмалар оқушылардың алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне сәйкес беріледі:

-алгоритмдік деңгей-мұнда оқушы мұғалімнің түсіндіруімен қабылдаған ақпаратты пайдалана отырып орындайды.

-эвристикалық деңгей-оқушы өзі ізденіп, қосымша әдебиеттерді қолдана отырып жауап береді.

-шығармашылық деңгей-оқушының таза өзіндік шығармашылығын байқатады. Жаңа тақырыпты оқушылар шығармашылық ізденіс үстінде өздігінен меңгереді. Деңгейлік оқыту әр оқушының белсенділігін оятады.

Оқушылардың барлығын мүмкіндігінше соңғы төртінші деңгейге жеткізуге мұғалім әрекет етуі тиіс.

Деңгейлік саралап оқытудың маңызы мен тиімді жақтары:

-Сыныптағы барлық оқушылар жұмыспен қамтамасыз етіледі. Оқушы қызығушылығы, белсендігін оятады.

-Оқушы өз білімінің деңгейіне қарай жұмыс істейді.

-Оқушының өз бетімен жұмыс істеуі тиянақтылыққа, ұстамдылыққа тәрбиелеп, жауапкершілігін арттырады.

Педагогтар арасында кеңінен қолдау тауып, өзіндік жемісін беріп жүрген жаңа технологиялардың бірі-Жанпейсованың «Модульдеп оқыту технологиясы».

Модульдеп оқыту технологиясы бойынша берілетін тапсырма шағын бөліктерге бөлініп беріледі. Әр бөліктің өз алдына жекеленген мақсаты болады. Шағын мақсат нәтижеге тез, оңай жетуге мүмкіндік береді.

Модульдік әдіс бойынша оқушыға мынандай талаптар қойылады: тыңдай білу, тыңдау арқылы түсіну, диалогты сөйлесу, оқу, оқуға дайындау, жазу, монологты сөйлеу.

Оқытудың интерактивті әдісі бойынша мұғалім оқушының жеке өмірлік тәжірибесіне сүйене отырып, оның бойында білім, дағды, құндылық жүйесін қалыптастыруға бейімдейді. Мұнда мұғалім хабарлаушы міндетін атқарады.

1.Диагностика сәті. Сабақ түсіндіруден бұрын оқушылардың білімін тексереді. Әркім білгенін ортаға салады.

2.Ізденіс сәті. Оқушылар жұппен, не топпен жұмыс істейді. Өз бетімен

сұрақтар не қосымша әдебиеттер оқиды. Нәтижесінде 45 минуттың 7-8 минутында ғана мұғалім сөйлейді, қалғанында оқушылар сөйлейді. Шәкірттерге өз беттерінше бағалау жүйесін береді.

Жоғарыда атап кеткен технологиялардың барлығы да студенттерге заман талабына сай оқыту болып табылады.

Студенттерді оқыту процесінде жаңа технологияларды ұтымды пайдаланып, оң нәтижеге қол жеткізу мүмкіндігі тууы үшін мынандай шараларды іске асыруымыз қажет:

-Білім беру саласындағы жаңашыл ұстаным-білім стандарты негізінде жұмыс істеу керек.

-Стандартқа сәйкес, бекітілген типтік оқу бағдарламасы негізінде оқу жұмыс бағдарламасын жасағанда оқу пәнінің мазмұнын қандай оқытудың жаңа технологиясымен іске асыратынымызды анықтап алуымыз қажет.

-Келешекте оқу сапасын арттырып, нәтижелі оқыту үшін оқу-тәрбие ісінде жаңа педагогикалық технологияларды ұтымды пайдалануымыз кере

1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан -2030», Алматы; Білім, 1997 ж.

2.Сабиров Т. «Оқушылардың оқу белсенділіктерін арттыру жолдары» Алматы;

Мектеп, 1978 ж.

3.«Қазақстан кәсіпкері» журналы, 2009 ж.

4.Әбиев Ж.Ә. «Педагогика», Алматы; Дарын, 2004 ж.

5.«Қазақстан кәсіпкері» журналы, 2008 ж.


МАТЕМАТИКА ПӘНІН ОҚЫТУДА АҚПАРАТТЫҚ-

КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ

ТИІМДІЛІГІ ЖӘНЕ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ
Халыкова Гаухар Алтаевна

Н.Құлжанова атындағы Торғай гуманитарлық колледжінің

математика және информатика пәнінің оқытушысы
Кейінгі жылдары оқу үдерісінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолданып оқыту Қазақстан Республикасының мемлекеттік Білім беру стандарты бойынша кең таралған. Мұндай оқыту оқытудың тиімділігі мен сапасын арттырады [1,2].

Елбасы Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауында «Бізге оқыту әдістемелерін жаңғырту және өңірлік мектеп орталықтарын құра отырып, білім берудің онлайн-жүйелерін белсене дамыту керек болады» деп атап көрсеткен болатын. Бүгінгі күні әлемдік ақпараттық білім кеңістігінің деңгейіне Республика оқу орындарының білім сапасын көтерудің тиімді жолы – білім беру саласын толықтай ақпараттандыру.[8]

Ақпараттандыру – жеке және заңды тұлғалардың ақпаратқа деген талаптарына қанағаттандыру мақсатында ақпараттық және мәселені шешу құзреттілігін коммуникациялық технологияларды пайдалану негізінде ақпараттық қорлар мен жүйелерді қалыптастыруға және дамытуға бағытталған ұйымдастырушылық, әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық процесс.[5]

Жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды оқу үдерісінде қолданудың себебі – бір жағынан, оқытушының кең көлемді ақпаратты, бөлінетін сағаттар санына енгізу болса, екінші жағынан, оқу процессіне қашықтан оқыту сияқты оқытудың жаңа түрін енгізу болып табылады. Қашықтан оқыту білімнің қол жетімді болуын қамтамасыз етеді. Сондықтан, сабақ барысында қолданылатын оқу-әдістемелік материалдар мен оқу құралдарын таңдауға ерекше көңіл бөліну қажет. Мұндай мәселені шешудің бір жолы – мультимедиялық көрсетілімдерді құру. Мультимедиялық көрсетілім – қазіргі ақпараттық технологиялардың даму кезеңінде нәтижелі әдістердің бірі деуге болады. Мультимедиялық технологиялары қолданылған компьютерлік көрсетілімдер оқу процессін жан-жақты жүргізуге мүмкіндік береді.

Оқу-тәрбие процесінде ақпараттық технологияны пайдалану мұғалімдердің мүмкіндіктерін кеңейтеді. Ендеше ақпараттық технологияларды білім беруде үйлесімді пайдалану өзекті мәселеге айналып отырғаны даусыз. Сондықтан, бүгінгі таңда математика пәні мұғалімдерінің кәсіби құзырлылығы құрылымынан оқытудың ақпараттық– коммуникациялық технологиялары ерекше орын алады.
Ақпараттық-коммуникациялық технологияны дамыту білім берудің бір бөлігі болып саналады. Соңғы жылдары заман ағымына сай күнделікті сабаққа компьютер, электрондық оқулық, интерактивті тақта қолдану жақсы нәтиже беруде. Білім беру жүйесі электрондық байланыс, ақпарат алмасу, интернет, электрондық пошта, телеконференция, On-line сабақтар арқылы іске асырылуда. Сонымен қатар, оқытудың жаңа әдістерін пайдалана отырып, оқу үрдісін ұйымдастыру мүмкіндігін беретін ойындық ситуациялық тренажерлар және мультимедиалық оқыту жүйелері құрастырылған. Білім және ғылым министрлігі оқытушылардың жаңа технологияны игеруге, шығармашылық ізденуіне үлкен мүмкіндік жасап отыр.

Көптеген елдердің ғылыми орталықтары мен оқу орындарында білім қажеттілігі үшін мамандандырылған компьютерлік жүйелер саны дайындалды, олар оқу-тәрбие үрдісінде әр түрлі жағынан қолдауға бағытталды. Бұл – жүйелердің негізгі түрлері болып табылады.

* Компьютерлік бағдарламаланған оқыту – бұл сәйкесінше, компьютерлік бағдарламалардың көмегімен бағдарламалық оқыту механизмдерін жүзеге асыратын технология;

* Материалды компьютердің көмегімен оқу – студенттің жаңа материалды әр түрлі құралдардың, оның ішінде компьютердің көмегімен өз бетінше оқуын болжайды. Бұл жерде оқу іс-әрекетінің сипаты айтылмайды, оқу нұсқауларының жиынымен іске асырылуы мүмкін. Мұның өзі бағдарламалық оқыту әдісінің мәнін ашады;

* Материалды компьютер қоры негізінде оқу – алдыңғы технологиялар, технологиялық құралдардың алуан түрін (оның ішінде дәстүрлі оқулықтар, аудио және видеожазбалар және т.б.) қолданумен айрықшаланатын болса, мұнда бағдарлама құралдарын, студенттердің өз бетінше тиімді оқуын арттыратын бағдарламаларды басымырақ қолдану жүргізіледі;

* Компьютер қорымен оқыту – білім берудің барлық мүмкін боларлық формаларын қолдану (мұғалімнің қатысуымен), шын мәнінде, жоғарыда айтылғандармен сәйкес келеді;

* Компьютердің көмегімен бағалау – өз бетінше оқыту технологиясы деп қарастырылады, дегенмен ол практикада басқаларға құрамдас элемент болып кіріп жүр. Мұндай жүйе оқылатын пәннің мазмұны мен дәстүрлі оқытуда қолданылатын немесе оқыту бағдарламаларында жүзеге асырылатын әдістерге тәуелсіз;

* Компьютерлік коммуникация – білім беру және оны жеткізумен қамтамасыз ете отырып, жоғарыда аталған технологиялардың барлығының ажырамас құрамы болып табылады. Жергілікті, аймақтық және басқа компьютерлік желілерді қолдану үшін жұмсалады. Компьютерлік коммуникация жекелеген оқу орындарының, қаланың, аймақтың, елдің ақпараттық білім жүйесінің мүмкіндіктерін көрсетеді. [4]

Мультимедиялық технологиялар – анимациялы компютерлік графикамен, мәтінмен және жоғары сапалы дыбыспен, қозғалыстағы бейнемен жұмыс жасауды қамтамасыз ететін жаңа ақпараттық технологиялар.

Компьютерлік көрсетілімдерді қолдану тәсілдері бойынша екі топқа бөлуге болады: интерактивті сабақ жүргізу және жоба бойынша жұмыс жасау.

Алғашқысын сабақ барысына қолдану – әр түрлі объектілерді, фигураларды, графиктерді, диаграммаларды, туындының немесе интегралдың таблицаларын көрнекті түрде көрсетуге мүмкіндік береді. Екінші топ – жоба бойынша жеке жұмыс жасау –бағытталған жекелеген оқытудың маңызды бір бөлігі болып табылады. Мұндай оқыту оқушы немесе студенттің шығармашылық белсенділігін арттырады, кредитті технология шарттарында өз бетімен ақпаратпен жұмыс жасауға, қажеттісін бөліп алуға, талдауға үйретеді.

Математика сабағында электронды оқу құралдарын қолдану математика сабағына деген қызығушылығын арттырады, сабақ барысындағы тәртіпті ретке келтіреді, оқушының зейіні мен есте сақтау қабілетін арттыруға мүмкіндік береді.

Оқытуды ақпараттандыру – оқушы мен оқытушының компьютерлік сауаттылығын талап етеді. Компьютерлік сауттылық деп, есептеуіш техника мен информатиканың негізгі ұғымдарын, компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін білуді, кейінгі операциялық жүйелерді меңгеріп, олардың негізгі командаларын қолдануды айтамыз.

Математика сабағында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:

• аз уақытта көп білім алып, уақытты үнемдеу;

• білім-білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;

• шығармашылық есептер шығару;

• қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің туындауы;

• қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;

• экономикалық тиімділігі;

• іс-әрекет, қимылды қажет ететін пәндер мен тапсырмаларды оқып үйрену;

• қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстап сезіну немесе құлақ пен есту мүмкіндіктері болмайтын табиғаттың таңғажайып процестерімен әр түрлі тәжірибе нәтижелерін көріп, сезіну мүмкіндігі;

• білім алушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.[10]

Компьютерлік технологияны пайдалану оқытушыға студенттің оқу пәніне деген танымдық қызығушылығын дамытудың жаңа мүмкіндіктерін ашады. Жаңа ақпараттық технология өзіндік артықшылықтарымен ерекшеленеді. Олар төмендегідей:

* Жобаның презентациясын жасау мен ұйымдастыру;

* Интернет олимпиада мен шығармашылық байқауларға қатысу;

* Білім сайттарына кіру.

Қазіргі мультимедиялық технологияларды тақырыпты жариялауда, материалды түсіндіру барысында, ақпаратты-оқыту құралы ретінде, білімді бақылау барысында қолдануға болады.

Тақырыпты жариялау – сабақтың тақырыбы слайдтарда жазылып, талданатын материалдың негізгі моменттері, мақсаты, міндеттері көрсетіледі.

Материалды түсіндіру барысында – қысқа мәтіндері бар мультимедиялық конспект-көрсетілімдер, негізгі формулалар, схемалар, суреттер, графиктер мен бейнелі үзінділер беріледі.

Ақпаратты-оқыту құралы ретінде – оқушылар немесе студенттердің өз бетімен жұмысын ұйымдастыру барысында қолданылады.

Білімді бақылауда компьютерлік тестіледі қолдану оқыту процессінің нәтижелі болуын қамтамасыз етеді. Тестілеу аяқталғаннан кейін оның дұрыс, әрі бұрыстығын білдіретін бейнелерді келтіруге болады.

Мультимедиялық технологияларды математика сабағында қолдану келесі оң нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік береді:

білім сапасының жоғарылауына;

берілуге қажетті ақпараттың сиымды болуына;

пән аралық байланысты информатикамен, физикамен, сондай-ақ, басқа да пәндермен байланыстыруға.

Қорыта айтқанда, Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды математика пәнін оқытуда қолдану тиімділігін төмендегідей етіп көрсетуге болады:

* Дербес компьютерді қолдану, оның графикалық мүмкіндігі оқушының пәнге деген қызығушылығын туғызады, әрі келесі сабақтарды меңгеруге жетерлік білімдері жинақталады;

* Білім деңгейі әр түрлі студенттердің жаңа сабаққа қатысты даярлығы өлшенеді;

* АКТ-ны пайдалана отырып, студенттерді өз бетінше ізденуге машықтандырады;

* Әр білім алушының ақпараттық техника құралдарымен сауатты жұмыс жасауына мүмкіндік туады.

Еліміздің кепілі, болашақ тірегі оқу орындардың білім деңгейін көтеру және онда ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы оқу-тәрбие үрдісін тиісті деңгейге көтеру, ұстаздардың, педагогикалық ұжымның жүйелі басшылыққа алған бағыты деп есептеймін.

Олай болса, қоғамның әрбір мүшесі ақпаратты сауаттылығы, ақпараттық мәдениеті мен ақпараттық құзыретілігі дамыған тұлға болуы қажет.

Сонымен, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдану білім берудің сапасын арттыратын қазіргі заманғы оқу үдерісінің бөлінбейтін бір бөлігі және оны оқу процессіне қолдану заманның бірден-бір талабы екенін ескергеніміз жөн.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Панюкова С.В. Информационные и коммуникационные технологии в личностно

ориентированном обучении. М.: ИОСО РАО - 2008.

2.Захарова И.Г. Информационные технологии в образовании. М., 2003-162 с.

3.А.Умирзакова. «Ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы студенттердің пәнге

деген қызығушылығын арттыру», Информатика негіздері, №3, 2014 ж.

4.Ж.Иманғазиева. «Интерактивті тақтаны тиімді қолдану», Информатика негіздері,

№2,2011 ж.

5.Л.Доллинер «Ақпараттық коммуникациялық технологияларының мәселелері және

болашағы». Информатика негіздері, №3, 2010 ж.

6.М.Құбашева «Жаңа ақпараттық технологиямен оқыту», Информатика негіздері, №4,

2011 ж.

қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты, 14 желтоқсан 2012 ж.

8.С.Қуанышева «Математика сабағында ақпараттық мәдениетті дамыту және

қалыптастыру», баяандама.

9. Ш.Орынбаева. «Оқытудың интерактивті әдісі», Білім технологиясы, №4, 2013ж.

АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНУДЫҢ

ТИІМДІЛІГІ.
.Хамитова Құралай Козыкина

Ы.Алтынсарин атындағы Арқалық мемлекеттік

педагогикалық институты

Сабыржанова Айдана Жаркыновна

Арқалық қаласы әкімдігінің білім бөлімі «М.Әуезов атындағы

№5жалпы білім беретін мектебі» ММ

Сусыз, құрғақ, таза көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты жас

ұрпағымызды тәрбиелемесек өспейді.Қазіргі мектеп мұғалімдерінің алдында

тұрған басты міндет- оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын қалыптастыру.Өз ұрпағының өнегелі,өнерлі, еңбексүйгіш, абзал азамат болып өсуі үшін халық педагогикасының негізгі мақсатын шығармашылықпен оқу-тәрбие үрдісінде тиімді пайдалану – әрбір үзтаздың міндеті. [1].

Бүгінгі таңда жас ұрпаққа пәнді тиімді ұғындырудың бірі – жаңа технология негіздері болып табылады. Сонымнен бірге өскелең ұрпақтың ақпарат құралдарымен жұмыс жасай білуіне назар аударған жөн.

Оқыту технологиясын жаппай енгізуді зерттеушілер 1960 жылдардың

басынан есептейді және оны алғашында американдық, ал одан соң еуропалық

мектептің қайта өрлеуімен байланыстырады.Қазіргі уақытта технологиялар

білім берудің бір түрі ретінде қарастырылады және психодидактика, қоғамдық психология, кибернетика, менеджмент теорияларында бағаланады.«Педагогикалық технология» термині тек қана оқытуға байланысты қолданылады, ал технологияның өзі техникалық құралмен оқытуды көздейді.Бүгін де, педагогикалық технология педагогикалық міндеттерді шешумен байланысты педагогтың жалғастырмалы жүйедегі іс-әрекеті ретінде немесе алдын ала жобаланған педагогикалық үрдістің тәжірбиеде тұрақты және жалғастырмалы шығаруы ретінде түсіндіріледі.Педагогикалық технология – педагогикалық іскерліктердің жетістігіне жеткізетін ғылыми жобалар және нақты өндіру.

Сонымен педагогикалық үрдіс белгілі жүйе ұстанымдарында құрылатын болғандықтан, педагогикалық технология сыртқы және ішкі болып бөлінеді.

Осы ұстанымдарды жалғастырмалы орындау олардың объективті қарым-қатынасында және педагогтың тұлғасын толық көрсететін жинағы ретінде қарастырылуы мүмкін.Міне, осындай педагогикалық технологияның оқыту әдістемесі мен тәрбиелеу жұмысынан айырмашылығы байқалады. [2].

Педагогикалық технологияны өте жақсы меңгеру дегеніміздің өзі –шеберлік.Бір ғана технология әр түрлі мұғалімдермен іске асуы мүмкін, бірақ оны іске асыру ерекшеліктерінде олардың педагогикалық шеберлігі және кәсіпқойлығы көрінеді.Оқыту технологиясы сабақ беру әдістемесімен салыстырғанда, оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру тәсілдері мен мазмұнын өндіруді көрсетеді.

Қазіргі өндірілген және білім беру тәжірибесінде білімді трансформациялау, іскерліктер мен дағдылар, мәселелік, бағдарламаланған әр түрлі деңгейлік, бейімдік, модульдік оқыту және т.б технологиялар қолданылады.

Педагогикалық жаңалық- жаңа идеялар, әдістер, технологиялар ғана емес, педагогикалық үрдіс элементтерінің бірлігін немесе жеке элементтерінің білім беру мен тәрбиелеудегі белгілі міндеттерді тиімді шешу жолы.

Бір технологияның өзі әр орындаушыда әртүрлі сипатта болуы мүмкін, өйткені, шебердің тұлғалық құзыреттілігі оқушылар контингенті, сыныптағы

психологиялық ахуал, көңіл-күй әр түрлі болуы мүмкін.Бір технологияны

қолданғандағы әр педагог алған нәтиже әр түрлі болғанымен, бір-бірімен ортақ технологияның сипатына сай белгілері болады. [3].

Педагогикалық технология М.Клариннің анықтауында:

«Педагогикалық мақсатқа жету үшін пайдаланылатын барлық, дара,инструменталдық және әдіснамалық құралдардың қолдану реті мен жиынтығының жүйесін білдіреді.»

Ғалым-акедемик В.Монахов оқыту технологияларының тәжірибедегі қолданыс аясын тереңірек зерттей келіп, оны жаңаша қырынан танытады.

Ғалымның пікірінше: «Технология-оқушы мен ұстазға бірдей қолайлы жағдай тудырушы оқу үрдісін ұйымдастыру және жүргізу, бірлескен педагогикалық әрекетті жобалаудың жан-жақты ойластырылған үрдісі». Сонымен технология деп белгіленген мақсатты тиімді орындау үшін материаларды түрлендіру үрдістері мен әдістердің жиынтығы және бірізділігін, кешенді бірлігін айтуға болады. [4].

Қазіргі кездегі шапшаң жүріп жатқан жаһандану үрдісі әлемдік бәсекелестікті күшейте түсуде. Елбасы өзінің жолдауында «Білім беру реформасы- Қазақстанның бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін аса маңызды құралдарының бірі»,- деп атап көрсетті.

Қазіргі кезде жаңа технологиялардың ішінде ақпараттық- коммуникациялық технологияны дамыту білім берудің бір бөлігі.Сонымен қатар, білім беру саласын, оқытудың әр түрлі техникалық құралдарын пайдаланусыз елестету мүмкін емес.Сол себепті, оқушыларға білім беруде жаңа оқыту технологияларын қолдану, инновациялық бағытта жұмыс жасау заман талабына сай талап етілуде.Мұғалімнің негізгі ұстанған мақсаты- білімнің жаңа үлгісін жасап,белгілі бір көлемдегі білім мен білік дағдыларын меңгерту, оқу материалын қаншалықты деңгейде меңгергенін бақылаудың,оқу мен тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан түрлі жаңа әдіс-тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды сабақта тиімді пайдалана білу. [5].

Ақпараттық технология- бұл нысандар мен үрдістерді дәстүрлі мәтінмен сипаттау емес, сурет бейне, графика,айналма, дыбыс, яғни бүгінгі күні бәрімізге таныс формаларды беру.Бұл жағдайда біз екі негізгі-сапалық және сандық басымдылыққа ие боламыз.

Пәндер бойынша сабақтарда ақпараттық технологияны қолдану әдістемесі:

1.Оқытудың басқару жүйесін сабақтың әр түрлі кезеңдерінде жетілдіріп отырады.Оқудың мотивациясын күшейтеді;

2.Оқушылардың ақпараттық мәдениетін дамытатын оқыту мен тәрбиенің сапасын арттырады, оқушылардың дайындық деңгейін арттырады;

3.Компьютер тек қана ойын құралы емес, басқа да мүмкіндіктерінің бар екендігін көрсетеді.

Ақпараттық технологияны пайдалану жаратылыстану-математика сабақтарында келесі дидактикалық мәселелерді шешуге көмектеседі:

-Пән бойынша базалық білімді меңгеру, алған білімді жүйелеу, өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру;

-Жалпы білімге деген, оның ішіндегі пәнге деген ынтасын арттыру;

-Оқушыларға оқу материалдарымен өздігінен жұмыс істегенде әдістемелік көмек беру;

Бұл технологияны оқу материалын хабарлау және оқушылардың ақпаратты меңгеруін ұйымдастыру арқылы, көзбен көру жадын іске қосқанда арта түсетінқабылдау мүмкіндіктерімен қамтамасыз ететін әдіс деп қарауға болады. [6].

Соңғы жылдары ақпараттық- коммуникациялық заман ағымына сай күнделікті сабақта компьютер, электрондық оқулық, интерактивті тақта қолдану айтарлықтай нәтиже беруде.Білім берудің кез-келген саласында «Электрондық оқулықтарды» пайдалану оқушылардың танымдық белсенділіктерін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылық пен жұмыс жасауына жағдай жасайды.

Электрондық оқулықтарды қолдана отырып, оқушылар мысалы; математика,билогия,география,қазақ тілі,орыс тілі т.б.пәндер бойынша сабақтарда төмендегідей жұмыс жасауға мүмкіншілігі болады:

-Өтілетін материалдарды дұрыс әрі жеңіл түрде түсінуге;

-Оқушының өздігімен дайындалып, жұмыстың барлық кезеңдерінде өзін-өзі тексеру;

-Түсінбеген тақырыптарды шексіз қайталау;

-Оқулықты сабақтарда қолданып, оқушының өз деңгейінде тапсырмаларды таңдау;

-Қажетті материалдарды жылдам іздеп табуға мүмкіндік туғызады.

Ақпараттық технологияның мүмкіндіктері пайдаланылып жасалынған

электронды баспа оқулығын пайдалану арқылы мұғалімдер мен оқушылар өздігінен жұмыс жасай алады.Әсіресе аталған электронды оқулықты пайдалану оқушылардың сабаққа деген ынтасын жоғарылатып, өздігінен мұғалімнің нұсқауынсыз тақырыптарды игеруіне мүмкіндік туғызады.Мен өзім 6-сыныпта электрондық оқулықты қолданамын, оқушылар қызығушылықпен қатысады.

Әр тарау сайын тест жұмыстары орындалып, оқушылар бағаланады. [7].

Тек мұғалімдердің айтқандарын немесе оқулықты пайдалану қазіргі заман талабын қанағаттандырмайды.Электрондық оқулық пен оқытудың негізігі мақсаты: «Оқыту үрдісінің үздіксіз және толық деңгейін бақылау, сонымен қатар ақпараттық ізденіс қабілетін дамыту».Электрондық оқулық оқушының уақытын үнемдеуіне, бұрын алған білімдерін кеңейтуіне мүмкіндік береді.

Әрбір оқушы қалаған тақырыптары бойынша тапсырмалар орындап, тестке жауап беріп, зертханалық жұмыстарды орындауға дағдыланады.

Қазіргі ақпараттандыру қоғамында электрондық оқулықтарды пайдаланбай, алға жылжу мүмкін емес.

Оқытудың интерактивті әдістерін пайдалану, оқыту-тәрбиелеу үрдісін толық жетілдіруге, педагогикалық еңбектің тиімділігін арттыруға, оқушылардың білім, білік,дағды сапаларының жақсаруына септігін тигізеді.

Интерактив - ағылшынның өзара әрекет деген сөзі.

Интерактивті құралдарды пайдалану, кез-келген сабақты түсінікті етеді, ал бұл сабақтың басынан бастап оқушылардың танымдық іс-әрекетін арттыруына ықпал етеді.

Интерактивті тақтаны қолдану арқылы оқушылардың қызығушылығын, интеллектуалдық танымын, білім сапасын, арттыруға болады.

Жаратылыстану бағытындағы пәндерді оқытуда ақпараттық технология төмендегідей мүмкіндіктерді береді:

-Оқушылардың білімін есепке алу мақсатында тез және тиімді жолмен тест алуға болады;

-Оқушыларға өзіндік жұмыс және анықтамалықпен жұмыс жасатуға болады;

-Тұлғаға бағытталған оқыту жүзеге асырылады;

-Оқушының жас ерекшеліктеріне сай жағдай жасалады;

-Ақпараттық мәдениеттің дамуына, жаңа ақпараттық құралдармен жұмыс жасауына ықпал жасалады;

-Оқу материалын түрлі динамикалық суреттермен жан-жақты бірнеше қырынан түсіндіруге болады;

Дәстүрлі оқыту жүйесі мен ақпараттық технология қолданылған оқыту жүйесінде үлкен айырмашылық бар. Мұғалім бағыт-бағдар берушінің қызметін атқарады.

Тақырыпты слаид түрінде дайындау уақытты үнемдеуге, оқыту үрдісін

өзектілендіруге, материалды құрастыруға, ал анимациялау оқушыларға оңай,

тез және жеңіл түсінуге ықпал етеді.

Білім берудің тиімді әдістерінің бірі-электрондық оқулық екендігін мойындауымыз керек.Заман талабына сай ақпараттық технологияларды

шәкірттеріміздің тиімді пайдалана алуы болашақтың өркендеуін білдіреді.

Жаңа педагогикалық технологияның ерекшеліктері – өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан –жақты дамыту. Инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа педагогикалық идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек тыңдаушы, орындаушы болса, ал қазіргі оқушы – өздігінен білім іздейтін жеке тұрға екендігіне ерекше мән беруіміз керек.Қазіргі оқушы:

Дүниетаным қабілеті жоғары;

Дарынды, өнерпаз;

Іздемпаз, талапты:

Өз алдына мақсат қоя білу керек;

Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, жаңа дәуірдің күн тәртібінде тұрған мәселе – білім беру, ғылымды дамыту. Өркениет біткеннің өзегі, ғылым, тәрбие екендігіне ешкімнің таласы жоқ. Осы орайда білім ордасы – мектеп, ал мектептің жаны – мұғалімдердің басты міндеті - өз ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін қастерлей және оны жалпы азаматтық деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін тұлға тәрбиелеу.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Оқыту-тәрбиелеу технологиясы.№6.2013ж

2.Қазақстан мектебі.№3.2010ж

3.Қазақстан мұғалімі.№22.2012ж

4.Қазақстан мұғалімі.№16-17.2012ж

5.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Алматы 2010.6-б

6.Қазақстан Республикасында 2015жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы//Астана. 2004. 3-4б.

7.Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы // Астана . 2004. 28-б

Қазір білекке емес - білімге, күшке емес - епке тоқтаған заман. Бүгінгі қоғамның басты мәселелерінің бірі - білім беруді түбегейлі өзгерту. Әлемде білім саласындағы саясаткерлер үшін де, жалпы мектептер үшін де, мұғалімдер үшін де ең басты маңызды мәселе болып отырғаны: «Қазіргі таңда не үшін оқытып білім беремін?» және «Мұғалімдер оқушыларға білім беруде жаңа технологияларды қалай тиімді пайдалануы керек?».

-Әрбір баланың жеке тұлға болып қалыптастыруы үшін.

-Әрбір шәкірт сауатты болу үшін.

-Әрбір оқушы терең білімді болу үшін.

-Әрбір оқушыны ертеңіміз, еліміздің болашағы үшін оқытамын.

Әрбір ұстаз оқушыны жан-жақты зерттеген ерекше тұлға. Білім беретін оқушыларын ұстаз – психолог ретінде, дәрігер ретінде, педагог ретінде, тәрбиеші ретінде, ата-ана ретінде, дос ретінде жан-жақты зерттеп білуге тиісті. Мұндай зерттеулер мұғалімнің тәрбие мен білім беру әрекетінің әдісін айқындап береді. Менің мақсатым қандай әдісті қолдансамда оқушының есінде қалатын білім мен санасына жетер тәрбие беру.

Сондықтан қазіргі заман талабына сай білім беру – бұл қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғары деңгейлік және кәсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру мен оқытудың үздіксіз үрдісі екендігі белгілі. Осы орайда оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, білім сапасын арттырумен қатар ақыл - ой шығармашылық белсенділіктерін жетілдіру үшін бастауыш мектепте барлық пәндерді оқытудың тиімді әдістері мен тәсілдерін іздестіру қазіргі білім беру саласының алдындағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

Жалпы білім беру саласының алдына қойылған осы мақсаттарды іске асыруда бірінші кезекте мектеп оқушыларының сауаттылығын арттыруға келіп тірелетіні мәлім. Ал оқушылардың білімділігі тек берілген білімге ғана емес, олардың сауаттылығына да тәуелді.

Қазіргі таңда еліміздің барлық ғылым мен білім саласында қайта құру яғни технологияландыру, жаңа үрдістерге көшу процесі жүріп жатыр. Оқушыларға сапалы білім беру де осындай қажеттілікті керек етуде.

Бүгінгі таңда мұғалімнің басты мәселесі – білім сапасы десек, осы білім сапасын арттырудың тиімді жолы- білім беру жүйесінде түрлі ақпараттық технологияларды қолдану. Келешек қоғамымыздың мүшелері-жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында тұрған ең басты міндет.

Жаңа ақпараттық технологиялар дегеніміз- білім беру ісінде ақпараттарды даярлап, оны оқушыға беру процесі. Оқытудың нәтижесі-терең білімді, өз ойын дәлелдей алатын, білімін қоғамдық пайдалы мәселелерді шешуде жүзеге асыра алатын, жауапкершілігі мол , елжанды тұлғаны дамыту. Осы міндеттердің жүзеге асуын қамтамасыз ету үшін заманауи әдістер мен технологияларды енгізу керек. Оқу процесі осылай ұйымдастырылған жағдайда оқушылардың ойлау қабілеті кеңейіп, сабаққа ынта-жігері арта түседі.

Оқушылардың білім сапасын арттыруда жаңа технологияларды қолданып қана қоймай оны шәкірттерге жеткізе білуде мұғалімнің де алар орны зор. Себебі қазіргі таңда мұғалім сабақта әдіс — тісілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс — пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Әдіс – тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың ойлануына және қиялына негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын дамытып оларды сөйлетуге үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы қабілеті әртүрлі балалардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс жасау, оны жан — жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық деңгейін бақылап отыру әрбір мұғалімнің міндеті. Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан – жақты, білімі қажет. Қазіргі мұғалім:

-Педагогикалық үрдісте жүйелі жұмыс жүргізе алатын;

-Педагогикалық өзгерістерге тез төселетін;

-Жаңаша ойлау жүйесін меңгере алатын;

-Оқушылармен ортақ тіл табыса алатын;

-Білімді, іскер, шебер болу керек

Көрнекті педагог В. Ф. Сухомлинский «Егер мен сабақ беруші ғана болсам, педагогтік деңгейге көтеріле алмас едім, шәкірттерімнің жүрегі мен үшін қақпасын мәңгі ашпас тас қамалдай болып қала берер еді»-, деген сөзін өз санамызға сіңіріп, бұл тұжырымға көп мән беруге болады. Мысалы, мектеп оқушыларының көпшілігі оқу мен білімді меңгеруде көптеген қиыншылықтарға ұшырайды. Сондықтан біздер кез-келген жағдайда, шәкіртіміздің пәнге деген қызығушылығын оятып оларға дұрыс бағыт-бағдар беріп отыруымыз керек . Қайсыбір оқушы болмасын өзінің сабақты дұрыс түсіне алмай жүргенін ашып айта алмайды. Бұның бәрі анықтап дер кезінде қолға алып, оған тиісті әдіс-тәсілдерімізді қолданып отыру біздің басты міндетіміз екенін ұмытпағанымыз жөн.

Әрине , жас ұрпаққа жан - жақты білім беру әрбір ұстаздың басты міндеті. Қай әдісті пайдалансақ та алға қойған мақсат біреу. Ол оқу бағдарламасының материалдық мазмұнын оқушы бойына сіңіру. Сыныптағы оқушының ойлау қабілеті бірдей болмайды. Сондықтан мектепте әр сыныптағы оқушының жас ерекшеліктеріне қарай және білім деңгейіне сай сабақтың түрін тауып, сол тақырыптарды игеруді мақсат ету керек.

Оқушылардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру-оқу үдерісінде қатысушыларға тікелей тәуелді:

-сабақ үстіндегі оқытушы мен оқушы арасындағы қарым-қатынас оқушының іс-әрекетіндегі эмоционалдық көңіл-күйі арқылы пайда болады. Бұл эмоционалдық көңіл-күй көптеген факторларға тәуелді, атап айтқанда :

-мұғалімнің эмоционалдық көңіл-күйі оқушылардың эмоционалдық көңіл-күйін құрауда үлкен рөл атқарады.

-педагогикалық тиімділік те оқушының танымдық қызығушылығының қалыптасуына ықпалын тигізеді. Оқушыға, оның танымдық күштеріне және қызығушылығын қалыптастырудың қозғаушы күші.

-мұғалім мен оқушының оқыту үдерісіне өзара қарым-қатынасы, оқыту табиғаты бойынша белгілі нәрсе.

-жарысу-оқушылардың арасындағы қарым-қатынаспен байланысты танымдық қызығушылықтың қозғаушы күші ретінде қарастыруға болады.

-мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынаспен байланысты танымдық қызығушылықты қалыптастырудың қозғаушы күштерінің ішінде әртүрлі сыныпта және мұғалім мен оқушының арасындағы қарым-қатынаста мұғалім тарапынан көп қолданылатын мадақтаудың орны ерекше. Жағымды бағалар және оқытушы мен жолдастарының қолдаушы жағымды эмоциялары да оқушыға ықпалын тигізеді.

Сабақта оқушылардың білім сапасын арттырудың бір көзі – жаңа технологияларды қолдану арқылы танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру үшін түрлі әдістерді қолдануға болады.

Бұл айтып отырғандар оқушылардың өз ойын жүйелеуге, салыстыра білуге, тиянақтылыққа, жауапкершілікке тәрбиелейді.

Әдістің теориялық мақсаты білім берудің мақсатына негізделеді де, әр түрлі жұмыстары жүйелі түрде жүргізу арқылы жүзеге асады. Осы үдерісте төмендегідей оқу дағдылары: нысандарды талдау; талданған нысандарды түсіндіру; нысандарды дәлелдеу; нысандардың өзіндік белгілерін санап көрсету;программаны құру барысында қатесін түзету; әр түрлі типтегі есептерге программаны құрып, оны оқушылардың өзіндік талдауы арқылы қалыптастырады.

Білім мен дағдының өзара бірігуі арқылы мұғалім теориялық және практикалық әдістерді саралап пайдалануға жаттығады. Соның нәтижесінде жаңа технологияларды қолдану арқылы оқыту әдістері жүйеленіп берілсе, білім берудің сапасы артады.

Жаңа технологияларды оқу үдерісіне қолдану әдістері сан алуан. Осы әдістерді жіктеп көрсетудің мәні зор. Жіктеп көрсетуде, біріншіден, оқушыға берілетін білімнің сапасы артады, екіншіден, оқушымен жүргізілетін жұмыстың дәлдігі артады., үшіншіден, компьютерлік технологияны пайдаланып оқытуда мұғалімнің атқаратын қызметі жеңілдейді.

Әрине оқыту әдістерін таңдап қолдану оны өтілетін материалға байланысты сұрыптап алу ең қиын мәселелердің бірі. Сондықтан оқушыларға берілетін білім көлемін сұрыптап алу оқыту әдістерінің іске асырылуын жеңілдетеді. Оқыту әдістерініске асыруда оларды топтастыру мен жіктеу қажетті мәселелердің бірі болып табылады.

Білім беру мен тәрбиелеу процесінде оқытудың инновациялық технологиялары жедел қарқынмен енгізіліп жатқан қазіргі дәуірде оқу материалын меңгеру үшін Б. Блум ұсынған төмендегідей жүктемесін пайдалану үлкен нәтижелерге қол жеткізгендігін педагогикалық тәжірибелер көрсетуде: танып - білу - түсіну - анализ - синтез - қолдану - бағалау. « Білім болмаса, ойлау да болмайтындықтан» әрбір оқу пәнін меңгеру процесінде оқушы сол пәнге сәйкес ойлау тәсілдерін де меңгере бастайды.

Табиғи заңдылық бойынша олардың толық үйреніп алуы әр деңгейде болуы мүмкін. Дегенмен әрбір оқушы белгілі бір деңгейде білімді болуы шарт. Мұндай жолға мен бар күшімді салып, қолайлы әдістерді пайдалана отырып жетуім керек. Себебі білімсіз, тәрбиесіз адам қашанда ел дамуына, адамзаттың өркендеуіне кедергісін келтіретіні тарихтан да бүгінгі күннің көріністерінде айқын көрініп отыр. Сол себепті де алдымызға келген әрбір шәкіртке сапалы білім мен тәрбие беру біздің міндетіміз.

Сондықтан біз мектепке алғаш келген даярлық тобындағы оқушыларға білім мен тәрбиені қатар беріп, одан жақсы нәтижеге жетуді көздейміз. Бұны іске асырудың негізі ретінде ойын элементтерін жиі қолданамыз.

Сабақтың формалары мен әдістерін жетілдіру жолындағы ізденістердің маңызды бір буыны. Ойын түрлерін оқу барысын пысықтау, жаңа сабақты қорытындылау кезеңінде, қайталау сабақтарында пайдалануға болады. Ойын элементтерінің материалдары сабақтың тақырыбы мен мазмұны неғұрлым сәйкес алынса оның танымдық, тәрбиелік маңызы да арта түседі. Оны тиімді пайдалану, сабақтың әсерлігін, тартымдылығын күшейтеді. Оқушылардың ынтасы мен қызығушылығын арттырады

Бастауыш мектеп мұғалімдері барлық пәндерден өздері беретін болғандықтан,барлық оқушылардың кез-келген пән бойынша білімді игеруде қызығушылықтарын арттыру мақсатында « Жұлдызды шақ», « Бақытты кезең», « Жарыс сабақ», « Сайыс сабақ» түрлерін жүргізіп отырады.

Оқушыларға тиянақты білім беруде сабақты түрлендіріп өту әр мұғалімнің көп ізденуін талап етеді. Дәстүрлі емес сабақ түрлерін қызықты өткізу оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, білім сапасын көрсетеді.

Сонымен танымдық қызығушылықты бұл білімге және өздігінен білім алуға қажеттілік туғызатын тұрақты қызығушылықты қалыптастырудың бастапқы сатысы ғана. Қызығудың кең мағынасы- барлық жаңаны білу, іскерліктерді меңгеру, әртүрлі дағдыны қалыптастыру болып табылады. Білімге деген қызығушылық немесе бірнеше пәннен түрлі білім аясындағы білуге деген ұмтылысы, бағыттылығы болып есептелінеді. Ана тілінің және қазақ тілінің, математика және тағы басқа пәндердің мұғалімі өзінің пәні бойынша балалардың қызығуын туғызғысы келеді. Ал бастауыш мектеп мұғалімі барлық пәндерден өзі беретін болғандықтан, барлық оқушылардың кез келген пән бойынша білім аясын кеңейтіп қызығушылығын арттыруға ұмтылады. Ақпаратты жаңа технологиялар арқылы ұйымдастырылған сабақта мұғалім оқушылардың ақпаратпен жұмыс істеу іскерлігін кеңейтеді. Ал ақпарат адамға қоршаған орта туралы барлық мағлұматты береді. Балалардың білім қорын дамытуға жағдай жасайды.

Қорыта келе айтарым Ақпаратты жаңа технологияны сабақта пайдалану арқылы мұғалім қандай жетістікке жете алады. Ең алдымен:

- Оқушының еркін ойлауына мүмкіндік береді;

Білімді ұрпақ – ел болашағы. Оқушы күш пен қуатты да, шабыт пен дарынды да ұстаздан алады. Сондықтан бүгінгі таңда ақпараттық жаңашыл технологиялармен қаруланған педагог өскелең ұрпақтың толық қанды білім алуына, ізгілік қасиеттерді бойына сіңіруге, ұлтжанды, тәрбиелі жеке тұлға болып қалыптасуына үлкен септігін тигізері сөзсіз.

Ұлы ағартушы Ы. Алтынсариннің « Егер балалар бірдеңе түсінбейтін болса», оқытушы оларды кіналауға тиіс емес, оларға түсіндіре алмаған өзін кіналауға тиіс» - деген қанатты өсиетімен аяқтамақпын.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1.№4-2008 жыл Ж. Садыбекова «Оқу –тәрби үрдісінде ақпараттық-коммуникациялы технологияны қолдану қажеттілігі»

2.«Бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастырудағы инновациялық технологиялардың ролі мен маңызы» Республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары (30 сәуір 2008 жыл)

3.Ералиева М. Оқытудың қазіргі технологиялары / М. Ералиева // Бастауыш мектеп. – 2006. - №5.

4.Г. Абдрахманова «Коммуникациялық технологиялардың дидактикалық мүмкіндіктері»

5.Бастауыш сынып 2013 № 5

6.Бастауыш сынып 2014 № 3


ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ МЕҢГЕРУ – БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУДЫҢ НЕГІЗГІ КЕПІЛІ
Шойбасова Күлшат Калыовна

Жаканова Айман Уразаковна

А. Құнанбаев атындағы №6 орта мектебі,

бастауыш сынып мұғалімдері
Бүгінгі заман талабы білімді, білікті өздігінен тығырықтан шығар жол таба білетін іскер және өмірге икемді адам тәрбиелеуді қажет етіп отырғандықтан мұғалімнің басты міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның құзіреттілігін қалыптастыру. «Қыран түлегіне қайтпас қанат сыйласа, ұстаз шәкіртіне талап сыйлайды» деген халқымыздың қанатты сөзі ұстаз арқылы дарыған талаппен ұрпақтың алысқа ұшатынын меңзеген. Олай болса, мұғалім әрдайым бала жанының тамыршысы болып, бала жүрегінің пернелерін дәл тауып, оны ойната білуі керек. Сондықтан «Мұғалім әрдайым ізденісте болса ғана, шәкірт жанына нұр құя алады» деп Ахмет Байтұрсынұлы айтқандай, мұғалім әрдайым ізденіс үстінде болуы маңызды. Қазіргі оқу үрдісінде түрлі инновациялық технологиялар – білім сапасын арттырудың кепілі.

Жаңа педегогикалық технология ұғымы тың, белгісіз, жаңа оқыту амалдарды іс-әрекеттермен ізденуді, яғни, білім мен тәрбие берудегі ғылымның нәтижеге қол жеткізуі, жаңа ізденістерін оңтайлы пайдалану, сол арқылы жоғары көрсеткіштерге жету деген сөз.

Шығармашылық деңгейге жету жолдары оңай емес. Шығармашылық тұлға қалыптастырудың бір жолы – оқушылардың танымдық ізденістерін дамыту. Конфуций былай деген екен: «Танымның үш жолы бар: ең оңайы – еліктеу, ең ащысы – тәжірибе, ең мәртебелісі- ойлау». СТО бағдарламасы бойынша сабақты өту кезеңдерінің де үш сатысы бар:

1. Қызығушылықты ояту

2. Мағынаны ажырату

3. Ой толғаныс

Ал, оқушылардың танымдық ізденістері сабақ кезеңдерінің үш сатысын тиімді ұйымдастырумен жүзеге аспақ. «Интерактив» деген сөз ағылшынның «interact»(«inter» - «өзара», «act» - әрекет ету) деген сөзінен шыққан. Яғни, интеракция – жеке тұлғалардың топтың, жұптың өзара біріккен әрекетте бір-біріне алма кезек әсер етуі. Интерактивті оқыту бұл таным әрекетін ұйымдастырудың арнаулы формасы. Интерактивті оқыту 1990 жылдары интернет желісінің дамуымен байланысты пайда болды. Осыған орай, көптеген ғалымдардың түсіндіруінше, интерактивті оқыту компьютер және интернет желісін пайдалану арқылы оқыту дегенге саяды. Қазіргі білім мен ғылымның түрлі инновациялық технологиялар мен дүниежүзілік интернет жүйесінің дамыған заманында бүкіл әлемде ақпарат ағымының шектен тыс көбеюі байқалуда. Сондықтан ұстаздарға жүктелетін міндет өте ауыр. Сонымен қатар, мұғалім өзінің әрбір ісінде әйтеуір жаңалықты пайдалану осы екен деп, бейберекет пайдаланбай, оқыту мен тәрбиелеуде оның орнын білуі керек. Яғни, ұлттық тәрбиені білім негіздерімен ұштастыра, сабақтастыра отырып баланың жеке қабілеті мен дарынын ояту, шығармашылыққа баулып, танымдық қабілеттерін арттырып, құзіреттілігін қалыптастыру көзделуі тиіс.

Ұстаздық жолымда, оқыту мен тәрбие беру барысында алдыма қойған мақсатым – танымдық, шығармашылық қабілеті дамыған жеке тұлғаның құзіреттілігін қалыптастыру, яғни оқушылардың оқудағы іс-әрекеті арқылы ойлау дағдыларын жетілдіріп, шығармашылыққа жол салу. Міне, осы мақсатқа жету жолында қазіргі кездегі оқытудың педагогикалық технологияларын меңгеріп, тиімдісін орынды қолданып келемін. Әсіресе «Сорос - Қазақстан» қоры арқылы келген «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» бағдарламасының, Қ. Бітібаеваның «Жаңа сабақты меңгерту» технологиясының, В.Шаталовтың «Сызба және белгілер моделі негізінде оқыту» технологиясының маған берген ұтымды жақтары мол. Педегогикада оқытудың бірнеше моделі ажыратылады:

1) пассивті – оқушы оқытудың «нысанасы» ретінде көрінеді(тыңдайды, қарайды);

2) активті – оқушы оқытудың «субьектісі» ретінде көрінеді (өздік жұмыстарды, шығармашылық тапсырмаларды орындайды);

3) интерактивті – өзара әрекетте болады. Интербелсенді (интерактивті) оқыту кезінде оқушының істі ұйымдастыра білу қабілеті де көрінеді.

XXI ғасырда білім құнды капиталға айналды. Маңыздылығы жөнінен ғылым стратегиялық ресурстармен бәсекеге түсе алады. Елдің даму деңгейі ғылым арқылы бағаланатын болады. Үшінші мыңжылдықта оқытудың жаңа технологияларын меңгермейінше сауатты, жан – жақты жетік маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін - өзі дамытып, оқу – тәрбие үрдісін жаңаша құруды көздейді. Ол үшін мұғалімнің, жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге ұмтылған инновациялық дайындығын қалыптастыру қажет.

Біздің еліміз де білім берудің жаңа әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алды. Білім беру парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым – қатынас пайда болды. Қоғамның қазіргі даму деңгейі жас ұрпақтың білімінің жоғары болуын талап етеді. Сапалы білім жүйесі – ел экономикасының тұрақты өсуін қамтамасыз ететін негізі факторлардың бірі және ол мемлекет дамуының түп қазығы.

Қазіргі мұғалімдер өзгермелі жағдайға тез бейімделіп, педагогикалық үрдісті жүйелі жүргізуге бағытталған ойлаудың жаңа типін меңгеріп, шығармашыл – кәсіби іс - әрекетті оқушылармен ынтымақтаса жұмыс істеуді игеруі керек. Оқыту мен тәрбие үрдісінде оқушы шығармашылығын дамытудың бір қажеттілігі қоғам талабынан туындап отыр. Педагогтардың алдына қойылып отырған басты міндеттердің бірі – оқытудың әдіс – тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияны меңгеру. Жас ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс - әрекетінің ғылыми педагогикалық негіздерін меңгеруі – маңызды мәселелердің бірі. Жаңашыл педагогтердің негізгі мақсаты шәкірт қауымының алатын білімін сапалы ету, оның толықққанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз қалау.

Жасыратыны жоқ, бұрын оқыту ісіне біржақты қарап, оқытуды тек сабақты жақсы беру деп санап келдік. Соның салдарынан ауыртпалық мұғалім мойнына түсті, ол өзі сабақ айтады, сөйлейді, сұрайды, қосымшалармен толықтырады, яғни сабақ үрдісінің барысында ұстаздың қызметі басым еді. Бала тек тапсырманы орындаушы ғана болды. Қазір бұл әдіс – тәсілді қоғамның дамуы қабылдай алмайды. Себебі, заман ағымына сай оқыту мен тәрбие ісін жаңаша жетілдіруді өмірдің өзі талап етеді. Ендеше, оқытудың жаңа жүйелерін кеңінен енгізудің уақыты жетті. Оқытудың жаңа технологияларын сабаққа енгізуге шұғыл бетбұрыс жасалды. Оқыту тәрбие үрдісінде қолданылып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар: дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин), Оза отырып оқыту (С.Лысинкова), іс - әрекетті бағалау (Ш.Амонашвили), тірек үлгілері арқылы оқыту (В.Шаталов), саралап оқыту, шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі, модулдік оқыту технологиясы (Ж.Жанпейісова) және т.б . СТО әдіс – тәсілдерін пайдалану арқылы оқулықтағы берілген міндетті деңгей барлық оқушының қабілеті мен қызығуын ескере отырып, жоғары білім мазмұнын меңгеруге жағдай жасайды.

Барлық жаңа технологияның алдына қойған мақсаты – оқушының жеке басының дара және дербес ерекшелігін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру. Мұғалім әрқашан сабағында көрнекі құралдар немесе қосымша әдебиеттерді мақсатты пайдалана отырып, оқушыларға мүмкіндігінше білім түрлерін кеңірек беруге ұмтылғаны жөн. Үшнші мыңжылдық адамын қалыптастыру – дүниежүзілік, соның ішінде қазақстандық білім беру жүйесінің алдындағы жауапты міндет. Ендеше, оқытудың жаңа технологиясын тиімді пайдалана отырып дұрыс түсіндіру, оның бағытын нақты анықтап, жүзеге асыру – басты мақсаттарымыздың бірі.

«Дәстүрдің озығы бар; тозығы бар» демекші, оқу – тәрбие жұмысын жақсартуды ойласақ, мектепте атқарылар әрбір игі істерді осы заманға икемдеп, жаңғырта, жандандыра түсеміз, сөйтіп оқу – тәрбие жұмысындағы кемшін тұстарымызды толтыру жолдарын қарастыруымыз керек. Кезінде А.Байтұрсыновтың «Мектептің жаны - мұғалім» деген сөзін еске түсірсек, мектебіміздің жоғарғы нәтижеге жетуі, ұжымдағы мұғалімдердің оқытудың жаңа технологиясын сабаққа кеңінен енгізуі шығармашылық ізденістеріміздің нәтижесі екені даусыз. Осыған орай, білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, жаңа бағыттағы мектептер пайда болып, білім мазмұнының толығымен жаңаруына алып келді.

Білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан – жақты маман болу мүмкін емес. Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңі мектептегі білім беру жүйесінің алдына оқыту үрдісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Осындай сұраныстарға орай оқытудың әртүрлі технологиялары жасалынып, мектеп тәжірибесіне енгізілуде. Мұғалімдердің инновациялық даярлығын қалыптастыру – олардың жаңа педагогикалық технологияны меңгеруінің алғы шарты. Ал мұғалімдердің жаңа педагогикалық технологияларды меңгеруі мен оны оқу – тәрбие үрдісіне енгізуі – уақыт талабы. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны меңгеру мұғалімдердің іскерлігін, ізденісін туғызып, шығармашылықпен жұмыс істеуіне жол ашса, оқушылардың білім сапасын арттыруға өз үлесін қосады.

Бүгінгі жаңа қоғамда мұғалімнің ішкі жан – дүниесі де жаңаша, демек болашақ ұрпақтан үлкен үміт күтілуде. Мектептегі басты тұлға ұстаз десек, білім саясаты ең алдымен ұстаздар қауымы арқылы жүзеге асырылады. Ал біздің келешектегі мақсатымыз – рухани жан дүниесі бай, жан – жақты жарасымды дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Ел президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз» атты Қазақстан халқына жолдауында: «Біз білім беруді жаңғыртуды одан әрі жалғастыруға тиіспіз. Бүгінде мектептерді жаңа инновациялық технологиялармен қамтамасыз ету жалғасуда. Орта білім берудің 12 жылдық моделі енгізілуде. « Өмір бойы білім алу» әрбір қазақстандықтың жеке кредосына айналуы тиіс» делінген болатын. Міне, әр адам, әр мұғалім осы пікірді берік ұстанып, ұдайы өзін - өзі дамытуға, үнемі ізденіс үстінде болуға, жас буынға өмірдің мәнін түсініп, оқу мен білімді ұғынтуға атсалысуы керек. «Бала жүрегі кішкентай күйсандық. Ол күйсандық кілтін тапсаң ғана ашылады. Мұғалімнің қолында әркез сол кілт жүруі керек» дейді. Олай болса, қазіргі заманауи технологиялардың тиімдісін ала біліп, қажеттілікке жаратып, білім мен ғылымды өз дәрежесінде меңгертуді басты жолға қоймақпыз.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңы» Алматы 2010.6-б

2. «Оқыту-тәрбиелеу технологиясы» журнал-2010 №3,5, 2011 ж.ж №5,10

3.Иманқұлова С. «Жаңаша оқыту әдістемесі»,Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің хабаршысы,Филология сериясы,97-98 беттер №1,2006ж.

2.Қимыл-қозғалыс ойындары арқылы оқушыны дамыту.

3.Өз тәжірибесінен өткізу.
Мектептегі дене тәрбиесі жүйесінің негізгі мақсаты-жасөспірімдердің денсаулығын дұрыс қалыптастыру мен салауатты өмір салтының қажеттіліктерін тәрбиелеу болып табылады. Мектепте денсаулық сақтау потенциалын дамыту,салауатты өмір салтын қалыптастыру,зиянды әдеттердің алдын алу мәселелері жүйелі түрде іске асырылуда. Дене тәрбиесі сабағында шешілуге тиісті барлық міндеттер үш бағытта жүргізіледі: 1.Үйрету;2.Тәрбиелеу;3.Білім беру.

Адам да табиғаттың бір бөлшегі.Сондықтан күн мен түннің,жыл мезгілдерінің ауысуы оның жүйке жүйесіне,тыныс алу,қан айналу,ас қорытуына белгілі бір әсерін тигізеді. Адамның күнделікті орындайтын қимыл-қозғалыстарына да, дене бұлшық еттеріне де ықпал етеді. Сол себепті табиғаттың осындай ауысу заңдылықтарын жақсы біліп,соған қарай бейімделу керек. Ол үшін денені шынықтыруға қажетті жаттығулар мен спорт түрлерін жыл мезгілдерінің өзгеруіне қарай таңдап ала білген дұрыс. Қимыл-қозғалыс жаттығуларын жасау және спорт түрлерімен шұғылдану адамның қозғалыс қабілетін жетілдіріп,ақыл ойын өсіруге көмектеседі. Егер бала жыл мезгілдерінің өзгеруіне қарай өзіне лайықты қимыл-қозғалыс жаттығуларын таңдап алып,оларды тұрақты орындап отырса,ол икемді,күшті,төзімді болып шығады. Қимыл-қозғалыс жаттығулары мен спорт түрлері адамның денсаулығын да жақсартады. Дені сау, күшті,төзімді бала сабағын жақсы оқиды. Мұндай балалар еліміздің келешегін жалғастыратын жігерлі,білімді азамат болып өседі.Дене тәрбиесі сабақтарында оқушылардың қозғалу белсенділігін ақыл-ой,іс әрекетіне сәйкес жүзеге асырудың негізгі педагогикалық талаптары қарастырылған. Сабақтың нәтижелі болуы түрлі жаттығулар мен ойындарды дұрыс іріктеп ала білуге,олардың кезектесіп өтуіне және гигиеналық жағдайды сақтауға байланысты. Дене жаттығулары бұл саналы түрде орындалатын қимылдар және қозғалтқыш әрекеттер.

Дене жаттығулары бұшық ет жүйесін,қан айналымын және тыныс алу мүшелерін дамытады,буын сүйектерін қозғалмалы етеді,жалпы жұмыс қабілетін жақсартады.Дене жаттығулары бүкіл организмнің дамуына,жетілуіне қолайлы ықпал жасайды.

Ойын балалар өмірінде үлкен орын алады. Дене тәрбиесінде қозғалыс ойындары оқушылардың ептілік дағдыларын жетілдіреді.Мұндай ойындар оқушыларды жылдамдыққа,төзімдікке тәрбиелейді.Оқушылар әрбір ойынның тәсілдерін зерттеп үйренеді.Ойын барысында бала өзінің назарын қимылды

орындау әдісіне емес мақсатқа жетуге аударады. Балалар ойын арқылы шынығып өзінің бойындағы табиғи дарынын шыңдай түседі.

Қимыл-қозғалыс ойынында бала назар аудару және бұлшық еттің ширығу дәрежесін реттеуді үйренеді

Бұл бақылағыштыққа, тапқырлыққа тәрбиелеуге,қоршаған ортадағы жағдайдың өзгеруіне қарап,бағдар белгілеу,қалыптасқан жағдайдан жол тауып шығу,батылдық,ептілік,мақсатқа жетудің өзіндік әдісін таңдау қабілетін қалыптастыруға көмектеседі.

Қимыл-қозғалыс ойындары өзінің мазмұны мен формасы жағынан эстетикалық әрекет болып табылады. Балалардың бұрын игерген қимыл дағдыларын тірек ететін әр алуан ойын қимылдары оларға қолайлы дәлдікпен қалыптылықтан ептіліктен ерекше мәнерліліктен көрінеді. Қимыл-қозғалыс ойындарының саңғырлы тәрбиелік маңызы,олардың мектеп жасындағы балалар үшін ыңғайлылығы,ойындардың қуанышты,балаларды өзіне тартатын әрекет саласын туғызады. Қимыл-қозғалыс балалардың игеріп үлгірген қимылы дағдыларын жетілдіру және дене қабілетін қалыптастыру ретінде қызмет етеді.Спорттық ойындар нышандары бар ойындар балалар қимыл-қозғалыс ойындарын өз бетінше ұйымдастыра білетін кезде жүргізіледі.

Спорттық ойындар нышандары бар қимыл-қозғалыс ойындарына қарағанда балалардың жинақылықты,ұйымшылдықты,бақылағыштықтыайқын қолайлы қимыл техникасын ұшқыр қимыл сезімін көбірек талап етеді. Мысалы:«Ақ серек көк серек»,«Айгөлек»,«Соқыр теке», «Орамал тастау»,«Жаяу көкпар»,«Кім мерген»,«Теңге ілу»,«Жаяу аударыспақ»,спорттық ойындар нышандары бар ойындар қатарына жатады. Ойындардың дене тәрбиесі құралы және әдісі ретінде сипаты. Оқушылардың қимыл-қозғалыс белсенділіктерін арттыруда әр түрлі ойындардың алатын маңызы зор. Дене шынықтыру үрдісінде қимыл-қозғалыс ойындарына жетекші орын беріледі. Дене шынықтырудың негізгі құралы мен әдісі ретінде қимыл-қозғалысты ойындар,білім беру және тәрбие міндеттерін тиімді шешуге мүмкіндік береді. Ол бала дене дамуына және денсаулығына жан-жақты ықпал етеді. Ойын барысында балалардың қозғалысынын ширақтығы бүкіл ағза жұмыс істеу күшін жақсартады,зат алмасу қызметін күшейтеді,өмірлік қабілетін арттырады. Қимыл-қозғалыс ойындарын өткізу арқылы қол жеткен сауықтыру нәтижесі балалар психикасына ізгі әсер етіп,жағымды көңіл-күй орнайды. Көңіл-күйдің көтереңкі болуы балалардың мақсатқа жетуге ұмтылысын тудырады және ойын жағдайында неғұрлым дәл бағдар белгілеуге,тапсырманы жедел орындау ұмтылысына,әр түрлі кедергілерді жеңуге талпындырады.ойын процесінде бала өзінің назарын қимылды орындау әдісіне емес, мақсатқа жетуге арнайды. Бұл ойындарда еліктеу қимылдарын орындау қарастырылған. Балаларды ойында шығармашылық тұғыда көрінетін ойын бейнелері қызықтырады,сондай-ақ ойынның мазмұнын,ережесін түсінуге мүмкіндік береді. Ойын түрлері арнайы педагогикалық:қимыл-қозғалыс іскерліктерін дамыту және дағдысын қалыптастыру,қимыл сапалығын көтеру,оқушының ағзасына әсерін тигізу,денеге түсетін салмақпен қамтамасыз ету міндеттерін шешеді. Қимыл-қозғалыс ойындарын іріктеп алу маңызды орын алады. Сабақтың қозғалыс мазмұнына байланысты:жүгіріп,секіріп ойналатын ойындар,лақтыру немесе қағып алу,заттарды алып беру,кедергілерге қарсы тұру,тағы басқа ойындар ойналады.

Сабақ берудегі қойған мақсатым оқушылардың денсаулығын нығайту,сабаққа ұлттық қозғалмалы ойындар енгізу.

Сабақ жүргізер алдында өзіме мынадай талаптарды қоямын:қушыларға жан-жақты да тиянақты білім беруді қамтамасыз ету,бұл орайда олардың денсаулығын, дене жағынан жалпы дамуы мен қозғалыс даярлығын жетілдіру,сабақтың білімділік және нұсқаулық бағыттылығын ескерту: оқушылардың бойында дене тәрбиесімен өз бетінше шұғылдануға қажет дағдылар мен икемділіктерді қалыптастыру. Тәуелсіз елімізге білімді,саналы,парасатты адамды тәрбиелеу үшін ұшқыройлы,тәні таза,денсаулығы мықты,адал да терең білімді,жоғары талғамды шәкірт тәрбиелеу.

Қозғалмалы ойындардың жіктелу тәсілдері.

Ойыншыларды ұйымдастыру

Топқа бөлінбей ойнаудың Қай қозғалыстың Топқа бөлініп ойнаудың

ерекшеліктерін түсіндіру. басымды екенін ерекшеліктерін түсіндіру.

анықтау




Тренажерлер Күшпен Секіру Күрделі Жүгіру Лақтыру

қолдану тіресу қозғалыстар
Пайдаланылған дебиеттер тізімі:

1.Төтенайдың Базарбегі,Қасымбекова Сауле. Дене шынықтыру оқыту әдістемесі. Жалпы білім беретін мектептің мұғалімдеріне арналған.Алматы«Атамұра»2000

2.Мұхамеджанова Ұ.Ж Дене шынықтыру оқыту әдістемесі. Оқу құралы.-Астана «Фолиант»,2007ж

3. Исмағамбетова Л.Ж, Хасин В.Б, Сәрсембаева Р.Т. Дене шынықтыру-денсаулық сақтау мен нығайтудың негізгі құралы (әдістемелік құрал). Астана-2007ж

4.Г.П.Маковецкая. Т.Н.Васильченко. О.И.Меркель. Дене тәрбиесі (әдістемелік құрал).


ҚАЛАМЫ ҚАРЫМДЫ ҚАЛАМГЕР
Базарбай Гүлнұр Айдарқызы
«Қостанай қаласы әкімдігінің білім бөлімінің №11 орта мектебі» ММ

бастауыш сынып мұғалімі
Өзекті мәселесі:

Өткенді білмей бүгінгіні білмейсін.Болашақты болжай алмайсың.Қазақ журналистикасының тарихына үңілетін болсақ,олардың арасында қазақтың ару қыздары да аз болмағандығына көзіңіз жете түседі.Оларда өз заманына сай адал қызмет етті.Жаңалықтың жаршысы болды.Өз шығармаларында сол кездің ащы да болса шындығын жасырмай арқау етті.Дәл осындай қаламы қарымды қаламгер Нәзипа Құлжанованың өнер мен білімге қосқан үлесін зерттеп,зерделеуді жөн санадым.

Нәзипа Құлжанова 1887 жылдың 27 шілдесінде Қостанай облысы, Жанкелді ауданында туып өскен. 1982 жылы Ленинградтағы Орталық Мемлекеттік архиф деректері бойынша Торғай облысындағы бірден-бір оқу орны – Қостанайдағы орыс-қазақ әйелдер прогимназиясын бітірді (1898-1903).

1903-1904 жылдары Торғайдағы қыздар училищесін ойдағыдай аяқтап, біраз уақыт сол училищеде көмекші мұғалім болып тағайындалады. 1905-1920 жылдары Семей қаласындағы оқытушылар семинариясында ұстаздық еткен.

Қазақ қыздарының арасында тұңғыш рет Географиялық қоғамның мүшесі болған Нәзипа Құлжанова 1914 жылы 26 қаңтар күні Семей қаласында ұлы Абайдың қайтыс болғанына он жыл толуына орай әдебиет кешін ұйымдастырып, сол кеште орыс тілінде тамаша баяндама жасап шығады. Ақын Абайдың өлмес даңқының сыр-сипатына терең баға береді. Алғаш рет Абай өлеңдерінің орысша аудармасынан үзінділер оқиды. Бұл Нәзипа Құлжанованың ең басты тарихи еңбегі болып табылады.

Нәзипа Абайдың «Желсіз түнде жарық ай» өлеңін орысшаға аударып таныстырады және 1915 жылы «Сибирский студент» журналының 3,4 сандарына бастырады. Ол өзінің мақалаларында әдебиет жайлы ойларын байқатып отырады. Өзінің «Қазақ» газетінің 1916 жылғы 164 санында «Әдебиетімізге көз салу» мақаласында Нәзипа «Қазақ әдебиеті болашақ дамуында орыс әдебиетінен үлгі алуға тиіс. Бұл мәселеде мен орыс, Европа әдебиетіне еру мақұлырақ болар деп шештім. Өйткені татарда – Тоқай, қазақта – Абай орыс әдебиетінің пікірлері, идеяларымен мәлім болады»-деп жазды. Дәл сол кез үшін оқыған қазақ әйелінің осындай пікір айтып, өзіндік ойын алға тартуы прогрестік іс еді.

Өлке тарихын зерттеуші Виктор Белослюдов Құлжанованың аудармаларына риза бола қарайды. Ол 1915 жылы «Сибирь студенті» журналындағы «Қазақ поэзиясы туралы» мақаласында «Біз, орыстар, Абай Құнанбаевты да, Ыбырай Алтынсаринді де білмейміз. Абай Құнанбаевтың төл шығармалары орыс тіліне аударылмады, әрі басылмады. Алтынсарин өлеңдерінің ішінде орыс тіліне аударылғанынан маған белгілісі біреу ғана. Ол – « Көктем». Ал Абай Құнанбаев өлеңдері ішінен белгілісі – «Желсіз түнде жарық ай». Бұл екі өлеңді де қазақ әйелі Нәзипа Құлжанова аударған» дейді.

Нәзипа Құлжанованың Совет өкіметі кезіндегі еңбегі, негізінен, әдеби-журналистикалық бағытта көрінді. Сара Есовамен бірге «Қызыл Қазақстан» журналында, «Әйел теңдігі» журналында, «Еңбекші қазақ», «Қазақ тілі» газеттерімен байланысты болып, әңгіме-очерктерін («Қайран қыз-ай», «Қадірлі Қайша» т.б.) жариялап тұрды.

Нәзипа Құлжанова Семей қаласында оқу-ағартушылық саласында елеулі еңбектер сіңірді, қазақ баспасөзінде қызмет атқарады. «Қазақ», «Сарыарқа» және «Алаш» газеттерінде әйел мәселесіне байланысты мақалалар жариялайды.

Ол Орыс Географиялық қоғамының мүшесі ретінде қазақ халқының тұрмыс-салт, әдет-ғұрыптарын, ауыз әдебиеті мен фольклорлық шығармаларын зерттеп, оларды кеңінен насихаттаумен айналысты.

1917 жылы Семей облыстық қазақ съезіне қатысып, оның төралқасы құрамына енеді. 1920 жылы Қырғыз АКСР Оқу ағарту комиссариатының қазақ тілінде оқулықтар, кітаптар шығару мен баспасөз істері жөніндегі комиссияның белді мүшесі болған. Осы қызметте жүріп, жаңа қазақ әліпбиін енгізу жөніндегі Орталық Комитеттің құрамына мүшелікке енген.

Нәзипа Құлжанованың бала тәрбиесіне байланысты педагогикалық тұрғыда жазған бірнеше кітаптары бар. 1923 жылы «Мектепке дейінгі тәрбие» деген кітабы Орынборда 4000 дана тиражбен басылып шығыпты. 1927 жылы «Ана мен бала» атты ғылыми-педагогикалық еңбектер жазды. Ол аудармашылық өнермен де айналысты. Оның бұл саладағы сүбелі еңбектері ретінде Г.В.Короленконың «Күн тұтылғанда» және В.Лавреневтің «Қырық бірінші» атты повестерінің аудармасын атауға болалы. Нәзипаның өзі көркем проза саласында еңбек етіп, «Есіл қыз-ай», «Маржан» атты әңгімелер жазды.

Тәжірибелік маңыздылығы:

Нәзипа Құлжанованың жолдасы Нұрғали Құлжанов Сол кездегі аласапыран ауыр күндерде өз халқының болашағы үшін күрескен қоғам қайраткерлерінің бірі еді.Эстетикалық сезім,образды ойдың иесі Нұрғали,Нәзипа Құлжановтар қазақ халқының өмірі үшін көркем өнердің қаншалықты қажет екендігін жақсы түсінді.Өйткені,өнер өмір шырағы,өнері жоқ өмірінің мәні де,тіршілігінің сәні де болмайды.Басқа елдер сияқты қазақ халқының да өз денесінен өніп,өсіп шыққан,өзіне тән,өз пішінін көрсететін өнері бар.Жылы күннің шуағы өмірге қаншалықты крек болса,қазақ халқына,оның бүгінгі тіршілігмен тамаша болашағына өнер де соншалықты керек еді..Осы ойға,осындай шешімге келген Құлжановтар ол жұмысты қазақ халқының өмір сүретін өнер айнасына түсіруден бастады.Қазақ театр өнерінің ірге тасы әлі қалыптасып болмаған,драматургтер мен композиторлар тумаған заманда Құлжановтар халықтың өзі жасаған шығармаларды- ел арасындағы,отбасындағы,киіз үй төріндегі,той жиынындағы айналып қойылып келген ойын өрнектерін ой елегінен өткізіп,өз мақсаттары үшін кеңінен пайдаланды.Әрине Нұрғали мен Нәзипаға қазақша алғашқы театрлесен ойын өткізу онайға түскен жоқ.Патша үкіметінің қазақ даласына орнатқан қатан тәртібі жағдайында үлен көлемді ойын сауық өткізуге рұқсат алу Құлжановтарға өте қиынға түсті.Олар қазақ оқығандарынан 30 адамның қолын қойдырып,өтініш жазып,Семей әскери губернаторы Тройницкийдің есігін тоздырып бақандай екі ай жүрді.Бір күні рұқсат берілді деген хабарды алды.Оған жүректері жарылғанша қуанды.Осыдан кейін қазақша ойын кешін өткізуге дайындық жұмысына кірісті.Ойын-сауық болатын күнге дейін Құлжановтардың үйі мәжіліс,бас қосу,жаттығу өткізетін орынға айналды.Нұрғали мен Нәзипа қазақ ойын кешінің жүргізу тәртібін,екі тілде программасын жасақтап,оны қаладағы,даладағы ойын-сауық көрермендер қауымына таратты.Қазақша театрлескен ойынды ұйымдастырушы әрі қоюшы Нұрғали мен Нәзипа өз маңына қазақтың алдыңғы қатарлы оқыған өнерлі жастарын топтастырды.Мұғалімдер семинариясы мен қалалық бес классты училище оқушылары,кейінгі біздің Совет заманында аса көрнекті сөз зергері,Советтік Қазақстанның мәдениеті мен ғылымының дамуына,молығуына орасан зор үлес қосқан қоғам қайраткерлері Мұхтар Әуезов,Қаныш Сәтпаев ол кезде Семейдегі орыс мектебінің оқушысы,қазір белгілі қазақ жазушысы Сапарғали Бегалин ойынды дайындау мен өткізуге бірдей қатысып Нұрғали мен Нәзипаның белсенді көмекшісі болды.Қаныш бірнеше күй тартып,ән салса, Мұхтар ойынның программасын жасақтауға,Біржан-Сара айтыс дастанын сахнаға ыңғайлап әзірлеуге көмектесті,Абай елінен әншілер мен күйшілерді шақырып,оларды ойынға қатыстырды.Демек,қазақ мәдениетін,оның ішінде театр өнерін өсіріп-өндіруде Нұрғали мен Нәзипа Құлжановтар өздерінің игілі істерімен көркемдік ойға елеулі жаңалықтар алып келді.

Нәзипа Құлжанова 1930 жылдардың басында Мәскеуге барып Н.К.Крупскаямен кездесіп көптеген ақыл-кеңестер алады. Әлі де еңбек етіп, көлемді туындылар жазбақ болған журналист, ағартушы Нәзипа Құлжанова 1934 жылы Алматы қаласында дүниеден өтеді.Ол небәрі 47 жыл ғана өмір сүрді.Бірақ осы қысқа мерзім ішінде халқы мен елі үшін тағылым боларлық қаншама рухани дүниелер қалдырды.

Нәзипа бүгін де еліне сол еңбегімен құнды. Сол еңбегімен ұмытылмайтын қадірлі қалпында есте сақталады.Қарт Ертістің Семей өңіріндеөздерінің қысқа да мазмұнды ғұмырының саналы кезеңін өткізген аяулы екі азамат жайлы әңгімелер әлі күнге таусылмай айтылып келеді.Тағы да құлақ тосасың,тыңдай отырып тағы да ойға батасың."Апыр-ау,неткен ғажап адамдар еді",деп еріксіз толғанасың.Әсіресе,бүтіндей қазақ елінің тағдыры оны сүліктей сорып жатқан Ресей империясының қолында тұрған сонау 1914-1915 жылдардың өзінде Семей сияқты қалада олардың ұлттық маңызы бар ойын-сауық өткізуі мәңгілік умытылар ма?! Алайда сол бір тарихи күндерден соң араға 20 жыл салып қасиетті наурыз айында небәрі 47 жасында қазақтың қайраткер қыздарының бірі Нәзипа Құлжанова бұл пәнидің жүзінен көз жұмып кете барғаны өкінішті
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Оразалы Жақсанов. // Сырлы әлем сыңғыры. Құрастырған «Шапақ» ЖШС Қостанй 2011ж 17-29б.

2.Әділбекқызы Ж. Семей Орыс Географиялық қоғамы және қазақ зиялылары // Абай.-2004.-61-64б.

3.Қуантайұлы Н. Қазақтың алғашқы журналист қызы // Ертіс өңірі.-2003.-9 қазан.-29б.

4.Байжұманова Н. Ұлы ақынды ұлықтаған Нәзипа // Семей таңы.-2007.-30 тамыз.-3б.

5.Мағауина З. Қазақтың ардақты қызы // Семей таңы.-2007.-24 мамыр.-3б.

6. «Қазақстан мектебі» журналы,№10/2007, №1/2007, №2/2007.

7. «Мектеп» журналы,№11, 2009ж.

8.Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. Алматы.2008. 6-б.

9.Абай атындағы ҚазҰПУ, «Педагогика» журналы, №6 // Алматы, 2003ж.

Жоспары:

2.«Музыкалық» ұғымның психологиялық мазмұны мен формалары.

3.Қабілеттер мен дарындылық, қабілеттердің дамуы мен диагностикасы.
Жасөспірімдер психологиясы музыканың әсерін зерттемес бұрын негізгі музыкалық психологиясының негізгі түсініктерін анықтауымыз керек. Оған:

1.Музыкалылық – «Музыкалық қобалжу, ол әрине эмоциялық қобалжу, музыканың мазмұны эмоция әсерінсіз қабылдау мүмкін емес» музыкалық емес – деп Б.Р.Эндрюс өзінің 1905 жылы музыкалық тестер мен түсініктемелерінде жазған. Әрі қарай ол: «Абсалюттік музыкалық- бұл музыканы таза дыбыстай қабылдау». Қандайда болмасын баланы үмітсіз музыкант деп айтуға болмайды. Музыкалық дарындылық іс-тәжірибе арқылы келеді. Туа біткен музыкалықты талдау үшін негізгі теориялық қалыпты құрастыруымыз керек. Туа біткен бұл музыкалық қабілеттілік емес, тек болжам, яғни қабілеттіліктің дамуына негіз болу. Музыкалық – жеке психологиялық мінездемелік тұлға, белгілі қабілеттіліктің байланыс жүйесі. Туа біткен музыкалылықты тікелей қабылдау мүмкін емес. Оқыту және қабылдау процестерінде қабілеттілік дамиды. Қабілеттілік қозғалыссыз дамымайды. Адамның музыкалылығы туа біткен жеке дарындылығына байланысты десек, ол оқыту, қабылдау және дамыту результаты. Музыкалық проблемасы – ең алдымен сапасы. Міне, басты теориялық болжам, музыкаға проблемаға жақындау. Ал, практикалық жағын қозғамауға да болады. Ешқандай музыкант-педагог онсыз шектелмейді.

2. Музыкалық дарындылық. Музыкалық психологияның бұл сұрағы, ең «шешусіз» сұрақтардың бірі. Адамда дарын бар екендігін ажырату үшін, педагог және музыкант «өте үлкен әріппен» аталатын – музыкалылығы жоғарылар болуы керек. Музыкалық дарындылық проблемаасы түп тамырымен музыкалық қабілеттілік проблемасымен байланысты. Музыкалық дарынды бала қабілеттілігінің тез дамуымен көрінеді.

Оны ерте жастан музыкаға қызығушылығы мен музыка ойнау, эмоциялық әсері, музыканың шығармашылыққа ұмтылысымен қабілетінен ажыратуға болады. Музыканың шығармашылыққа қабілеттілігі, оның музыкалық дарындылығыының басты көрсеткіші. Музыкалық дарынды бала, өзін тек музыка жағынан ғана емес, басқада көркемөнерлік қабілетімен, әсіресе суретшіілік және әдебиеттенде көрсете алады. Бұл дарындылықтың жан-жақтылығын көрсете отырып, жалпы көркемөнер қабілеттілігінің бір ортақты екендігі. Музыкалық дарындылық құрылымын талдай, жалпы кезеңдерінде ортақ дарындылықты айтамыз: интелекті қабілеттік, арнайы текс тұлғалық сапалық, жалпы қызмет. Соңғысына жалпы жоғары және танымды белсенділік және өзіндік еңбекқорлық шығармашылық жатады. Сонымен музыкалық дарындылық құрлымын күрделі жүйе деп қарап, құрамын 3 бөлімге бөлеміз:

Арнайы музыкалық қабілеттілік.

Жалпы көркемөнер қабілеттіліктері.

Дарындылықтың жалпы көрсеткіші, оның ішінде интелекті қабілеттілік және арнайы жеке тұлғалық сапа.

3.Музыкалық қабілеттіліктер. Қазіргі заман психологтары бұл сұрақ төңірегінде мынандай тұжырым келтіреді.: туа біткен қабілеттілік оқыту мен тәрбиелеу нәтижесінде дамиды. Дамымайтын, тәрбиеленбейтін, жаттығуға көнбейтін «қабілеттілік» - бұл жәй сөз тіркес, белгілі ойы жоқ. Қозғалыссыз, дамытусыз қабілеттілік болмайды. Адамның музыкалылығы туа біткен дарынымен оқыту, дамыту нәтижесі болып табылады.

Музыкалық құрылымы. Саздық сезім – бұл эмоциялық қобалжу, эмоциялық қабілет. Сонымен бірге, эмоциялық және есту бірлігі жүреді. Саздық сезім – музыкалық мінезін ажырату ғана емес, көңіл-күйі, не туралы екендігі және дыбыс аралық қатынас – тұрақты,аяқтау,тоқтау. Саздық сезім мелодияны ажыратқанда ,танығанда, мелодияның аяқталғаны болмаса аяқталмағаны, дыбыс интонациясын сезіну, дыбыс бояуын анықтауда беріледі. Мектепке дейінгі жастағылардың саздық сезімді көрсетуі, музыкаға деген қызығушылықтарымен сүйіспеншілііктері болып табылады.

Музыкалық есту көрінісі. Мелодияны дауыспен немесе аспапта ойнау үшін ең алдымен, есту арқылы дыбыстардың жүрісін, мелодияның жоғарғы, төмен, баяу,секірме, қайталау т.б. дыбыс биіктігімен ырғақтық қозғалыысын сезіну арқылы шығады. Әуенді есту арқылы әндету немесе ойнау үшін, есте сақтау қажет.Сол себепті, музыканың есту көрінісі өзіне есте сақтау мен қиялдауды қосады.

Ырғақтық сезім. Бұл музыкадағы қабылдаумен қабылданудың уақыттық өлшемі. Эксперемент және қадағалаудың куәсі бойынша, адам музыканы тыңдай отырып,әдейі немесе әдейі емес қозғалыстарды ырғаққа, акцентке байланысты жасайды.Ырғақтық сезіну, оған қобалжу, әрине музыканы қабылдау-бұл белсенділік процесі. Музыкалық ырғақты сезіну,ол моторлы ғана емес және эмоциялық табиғат ырғақты сезім, саздық сезім сияқты эмоциялық жауапкершіліктің музыкалық негізін қалайды. Сонымен, сезім – бұл музыканы белсенді сезіну, ырғақтың оның қағысын, жүрісін эмоцияналды қабылдау қабілеттілігі. Музыкалық есте сақтау Б.М. Тепловтың айтуынша негізгі музыкалық қабілеттілік деп қаралмайды, былайша: «Арнайы есте сақтау, тану және дыбыс биіктігі мен ырғақтық қозғалысты орындау музыкалық есту мен ырғақты сезімге тікелей байланысты». Б.М.Теплов музыкалықтың ядросын құрастырған 3 негізгі қабілеттілікті анықтады. Олар: саздық сезім, музыкалық есту көрінісі және ырғақтық сезімді атайды. Н.А.Ветлугина негізгі музыкалық қабілеттіліктің екі сапасын саз биіктігін есту және ырғақтық сезімді атайды. Бұл жағдайда эмоциялық (саздық сезім) және есту (музыкалық есту көрінісі) компоненттерінің музыкалық естудегі айырылмас байланысы көрінеді. Екі қабілеттілік бір қабілеттілікке қосылуы музыкалық естудің дамуын бағыттайды. Музыкалық түсінігі екі немесе үш қабілеттіліктен шектелмейді, олар басқа музыкалық құрлымына музыкалық ойлау, орындаушылық қабілеттіліктері де жатады.

Музыкалық қызметтегі қабілеттіліктің дамуы.

Музыкалық қабілеттілік қандай қызмет түрлерінде дамиды. Музыка деген эмоциялық жауапшылдың музыка негіздерімен даму барлық қызмет түрлерінде қабылдау орындаушылық,шығармашылықта жүреді. Эмоциялық жауаптылық жоғарыда айтылғандай барынша екі қабілеттілікте саздық сезім, естудің эмоциялық компоненті және ырғақтың сезім көрінді. Сол себепті, музыкаға деген эмоциялық жауаптылық, музыка қабылдау барлық музыкалық қызметте және де музыкалық ырғақтық қимылдарда дамиды. Оқушылардың басқа да орындаушылық және шығармашылық қызметте де (ән салу, музыкалық аспаптарда ойнау) эмоциялық жауаптылық дами алады. Музыка тыңдау қызметімен бірге музыкалық ырғақтық қимылдар өз алдына қызмет түрі болып қабілеттіліктің бұл түрін табысты дамытып көрсете алады. Музыкаға деген эмоциялық жауаптылық балалар өмірінің алғашқы 1 айларынан көрінеді. Саздық сезім эмоциялық жауапшылдық қабілеті ғана емес, көңіл-күйін, дыбыстардың бір-біріне тартылысында көрсетеді. Музыканы тыңдау процесінде (ажырату, анықтау, мелодияның аяқталуы) бұл сезім ерекше дамиды. Сонымен бірге, саздық сезім дыбыс интонациясының дұрыстығын естумен қадағалайды.

Музыкалық есту көрінісі-мелодияны орындау мен ажырату қызметінде есту арқылы дамиды. Бұл қабілеттілік ән салу, сонымен бірге музыкалық аспаптарда есту арқылы ойнауда дамиды. Және қабылдау, тыңдау процесінде (іштей қайталау, дыбыс қатынастарын биіктігі бойынша қолмен жүргізу, көрсету) жалғасын табады. Музыкалық аспапта ойнауды, музыкалық есту көрінісіне пайдалану механикалық орындауды естен шығару керек.

Музыкалық аспапта түрлі түсті бояу немесе сандық белгілерді қолдану олардың муузыкасының естуін дамытпайды, тек есте сақтау, мелодияны белгілермен әндетуге әкеледі. Бастысы, оқыту дамытушылық мағынада болу керек. А.Тепловтың зерттеулерінен негізгі педагогикалық тұжырым бойынша, музыкалық дыбыс естуді қалыптастыруды бастау жеке алынған дыбыстар мен салыстыру эффекті бермейді. Есту дамыту саз бірлігінде жүргізу мақсаты. Мелодияда әр уақытта саздыық байланыс, тартылыс болғандықтан, адамға дыбыстарды биіктігімен ажыратуға көмектеседі, әрі орындайда алады. Ырғақтық сезімі – ең алдымен музыкалық ырғақтық қимылдарда, сонымен бірге ән салу және аспаптарда ойнауда дамиды. Ырғақты сезіну үшін қолмен шапалақтау жақсы қорытынды бере бермейді.

Ырғақ музыканың негізгі бөлігі, оның мазмұнды, образды, салыстырмалы түрде қолдануы көбіне дамыытушылық эффектіде болады. Негізгіі үш музыкалық қабілеттіліктен басқа музыкалық өзіне тембрлік, динамикалық есту, орындаушылық және шығармашылық қабілеттілікпен музыкалық ойлау түсініктерін енгізеді. Тембрлік және динамикалық есту дыбыс биіктігінде қалыптасады. Тембрлік және динамикалық есту балалар орындауындағы, музыканың толық қолдануын дамытады. Балалар музыкалық аспаптардың тембрін, динамикасын музыканың құралдарын ажыратады. Тәжірибе жүзінде музыкалық дидактикалық ойындар музыкалық дыбыстардың тембрін, динамикасын ажыратуға көмектеседі. Орындаушылық және шығармашылық қабілеттілік балалар музыкалық тәрбиесіндегі ең басты міндеттер «Шығармашылық қабілеттіліктер нәтижелі (ойдан шығару, әндері импровизациялау қимылдарда) және шығармашылық музыканы қабылдауға бөлінеді. Шығармаашылық қабілеттілікті балабақшадан бастау керек, балалар өздеріне тиісті шығармашылықпен айналысады. Музыкалық ойлау – музыканың өзгерісін, көңіл күйін қадағалайтын қабілеттілік, ол интонацияның байланысын, тақырып,образ,бөлім, шығарманың жалпы ойы, музыкалық тілі, мазмұны т.б. ажыратуы. Бұл қабілеттілікті дамыту үшін «Эмоциялық сөздік» керек, себебі балалар шығарманың мазмұнын, естігенін бағалау, бөлімдерінің нешеу екендігін анықтауға көмектеседі.

Сонымен, барлық музыкалық қызметте – тыңңдау, орындау, шығармашылықта негізгі қабілеттіліктен басқалары дамиды. Музыканы қабылдау процесінде музыкалық ойлау дамиды. Орындаушылық пен шығармашылықта негізгі музыкалық қабілеттілікпен бірге, орындаушылық және шығармашылық қабілеттері қалыптасады.Әрине техникалық орындау мен импровизация шеберлікті қажет етеді (әнде, ырғақтық қимылда, аспапта ойннауда).

Музыкалық қызметте тек қана муузыкалық емес, жалпы қабілеттілік дамиды. Ойлау, эмоция шығармашылық толқу, еркіндік, өзіне қарату қабілеттіліктері де дамиды. Барлық қабілеттіліктер дамыту балаға жеке қарауға, олардың қызығушылығын, әр баланың бейімділігін дамытады.

1.Дүкенбай Н., Дүкенбай Г. Музыкалық психология, музыкалық білім беру психологиясы,

музыкалық іс-әрекет психологиясы. Кереку 2008.

2.Курт Э. Музыкальная психология. – М.,1994.

3.Петрушин В.И. Музыкальная психология. – М.,1994 Қосымша әдебиеттер:

4.Төребаева К.Ж., Есенғұлова М.Н. Психологиялық-педагогикалық диагностика.

Алматы 2012.

5.Қадырбаева М Мектептегі музыкалық тәрбие әдістері. Астана 2010.

XXI ғасыр–ақпараттардың аса молдығы бойынша бұрын-соңды болмаған ғасыр. Біз балаларға денсаулықты сақтау, түрлі аурулардың алдын-алу, салауатты өмір салты туралы көп айтып жүрміз.

Ал, бұл мәселелерді шешу балалар денсаулығын сақтау, оның ішінде дене тәрбиесі, психологиялық тұрақтылықты арттыру, орынды тамақтану және көптеген басқа мәселелер бойынша маңызды жұмыстарды қажет етеді. Мектеп мұғалімінің алдында оқушыларға білім берумен қатар олардың дені сау, дене бітімінің дұрыс жетілуін қадағалау міндеті тұр. Бүгінгі алдымызда отырған оқушы -ертеңгі еліміздің экономикалық қуатын, мәдени және рухани байлығын жақсартуға ықпал ететін жеке тұлға.

Дене тәрбиесі тек мектептегі дене шынықтыру сабағы ғана емес, ол сабақтан тыс, мектептен де тыс денсаулыққа байланысты шаралар жүйесі. Қазіргі кезеңдегі білім беру орындарындағы дене тәрбиесінің жүйесі жастардың денсаулықтарын нығайтумен қоса, тұлға бойындағы биологиялық-психологиялық қажеттіліктердің жан-жақты жетілуіне, өмірге деген белсенділігі мен ізгілікті қатынастарын дамытуға бағытталған.

Дене тәрбиесі-өсіп келе жатқан жас ұрпаққа білім мен тәрбие беру саласының бір тармағы болып табылады. Жеке тұлғаның жан-жақты дамуына, күшті де қуатты болып өсуіне, ұзақ уақыт шығармашылық еңбекке жарамды адамды қалыптастыруға, оны Отан сүйгіштікке дайындауға қызмет етеді.

Дене тәрбиесін ұйымдастыру түрлері оқушының өз бетінше ұйымдастырылған жұмыстарымен толықтырылған жағдайда нәтижелі болады.

Оқушының күнделікті қозғалыс тәртібін толықтыруға арналған жұмыс түрлері дене тәрбиесі жүйесінің элементтері есебінде болды:

• 
  Таңертеңгі гимнастикалық жаттығулар. Күнде таңертеңгілік 9-10 жаттығудан тұратын кешен. Бұл оқушылардың орталық нерв жүйесін қалыпқа келтіріп, оқушы ағзасын сергітеді.
  
• 
  Мектепке дейінгі және үйге қайтар жолдағы серуен. Таза ауада жаяу жүрудің өзі шынығу, сауықтыру әсерін тигізеді.
  
• 
  Оқу сабақтарына дейінгі жаттығу. Сабақтағы нәтижелі іс-әрекет пен оқу күнін белсенді бастауға мүмкіндік туғызады.
  
• 
  Дене тәрбиесі сабақтары. Бұл сабақтар мазмұны мемлекеттік талап пен оқу бағдарламасына сәйкес белгіленіп, оқушылардың күші мен жылдамдығын, ептілігі мен шыдамдылығын, ерік-жігерін, батылдық пен табандылықты және тез шешім қабылдау секілді тәрбиелік қасиеттерді дамытады.
  
• 
  Сабақ үстінде сергіту минуттары. Ой еңбегі барысында ағзаның тынығуына әсерін тигізеді.
  
• 
  Үлкен үзіліс кезіндегі дене жаттығулары мен қозғалмалы ойындар. Оқу күні ортасында оқушылардың белсенді демалысын қамтамасыз етеді.
  
• 
  Спорттық үйірмелер, ұйымдар мен топтардағы жұмыс. Белгіленген спорт саласы бойынша оқушының жалпы және арнайы дайындығын көрсетіп, дене жаттығуларымен жүйелі айналысуды қамтамасыз етеді.
  
• 
  Жалпы мектепішілік спорттық бұқаралық шаралар. Бұл жұмыс түріне денсаулық және спорт айлықтары, спорттық мерекелер, жалпы мектепішілік сайыстар жатады.
  

- Өз бетінше дене жаттығуларымен айналысу. Бұл жұмыс түрі қозғалыс тәртібінің маңызды бөлігі. Кей жағдайда ең тиімді әдіс болып есептелінеді, себебі оқушының жеке тұлғалық қызығушылықтары мен қабілетіне, сұранысына сәйкес ұйымдастырылған жұмыс өз нәтижесін береді.

Денсаулық-байлық қана емес, ол адам бақытының бастауы, тіршілік көзі. Ұлы ақын Абай данамызда «Денсаулық- терең бақыт»деген.

Ғылым мен техниканың күн санап қарыштап дамуы, экологиялық зардаптардың белең алуы, ой еңбегі мен дене еңбегінің ара қатынасының алшақтауы, әр-түрлі зиянды әдеттердің (шылым шегу, алкоголь ішімдігі, есірткі пайдалану т.б) пайда болуы секілді құбылыстарға қарсы, салауатты өмір салтын қалыптастыратын тегеурінді күш иесі-спорт. Спортпен шұғылданған баланың денсаулығы мықты, өзі әлді, төзімді, икемді, әрі нәтижелі болады. Еліміздің келешегін жалғастыратын жігерлі, білімді азамат болып шығады.

Салауатты өмір салтының насихатталуы, ауыл мектебіндегі спорттың өсуі, одан әрі өркендеуі, әлемдік деңгейге жетуі, кейінгі жастар үшін үлгі-өнеге болатыны үлкен дәлел.

Президентіміз Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050» стратегиялық бағдарламасында

«Салауатты әрі гүлденген экономика құрмайынша, біз қуатты мемлекет пен қарулы күштер құра алмаймыз, демографиялық, экономикалық және әлеуметтік міндеттерді шеше алмаймыз, әрбір адамның жеке басының қадір-қасиеті мен әл-ауқатын арттыра алмаймыз», - деген болатын. Елбасымыздың осы тұжырымы арқылы, мұғалімдер ұжымы өз алдымыздағы қоғамдық міндеттің жауаптылығын сезінуіміз қажет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.Мектептегі дене тәрбиесі ғамалиясын ұйымдастыру. Қарағанды 2000 Т.Ж.Сағымбаев.,

З.Ә.Есмағамбетов.

2.Дене тәрбиесінің негіздері. Алматы 2000 Е.Уаңбаев

3.Дене тәрбиесі. Алматы 2001 Б.Төтенеай., С.Тайжанов


СПОРТИВНЫЙ ТРАВМАТИЗМ
Даркенов Жандос Сергалиевич

Преподаватель физической культуры и спорта

Торгайского гуманитарного колледжа имени Н.Кулжановой
В отечественной и зарубежной литературе достаточно широко освещены проблемы борьбы с различными видами травматизма и совершенно недостаточно – вопросы организации травматолого-ортопедической помощи и профилактики травматизма в спорте. С первых послевоенных лет в стране развернулась большая работа по борьбе с травматизмом. В свою очередь опыт, накопленный в период Великой Отечественной войны, а также достижения военно-полевой хирургии были использованы для дальнейшего совершенствования организации травматологической помощи. Значительную роль в ее развитии сыграли систематически проводившиеся совещания и конференции травматологов-ортопедов, на которых ставились задачи ускорения темпов развертывания сети специализированных учреждений, восстановление ее довоенного уровня и дальнейшего увеличения. Еще в последние годы 21 века обострилась проблема современного спорта - как профессионального, так и любительского - физические и психические перегрузки спортсменов, возрастающий травматизм в результате не только больших объемов тренировочной и соревновательной деятельности, но и просто неумелого подхода к занятию тем или иным видом спорта. Например, Министерство здравоохранения Великобритании опубликовало отчет о травматизме за 2004 год.

Среди всех видов травм лидирует непрофессиональный спортивный травматизм -4533 британца пострадали во время катания на коньках, велосипедах, скейтбордах или роликах. Любой спортсмен, профессионал или любитель, стараясь добиться успеха в избранном виде спорта, вынужден постоянно преодолевать свои физические возможности. При этом всегда есть опасность того, что в какой-то момент организм не справится и окажется в запредельной для себя зоне нагрузок.

И тогда легко можно получить травму. На легкие травмы и повреждения почти не обращают внимания. Более серьезные травмы требуют врачебной помощи. Повреждением, или травмой, называют воздействие на организм человека внешнего фактора (механического, физического, химического, радиоактивного, рентгеновских лучей, электричества и др.), нарушающего строение и целостность тканей, и нормальное течение физиологических процессов. В зависимости от характера травмируемой ткани различают кожные (ушибы, раны), подкожные (разрывы связок, переломы костей и пр.) и полостные (ушибы кровоизлияния, ранения груди, живота, суставов) повреждения. Повреждения делятся на прямые и непрямые, в зависимости от точки приложения силы. Они могут быть одиночными (например, поперечный перелом бедренной кости), множественными (множественный перелом ребер), сочетанными (перелом костей таза с разрывом мочевого пузыря) и комбинированными (перелом бедра и отморожение стопы и т.п.). Действие механического фактора, вызывающего повреждения, проявляется в виде сжатия, растяжения, разрыва, скручивания или противоудара, в результате которого травмируется участок ткани, противоположный месту приложения силы. Травмы бывают открытые, с нарушением целостности, и закрытые, когда изменение тканей и органов происходит при неповрежденной коже и слизистой оболочке.

По тяжести травмы делятся на тяжелые, средней степени тяжести и легкие. Тяжелые травмы – это травмы, вызывающие резко выраженные нарушения здоровья и приводящей в потере учебной и спортивной трудоспособности сроком свыше 30 дней. Пострадавших госпитализируют или длительное время лечат у детских травматологов-ортопедов в специализированных отделениях. Травмы средней сложности тяжести – это травмы с выраженным изменением в организме, приведшие к учебной и спортивной нетрудоспособности сроком от 10 до 30 дней. Дети со спортивными травмами средней тяжести также должны лечиться у детских травматологов-ортопедов. Легкие травмы – это травмы, не вызывающие значительных нарушений в организме и потере общей и спортивной работоспособности. К ним относятся ссадины, потертости, поверхностные раны, легкие ушибы, растяжение 1-й степени и др., при которых учащаяся нуждаются в оказании первой врачебной помощи. Возможно сочетание назначенного врачом лечения (сроком до 10 дней) с тренировками и занятиями пониженной интенсивности. Кроме того, выделяют острые и хронические травмы. Острые травмы возникают в результате внезапного воздействия того или иного травмирующего фактора.

Хронические травмы являются результатом многократного действия одного и того же травмирующего фактора на определенную область тела. Существует еще один вид травм – микротравмы. Это повреждения, получаемые клетками тканей в результате однократного (или часто повреждающегося) воздействия, незначительно превышающего пределы физиологического сопротивления тканей и вызывающего нарушение их функций и структуры (длительные нагрузки на неокрепший организм детей и подростков). Иногда выделяют очень легкие травмы (без потери спортивной трудоспособности) и очень тяжелые травмы (приводящие к спортивной инвалидности и смертельным исходам). Среди видов спортивных повреждений ушибы наиболее часто встречаются в хоккее, футболе, боксе, спортивных играх, борьбе, конькобежном спорте. Повреждение мышц и сухожилий часто наблюдаются при занятиях штангой, легкой атлетикой и гимнастикой.

Растяжение связок – преимущество при занятиях штангой, борьбой и легкой атлетикой и гимнастикой, спортивными играми и боксом. Переломы костей относительно часто возникают у борцов, конькобежцев, велосипедистов, хоккеистов, боксеров, горнолыжников, футболистов. Раны, ссадины, потертости преобладают при занятиях велосипедным, лыжным, конькобежным спортом, хоккеем, греблей. Сотрясение мозга наиболее часто встречаются у боксеров, велосипедистов, футболистов, представителей горнолыжного спорта. По локализации повреждений у физкультурников и спортсменом чаще всего наблюдаются травмы конечностей, среди них преобладают повреждения суставов, особенно коленного и голеностопного. При занятиях спортивной гимнастикой чаще возникают повреждения верхней конечности (70% всех травм). Для большинства видов спорта характерны повреждения нижних конечностей, например в легкой атлетике и лыжном спорте (66%). Повреждения головы и лица характерны для боксеров (65%), пальцев кисти – для баскетболистов и волейболистов (80%), локтевого сустава для теннисистов (70%), коленного сустава – для футболистов (48%) и т.п. Среди спортивных травм, как правило, высокий процент травм в средней тяжелой степени. Травмы – это для ребенка тяжелое испытание и психологического, и физического плана. Даже при благоприятном исходе тяжелая травма у многих детей и подростков отбивает желание заниматься физической культурой и спортом. Кроме того, 8-10% тяжелых травм заканчиваются потерей общей и спортивной трудоспособности, т.е. приводят к инвалидности.

Профилактика спортивного травматизма и заболеваний. Важными задачами предупреждения спортивного травматизма являются: знание причин возникновения телесных повреждений и их особенностей в различных видах физических упражнений; разработка мер по предупреждению спортивных травм.

Причины спортивных травм: - неправильная организация занятий; недочеты и ошибки в методике проведения занятий; неудовлетворительное состояние мест занятий и спортивного оборудования; нарушение правил врачебного контроля; неблагоприятные санитарно-гигиенические и метеорологические условия при проведении занятий. нарушение правил врачебного контроля, который имеет большое значение в профилактике травматизма. Существуют внутренние факторы, вызывающие спортивные травмы -состояние утомления, переутомления, перетренировка, хронические очаги инфекций, индивидуальные особенности организма, возможные перерывы в занятиях. При занятиях физическими упражнениями и спортом возможны различные виды травм: ссадины, потертости, раны, ушибы, растяжения, разрывы мягких тканей, вывихи суставов, переломы костей и разрывы хрящей; ожоги, обморожения, тепловые и солнечные удары; обмороки, потеря сознания и т.п. В спортивном травматизме отмечается преимущественно поражение суставов - 38%, много ушибов - 31%, переломы - 9%, вывихи - 4%. В зимний период травм больше (до 51%), чем в летний период (21,8%), а в межсезонье (в закрытых помещениях) 27,5%. Спортивный травматизм ломает карьеру 60-70% профессиональных спортсменов (и перспективных спортсменов на пике своего подъема), обесценивая их многолетний самоотверженный и крайне тяжелый как в физическом, так и так и морально- психологическом плане так. Зрители лишаются ярких выступлений этих спортсменов, а средства массовой информации, федерации, спонсоры и сами спортсмены несут финансовые потери.

Медицинское обслуживание соревнований. Организатор обязан обеспечить медицинское обслуживание соревнований. Основные задачи медицинского обслуживания: - контроль за соблюдением санитарно-гигиенических норм в районах старта и финиша, местах питания и размещения участников;- профилактика спортивного травматизма; - оказание первой медицинской помощи участникам, эвакуация пострадавших участников.  Соревнования рекомендуется обеспечить машиной скорой помощи.

Ушиб - повреждение мягких тканей с разрывом кровеносных сосудов при сохранении кожного покрова (при неудачных падениях, столкновениях). Признаки - синяк (пропитывание ткани кровью), гематома (кровавая опухоль), боль. При ушибе необходимо определить, нет ли перелома (прием легкого удара). Первая помощь: холод, покой, давящая повязка, возвышающее положение конечностей.Растяжение Признаки - боль, движение выполняется, но с болью, опухоль. Первая помощь: холод, фиксирующая повязка, покой. Вывих суставов Признаки - резкая боль и отсутствие активных движений в суставе, нет естественного положения конечностей, опухоль. Первая помощь: покой, холод, фиксирующая повязка, возвышающее положение, направление в травмапункт.

Потертости - из-за несоблюдения гигиены ног, тела, из-за некачественной обуви. Первая помощь: прекратить движение, антисептика, наложить пластырь, сменить обувь. Судороги мышц - избыток молочной кислоты, разрыв мышечных волокон, недостаток минеральных солей вследствие большой потери влаги, усталость мышц, плохая физическая подготовленность. Первая помощь: прекратить выполнение упражнения, активизировать "противоположные" мышцы, делать легкие надавливания на мышцу. Профилактика: качественная разминка перед основной нагрузкой, поддерживать необходимый водный и солевой баланс. Разрывы мышц и сухожилий Признаки - острая боль, на месте разрыва (надрыва) мышцы (сухожилия) отмечается западание (ямка), возможна гематома. Первая помощь: покой, холод, фиксирующая повязка выше места повреждения, высокое положение травмированного органа, направление в травмапункт. Основные причины травматизма Причины методического характера:

Заключение. Анализируя приведенные данные, а также очередные обзоры и научные статьи о неблагополучном состоянии здоровья наших спортсменов и факторах, способствующих этому, невольно задаешь себе вопрос: неужели травмы - это неизлечимая патология, наличие которой можно только констатировать. Если мы согласимся с этим, то постоянно говорить о наличии у подавляющего большинства спортсменов заболеваний, которые успешно поддаются лечению, - это, на наш взгляд, не оценка состояния их здоровья, а оценка состояния здоровья нашей врачебно-физкультурной службы. И в заключение хотелось бы еще раз отметить следующее. Какие бы глобальные проблемы и вопросы мы ни пытались сегодня ставить, наверное, правильнее всего подходить к ним таким образом, чтобы сама постановка проблемы или вопроса была началом пути, а еще лучше - ключом к их решению.

1. В.К. Велитченко «Физкультура без травм». В.В.

2. Кузьменко, С.М. Журавлев «Травматологическая и ортопедическая помощь».


МУЗЫКА САБАҒЫНДАҒЫ АЙТЫС ӨНЕРІ
Жунусов Саят Саруарович

Родина жалпы орта білім беретін мектебі
Айтыс – қазақтың халық ауыз әдебиетінің әлеуметтік жүгі мол, кең өрісті үлкен бір саласы. Ол – суырып салма ақындық өнердің жемісі. Айтыс – қазақтың байырғы төл сөзі, ежелден айтысу, сөз жарысы, өнер бәсекесі ұғымында қолданып келген. Бізде екі адамның бетпе-бет келіп өнер жарыстырып бәсекеге түсуі қара сөз арқылы да белгілі бір аспапта кезектесіп күй тартысумен де, қолма – қол шығарып айтылатын өлеңмен де болуы мүмкін.

Айтыс – «айт» етістігінен туған зат есім, өз мағынасында алғанда, «айтыс» екі кісінің сөйлесуі. Бұл сөйлесу – қазақ арасында көп ұшырасады. «Айтыс» кейде «талас» мағынасында ұғылып, біреу таласса, жанжалдасса «пәленше мен түгенше айтысып қалыпты» деп те айтады.

Айтыстың мағынасы осындай кең болғанмен, «айтыс» ұғымындағы сөздердің ішіндегі ең басымы өлеңмен айтысу.

Ақындар айтысының бәрі дерлік жұрт бас қосқан ойын- сауық, үлкен жиын, ас-тойларда өтетін болған. Шаршы топта бәсеке сайысына түскен екі ақынның сөзін сарапқа салып, әділ төрелік айтушы да көпшілік сөз мәнісін білетін көшелі би, абыройлы ақсақалдар.

Айтыскер ақындардың көрермені де, жанкүйері де, сыншысы да халық. Жыр сайысы тұсында ақындар халықтың қошеметінен шалқар шабыт алып, бойына рухани күш жинап, ескек желдей өлеңін гуілдеткен.

Айтыста екі ақын өлеңмен сөз таластырады. Ақындар халық алдында суырып салып айтысады. Мұндай ақындарды «Суырыпсалма ақындар» деп атайды. Әр ақын өз елінің намысын қорғайды, қарсылас ақынның мінін табуға, кемшілігін өлеңмен әшкерелеуге тырысады. Сөйтіп, қарсыласын жеңіп шығуды көздейді. Айтыста ақындар суырып салған өлең сөздерін домбырамен, қобызбен, сырнаймен сүйемелдейді. Суырыпсалма ақын туа біткен табиғи ақындық қасиеті бар, көрген-білгені, оқыған тоқығаны мол зерделі адам болуы тиіс [1,5 б.].

Музыка сабағында мұғалімнің оқушымен жұмыс жүргізудегі тәрбиелік және білім берушілік міндеттері:

-халқымыздың айтыс өнеріне деген сүйіспеншілігін оятып, оны құрметтей білуге тәрбиелеу және өз халқының әдет-ғұрпы мен салт-дәстүрлері жөнінде түсініктерін қалыптастыру;

-оқушы бойындағы суырыпсалмалық қабілеті халықтың поэтикалық өнерінің үлгісінде одан әрі дамыту;

-оқушыларды жыршылық, айтыстық және аспаптық өнеріне тарту, мазмұнды шығармашылық өнерге деген қызығушылығын оята білуге баулу.

Тікелей орындау немесе үнтаспаға жазылған шығармаларды тыңдау арқылы әңгіме өткізу балаларға үлкен әсер қалдырады. Мұғалім айтыс туралы әңгіме өткізе отырып, оқушылардың жауаптарына, ойларына қарай түрлі сұрақтар қою арқылы пікірталас тудырып отыру қажет.

Сабақ барысында балаларға қойылатын сұрақтар қысқа, түсінікті, санаға қонымды жан-жақты бала сезіміне әсер ететіндей болу қажет. Мысалы:

Айтыс деген не?

Айтыстың неше түрі бар?

Қайым айтыс деген не?

Түре айтыс дегеніміз не?

Сүре айтыс дегеніміз не?

Музыка сабағында кездесетін айтыстың түрлері:

қайым айтыс өлең шумағының бірінші және екінші жолдарын бұлжытпай қайталап айту арқылы құрылатын айтыс түрі. Мысалы:

Жігіт:

Той болса түзетесің кәмшат бөркің.

Бұлаңдап ұжмақтың хор қызындай

Бітпеген еш пендеге сенің көркің.

Қыз жауабы:

Атымды шешем сүйіп қойған Еркін,

Той болса түзетемін кәмшат бөркім.

Келе сап сипатымды баяндадың,

Есіңді аудырды ма менің көркім?

Айтыстың барлық түрі екіге бөлінеді: түре айтыс, сүре айтыс

Ақындардың бір бір ауыз өлеңмен қысқаша жауаптасуын түре айтыс деп атаймыз. Түре айтысты атақты ақындармен қатар айтысты жаңа үйреніп жүрген көпшілік қолданған. Түре айтыс айтыстың шапшаң жауаптасу түрі. Түре айтыс жас ақындарды айтысқа төселдіреді [2,4 б.].

Суырыпсалма өлеңдерге әбден төселген арқалы ақындардың ұзақ сөйлеп айтысуын сүре айтыс деп атаймыз. Сүре айтыста көбінесе ел жағдайы,халық тағдыры,өз елінің намысы сөз болады.

Музыка сабағы барысында кездесетін ұйқас сөздерге тоқталар болсақ. Өлең құрап үйрену үшін алдымен ұйқас сөздерді табу қажет.

Дыбыс үндестігінен жасалған сөздерді ұйқас сөздер деп атаймыз. Ұйқас сөздерді табу аса қиындық тудырмайды. Ұйқас сөздер дауыссыз дыбыстың ауысуынан пайда болады.

Бала сөзіне ұйқас сөздер: нала, ала, дала, сала, қала шала, жала.

Өлеңнің бірнеше түрі бар. Олар буын арқылы ерекшеленеді. Өлең 7-8 және он бір буынды болып келеді. Он бір буынды өлең құрау үшін алдымен бес буынды өлең құрап аламыз. Бала сөзіне құрылған ұйқас сөздердің ішінен төрт сөзді іріктеп алайық: бала, ала, дала, қала. Бес буынды өлең құрау үшін әрбір сөздің мағынасына сай үш буынды сөз тіркесін табамыз. Мысалы:

Үлкендеу бала

Киімі ала

Жүргені дала

Арманы қала

жыр дастандары мен терме толғаулары жеті сегіз буынды болып келеді. Бұл өлеңнің ең көне түріне жатады. Жеті буынды өлең құрау үшін еді, деді, болды сөздерін қолданамыз. Ол үшін ұйқастырған бес буынды өлеңімізге мағынасына сай етіп, аталған сөздерді тіркейміз:

Үлкендеу бала болды.

Киімі ала болды.

Жүргені дала болды.

Арманы қала болды.

Айтыс ақындардың өлең үлгілері көбіне-көп он бір буыннан құралады. Он бір буынды өлеңнің әрбір тармағы белгілі бір ойды білдіріп, толық мазмұнды құрайды. Он бір буынды өлең түрін қазақтар қара өлең деп атайды. Он бір буынды өлең құрау үшін жеті буынды өлеңдегі ұйқас сөздердің алдына мағынасына сай етіп, төрт буынды сөз тіркейміз. Төрт буынды сөз бір немесе екі сөзден тұруы қажет. Өлең құрап көрейік:

Үлкендеу Ғазиз деген бала болды,

Киімі үстіндегі ала болды.

Жүргені әп-әдемі дала болды,

Арманы сол баланың қала болды.

Өлең құрауда мына ерекшелікті есте сақтаған жөн. Он бір буынды бір шумақ өлеңнің үшінші тармағы ұйқасқа құралмайды. Өйткені үшінші тармақта айтылатын ой төртінші тармақта жалғасын табады.

Үлкендеу Ғазиз деген бала болды,

Киімі үстіндегі ала болды,

Ауылда білім алып жүрсе дағы,

Арманы ол баланың қала болды.

Музыка сабағындағы айтыс өнері оқушылардың ой-өрісін, шығармашылығын, және ойлау қабілетін дамытуға ықпалы зор. Айтыс қашаннан ел жағдайында ақындықты ұштап жетілдірудің, ақын болып танылудың дәстүрлі мектебі болып саналған. Мұнда әйгілі суырып салма ақындардың әлденеше дүркін өкілдері өсіп жетілді. Айтыс бүгінгі гүлденген өмірімізді бейнелеуде де салмақты үлес қосып отыр. Қазіргі ақындар айтысы бұл өнердің болашағына негіз салып отыр. Ол дәстүр жалғасын қамтамасыз етті. Сонымен қатар көптеген көкейкесті мәселелерді алға тартуда [3, 6 б.].

Демек, қазақ мәдениетіндегі шоқтығы биік айтыс өнерінің көлешегінен зор үміт күтуге болады. Болашақта балалар айтысын өркендету арқылы демократиялық қоғамдағы өткір сын мен ел қамына құрылған ащы шындықты жырлайтын суырып салма ақындар шығарына сеніміміз мол.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1. Қазақ халық әдебиеті. Көп томдық. 2 – том. Алматы, 1988.

2.Райымбергенова А., т.б. Музыка. Жалпы білім беретін мектептің 5- сыныбына арналған оқулық, Алматы: Атамұра, 2015.

3. Қалиев А.К. Айтыс өнері. Оқу құралы. Арқалық, 2014.

Люди не учатся, просто сидя в классах и слушая учителя, вспоминая подготовленные задания и выдавая готовые ответы. Они должны говорить о том, что они изучают и чему научились, писать об этом, связывать это с прошлым опытом и применять изученное в повседневной жизни.

Блум обследовал выдающихся людей и на основе данных, полученных в результате этой работы, он описал модель воспитательных и образовательных приемов, которые помогли полному развитию их талантов.

Модель Блума ориентирована на сферу познавательных функций и названа была “Таксономия уровней познания Бенджамина Блума”.

Таксономия является системой классификации предметов, принципов или фактов в соответствии с их существенными и логическими взаимосвязями.

Таксономия является эффективным инструментом для анализа влияния обучения на развитие у детей способностей к запоминанию, осмыслению и решению задач.

Цель доклада:

• 
  Рассмотреть «таксономию Блума» в рамках компетентностно-ориентированного подхода к образованию.
  
• 
  Достичь более глубокого понимания процесса разработки компетентностно-ориентированных заданий.
  

• 
  Знание – «информация, присвоенная человеком».
  
• 
  Умение – «подготовленность к практическим и теоретическим действиям, выполняемым точно, быстро и сознательно на основе усвоенных знаний и жизненного опыта, которые, совершенствуясь и автоматизируясь, превращаются в навыки».
  
• 
  Навыки – «действия, выполняемые автоматически».
  
• 
  Элементы функциональной грамотности – «присвоенные алгоритмы, позволяющие человеку быть адекватным социальной ситуации».
  

• 
  в отличие от элемента функциональной грамотности позволяет решать целый класс задач,
  
• 
  в отличие от навыка – осознана,
  
• 
  в отличие от умения – совершенствуется не по пути автоматизации и превращения в навык, а по пути интеграции с другими компетенциями.
  
• 
  в отличие от знания существует в форме деятельности (реальной или умственной), а не информации о ней.
  

• 
  Ответственность и адаптивность
  
• 
  Коммуникативные умения
  
• 
  Творчество и любознательность
  
• 
  Критическое и системное мышление
  
• 
  Умения работать с информацией и медиасредствами
  
• 
  Межличностное взаимодействие и сотрудничество
  
• 
  Умения ставить и решать проблемы
  
• 
  Направленность на саморазвитие
  
• 
  Социальная ответственность
  

Выдвинутые Блумом идеи и методы подробно изложены им в руководстве “Таксономия целей обучения”.

В этой работе имеется 6 основных разделов: знание, понимание, применении, анализ, синтез и оценки. Эти разделы отражают иерархический порядок различных целей обучения.

Как правильно определить сложность заданий?

Умения и навыки касаются знания, понимания и критического мышления. Здесь выделяются шесть уровней. Расположены они от основания к вершине.

Знание: составить список, выделить, рассказать, показать, назвать.

Понимание: описать, объяснить, определить признаки, сформулировать по-другому.

Использование: применить, проиллюстрировать, решить.

Анализ: проанализировать, проверить, провести эксперимент, организовать, сравнить, выявить различия

Синтез: создать, придумать дизайн, разработать, составить план

Оценка: представить аргументы, защитить точку зрения, доказать, спрогнозировать.

Содержание заданий включает в себя три направления:

Предметный, общепредметный, ключевые компетенции.

Следует подчеркнуть, что таксономия Блума требует серьезного и тщательного изучения, а ее применение в педагогической практике – специальной подготовки, элементы этой системы можно использовать в нашей повседневной педагогической работе.
Список используемой литературы:

1. Руководство для учителей. Третий (базовый) уровень. 3-е издание – АОО «Назарбаев Интеллектуальные школы», 2012.

2. Загашев, И.О., Заир-Бек, С.И., Муштавинская, И.В. Учим детей мыслить критически.– СПб., 2003.

3. Дайана Халпер, Психология критического мышления.

Бұрынғы кеңес заманында да, қазіргі егеменді ел, нарық экономикасы заманында да жалпы білім беру мектептерінде дене тәрбиесі ұжымдары жұмыс істеді, әлі де істеп жатыр. Дене тәрбиесі ұжымының мүшелері – мектеп мұғалімдері мен оқушылар. Дене тәрбиесі жұмыстарын ұжым мүшелері сайлаған кеңес басқарады. Ұжым кеңесінің төрағасы – мектеп директоры. Ұжымның барлық жұмыстарын белгілейтін, ұйытқы болатын, жүргізетін – дене тәрбиесі мұғалімдері.

Осы жерде заңды бір сұрақ тууы мүмкін. Неге дене мәдениетіне, дене тәрбиесі мен спортқа осынша мән беріледі? Неге мектепте математика, тарих ұжымдары жоқ? Бұл мәселенің маңыздылығы, денсаулыққа байланыстылығынан. «Басты байлық – денсаулық», «Тәні саудың-жаны сау» дейді дана халқымыз. Дене тәрбиесі мен спорттың негізгі міндеті адамдардың денсаулығын нығайту болып табылады. Мектептің дене тәрбиесі ұжымының негізгі міндеті дене тәрбиесі мен спорттық жаттықтыру сабақтарына, жарыс, жорық, саяхаттарға, дене тәрбиесі-сауықтыру шараларына мұғалімдер мен оқушыларды көбірек қатыстыру. Оларды тұрақты дене жаттығуларымен айналысуға тарту.Тұрақты жаттығулар арқылы олардың денсаулық деңгейлерін жоғарылату Шығыс ғалымы Ибн Сина: «Тұрақты, жүйелі дене жаттығуларымен шұғылданған адам ауруды құртуға бағытталған ешқандай емдеуді қажет етпейді», -деген.

Дене тәрбиесі ұжымының денсаулықтан кейінгі екінші қажеттілігі жарыстарға қатысу мүмкіншіліктеріне байланысты. Өйткені мектеп жұмыстарының ең маңызды бір көрсеткіші – спорттық жарыстарда мектеп құрама командасының спорт түрлерінен мектептер арасындағы аудан, қала жарыстарында жүлделі орындар алуы. Жүлделі орындар алу үшін, мектеп ұжымы директордан бастап оқушыға дейін жұмыла тер төге жұмыс істеуі керек. Осы көрсетілген екі негізгі міндеттердің өзі дене тәрбиесі ұжымының маңыздылығын, жұмыс ауқымының кең екенін көрсетеді.

Дене тәрбиесі ұжымы ең алдымен өзінің жылдық, тоқсандық жұмыс жоспарларын дұрыс ойластырып, құрастыруы қажет. Әрбір ай сайын өткізілетін ұжым кеңесінің отырыстарында осы жоспарлар, олардың орындалуы, адамдардың жауапкершіліктері қатаң бақылануы, жұмыстары дұрыс бағалануы керек. Мектептің дене тәрбиесі ұжымының барлық құжаттарын дайындайтын дене тәрбиесі мұғалімі сауатты, білікті маман болуы қажет. Дене тәрбиесі мұғалімі дене тәрбиесі ұжымының барлық жұмыстарын жақсы білуі, құжаттарын сауатты дұрыс жүргізуі қажет. Сонда ғана мектептің дене тәрбиесі ұжымы жұмыс істейді, барлық мектеп мұғалімдері, оқушылар бұл жұмыстарға жұмыла атсалысады.

Дене тәрбиесі ұжымының жалпы жиналысында мұғалімдер мен оқушылардың арасынан дене тәрбиесі мен спортқа қатысы бар, белсенді адамдар кеңес мүшелері болып сайланады. Кеңес құрамы – 7-10 адам. Кеңес мүшелері арасынан төраға, төрағаның орынбасары, хатшы сайланады. Дене тәрбиесі кеңесі жанынан бұқаралық дене тәрбиесі, спорт шаралары, дене тәрбиесі белсенділерін дайындау, насихаттау және шаруашылық жұмыстарының комиссиялары құралады. Комиссия жұмысын басқару кеңес мүшелеріне жүктеледі.

Мектеп дене тәрбиесі ұжымының кеңесі қажеттіліктері бойынша өз шешімдерімен басқа да комиссиялар құруына болады.

1.Дене тәрбиесінің негіздері. Е.Уаңбаев Алматы 2000 ж.

2.Мектептегі дене тәрбиесі ғамалиясын ұйымдастыру Т.Ж.Сағымбаев Қарағанды 2000 ж.

3.Дене тәрбиесі. С.Тайжанов Алматы 2004 ж.

4.Дене тәрбиесі ілімінің негіздері Қарағанды 2001 ж. З.Есмағанбетов

5.Дене жаттығуларын ұйымдастыру. Қазақстан мектебі журналы 2011-7. Ұ.Мұхамеджанова

В этом году, а именно 27 июля мы отмечаем 130 лет со дня рождения Назипы Кульжановой. Многие люди задались бы сейчас вопросом: «А кто она – эта женщина?». И в такие моменты становится очень обидно и стыдно, когда наше теперь уже современное, и не побоюсь сказать образованное общество не помнит и не чтит память о таких значимых для нашей страны и великих людях. Ведь мы должны знать, помнить и пропагандировать историю не только войн, репрессий, революций, но и людей внесших неоценимый вклад в образование и искусство нашей страны.

Долгое время ее имя пребывало в забвении. Изредка о ней появлялись небольшие статьи, но серьезных работ о жизни и деятельности Назипы Кульжановой не было.

И сегодня накануне 130- летия со дня рождения первой казахской журналистки, педагога и переводчика, просветительницы наследия великих казахских поэтов и писателей я считаю своим долгом рассказать о ее жизни и трудах.

Родилась Назипа в городе Торгае 27 июля 1887 года, где училась в русско-казахской школе, основанной Ибраем Алтынсариным. Ей удается с отличием закончить учебу и получить диплом с отличием. За «благонравие и успехи», старательность и целеустремленность пятнадцатилетней гимназистки вручили именной подарок - сочинения русского поэта В. Жуковского. Назипа была первой женщиной-казашкой получившей русское образование.  Ей было всего 15 лет, когда после окончания Кустанайской женской высшей прогимназии она получила преподавательскую должность.

В 1902 году Назипа познакомилась с Нургали Кульжановым, учителем Чубарской волостной школы, за которого позже вышла замуж. В 1905 году они переехали в Семипалатинск. Здесь ее муж работает в открывшейся учительской семинарии и ведет уроки русского языка и литературы. Работа в Семипалатинске позволила Назипе ближе познакомиться с семьей великого Абая, многими известными деятелями того времени, среди них были и ссыльные революционеры. Являясь членом Семипалатинского географического общества, она организует литературно-музыкальные и этнографические вечера, которые по ее мнению имеют огромное познавательное значение. Так, 26 января в 1914 года, она организует первый вечер памяти, посвященный 10-летней годовщине со дня смерти казахского поэта Абая Кунанбаева. Это было счастливое время ее короткой жизни. В программу этнографического вечера был включен доклад Назипы Кульжановой о творчестве и деятельности Абая. В конце своего доклада Назипа сказала: «Породившая Абая казахская степь породит еще немало превос­ходящих его гениев». При этих словах неко­торые из слушавших казахов прослезились. ... Всех поразил безупречный русский Назипы. Во втором отделении вечера читались стихи Абая и пелись его песни», - писалось в жур­нале «Айкап».

Вторым огромным культурным мероприятием, организованным Назипой Кульжановой, был литературно-музыкальный благотворительный вечер, который состоялся 13 февраля 1915 года в пользу Подвижного мусульманского лазарета в Петрограде и нуждающихся учащихся киргиз поровну. Данному событию посвятили свои заметки журнал «Айкап» и газета «Казах».

Опыт Назипы в проведении литературно-музыкальных вечеров был использован в становлении национального театра. В своей деятельности она постоянно поднимала проблемы воспитания молодежи и культурного возрождения народа. Во многих уголках республики проводились различные конкурсы среди молодежи разных национальностей. Благодаря активности этой молодежи, придерживавшейся просветительских взглядов, проходили такие вечера в Костанае, Акмоле, Атбасаре, Оренбурге. В них принимали участие, позже ставшие известными деятелями - ученые Каныш Сатпаев, Мухтар Ауэзов, поэт Ильяс Жансугуров, Таир Жомартаев, певец Амре Кашаубаев, которые закладывали фундамент и помогли становлению национального театра. Об этом в «Казахской советской энциклопедии» в разделе «Восточные вечера» написано: «Культурная программа литературно-музыкальных, этнографических и других вечеров состояла из культурно-просветительского доклада, коротких пьес, бытовых сценок, национальных песен, танцев и кюев. Цель этих вечеров - ознакомление слушателей с бытом и традициями казахского народа, с его социальной жизнью. «Восточные вечера» способствовали зарождению и развитию искусства в Казахстане».

После смерти мужа, в течении двух лет, Назипа работает учительницей в г. Акмолинске. В 1923 году она переходит в журнал «Кызыл Казахстан» и вплотную занимается журналистикой и литературно-переводческой деятельностью. Она переводит произведения русских писателей на казахский язык. В частности, ею переведены книги В. Г. Короленко и Б. А. Лавренева, и казахских - на русский  (И. Алтынсарин «Весна»).

Назипа Кульжанова являлась также первым пропагандистом поэтического творчества Абая среди казахского и русского народов. Она перевела на русский язык стихотворение Абая «О любви», «Желсиз тунде жарык ай» («Безветренная ночная луна»).

Творчество Назипы приходится на период становления казахской советской литературы (1917-1929), она работала, не думая о себе, полностью отдавая силы служению народу. За эти годы художественная культура не раз переживала и взлеты и падения. И благодаря таким идейным смелым и решительным деятелям как Назипа литература и образовании имели достаточно богатую историю развития.

Многогранно творчество Н. Кульжановой. Одной из первых в казахской литературе она начала писать в жанрах публицистики. Начав активную творческую деятельность в 1910 году, в 20-30 годы стала автором многих проблемных статей.

Публицистика Назипы Кульжановой передает дыхание своего времени, его пульс. В своих статьях она поднимает социальные и общественно значимые вопросы, их герои -это ее современники.

Благодаря ее таланту произведения Абая, Ибрая, Габита читали на русском языке. А казахи смогли познакомиться с творчеством многих русских и западноевропейских писателей.

Творчество Назипы охватывает первые годы казахской советской литературы (1917-­1929). Такие ее труды, как «Нужная работа», «Взгляд на нашу литературу», «Казахская литература», «Поэтесса Шолпан», «Театр Семипалатинска» - это объемные исследования проблем литературы и искусства, и поэтому они достойно занимают место в истории литературы.

Назипа много усилий направила на создание Семипалатинского театра, а уже когда он был открыт, постоянно заботилась о его коллективе, выступая на страницах газет и журналов. Ее статья «Семей театры» была опубликована в газете «Социалистик Казакстан» 15 декабря 1935 года. В ней она писала: «Одним из больших достижений на культурном фронте за последние годы является организация областных и некоторых районных казахских театров. Таким достижением стал Семипалатинский областной театр. Первой постановкой театра была «Енлик - Кебек». Постановка спектакля во многом превосходила работу Алматинского театра. Однако этот сложный труд Семипалатинского театра не находит должной оценки. Театру не оказывается материальная помощь, мало того, Наркомпрос не помогает даже в выборе пьес для театра, который живет и работает на собственные средства. Театр Наркомпросом почти забыт».

В 1922 году Сакен Сейфуллин стал Председателем Совета Народных Комиссаров Казахской АССР и одновременно редактором газеты «Ецбекип казак», в которую пригла­сил Назипу и ввел ее в состав редакционной коллегии. Она быстро завоевала авторитет и стала одним из известных авторов..

И все же по неизвестным причинам она осталась без внимания, не имела ни моральной, ни материальной поддержки, когда заболела. Последние годы ее жизни проходят тяжело. В 1929 году Назипа вынуждена уйти на творческую работу. Хотя архивные материалы свидетельствуют об ухудшении здоровья, похоже, что она была еще и в опале. В марте 1934 года в Алматы Назипа Кульжанова умерла после продолжительной тяжелой болезни. Назипа работала, не думая о себе, полностью отдавая силы служению народу.

На пути развития культуры в Казахстане стояли очень большие трудности. Количество образованных людей в республике было сравнительно невелико. Подавляющее большинство образованных людей, причастных к движению “Алаш”, подвергались гонениям. Среди руководителей центральных органов, ведающих вопросами культуры, имелось достаточное количество шовинистически настроенных, проводивших политику “удержания инородцев в холодной клетке” - культурной политики. Для проведения активной культурной политики в крае не хватало необходимой материально-технической базы.

Увы, сегодня мы редко говорим о наших выдающихся предшественниках, вспоминая о них от случая к случаю, а ведь это наша обязанность донести до молодого поколения, о жизни и достижениях тех людей, которые оказали столь огромное влияние в становлении и развитии культуры, образования и воспитания казахского народа.

За просветительские функции казахского и русского языков активно выступал великий педагог-просветитель казахского народа, основатель первой русско-казахской светской школы в Казахской степи, автор казахского алфавита на основе русской графики, ученый, историк-этнограф, один из основоположников казахской письменной литературы. Лингводидактическая система обучения, разработанная Ы.Алтынсариным и изложенная в его научно-методических трудах «Начальное руководство к обучению киргизов русскому языку» и «Киргизская хрестоматия» стала теоретико-методологической базой всей последующей методики преподавания русского языка в казахской школе. Учитывая специфические особенности обучения русского языку как неродному, он реализовал теорию обучения, разработанную выдающимися русскими педагогами (Ушинским, Бунаковым, Толстым, Водовозовым,Тихомировым, Кирпичниковым и др), применительно к работе с казахскими детьми.

Важное место в обучении языку автор отводил грамматической системе и переводу. Это говорит о его приверженности к грамматико-переводному методу преподавания языка и неприятии прямого или натурального метода (Г.Пальмер). Он пишет: «...за неимением никаких подходящих руководств учителя или составляют рукописные словари, или же прямо заставляют детей читать русские книги, предоставляя спрашивать, что покажется непонятным. Но такой порядок учения, с одной стороны, чрезмерно обременяет учителей и крайне замедляет дело, а с другой-имея значение лишь для навыка учеников в чтении, отзывается весьма вредно на изучении русского языка, которе, между тем, и должно быть главной задечею преподавателей руско-киргизских школ». Ы.Алтынсарин осознал, что грамматико-переводной метод не обеспечивает умений устного общения, хотя и дает более или менее удовлетворительные результаты при обучении чтению и письму. Он понимал, что полное игнорирование родного языка в работе с учениками, овладевающими неродным, приводит к нежелательному явлению интерференции, большому количеству ошибок, возникающих на почве бессознательной опоры в процессе речи на закономерности родного языка, нельзя было считать оправданным и игнорирование грамматики, особенно при обучении русскому языку с его сложной морфологической структурой. Однако Ы.Алтынсарин не ограничивается рамками только грамматико-переводного направления, не абсолютизирует его, а идет дальше, уделяя особое внимание развитию и формированию речевой деятельности на изучаемом языке и внедряя таким образом в процесс обучения народному языку элементы коммуникативно-ориентированной методики «.. без практических устных разговоров, конечно, невозможно научиться свободно и бегло говорить на каком бы то ни было языке, но научиться осмысленно пользоваться чужим языком-и научиться не в слишком продолжитьное время-возможно по-нашему мнению только в изложенном порядке»[3,]

Значительную часть «Руководства..» составляет лексический минимум, построенный на основе тематического принципа представления учебного материала (шәкірттер қағаз жазып отыратын стол-парта; класс тақтасы –классная доска: тас қалам-грифель: қалам- перо, қарасия- чернила; кітап- книга; жазу жолы – строка, кітап беті-страница; қағаз табағы- лист бумаги: үйрету-обучение: таза жазу- чистописание; есеп оқу-арифметика; ескі сөз, өткендердің әңгімесі-история; жер жүзінің оқу-география ; или же;орман –лес; ағаш-дерево; ағаш тамыры-корень; ағаш түбірі-пень; ағаш бой-ствол; бұтақ-сук; қабыр-кора: жапырақ-лист: қарағай-сосна; емен-дуб; қайың-береза, терек-осина; тал-тальник; арша-можжевельник, алма-яблоко; жүзім ағашы-виноградник; шие-вишня; жидек-клубник; қой бүлдірген-ежевика: тоғай-луга, қамыс-тростник; шеп-трава, пішен-сено, тұқым-семя, бәйшешек-цветок, салам-солома, қау шөп-ковыль, жусан-полынь, жоңышқа-клевер, егін жай–поле, егін орны-пашня; соқа-соха, егін орағы-серп), принципа сочетаемости слова, его способности вступать во взаимоотношения с другими словами, овладение которой способствует развитию речевой деятельности учащихся. Безусловно, достоянием словаря-минимума стали слова с широкими лексическими и синтаксическими связями.Следует к этому ряду причислить и принцип методической целесообразности слова, дававший координировать лексический минимум с изучаемой грамматикой, фонетикой, орфографией,

Лексический минимум, разработанный Ы.Алтынсариным в результете использования указанных принципов, представляет собой не набор разрозненных слов, а совокупность лексических единиц взаимосвязанных между собой.образующих определенную систему, которая ( в сочетании с другими уровнями) дает возможность нерусским учащимся общаться на русском языке.

При отборе грамматического материала для начального обучения Алтынсарин руководствуется принципами функциональности,практической целесообразности и учета особенностей родного языка учащихся. Лексический минимум сопровождается комментариями тех или иных граматических явлений и правил русского языка на родном. Грамматические разъяснения подкрепляются демонстрацией образов формоизменения и словообразования в частях, проводится контрастивный анализ (указание на сходства и различия в русском и родном языкам). Тем самым учитель получает возможность определить трудное и легкое для восприятия, выявить, где интерферирующее влияние родного языка тормозит, а где стимурлирует усвоение неродного языка и с учетом этого рационально планировать подаваемый материал, предупреждать типичные ошибки, развивать речевые навыки, осуществлять постепенный переход к беспереводному овладению русским языком.

С чего и как начинать обучение русскому языку детей, которые приходят в школу, не зная ни одного русского слова? Таким вопросом задавался Алтынсарин, создавая свою лингводидактическую концепцию, и отвечая на него следующим образом? «.. как вообще всякий неразвитый мальчик, так и в особенности киргизский, не в состоянии сразу понять и усвоить все указанные выше и подобные им изменения и построения неродного языка вследствие большого отличия русского языка от родного. Поэтому, по нашему мнению, для нерусских детей, прежде, нежели они приступят к чтению к чтению русских книг с объяснением прочитанного, необходима некоторая систематическая подготова к пониманию как отдельных слов, так и основных грамматических правил. Без такой предварительной подготовки понятия учеников могут спутаться: дети не будут в состоянии составить себе определенного представления ни какой грамматической особенности и долго будут говорить «он» вместа «она», «шел» вместо «идут» и.т.п. К такому заключению привел меня пятилетний опыт на учительской должности в одной из русско-киргизских школ. И лишь преподавания по настоящему руководству, составленному тогда вчерне, дело обучения русскому языку пошло у меняуспешно и правильно».[4, 360c].

В вопросах обучения и воспитания детей Алтынсарин использовал идеи прогрессивной русской педагогики 60-х ХІХ века, в особенности идеи К.Д.Ушинского. Претворение идей концепции личностно-деятельностного подхода к процессу обучения мы находим в его научных трудах, материалах по вопросам народного образования (рапорты, ведомости, докладные записки, наставления, отчеты) и переписке с известными людьми того времени (Ильминский, Катаринкий, Бобровников, Мозохин, Соколов).Так, например, в «Наставлении заведующему Актюбинским двухклассным училищем по методике преподавания» он рекомендует «обращаться с детьми коротко, не раздражительно, терпеливо и объяснять каждый предмет охотно и простым языком, без вычурных фраз и ненужных терминов, которые не только не понятны ученикам, но неприятны для слушания даже посторонним присутствующим лицам, которые видят только, что данный учитель желает рисоваться учеными терминами или рассуждениями, не истекающими при этом из каких-либо глубоких знаний и убеждений, а о педагогических и учительских приемах или имеет весьма ограниченное, поверхностное понятие - или смотрит на последнее, как на второстепенный предмет, забывая, что все вообще наглядное обучение основано именно на простоте учебных приемов и удобопонятности учительских объяснений ». Он советует учителям обратить внимание на азбуку и книги для чтения Бунакова элементарный курс грамматики терминов Тихомирова (грамматика эта, как избегающая сложных объяснений, грамматических терминов и обучающая русскому языку посредством примеров и наводящих вопросов, особенно соответствует нашим школам, отмечает он) и сборник басен для твержения наизусть (преимущественно басни Крылова) [5, 423c].

Уделяя особое внимание методической подготовке учителей Ы.Алтынсарин советует в своем наставлении изучать «Педагогику» Бобровского «Систематический обзор народно-учебной литературы», «Великую дидактику» Коменского, «Родной язык» Бунакова

Все это свидетельствует о том, что Ы.Алтынсарин, творчески усваивая теория обучения, разработанную выдающимися педагогами прошлого столетия (Ушинским, Бунаковым и др) создал в соответствии со специфическими особенностям Казахстана оригинальную систему преподавания и обучения детей в русского-казахских школах .

1. 
   Государственная программа функционирования и развития языков. Основные законодательные о языках в Республике Казахстан. Алматы: Юрист, 2004. –54с.
   
2. 
   «Третья модернизация Казахстана: глобальная конкурентоспособность» Послание Президента Республики Казахстан. 31 января, 2017г.
   
3. 
   И.Алтынсарин. Избранные произведения. Издательство Академии наук Казахской ССР. Алма-Ата, 1957.
   
4. 
   Алтынсарин, Ибрагим. Собрание сочинений. В трех томах. Том І.
   

5. 
   Алтынсарин, Ибрагим. Собрание сочинений. В трех томах. Том ІІ.
   

көмектеседі, ол адамның сезімі мен ойын

байытады».

Д.Д.Шостакович
Жасөспірімдер психологиясы музыканың әсерін зерттемес бұрын негізгі музыкалық психологияның бастапқы түсініктерін анықтауымыз керек. Оған:

1 Музыкалылық-«Музыкалық қобалжу, ол әрине эмоциялық қобалжу; музыканың мазмұны эмоция әсерінсіз қабылдау мүмкін» музыкалық емес-деп Б.Р.Эндрос өзінің 1905 жылы музыкалық тестер мен түсініктемелерінде жазған [ 1. 15б.].

Әрі қарай ол «Абсалюттік музыкалық-бұл музыканы таза дыбыстай қабылдау. Қандайда да болмасын баланы үмітсіз музыкант деп айтуға болмайды». Музыкалық дарындылық іс-тәжірибе арқылы келеді. Туа біткен музыкалылықты талдау үшін негізгі теориялық қалыпты құрастыруымыз керек. Туа біткен музыкалық қабілеттілік емес, тек болжам, яғни қабілеттіліктің дамуына негіз болу.

Музыкалылық-жеке психологиялық мінездемелік тұлға, белгілі қабілеттіліктің байланыс жүйесі. Туа біткен музыкалылықты тікелей қабылдау мүмкін емес. Оқыту және қабылдау процестерінде қабілеттілік дамиды. Қабілеттілік қозғалыссыз дамымайды. Адамның музыкалылығы туа біткен жеке дарындылығына байланысты десек, ол оқыту, қабылдау және дамыту нәтижесі. Музыкалылық проблемасы-ең алдымен сапасы. Міне, басты теориялық болжам, музыкаға жақындау. Ал, практикалық жағын қозғамауға да болады. Ешқандай музыкант- педагог онсыз шектелмейді.

2 Музыкалық дарындылық. Музыкалық психологияның бұл сұрағы, ең «шешусіз» сұрақтың бірі. Адамда дарын бар екенін ажырату үшін, педагог және музыкант «өте үлкен әріппен» аталатын-музыкалылығы жоғарылар болуы керек.

Музыкалық дарындылық-көркемөнердің бір түрі, яғни ерте жастан көрінетін дарын. Музыкалық дарындылық проблемасымен байланысты. Музыкалық дарынды бала-музыкаға қатысты жарқын бейне. Ол музыкалық қабілеттілігінің тез дамуымен көрінеді. Оны ерте жастан музыкаға қызығушылығы мен музыка ойнау, эмоциялық әсері, музыканың шығармашылыққа ұмтылысы мен қабілетінен ажыратуға болады.

Музыканың шығармашылыққа қабілеттілігі, оның музыкалық дарындылығының басты көрсеткіші. Музыкалық дарынды бала, өзін тек музыка жағынан ғана емес, басқада көркемөнерлік қабілетімен, әсіресе суретшілік және әдебиеттен де көрсете алады. Бұл дарындылықтың жан-жақтылығын көрсете отырып, көркемөнер қабілеттілігінің бір ортақты екендігі.

Музыкалық дарындылық құрылымын талдай, жалпы кезеңдерінде ортақ дарындылықты айтамыз: интелекті қабілеттілік арнайы тұлғалық сапалық, жалпы қызмет. Соңғысына жалпы жоғары және танымды белсенділік және өзіндік еңбекқорлық шығармашылық жатады.

Сонымен музыкалық дарындылық құрылымын күрделі жүйе деп қарап, құрамын 3 бөлімге бөлеміз:

1 Арнайы музыкалық қабілеттіліктері;

2 Жалпы көркемөнер қабілеттіліктері;

3 Дарындылықтың жалпы көрсеткіші, оның ішінде интелекті қабілеттілік және арнайы жеке тұлғалық сапа.

3 Музыкалық қабілеттіліктер.

Қазіргі заман психологтары бұл сұрақ төңірегінде мынадай тұжырым келтіреді: туа біткен қабілеттілік оқыту мен тәрбиелеу нәтижесінде дамиды. Дамымайтын, тәрбиеленбейтін, жаттығуға көнбейтін «қабілеттілік»,-бұл жәй сөз тіркес, белгілі ойы жоқ. Қозғалыссыз, дамытусыз қабілеттілік болмайды. Адамның музыкалылығы туа біткен дарынымен оқыту, дамыту нәтижесі болып табылады.

4 Музыкалылық құрылымы. Саздық сезім-бұл эмоциялық қобалжу, эмоциялық қабілеттілік. Сонымен бірге, эмоциялық және есту бірлігі жүреді. Саздық сезім-музыкалық мінезін ажырату ғана емес, көңіл-күйі, не туралы екендігі және дыбыс аралық қатынас-тұрақты, аяқтау, тоқтау. Саздық сезім мелодияны ажыратқанда, танығанда, мелодияның аяқталғаны болмаса аяқталмағаны, дыбыс интонациясын сезіну, дыбыс бояуын анықтауда беріледі. Мектепке дейінгі жастағылардың саздық сезімді көрсетуі, музыкаға деген сүйіспеншілігі мен қызығушылығы болып табылады.

5 Музыкалық-есту көрінісі. Мелодияны дауыспен немесе аспапта ойнау үшін ең алдымен, есту арқылы дыбыстардың жүрісін, мелодияның жоғарғы, төмен, баяу, секірме, қайталаудағы басқада дыбыс биіктігі мен ырғақтық қозғалысын сезіну арқылы шығады. Әуенді есту арқылы әндету немесе ойнау үшін, есте сақтау қажет. Сол себепті, музыканың есту көрінісі өзіне есте сақтау мен қиялдауда қосады.

6 Ырғақты сезіну. Бұл музыкадағы қабылдау мен қабылданудың уақыттық өлшемі. Эксперемент және қадағалаудың куәсі бойынша, адам музыканы тыңдай отырып, әдейі немесе әдейі емес қозғалыстарды ырғаққа, акцентке байланысты жасайды. Ырғақты сезіну, оған қобалжу, әрине музыканы қабылдау белсенділік процесі.

Музыкалық ырғақты сезіну, ол моралды ғана емес және эмоциялық табиғат ырғақты сезім, саздық сезім сияқты эмоциялық жауапкершіліктің музыкалық негізін қалайды. Сонымен, ырғақты сезім-бұл музыканың белсенді сезіну, ырғақтың қағысын, жүрісін эмоцияналды қабылдау қабілеттілігі. Музыкалық есте сақтау Б.М.Тепловтың айтуынша негізгі музыкалық қабілеттілік деп қаралмайды, былайша: «Арнайы есте сақтау, тану және дыбыс биіктігі мен ырғақтық қозғалысты орындау музыкалық есту мен ырғақты сезімге тікелей байланысты»[2. 105б.].

Б.М.Теплов музыкалықтың ядросын құрастырған 3 негізгі қабілеттілікті анықтады. Олар: саздық сезім, музыкалық есту көрінісі және ырғақтық сезімді айтады. Н.А.Ветлугина негізгі музыкалық қабілеттіліктің екі сапасын саз биіктігін есту және ырғақтық сезімді атайды [3.69б.]. Бұл жағдайда эмоциялық (саздық сезім) және есту (музыкалық есту көрінісі) компоненттерінің музыкалық естудегі айырылмас байланысы көрінеді. Екі қабілеттіліктің бір қабілеттілікке қосылуы музыкалық естудің дамуын бағыттайды. Музыкалылық түсінігі екі немесе үш қабілеттіліктен шектелмейді, олар басқа музыкалылық құрылымына музыкалық ойлау, орындаушылық қабілеттіліктері де жатады.

Музыкалық қызметтегі қабілеттіліктің дамуы. Музыкалық қабілеттілік қандай қызмет түрлерінде дамиды. Музыка деген эмоциялық жауапшылықтың музыка негіздерімен даму барлық қызмет түрлерінде қабылдау (тыңдау) орындаушылық, шығармашылықта жүреді. Эмоциялық жауаптылық жоғарыда айтылғандай барынша екі қабілеттілікте саздық сезім, естудің эмоциялық компоненті және ырғақтық сезім (эмоциялық) көрінеді. Сол себепті, музыкаға деген эмоциялық жауаптылық, музыка қабылдау барлық музыкалық қызметте де музыкалық ырғақтық қимылдарда да дамиды.

Оқушылардың басқа да орындаушылық және шығармашылық қызметтеде, (ән салу, музыкалық аспаптарда ойнау) эмоциялық жауаптылық дами алады. Музыка тыңдау қызметімен бірге музыкалық ырғақтық қимылдар өз алдына қызмет түрі болып қабілеттіліктің бұл түрін табысты дамытып көрсете алады. Музыкаға деген эмоциялық жауаптылық балалар өмірінің алғашқы бірінші айларынан көрінеді. Саздық сезім эмоциялық жауаптылық қабілеті ғана емес, көңіл-күйін, дыбыстардың бір-біріне тартылысын да көрсетеді. Музыканы тыңдау процесінде (ажырату, анықтау, мелодияның аяқталуы) бұл сезім ерекше дамиды. Сонымен бірге, саздық сезім дыбыс интонациясының дұрыстығын есту мен қадағалайды.

Музыкалық есту көрінісі-мелодияны орындау мен ажырату қызметінде есту арқылы дамиды. Бұл қабілеттілік ән салу, сонымен бірге музыкалық аспаптарда есту арқылы ойнауда дамиды және қабылдау тыңдау процесінде (іштей қайталау, дыбыс қатынастарын биіктігі бойынша қолмен жүргізу, көрсету) жалғасын табады.

Музыкалық аспапта түрлі-түсті бояу немесе сандық белгілерді қолдану олардың музыкасының естуін дамытпайды, тек есте сақтау, мелодияны белгілерімен әндетуге әкеледі. Бастысы, оқыту дамытушылық мағынада болу керек.

А.Тепловтың зерттеулерінен негізгі педагогикалық тұжырым бойынша, музыкалық дыбыс естуді қалыптастыруды бастау жеке алынған дыбыстар мен салыстыру эфекті бермейді [4.87б.]. Естуді дамыту саз бірлігінде жүргізу мақсатты. Мелодияда әр уақытта саздық байланыс, тартылыс болғандықтан, адамға дыбыстарды биіктігі мен ажыратуға көмектеседі, әрі орындай да алады.

Ырғақ сезімі-ең алдымен музыкалық ырғақтық қимылдарда, сонымен бірге ән салу және аспаптарда ойнауда дамиды. Ырғақты сезіну үшін қолмен шапалақтау жақсы қорытынды бере бермейді. Ырғақ музыканың негізгі бөлігі, оның мазмұнды, образды, салыстармалы түрде қолдануы көбіне дамытушылық эффектіде болады.

Негізгі үш музыкалық қабілеттіліктен басқа «музыкалық» өзіне тембрлік, динамикалық есту, орындаушылық және шығармашылық қабілеттілік пен музыкалық ойлау түсініктерін енгізеді. Тембрлік және динамикалық есту балалар орындауындағы, музыканың толық қолдануын дамытады. Балалар музыкалық аспаптарының тембрін, динамикасын музыканың құралдарын ажыратады.

Орындаушылық және шығармашылық қабілеттілік балалар музыкалық тәрбиесіндегі ең басты міндеттер «шығармашылық қабілеттіліктер нәтижелі және шығармашылық музыканы қабылдауға бөлінеді». Шығармашылық қабілеттілікті балабақшадан бастау керек, балалар өздеріне тиісті шығармашылықпен айналысады.

Музыкалық ойлау-музыканың өзгерісін, көңіл-күйін қадағалайтын қабілеттілік, ол интонацияның байланысын, тақырып, образ, бөлім, шығарманың жалпы ойы, музыкалық тілі, мазмұнын ажыратуы. Бұл қабілеттілікті дамыту үшін «Эмоциялық сөздік» керек, себебі балалар шығарманың мазмұнын естігеннен бағалау, бөлімдерінің нешеу екендігін анықтауға көмектеседі.

Сонымен, барлық музыкалық қызметте-тыңдау, орындау, шығармашылықта негізгі қабілеттіліктен басқалары дамиды. Музыканы қабылдау процесінде музыкалық ойлау дамиды.

Орындаушылық пен шығармашылықта негізгі музыкалық қабілеттілікпен бірге, орындаушылық және шығармашылық қабілеттері қалыптасады. Әрине техникалық орындау мен импровизация шеберлікті қажет етеді (әнде, ырғақтық қимылда, аспапта ойнауда).

Музыкалық қызметте тек қана музыкалық емес, жалпы қабілеттілік дамиды. Ойлау, эмоция шығармашылық толқу, еркіндік, өзіне қарату қабілеттіліктері де дамиды. Барлық қабілеттіліктерді дамыту балаға жеке қарауға, олардың қызығушылығын, әр баланың бейімділігін дамытады.

Ұлы ойшыл Аристотель айтқандай «Музыка арқылы біз өзімізді үлгілі өнерге бейімдеп өркендете аламыз... Музыканың моральдық мәні сол, біз оның әсерімен таза нәр аламыз, яғни шынайы сүйеміз, немесе жиренеміз... Музыканың шын мәнінде біздің жан дүниемізді толқытып, көңілімізді көтеруге құдіреті әбден жетеді» [5.103 б.].

1 Қ.Жарықбаев «Психология». Алматы.1980 жыл.

2 Ғизатов Б. Қазақ музыкасының терминологиялық сөздігі. – Алматы: Өнер.

3 Теплов Б.М. Психология музыкальных способностей

4 Г.ОРазханов «Музыка тыңдаудың әдістері», Музыка әлемінде 2008ж

5 С.Қалиұлы Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы.-Алматы: Білім,

2003ж

Музыкалық білім жүйесінің аспектері: жеке тұлғалық, социомәдениеттік, гностикалық
Турманова Бану Аскаровна

Н.Құлжанова атындағы Торғай гуманитарлық колледжі

директордың ғылыми ісі жөніндегі орынбасары
Жоспары:

1.Музыкалық қатынастың психологиясы.

2.Тұтастықтардың коммуникациясы: ұстаз тұлғасы, оқушы тұлғасы,музыка.

3.Педагог музыканттың ерекшеліктері. Қатынастар түрлерін талдау.

- коммуникативтік - ақпараттық – музыка сабағында оқушыларға ақпаратты жеткізуі мен қабылдауы;

- функциялық реттеу – музыкамен көркем қатынас процесіндегі басқару және оқушы мен мұғалімнің арасындағы реттеуі жатады.

Сондықтан музыкалық-педагогикалық құрылысында мотивация, мазмұнды-мағыналы, коммуникативті-орындаушылық элементтері негізгі орын алады.

Музыкалық - педагогикалық қатынасқа музыкалық-орындаушылық элементі жатады. Олар: музыка мұғалімінің елесі, функция, эмпатия, рефлексия, зейіні, аффектілік есте сақтау, мимика, пантомимика, өз-өзін ұстау және музыкант-педагогтың көркем-интеллектуалды саласындағы тұлғалығы.

Өнерде басқаша: Моцарт «Дон Жуанды», «Свадьба Фигаро»-ны жазбаса, ол үшін ешкім де жазбаушы еді, дәл солай Абай болмаса, Абайдың қара сөздері болмаушы еді. Италияда 1452 ж. Леонардо да Винча тумаса «Моно Лиза» болмаушы еді. «Таптырмайтын адам болмайды» деген сөз бар, бірақ ол өнерге қатысты айтылмаған. Жоғары деңгейдегі көркем шығарма ешқашанда қайталанбайды.

- музыкалығы, өзін музыкант деп санауы;

- балаларға деген махаббаты, эмпатийлығы;

- кәсіби ойшылдығы мен өзіндік сезімі;

- музыкалық-педагогикалық сезгіштігі;

- мұғалімнің әртістігі;

- музыка мұғалімінің тұлғалық позициясы жатады.

Ең негізі, музыка мұғалімінің кәсіби шеберлігінің деңгейін көтеру – оның әдіснамалық мәдениеті. Әдіснама – ғылымның бір саласы, ізденіс жолының әдісі ретінде қолданылады. Әдіснаманың оқу-ізденіс жұмысында алғаш рет аннотация, рецензия, баяндама дайындау болса, келесі ізденістің шыңы – шешім, гипотеза, нәтиже ретінде кәсіби әрекетінің жетілуі.

Музыка мұғалімінің алдына қойылатын бірінші мәселе – оқушылардың дайындығының қалыптасуы, кәсіби, психологиялық, «өнімді» іс-әрекеті. Музыкалық білім мамандығы бойынша оқитын студент музыка мамандығын екінші, қосымша мамандық деп есептесе, онда оны жай үгіттеу аз, оған білім беру жүйесін қайта құру қажет, сонда ғана бітірген соң түлек мұғалім болуға психологиялық тұрғыдан дайын деуге болады.

Ол үшін қалай және кімді дайындау қажет? Мұғалім мамандығының сыры оның ішінде музыка мамандығы бойынша шығармашылығы – өз бетімен ерекше оқушылармен музыкамен айналысу, музыкада жаңалық ашуы оның әдісінде, оқушыда, өзінде. Психологиялық негізі – өз-өзіне ашылуы, өз өміріне қатысы. Осындай ашылу болмаса, онда дамушылық болмайды. Шығармашылық негіздің психологиялық мотивациясын ашу үшін, жаңалық кіргізу үшін адам бірінші көру керек, қабылдау керек, өзінің білмегенін сезінуі керек. Сондықтан студент шығармашылық жұмыс істеу алдында шығармашылықпен оқып, ізденіп, білім алуы керек. Оқу-тәрбие процесінің сапалық деңгейін көтеру, оптимизация бағытын қарастыру – ол дамушылық, бірлік қатынасының тереңдігі, қарым-қатынасы, оқытушы мен студенттің ара қатынасы.

Г.Г.Негауз: Қандай да музыкалық аспапта мұғалім ойнайтын болса, ең бірінші мұғалім ретінде ол музыканы түсіндіруші және мағына беруші, жалғыз музыканың мазмұнын жеткізу емес, оның поэтикалық мазмұнын, нақты формаға талдау бере тұра, оның құрылымының бүтінде не жеке-жеке, гармониясын, әуенін, полифониясын, фактурасын түсіндіріп, бір жағынан музыка тарихшысы, теоретик ретінде жан-жақты болуы (шығармашылық жағынан) шарт.

Музыканы оқыту процесінде маманды «жасауға» болмайды, ал «маман болуына» болады. ЖОО бітірген түлек көбінесе мектепке бармайды, сондықтан ол жалпы мемлекеттік, экономикалық, саяси, әлеуметтік, психологиялық мәселе. Егер жұмыскердің мемлекеттік кепілдемесі болмаса, онда ол жұмысты өзі іздейді. Онда маманды кінәлауға болмайды (мектепке келмесе).

Ертеден қалыптасқан мынадай заңдылық бар: пәндерді жүргізетін мұғалімнің дайындығы жақсы болса, білімі жоғары деңгейде болса, шығармашылықпен айналысуға бейімі болса, ізденіс жұмысымен шұғылданса, онда оның «жақсы жұмыс» табуға мүмкіншілігі бар. Ол деген, түлектің сапалық деңгейі және де ЖОО мәртебесінің биіктігі. Білім беру процесі кәсіби психологиялық сүйемелдеуді және қолдауды қажет етеді.

Психологияда даму принципі көп қырлы, сондықтан ол арнайы психологиялық білім аймағы болды. Акмеология психологиялық дамуымен жақындай келе, даму принциптерін анықтайды. Олар:

- дамушылық жетілдіру, өсуіне, жоғары деңгейдегі барысы;

- даму сипатының субъектілігін тану;

- даму процесі мен талдау процесі қарама – қайшылықсыз болмайды, субъектісі болмаса;

- акмеологияда даму принципі жекешілік даму сипатын анықтайды;

Акмеологияға сүйенсек – тұлғаның мәдениет қасиеті өз-өзіндік бейнелеушілігі, өз-өзін жүзеге асыруы.

Кәсіби іс-әрекетіндегі өзін-өзі анықтауы және өзін-өзі бекітуі

Қазіргі ғылым (педагогика, психология) былай дейді: «Тұлғаның ашылуы кәсіби іс-әрекетінде. Адам өзінің тұлғалық және кәсібилік сапасын өзін-өзі дамушылығын көрсете алады, қоғамда аты шығып, белсенділігін байқатады». Осы қағидада өзін-өзі анықтауы және өзін-өзі бекітуі көрінеді.

Өзін-өзі кәсіби анықтау деген – кәсіби әрекетіндегі тұлғаның дамушылық процесі және өзінің қабілетін, тұлға-психологиялық мүмкіншілігін жүзеге асыру. Ол бір кезеңде болмайды, толық белсенді жұмыс әрекетінде атқарылады. Осы жолда мақсаттар мен міндеттер қалыптасады. Осы процесс адамның өмір бойғы жолы және де өзін-өзі бекітуінің толықтай негізі болып саналады.

Өзін-өзі кәсіби бекіту – кәсібилік қабілеті, кәсібилік мотивация, кәсібилік өзіндік санасы, мінезінің қасиеті. Мамандық алу жолында тұлға әрекетінің стилі қалыптасады, тұлғаның кәсібилігі қалыптасады. Сондықтан, тұлғалық-кәсібилік даму, өсу – адам дамуындағы үзілмейтін процесс. Осы кезде өзін-өзі басқаруы, қоғамның өзгерістерін байқауы, қоршаған ортамен байланыс жасай отыра, өмірдің көп қырлылығын қабылдауы өмір мен кәсіби тәжірибесінде анықталады.

Сонымен, оқушы - музыканттың жалпы музыкалық, тұлға - кәсібилік дамуы оқу процесінде қалыптасады. Оқу процесінде, оның ұйымдастыра білу кезінде даму нәтижесінің көрінісі, жетістігі болып саналады. Ол оқу барысындағы дамушылық нәтижесі, мәселенің шыңы, негізі.

Музыкалық - орындаушылық сыныпта, жалпы мектепте музыкалық оқу дамуының принциптері келесіде:

1) оқу-білім беру тәжірибесінде қолданатын материалды көбейту, оқушылардың репертуарын (шығармалар көп болу керек, көркем - стильдің көптігі) көбейту. Көркем ойшылдық сапасын көтеру;

2) оқу материалының (музыкалық шығармаларды орындау үшін) бір бөліктерін жедел оқыту, ұзақ созылатын орындаушылық класынан бас тарту;

3) музыкалық орындаушылық сабақтарының ұлғайту барысындағы теориялық көлемі, сабақта музыкалық - теориялық және музыкалық орындаушылық класын қолдану;

4) еліктеу тәсілінен бас тарту, орындаушының белсенділігі, өзіндігі, шығармашылық инициативасының басымдылығы. Еркіндік пен тәуелсіздік беру;

5) қазіргі ақпараттық технологияны қолдану (аудио, видео);

6) жас музыкантты «оқыта» оқуға үйрету.

Музыкалық - орындаушылық сыныбының жұмысы туралы айтатын болсақ, кәсіби-дамушылық түрлері мен формаларының бірі – ол парақтан оқу.

Парақтан оқу тәсілі қандай пайда береді? Ол оқушының жалпы музыкалық дамуында қандай әсер, белсенділік көрсете алады, оның қуаты неде?

Музыканттың көз алдында, оның санасында, ойында қаншама түрлі музыкалық шығармалар, көркем стильдер, тарихи замандар өтуде. Парақтан музыканы оқу – іс-әрекеттің бір түрі, музыкалық әдебиетпен қолдамалы және кең түрде танысу барысын ашады. Парақтан музыканы оқу жаттау емес, есте сақтау емес, меңгеру емес танысу үшін жасалатын іс-әрекеттің бірі. Парақтан оқу – ол да сабақ, музыкалық ойлау процесінің сапалығын көтеріп, жаңартады.

Шығармамен жедел жұмысын қысқартып, нобайы үйрену формасы оқушының музыкалық материалдарды сан жағынан үйренуі көбейеді, оқу процесіндегі материалды меңгеруі мен білуі.

Сондықтан, шығарманы нобайы үйрену кезіндегі санаулы уақыт музыкалық материалды жедел үйренуінде (тез екпінде). Сондықтан, нобайы үйрену формасы музыкадағы дамушылық оқу принципін жүзеге асыруы, оқу репертуарымен жедел жұмыс істеуі, оқушының үздіксіз, жылдам қадамы болып саналады.

Өз бетімен деген ұғым – түрлі деңгейде, синтезі (мысалы, музыкалық аспапта ойнауы) және оқушының басқадай көмексіз танымайтын музыкалық шығармадан хабардар болу, авторлық мәтінді дұрыс ұғу, интерпретацияны «құру», өз жұмысында белсенді жолын табу (үйрену кезінде), керекті тәсіл құралдарды табу, өзбетімен музыкалық-орындаушылық әрекеті. Сондықтан оқушы-музыканттың өзбетімен тәрбиелеуі – оқыту әдіс-тәсілдерін де қарастырады, музыкалық-орындаушылық сыныбындағы оқыту әрекетін ұйымдастыру формалары да ескеріледі.

Әрине оқытушының өзінің шәкіртін бір нәрсеге үйретуі жеңіл, ал көркем тәуелсіз шығармашылығын, тұлғалық өзіндікті тәрбиелеуі күрделі. Педагог айтады, хабарлайды, көрсетеді, түсіндіреді, оқушы есте сақтайды, өзіне қабылдайды, орындайды.

Осыған байланысты келесі бір ұғымдар «белсенділік», «өзбетімен», «шығармашылық» деген сөздер өз мағынасын жоймайды. Қазіргі педагогика-психологтардың айтуынша, «белсенді ойлауы», «өзбетімен ойлауы», «шығармашылық ойлауы» айналымы сияқты. Оның негізі адамның ойлауында.

Орындаушылық сыныбының оқушыларында музыкалық ойлауы қалай белсенділігін көрсетеді? Ол біреу – оқушы-орындаушы өзінің ойнауына зейін қойып тыңдауы, оның белсенділік талабы – өз-өзін тыңдай білуі, музыкадағы болып жатқан процестерді пайымдауы.

Жалпы музыкаға үйрену барысында, оның ішінде музыкалық орындаушылық өзбетімен, белсенді шығармашылық ойлауы екі аспектіге бөлінеді. Біреуі – іс-әрекетінің нақты нәтижесі, екіншісі – жүзеге асыру тәсілдері. Сондықтан, бірінші (нәтиже) екіншіге байланысты (әрекет тәсілі).

Сондықтан, ең негізі табиғи шығармашылықпен айналысу. Адамды шығармашылыққа үйретуге болмайды, ал жұмысты шығармашылықпен істеуге үйретуге болады. Сондықтан музыкалық шығарманы қалай орындау керектігін немесе қалай онымен жұмыс істеу керектігін білу абзал.

«Өнер жаттығусыз болмайды, жаттығусыз өнер болмайды» ұлы көне Греция ойшылы Пратогор айтқан.

1. 
   Дүкенбай Н., Дүкенбай Г. Музыкалық психология, музыкалық білім беру психологиясы, музыкалық іс-әрекет психологиясы. Кереку 2008.
   
2. 
   Курт Э. Музыкальная психология. – М.,1994.
   
3. 
   Петрушин В.И. Музыкальная психология. – М.,1994.
   

1. 
   Төребаева К.Ж., Есенғұлова М.Н. Психологиялық-педагогикалық диагностика. Алматы 2012.
   
2. 
   Қадырбаева М Мектептегі музыкалық тәрбие әдістері. Астана 2010.
   

В этом отношении в более благоприятных условиях с точки зрения возможности внедрения инновационных педагогических технологий находятся предметы музыкально- теоретического цикла. Групповые занятия позволяют более активно применять различные виды новых педагогических технологий.

Среди педагогических технологий, которые можно применять на уроках музыкально-теоретического цикла можно выделить следующие: - Информационные технологии. Под информационными технологиями обучения понимаются структуры взаимосвязанных процессов переработки информации с применением компьютерно-программных средств. В этом свете информатизация образования представляется как комплекс мероприятий, связанных с насыщением образовательной системы информационными средствами (компьютерами, аудио- и видео-средствами), информационными технологиями и информационной продукцией

Необходимость внедрения этих технологий подтверждается созданием в нашем городе Творческой лаборатории "ИКТ в художественном образовании" на базе Забайкальского техникума искусств [1].

На первом этапе объяснение, все работают самостоятельно. Учитель - индивидуально. На втором этапе организуется взаимоконтроль учащихся. На третьем этапе - обособленная самостоятельная работа и самоконтроль.

Эта система очень удобна при изучении музыкально-теоретических понятий на уроках сольфеджио и теории музыки, так позволяет преподавателю уделить внимание каждому учащемуся.

- Личностно ориентированные технологии предусматривают приоритет субъект-субъектного обучения, диагностику личностного роста, ситуационное проектирование, игровое моделирование, включение учебных задач в контекст жизненных проблем, предусматривающих развитие личности в реальном, социокультурном и образовательном пространстве.

- В современной общеобразовательной практике большое распространение получили игровые технологии обучения (А. А. Вербицкий, Н. В. Борисова и др.), которые характеризуются наличием игровой модели, сценарием игры, ролевых позиций, возможностями альтернативных решений, предполагаемых результатов, критериями оценки результатов работы, управлением эмоционального напряжения.

Данная технология очень интересна, с успехом может использоваться на уроках музыкальной литературы, хотя многие из методов этой технологии уже широко применяются в практике и вряд ли могут называться инновационными.[1]

- Ягненкова Н.В. в статье "Возможности практического применения некоторых инновационных педагогических технологий на уроках теоретического цикла в ДМШ" рассматривает педагогическую технологию, основанную на системе эффективных уроков (Автор - А.А.Окунев) и приводит ряд нетрадиционных технологий урока:

- интегрированные уроки, основанные на межпредметных связях; уроки в форме соревнований и игр: конкурс, турнир, эстафета, дуэль, деловая или ролевая игра, кроссворд, викторина;

- уроки, основанные на формах, жанрах и методах работы, известных в общественной практике: исследование, изобретательство, анализ первоисточников, комментарий, мозговая атака, интервью, репортаж, рецензия; - уроки на основе нетрадиционной организации учебного материала: урок мудрости, урок любви, откровение (исповедь), урок-презентация, "дублер начинает действовать";

- уроки с имитацией публичных форм общения: пресс-конференция, аукцион, бенефис, митинг, регламентированная дискуссия, панорама, телепередача, телемост, рапорт, "живая газета", устный журнал;

- уроки с использованием фантазии: урок-сказка, урок-сюрприз, урок-подарок от волшебника, урок на тему инопланетян; - уроки, основанные на имитации деятельности учреждений и организаций: суд, следствие, дебаты в парламенте, цирк, патентное бюро, ученый совет;

- уроки, имитирующие общественно-культурные мероприятия: заочная экскурсия в прошлое, путешествие, литературная прогулка, гостиная, интервью, репортаж;

- перенесение в рамки урока традиционных форм внеклассной работы: КВН, "Следствие ведут знатоки", "Что? Где? Когда?", "Эрудицион", утренник, спектакль, концерт, инсценировка, "посиделки", "клуб знатоков" и др.

Практически все названные виды уроков могут быть использованы в ДМШ [3]

Широкий простор для использования данной технологии на уроках музыкальной литературы и слушания музыки.

Технология РКМЧП (critical thinking) разработана в конце XX века в США (Ч.Темпл, Д.Стал, К.Мередит). В ней синтезированы идеи и методы русских отечественных технологий коллективных и групповых способов обучения, а также сотрудничества, развивающего обучения; она является общепедагогической, надпредметной.

Задача научить школьников: выделять причинно-следственные связи; рассматривать новые идеи и знания в контексте уже имеющихся; отвергать ненужную или неверную информацию; понимать, как различные части информации связаны между собой; выделять ошибки в рассуждениях; избегать категоричности в утверждениях; определять ложные стереотипы, ведущие к неправильным выводам; выявлять предвзятые отношение, мнение и суждение.

Популярным методом демонстрации процесса мышления является графическая организация материала. Модели, рисунки, схемы и т.п. отражают взаимоотношения между идеями, показывают учащимся ход мыслей. Процесс мышления, скрытый от глаз, становится наглядным, обретает видимое воплощение. Составление конспектов, хронологически и сравнительных таблиц как раз существует в рамках этой технологии.[2]

Представляется возможным привести еще ряд примеров педагогических технологий, которые могут использоваться на уроках в ДМШ, которые предлагаются в книге А.К. Колеченко "Эциклопедия педагогических технологий".

- Взаимоконтроль.

Цели: 1) проверка знаний; 2) предоставление возможности каждому ученику сообщить о своих успехах; 3) снятие неуверенности у слабых учеников; 4) развитие речи учащихся; 5) интенсификация опроса; 6) воспитание Я-концепции. Группа разбивается на учителей и учеников. Ученики отвечают своим учителям. педагог в момент работы класса может подходить к отдельным учащимся и помогать, уточнять их ответ.

Технология может широко применяться на уроках сольфеджио и музыкальной литературы. Вызывает интерес у учащихся, развивает внимательность, сотрудничество при работе в малых группах.

Данная инсценировка является одной из сильных в достижении обучающих, развивающих, воспитывающих целей. Известно, что когда человек учит других, то он сам начинает глубже понимать материал и его запоминать. Технология может использоваться не только на уроках теоретического цикла, но и может быть эффективной на уроках специальности.

Цели: 1) бесконфликтная проверка знаний, умений учащихся; 2) развитие умений формулировать вопросы. Данная технология может применяться как при проверке знаний урока, так и разделов учебного предмета. Педагог предлагает учащимся придумать вопросы по пройденной теме или разделу. Ученики по очереди задают вопросы группе и сами оценивают ответы.[3] Предложенные методы и технологии, несомненно, расширяют возможности современного образовательного процесса. Поэтому их необходимо активно внедрять в практику преподавания в детской музыкальной школе.

1. Никишина И.В. Инновационные педагогические технологии и организация учебно-воспитательного и методического процессов в школе: использование интерактивных форм и методов в процессе обучения учащихся и педагогов. - Волгоград: Учитель, 2008. 

3. Колеченко А.К. Энциклопедия педагогических технологий.- М: Каро, 2005.

«Қазақстан – 2030» бағдарламасында салауатты өмір салтын ұстану мемлекеттік маңызы бар мәселелермен тең дәрежеде екендігі баса көрсетілген. Өмір салты мен денсаулық арасындағы өзара байланыс салауатты өмір салты ұғымын құрастырады. Салауатты өмір салтын насихаттауда, салауатты өмір сүру мәдениетін қалыптастыру мәселелерін жетілдіретін, осы саладағы басымдылықтарды анықтайтын ғылым да, өскелең ұрпақты оқыту, тәрбиелеу формалары мен жаңа әдістерді ұстанатын білім де қажет. Мектеп оқушыларының салауатты өмір салтын қалыптастыру туралы алған білімдері болашақ азаматтардың денсаулығын сақтап қалуға берік тірек болады. 

Мектеп оқушыларының салауатты өмір сүру мәдениетін қалыптастыру дегеніміз: 

І. Жеке тұлғаның өзін қоршаған жансыз және жанды табиғи ортамен жан – жақты үйлесім тауып, өз ғұмырын Отаны, елі, отбасы және өзі үшін барынша пайдалы өткізу дағдысын қалыптастыру; 

ІІ. Салауатты өмір салты – ол денсаулықтың үйлесімді дамып, сақталуы мен орнығуын қамтамасыз ету мақсатында денсаулықты нығайтуға бағытталған іс – шараларды жүргізу. 

Салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін қандай жағдайларға назар аудару керек? Өмір салты дегеніміз не? 

Бұл жеке адамның тіршілік етуге бағытталған мүмкіндіктерін қалыптастыру. Біздіңше, адамның әлеуметтік – психологиялық және биологиялық жақтан салауатты өмір салтын қалыптастыруға мына жағдайлар негіз бола алады: 

- белсенді қозғалыс нәтижесінде организмді шынықтыру дене тәрбиесі немесе спортпен шұғылдану; 

- физикалық еңбектің гигиеналық талаптарын жүзеге асыру; 

- жеке және әлеуметтік гигиеналық талаптарын жүзеге асыру; 

- қарым – қатынас және экологиялық мәдениетке жету; 

- дұрыс жыныстық тәрбие алу; 

- зиянды әдеттерден аулақ болу. 

Сондықтан балаларды жасынан салауатты өмір салтына қалыптастыруға күш салып, зиянды әдеттерден сақтандыруымыз керек. Денсаулық тәрбиесі – ортақ мәселе. Халық санының өсуі, оның сапасы, деннің саулығы мемлекет әл – ауқатының дамуына мұрындық болады. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы» деген еңбегінде соның 4 негізгі күшін атап көрсетті. Оның бірі – жер үстіндегі байлық деп отырғанымыз – адам, оның білімі мен іскерлігі, таланты мен мәдениеті, денсаулығы деген еді. 

Дене тәрбиесі сабағында жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі жоғары. Білім – қоғамды тұрақтандыратын, рухани мұраны сақтайтын, ұрпақты ұрпаққа сабақтастыратын құрал. Қолда бар мүмкіндікті пайдаланып оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін тиімді қолдану, жаңа технологияны әркімнің өз сабағында пайдалану арқылы оқушы жастарды халықтың дәстүр үрдісінде адамгершілікке, салауатты өмір сүруге баулу дені сау ұрпақ тәрбиелеу дене тәрбиесі пәні мұғалімдерінің басты міндеті. Олай болса, оқыту мен тәрбиелеудің ой елегінен өтетін әдіс-тәсілдерін, жаңашыл педагогтардың тапқан әдістемелерін біліп қана қою жеткіліксіз, оны әркім өз мүмкіндігінше күнделікті сабақта пайдалану қажет. 

Дене шынықтыру пәнінің басқа пәндерге қарағанда көптеген ерекшеліктері бар. Мұнда негізінен оқушының қабілеті, бейімділігі баса назарда болуы керек. Дегенмен де оқушыларды бейімдеу, қабілетін дамыту, спортқа деген қызығушылығын арттыру жақсы ұйымдастырылған сабаққа байланысты. Сондықтан оқушылардың пәнге қызығушылықтарын арттыру, сабақта тақырыпқа байланысты спорт түрлерінің шығу тарихын, спорт түрлері дамыған елдерді спорттың әр саласындағы белгілі спортшылар өмірін алуға болады. 

Сол себептен мұғалім сабақты тартымды етіп теория мен практиканы ұштастыруында жаңа инновациялық технологиялардың тиімділігі баса назарда болуы қажет. Бұл мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынас, сабақты жақсы оқитын, спортқа бейім оқушылармен белсенді жұмыс істеп қана қоймай, барлық баланың дамуы үшін қолайлы жақсы ойлар туғызып, қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуін ойластыру тиіс. Барлық оқушылар өз қабілетін ең төменгі жеңіл тапсырмаларды орындаудан бастайды, оларды міндетті түрде толық орындап болғаннан кейін ғана, келесі күрделі деңгейдегі жаттығуларды орындауға көшіп отырады. Бұл оқушылар арасындағы бәсекелестікті және әр оқушының өз қабілетіне, қызметіне сәйкес жоғары деңгейге көтерілуіне толық жағдай жасалады. 

Жаңаша әдістерді сабақтарда үнемі қолданысқа енгізуде теория мен практиканың ұштасуына мән бергенде ғана жұмыстың мазмұндылығы көріне алады. Осы бағыттарда сын тұрғысынан ойлау және деңгейлеп оқыту технологияларының тиімді әдістерін дене шынықтыру пәнінде қолдануды ұсынамын. Алдымен «Дене шынықтыру пәні не береді?» –деген сұраққа:» Қимыл қозғалысты береді. Машықтандыру. Дене мәдениетін қалыптастыру. Денені шынықтыру, тәрбиелеу. Жалпы дамыту жаттығуларын меңгертеді. Мемлекеттік стандарттық бағдарламаны жоспарлай білуді, нормативтік тест жаттығуларды игертуді береді. 

Дене тәрбиесі сабағында сын тұрғысынан ойлау технологиясын тиімді пайдалануға да болады. Осы технологияның шығармашылық бөлігін басшылыққа ала отырып, ой толғау жасауға болады (мысалы, дене шынықтыру сабағын ойын түрінде ұйымдастыру), сол арқылы, оқушылардың бейімділігін арттыруға болады. 

Күтілетін нәтиже - дене тәрбиесі пәніне деген қызығушылықтарының артуы. Оқушы шығармашылығы, өзін-өзі басқаруы, құрметі, эстетикалық талғамы да артып келеді. Мысалы, дене шынықтыру сабағында 5-6 сыныптарына сергіту сәтін алатын болсақ, өз тәжірибемде 5-сыныптарға өткізген «Эстафеталық жарыстар» атты сабағымда, алдымен оқушыларға ой толғау жасау мақсатында, қазақтың ұлттық ойын түрлеріне тоқталдым, ұлттық ойындар туралы өз түсініктерін сұрай отырып, сабақ барысы кезінде орындатуды жоспарладым. Міне, осы арқылы оқушылар сабақтың жарыс түрінде топтық ойын әдісінде болатына көз жеткізеді. Ойлау қабілетін дамыту тұрғысында 6 сыныптар арасында «Көңілді мәре» сайысы оқушылардың ой-қабілетін, жылдамдық ерекшелігін, тез шешім қабылдауына және топтық әрекет жасауына пәндерді байланыстыра отыра кіріктірілген сабақ көрермендердің көңілінен шықты, сабақта биология, химия, математика, сурет, алғашқы әскери дайындық пен дене шынықтыру пәндерінен құралған ойындар пайдаланылды. Сабақты қызықты өткізу үшін мультимедиалық проектор арқылы қазақтың ұлттық ойындарының тарихын таныстырып өтіп, жасырылған сұрақтарды табуға машықтандыру, әр топқа белгіленген ұпай сандарына қарай бағалап отырдым. Кейін сабақ барысын: «Кім шапшаң?» бөлімі деп алып, бұл бөлімінде оқушылар белгіленген жерге дейін эстафеталық таяқшамен жүгіріп барып, белгілі жеріне жеткен кезде, тақтаға жазылып берілген есептерді шапшаң орындап шығып кейін қайтып келу талабы қойылды. Оқушылардың бұл бөлімде сабаққа деген қызығушылығының артуымен бірге машықтанады, логикалық ойлау қабілеттері артады, қимыл-қозғалыс әрекеті дамиды. Тәңертеңгілік бой жазу және сергіту жаттығулары мен бірге мектебімізде ұлттық өнеріміз «Қара жорға» биін жаңғырту үстіндеміз, биді сергіту, тәңертеңгі бой жазу жаттығуларының орнына да пайдалануға болатынына көз жеткіздік. Сондай-ақ «Спорт әлеміне саяхат» тақырыбында мультимедиалық проектор арқылы 5 «А» сынып оқушылармен зияткерлік ойын сабағын өткізіп оқушылардың спортқа деген қызығушылығын арттырдық. Бұл сабақта Қазақстан спортының алғашқы шыққан, атақты да данықты чемпиондарынан бастап қәзіргі таңдағы олимпиада чемпиондары туралы викторина сайысы оқушылардың көңілінен шығып, оқушыларымыз өз елінің патриоты екендерін сабақ барысында дәлелдеп, мүдірместен жауап беруге тырысты. Сондай-ақ қатарынан үшінші жыл мемлекеттік тілдегі мектептердің 5-8 сынып оқушылары арасында ұлттық ойын және спорттық ойын түрлерінен жарыстар ұйымдастырып жеңіпаздарды анықтап оқушылардың кішкене кезінен бастап спортқа деген қызығушылығын арттыру мақсатында тынымды еңбектер атқару үстіндеміз. Қала көлемінде Наурыз айында ұлттық мерекемізді насихаттау барысында «Төрт түлікке ен салу», «Арқан тарту», «Қол күрес», «Асық ату» ойын түрлерінен жарыстар ұйымдастырып, ұлттық ойын өнерімізді өзге ұлт өкілдеріне насихаттау басты міндетіміз. Екінші жыл аталып өтіп жатқан облыстық ұлттық ойындар фестиваліне қатысып асық ойынының «Шыр» түрінен топтық есепте жүлделі ІІ орынға ие болып қаламыздың қоржынына ұпай әкелдім. 

Бұл ұлттық ойындар фестивалінің ұйымдастырылуы, тұсауы кесілуі ұлтымыз үшін үлкен жетістік деп білемін. 

Ұлттық теле арнада салауатты өмір салтын насихаттау мақсатында өтіп жатқан жаңашыл әдістегі бағдарламалардың желісінде «Намыс дода», «Толағай» «Асық ату» атты спорттық, ұлттық ойындар сайысын сынып аралық топтық сайыс түрінде өткіздім. Әр тоқсан сайын қала қазақ мектептері арасында ұлттық және спорттық ойындардан жарыстар өткізіліп, әсіресе «Асық ату» ойыны оқушылардың арасында қызығушылығын арттырды. Себебі дене тәрбиесімен айналысатын адам өзін әрқашан сергек сезінеді. Ал сергек адамның өмірге көзқарасы ерекше.Спорт қайратты қажет етіп, өмірге құштарлықты арттырады. 

Жоғарыда аталған ұлттық спорттық ойындардың өтілу нәтижесінде оқушының: 

- Салт - дәстүрді құрметтеуі; 

- Ұйымшылдығы, ізденімпаздығы; 

- Намысқойлығы; 

- Жүйке жүйесінің шынығуы; 

- Ойлау қабілетінің дамуы; 

- Білім алуға құштарлығы; 

Ал деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдануда қандай нәтижелерге қол жеткізуге болады? Сабақ барысында: 

Алдымен оқушының «Не?» деген сұрағына: Сабақта шынайылық, оқыту бар екенін көрсету.Оқушының «Қашан?» деген сұрағына: Сабақтан кейін болатын жағдайды толық анықтатуға көз жеткізу қажет.Оқушының «Қайда?» деген сұрағына: Оқушының және ұстаз арасындағы серіктесін анықтап, нәтижеге қол жеткізу қажет. 

Өзімнің 6-сыныптарға өткізген «Акробатикалық жаттығулар» атты сабағымда алдымен оқушыларға өткен тақырыптарға байланысты сұрақтар бере отырып, бүгінгі жаңа сабақтың қандай тақырыпта өткелі тұрғанын ашып алдым. Сабақ барысында оқушыларға жеңілдетілген логикалық сұрақтар беріп, кейін күрделі сұрақтарды тапсырма ретінде бердім. Сұрақтарға байланысты жауабын тапқан оқушы, сол жерде практикалық түрде орындап көрсетеді. Сабақ кезінде оқушының ішкі позициялық көз қарасы мен бағыты айқын көрініс бере алады. Сонда ғана сабақ нәтижелі болып, білім сапасы артады. Осы бағыттарда әрбір мұғалімнің оқытуға, үйретуге өз тұғырнамасы болуы қажет. Олар мыналар: 

- Әр оқушының білім деңгейін, қабілетін, мүмкіншілігін түсіну; 

- Оқушының бойындағы жетістіктері мен кемшіліктерін қабылдау; 

-Оқушыларға қиындықтарды жеңуге, кемшіліктерден арылуға көмектесу; 

Осылай ойын элементтерін, әдістерін деңгейлеп орындату арқылы оқушылардың тапсырмаларды орындауда жинаған ұпайларын «даму мониторингі» кестесіне белгілей отырып, оқушы біліміне талдау жасап отыру қажет. Өтілетін тақырыптарға байланысты қызықты сергіту ойындарын ойнатудың да сабақ барысының сапасын арттыруға ықпалы көп. Атап айтсам: «Кім шапшаң?», «Көңілді ойындар!», «Мен чемпион!», «Санамақ» сонымен қатар қозғалмалы ойындар және ұлттық ойындарды сабақта түрлендіріп өткізуге машықтандыру. 

Сонымен,дене шынықтыру пәнінде жаңа инновациялық технологияларды қолданудың орны орасаң болары хақ. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, білім сапасын көтеруге сыныптан тыс спорттық шаралардың да маңызы зор. Соның ішінде қазақтың ұлттық ойындары мен қозғалмалы ойындарын, әр түрлі жарыстарын, тоғызқұмалақ, арқан тартыс, асық ату, аударыспақ сынды ойын түрлерін өткізіп отыру керек. Осындай жұмыстарды жүргізу нәтижесінде оқушылардың белсенділігі артып, спортқа деген бейімділігі қалыптасады. Оқушылардың танымдық қабілеттерін артырып, салауатты өмір сүру, адам денсаулығы осы спортқа байланысты екендігін түсінеді. Нәтижесінде оқушылардың білім сапасы артып, оқу тоқсандарында жоғары сапаға қол жеткізуге болады. 

Қорыта айтқанда, мен алдымен жеке тұлғаның әлеуметтік құзыреттілігін дамытуды керек еттім. Сол арқылы ұжымдық зерттеуге қол жеткіздім, яғни оқушының өзін-өзі басқарудағы әлеуеті артты. Жаңа идеяларды еңгізу барысындағы орындалатын міндеттер: 

1. Оқушымен қарым-қатынасты қалыптастыру. 

2. Оқушының логикалық ойлау қабілетін дамыту. 

3. Әр оқушының әрекетін, ұлттық болмысын пайдалануға жұмыстану. 

4. Оқушының ұлттық моралының орындалуын қамтамасыз ету. 

5. Оқушының санасын, сенімін, көзқарасын, білімін арттыру. 

6.Оқушының парасатын, ойлауын қалыптастыра отырып машықтандыру. 

Ең бастысы, оқу үрдісінде міндетті пәндерде оқушылардың теориялық білімін әлеуметтік тұрғыдан қалыптастыруға мән беру керек. 

Жұмысымның нәтижесі: 

1) Әр оқушының білімі, қабілеті қалыптасады. 

2) Оқушының бойындағы жетістіктері көрінеді. 

3) Оқушылар қиындықтарды жеңеді, әлеуеті артады. 

4) Жан-жақты дамуға қол жеткізеді. 

1. Г. Икіманова. Саулық пен сымбат. - Алматы: Қайнар, 1991 ж. 

2. «Қазақстан – 2030» стратегиясы. 

3. «Қазақстан мектебі» журналы, №4, 2006 ж. 

4. Дене мәдениеті – оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу жүйесінде. Ізденіс-

Поиск. 2009 ж. №2(2) - Б.262-264. 

5. Е. Уақбаев. Қазақстанда дене тәрбиесі жүйесінің дамуы. - Алматы:

Санат, 2000 ж. 

6. «Мектептегі дене шынықтыру» журналы, № 2, 2001 ж.

ИННОВАЦИОННАЯ МЕТОДИКА ПРЕПОДАВАНИЯ СОЛЬФЕДЖИО
Юсупова Анна Владимировна

ГУ «Музыкальная школа им.Б.Байкадамова отдела образования

акимата г.Аркалыка

«Сольфеджио не должно быть системой натаскивания слуха. Оно должно стать методически проводимым учением- средством возбудить жизнедеятельность».

Б.В. Асафьев

ХХI век с его стремительным ростом научно-технического прогресса и мобильностью выдвинул перед образованием и, в частности, перед музыкальным образованием, важные задачи-формирование творческой личности способной осваивать новые идеи, быть конкурентоспособным в новых социальных условиях.

Предмет сольфеджио в курсе ДМШ и ДШИ является важной составляющей частью комплекса музыкальных дисциплин. Он играет огромную роль в формировании у детей многих качеств, характеризующих самостоятельную личность: на уроках сольфеджио происходит развитие не только музыкального слуха и памяти, но и воспитывается:

а) концентрация внимания,

б) мыслительная и творческая деятельность,

в) развивается ассоциативная база,

г) приобретаются навыки анализа.

Следовательно, сольфеджио, как учебная дисциплина, напрямую связана с психологической наукой и это должно быть постоянно в поле внимания педагога сольфеджио.

В современных условиях предмет сольфеджио должен выполнять две основные функции:

1. Профессиональную.

2. Социально-психологическую.

Главная задача сегодняшнего педагога-сольфеджиста-сделать сольфеджио привлекательным и востребованным для поколения XXI века, в чем видится необходимость нового подхода в обучении сольфеджио, обусловленного самой жизнью. Методика инновационного обучения должна быть основана на базе достижений современной психологии. В связи с этим основными требованиями посвоению курса сольфеджио являются:

1.Преобладание сотруднической, консультирующей, толерантной функции педагога во взаимодействии с учеником.

2. Осуществление исследовательских эвристических методов приобретения знаний.

3.Междисциплинарный подход, который является наиболее плодотворным в области методики [1. 38стр.].

Особым значимым компонентом в преподавании сольфеджио в XXI веке является активное использование разнообразных творческих форм работы, широкое применение игр, использование ярких наглядных пособий, ассоциативное слушание музыки. В инновационной методике преподавания сольфеджио большую роль играет привлечение двигательных реакций.

Важность процессов развития музыкального слуха подтверждается и физиологическими, и психологическими исследованиями.

Чтобы повысить интерес учащихся к занятиям сольфеджио, преподаватель может внести некоторую коррекцию в проведении традиционных уроков и создать уроки особого типа: урок музыкальный спектакль; урок-путешествие; урок-игра.

Типовая программа по сольфеджио достаточно глубоко и полно отражает материал, который должен освоить ученик, оканчивая курс обучения в музыкальной школе. Однако интенсивность прохождения многих тем, как и формы работы должны варьироваться в зависимости от музыкальных данных, уровня подготовки трудоспособности учащихся [2. 100стр.].

В современных условиях по мимо традиционных форм работы целесообразно использовать наиболее увлекательные, занимательные, творческие формы работы, основанные на активном применении учащимися своих знаний, так называемый личностно-ориентированный подход к обучению, используемый в настоящее время довольно широко.

Необходимость формирования у учащихся целостных (анедробных, разбитых на несколько лет) знаний об элементах музыки была вызвана к жизни потребностями учебной практики (поскольку педагоги по специальности оперируют ими уже в первом классе). Многие теоретические темы требуют нестолько музыкальных, сколько зрительных ассоциаций издесь очень помогают наглядные пособия и карточки тренировочного типа-они выполнены в качестве опорных конспектов, схем, таблиц, начиная с ритмических и нотных карточек, оканчивая таблицами построения аккордов в тональности и септаккордов. Все новые понятия и определения даются при помощи кратких схем и таблиц. Как показывает практика, при помощи карточек-схем теоретические знания усваиваются гораздо лучше, а учебный процесс становится для ребёнка психологически комфортным, что влияет на качество усвоения материала.

Останавливаясь подробнее на понятии «психологическая комфортность», нельзя не отметить, что процесс с познания не может быть интересен в условиях авторитарного педагогического воздействия. Плодотворная коллективная практическая деятельность возможна лишь при толерантной модели взаимодействия учителя и учащихся. Авторитарная позиция отличается тем, что оценка действий ученика учителем остается субъективной и в основном категоричной: «хорошо-плохо», «правильно-неправильно». Здесь очень часто происходит подавление инициативы, которая рассматривается как своеволие-ибо учитель строго контролирует решение каждой учебной задачи. Толерантная позиция учителя, напротив, допускает различные трактовки действий ученика и выражается в сотрудничестве, владении разнообразными стилями общения, использовании ситуаций, требующих от детей проявления интеллектуальной активности и самостоятельности [3. 67стр.].

 Роль учителя на уроке заключается в создании такой атмосферы, когда ученик оказывается в постоянном поиске, движении, размышлении. Идеальная форма занятий-это диалог, когда учитель так выстраивает свои вопросы, поиск ответов на которые подводит детей к своего рода открытиям, самостоятельным выводам по теме урока. То есть происходит самообучение, во время которого знания становятся наиболее прочными и надолго сохраняются, так как в этот процесс вовлекаются и чувства, и мысли, и действия учащегося.

Среди наглядных пособий, используемых в классе, обязательным условием является опора на фортепианную клавиатуру, которая вывешена у доски. Фортепианная клавиатура используется как эффективное, наглядно-вспомогательное средство в изучении и практическом усвоении учебного материала. Во-первых, именно в ней «зашифрована» вся необходимая информация по музыкальной грамоте. Во-вторых, наличие клавиатуры, предоставляет возможность каждому ученику непосредственно участвовать в практических формах работы.

Однако основная цель занятий состоит не только восвоении правил музыкальной грамматики, а в воспитании умения ориентироваться в музыкальном языке, и поэтому обучение наиболее эффективно не только на схемах, но и на материале реальной, живой музыки. Количество произведений, изучаемых на уроке не должно быть большим. Но мелодии непременно должны быть яркими, запоминающимися, и в течение учебного года к ним нужно постоянно возвращаться. Каждый урок следует начинать с повторения музыкального материала и теоретических понятий предыдущих уроков. Например, узнать мелодию по нотам, ритмическому рисунку, лесенке и т.д.

Работа с нотным текстом на более позднем этапе обучения включает в себя пение песен, романсов, арий из опер. При этом возможно использование как все возможных нотных сборников, клавиров, так и хрестоматий [4. 18стр.].

Некоторые фрагменты произведений из курса музыкальной литературы пишутся в качестве диктантов и выучиваются наизусть. Изучение всех музыкальных фрагментов в курсе сольфеджио должно идти со пережением во времени по отношению к музыкальной литературе на один-два месяца. Некоторые ключевые темы, выученные учащимися наизусть, сдаются на контрольном уроке. Заблаговременное изучение тем переводит восприятие музыки на более высокий уровень и ученик, тесно соприкасаясь с музыкальным материалом, глубже познаёт его и получает эмоциональное удовлетворение от музицирования, а уроки сольфеджио приближаются к художественной практике.

Методика преподавания в XXI веке характеризуется ещё одним признаком-применением современных технических существ обучения-синтезаторов, аудиоплееров. Приходит время использования компьютера для тренировки проверки музыкального слуха и теоретических знаний учащихся.

Следовательно, как и в иных дисциплинах как общего, так и специального циклов, ведение сольфеджионной работы с детьми зависит от учителя-педагога: если он осознает множественность форм и методов работы буквально по каждой теме и избирает наиболее сензитивные для каждой конкретной группы детей, то работа и принесет свои положительные результаты. В противном случае, цель, как непонятая или неосознанная, достигнута не будет. Именно творческую работу с комплексным применением лучших методических на ходок и можно считать инновационной.

Относясь к проблеме развития музыкального слуха серьезно, а сольфеджио-фундамент этой работы на любой ступени образования, нельзя не понимать, что занятия пением по нотам один раз в неделю не могут обеспечить достаточно скорого и прочного закрепления развития слуха у детей. Ведь, как справедливо считает И.И.Земцовский, «сольфеджио-самая черновая и одновременно самая великая из всех дисциплин музыканта. Она посвящена святому святых музыкальной профессии, ее главному музыкальному инструменту-музыкальному слуху» [5. 50стр.].

Таким образом, комплекс инновационных методов обучения, применяемых на уроках сольфеджио способствует заинтересованному отношению учащихся к предмету, повышает качество теоретических знаний практических навыков, развивает творческое мышление, активизирует музыкальный слух и развивает память.

1.Камаева Т., Камаев А. Может ли сольфеджио быть азартным? // Как преподавать

сольфеджио в XXI веке. - М., 2006.

2.Кирнарская Д. Новый имидж музыкального образования в XXI веке // Культура.

Искусство. Образование, №3 (7). - М., 2003.

3.Лернер Е. Сольфеджио, которое мы может потерять // Как преподавать сольфеджио в

XXI веке. - М., 2006.

4.Подуровский В., Суслова И. Психологическая коррекция музыкально-педагогической

деятельности. - М., 2001.

5.Тараева Г. Компьютер в тестировании тренировке музыкального слуха // Как

преподавать сольфеджио в XXI веке. - М., 2006.


МАЗМҰНЫ / СОДЕРЖАНИЕ
Алматова С.О. Құттықтау сөз 3

Қолдасбаева З.Ш. к.п.н., доцент «Актуальные проблемы социализации языковой личности в контексте современного коммуникативного образования». 4

Камалова Б.М. «Назипа Құлжанованың дара жолы» 7

Пішімі 60х90 1/8

Офсеттік қағаз. Офсеттік басылыс.

Шартты баспа табағы 47 таралымы 96 дана. Тапсырыс №153