Ғалым Қ. Жұбановтың қазақ тілі білімі бойынша зерттеулері Мазмұны
ҚҰДАЙБЕРГЕН ҚУАНҰЛЫ ЖҰБАНОВ – ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ФЕНОМЕНІ
жүктеу/скачать 38,83 Kb.
|
жубанов-1
| 1. ҚҰДАЙБЕРГЕН ҚУАНҰЛЫ ЖҰБАНОВ – ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ФЕНОМЕНІ
1.1. Ғалымның дүниеге келуі және оның жолының басталуы Құдайберген Қуанұлы Жұбанов – алғашқы қазақ тілтанушы профессоры, филолог, қоғам және мемлекет қайраткері, 1899-1938 жылдар аралығында өмір сүрген КСРО Ғылым академиясының қазақ филиалының негізін қалаушылардың, қазақ тіл білімінің және жалпы қазақстандық кәсіби ғылымның негізін қалаушылардың бірі. Қ.Қ. Жұбанов қазақ мемлекеттілігінің бастаушылары болған С. Сейфуллин, А. Байтұрсынов, С. Асфендияров, І. Жансүгіров, Б. Майлин, М. Әуезов және тағы басқа қазақ мәдениетінің алыптары қатарына жатады. Профессор Қ. Қ. Жұбанов қазақ тілін оқытудағы іргелі мәселелердің шеңберін анықтай отырып, тіл туралы отандық ғылымның даму жолдарын айқындай отырып, қазақ тіл білімінің негіздерін қалады.[1] Қ. Қ. Жұбановтың мұрасы теориялық және практикалық мәселелердің кең ауқымын қамтиды, олардың көпшілігі бүгінгі күні де Қазақстан ғылымының алдында тұр. Оның қаламына мектептер мен жоғары оқу орындарына арналған қазақ грамматикасының алғашқы оқулықтары, қазақ лингвистикасы бойынша монографиялар, жаңғыртусыз дерлік қазіргі қазақ тілі үшін пайдаланылуы мүмкін латындандырылған қазақ әліппенің үздік жобаларының бірі, сондай-ақ тілдік және мәдени құрылыс мәселелері бойынша көптеген практикалық әзірлемелер тиесілі. Замандастары Құдайберген Қуанұлы Жұбановты «ғылымның бірінші шамадағы өрлемелі жұлдызы» (Ғ.Мүсірепов) деп санаған, М. О. Әуезов ол туралы былай деп жазған: «алғашқы аллюр бойынша жорға немесе жел аяқты атты болжауға болатындықтан, Қ. Қ. Жұбановтың өмір бойынша алғашқы қадамдары оның кім екенін және оның қоғамдағы тағайындалуы қандай екенін білуге мүмкіндік берген».[2] Қ.Қ. Жұбановтың интеллектуалды түсініктері мен ғылыми ізденістері сол кездегі КСРО-ның түркітанушы – ірі мамандарының мойындауында болды, олармен тілдесіп, хат алмасқан. Құдайберген Қуанұлы Жұбанов 1899 жылы 19 желтоқсанда Ақтөбе облысы Темір (қазіргі Мұғалжар) ауданы Ақжар ауылында дүниеге келген. Құдайберген үлкендердің қуанышына әдемі әрі ақылды болып өскен. Ол әкесі ашқан мектепте оқыған. Болашақ ғалым сол кезде жақсы білім алып, Орынбордағы «Хусаиния» медресесінде оқып, Елек қаласындағы орыс екі сыныптық училищесін бітірген. 1928 жылы Ленинградтағы тірі шығыс тілдері институтын, 1929-1932 жылдары КСРО Ғылым академиясының шығыс тілдері институты мен тіл және ойлау институтының аспирантурасында түркі тілдері және жалпы тіл білімі мамандықтары бойынша оқыған. Қ. Қ. Жұбанов келесі тілдерді жетік меңгерген: парсы, араб, неміс, түрік, моңғол, грузин, чуваш, коми, орыс және түркі тілдері (өзінің сауалнамалық деректеріндегі жазбалары бойынша).[3] 1928 жылдан 1929 жылға дейін Алматы қаласындағы Қазақ мемлекеттік университетінде салыстырмалы түркология кафедрасының ғылыми қызметкері болып жұмыс істейді. 1932 жылдан бастап 1937 ж. қараша айында қамауға алынғанға дейін қазақ педагогикалық институтының профессоры және қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі болған. 1933-1937 жылдары коллегия мүшесі, әдістеме, бағдарламалар және оқулықтар секторының меңгерушісі және Қазақ ССР халық ағарту комиссариатының оқу-әдістемелік кеңесінің төрағасы, сонымен қатар Қазақ ССР Мемлекеттік терминологиялық комиссиясының төрағасы және «Гостерминком бюллетенінің» бас редакторы болған. 1936-1937 жылдары лингвистикалық сектордың меңгерушісі, Ғылыми кеңестің мүшесі және КСРО Ғылым академиясының Қазақ филиалы Президиумының мүшесі, сондай-ақ «қазақ тілінің академиялық сөздігінің» бас редакторы болды.[3] 1935 жылдан 1937 жылға дейін Қазақстан ұлттық мәдениет институтының Ғылыми кеңесінің мүшесі және жаңа (латындандырылған) әліппенің Бүкілодақтық Орталық Комитетінің мүшесі болды. 1935 жылы Казцик мүшесі және Бүкілресейлік кеңестер ХVI съезіне делегат болып сайланды, «Қазақстанның 15 жылдығы» құрмет белгісімен марапатталды.[4] 1937 жылдың 19 қарашасында ішкі істер халық комиссариатында тұтқындалып, халық жауы деп жарияланып, «көшпелі үштіктің» шешімімен 1938 жылдың 25 ақпанында Қазақстанның көрнекті мемлекет және қоғам қайраткерлерін жаппай атудың бірінші күні атылады. 1957 жылы 3 қазанда ол ақталды. жүктеу/скачать 38,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|