Ғалым Қ. Жұбановтың қазақ тілі білімі бойынша зерттеулері Мазмұны
жүктеу/скачать 38,83 Kb.
|
жубанов-1
|
Ғалым Қ. Жұбановтың қазақ тілі білімі бойынша зерттеулері Мазмұны КІРІСПЕ 3 ҚҰДАЙБЕРГЕН ҚУАНҰЛЫ ЖҰБАНОВ – ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНІҢ ФЕНОМЕНІ 6 Ғалымның дүниеге келуі және оның жолының басталуы 6 Қазақ лингвистикасының негізін қалаушы 8 Құдайберген Жұбановтың еңбектерінде тілді тарихи зерттеу 11 ҒАЛЫМ Қ. ЖҰБАНОВТЫҢ ҚАЗАҚ ТІЛІ БІЛІМІ БОЙЫНША ЗЕРТТЕУЛЕРІ 16 Орфография саласына қатысты зерттеулері 16 Синтаксис салаларына қатысты зерттеулері 19 Терминология саласына қатысты зерттеулері 22 ҚҰДАЙБЕРГЕН ЖҰБАНОВТЫҢ ҒЫЛЫМИ МҰРАСЫ – ЖАҢА ҒЫЛЫМИ ИДЕЯЛАРДЫҢ ҚАЙНАР КӨЗІ РЕТІНДЕ 25 ҚОРЫТЫНДЫ 29 ҚОЛДАНЛҒАН ӘДЕБИЕТ ТІЗІМІ 30 Кіріспе Қазақ тілін үйрену Ұлы Октябрь революциясына дейін басталған болатын. Алайда, тек кеңес заманында ғана қазақ тілі мәселелеріне арналған арнайы ғылыми зерттеулер шынайы ғылыми тұрғыдан бастау алды. Бұл қазақ тіл білімінің тілдің әртүрлі деңгейлерін зерттейтін ғылым ретінде одан әрі қалыптасуында үлкен рөл атқарды. Қазақ тіл білімінің негізін грамматикалық зерттеулер құрайды, онсыз әртүрлі грамматикалық құбылыстардың пайда болуы мен даму заңдылықтарын жан-жақты ашып көрсету де, оның басқа да мәселелерін терең зерттеу мүмкін емес. Қазақ тілінің тарихымен, сөйлеу мәдениетімен, ономастика топонимикасымен, терминологиямен және лексикографиямен байланысты мәселелердің барлығы дерлік тілдің грамматикалық заңдарын ескермей-ақ шешілуі мүмкін емес. Сондықтан да грамматикалық құбылыстар табиғатын зерттеу және оларды әр қырынан көрсету қазақ тіл мамандарының бірінші кезектегі міндеті болып табылады. Әр тілдің грамматикалық құрылымы морфологияның да, синтаксистің де салаларын қамтиды, дегенмен олардың әрқайсысының өзіндік зерттеу нысаны бар. Бірақ бұл морфология мен синтаксис мүлдем бөлек және бір-бірімен байланысты емес дегенді білдірмейді. Керісінше, олар тұрақты диалектикалық қарым-қатынаста, тығыз өзара байланыста қарастырылады. Егер морфология сөздің құрамын, оның әр түрлі грамматикалық сипаттамаларын зерттесе, онда синтаксис сөздердің және әр түрлі сөйлемдердің үйлесімділік заңдылықтарын зерттейді. Сайып келгенде, грамматиканы зерттеу объектісі сөйлеудің ажырамас элементі ретінде ауызша шама болып табылады. Сонымен қатар, морфология саласында сөздер қарастырылады: статикалық күйде, ал синтаксис оларды динамикалық күйде,яғни қозғалыста қарастырады. Сөздердің табиғаты көбінесе олардың синтаксистік ортасына, үйлесімділігіне және басқа сөздермен байланысына байланысты. Бір сөзбен айтқанда, грамматикалық ілімдегі синтаксис бөлімі оны жүзеге асыру ағымында сөйлеу құрылысының заңдылықтарын көрсетеді. Тілдің синтаксистік құрылымының жетілуі мен дамуы белгілі бір тарихи кезеңдегі әдеби тілдің дамуының жалпы деңгейіне байланысты. Әдеби тілді байыту синтаксистік жүйенің дамуын, фразалар мен сөздердің барлық жаңа комбинацияларын қалыптастыруды, сөйлеу бұрылыстарының икемділігін болжайды, бұл сайып келгенде грамматикалық қатынастардың заңдылықтарын қалыптастыруға, сөйлеудің жаңа нормаларын жасауға ықпал етеді. Демек, синтаксистік зерттеулердің мақсаты-әдеби тілдің бай нақты материалындағы тілдің әдеби нормаларын оның синтаксистік жүйесінің барлық алуан түрлілігімен дамыту және жетілдіру барысын зерттеу. Мұндай зерттеулер іргелі теориялық жалпылау жасауға көмектеседі. Мәселе тек синтаксисті зерттеуші тіл құрылымының даму жолдарын болжай алады және оларды дұрыс ғылыми тұрғыдан жарықтандырады. Тек осы жағдайда синтаксистік жүйенің дамуы мен өзгеруі теориялық зерттеулерде өзінің шынайы көрінісін табады. Осылайша, тілдің Синтаксистік құрылымы ғылыми жалпылау процесінде ерекше рөл атқарады. Жоғарыда айтылғандай, мұндай жалпылау әдеби тілді байыту процестерін, тілдік қарым-қатынас процесінде ерекше функцияларды орындау үшін сөйлеуді ұйымдастыратын факторлар ретінде барлық жаңа құрылымдардың пайда болуын қамтиды. Осыдан синтаксистік жүйенің басты ерекшелігі анықталады, ол белгілі бір ретпен сөздерді құру арқылы құрылған типтердің , сөйлемдердің сипатына негізделген. Сөйлем – синтаксистің ең маңызды жағы, яғни сөйлемде синтаксиске тән негізгі заңдылықтар шоғырланған; сөздердің үйлесімділігі, синтагматикалық топтар, синтаксистік бұрылыстар, басқа сөйлемдермен байланыс және т.б. синтаксистік зерттеулерде бірінші кезекте сөйлемнің табиғатын анықтау қажет. Сонымен, кез-келген сөйлем түрі грамматиканың ұйымдастырушылық заңдылықтарына бағынатын синтаксистік құрылымның мағынасы айқындала түседі. Осы жағдайға кезінде қазақтың тұңғыш тілтанушы профессоры Қ. Жұбанов ерекше назар аударған болатын. Ол былай деп жазды: «грамматиканың мақсаты – белгілі бір мағынаны алу үшін сөздерді қалай біріктіру керектігі туралы түсінік». Сонымен, сөз құрылымы, сөйлем құрылымы грамматиканың маңызды объектілері болып табылады. Жоғарыда аталған мәселелердің өзектілігі, олардың жеткіліксіз зерттелуі курстық жұмыстың таңдалған тақырыбының өзектілігін анықтап, оның мақсаты мен міндетін анықтады. Зерттеу нысаны: Ғалым Қ. Жұбановтың мұрасы. Зерттеу тақырыбы: Ғалым Қ. Жұбановтың қазақ тілі білімі бойынша зерттеулер. Курстық жұмыстың мақсаты – Ғалым Қ. Жұбановтың қазақ тілі білімі бойынша зерттеулерін анықтау. Зерттеу жұмыс барысында келесі міндеттер қойылды: Құдайберген Жұбановтың еңбектерін зерттеу; Орфография саласына қатысты Морфология мен синтаксис салаларына қатысты зерттеулерді көрсету; Терминология саласына қатысты зерттеулерді көрсету. Зерттеу әдістері: салыстырмалы және логикалық талдау, жүйелік тәсіл, талдау және синтез әдістері. Курстық жұмыстың теориялық маңыздылығы тақырыбының өзектілігімен расталады, өйткені көрнекті ғалымның ғылыми мұрасын зерделеу өзіне берілген ғылым саласындағы белгілі бір ғылыми құбылыс туралы ғылыми білімді кеңейтуге мүмкіндік береді. Зерттеудің практикалық маңыздылығы: зерттеу материалдарын басқа пәндерде, мысалы, педагогика, психология пәндерінде қолдану мүмкіндігімен анықталады.
Бірінші бөлім – ғалымның дүниеге келуі және оның жолының басталуы туралы теориялық аспектілерді ашады. Жұмыстың екінші бөлімі ғалымның қазақ тілі білімі бойынша зерттеулерге арналған. Үшінші бөлім Қ. Жұбановтың ғылыми мұрасы туралы мәліметке арналған. жүктеу/скачать 38,83 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|