Форма 12 Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Техникалық және кәсіби білім беру факультеті

Қазақ тіліндегі барлық сөздерді үлкен тоғыз сөз табына бөліп қарайтындығымыздың себебі осыдан. Қазақ тіліндегі сөз таптары мыналар: 1. Зат есім; 2. Сын есім; 3. Сан есім; 4. Есімдік; 5. Етістік; 6. Үстеу; 7. Еліктеу сөздер; 8. Шылау; 9. Одағай.

1. Әлия Нұрмұхамбетқызы Молдағұловаға нешінші жылы Кеңес Одағы Батыры атағы берілді. Ленин орденімен марапатталды.

2. Қай қалаларда Әлия Нұрмұхамбетқызы Молдағұлованың ескерткіштері орнатылған.

3. Сөз таптары туралы түсінік.

Әлия Молдағұлова. Сөз таптарының түрлері.

• 
  оқыту: Оқушылардың теориялық білімдерін саралай отырып, практикалық дағдымен байланыстыру.
  
• 
  тәрбиелік: Отанды сүюге, құрметтеуге, желтоқсандықтарға әрдайым құрмет көрсетуге, адамгершілікке, әділеттілікке, ел мен жердің қадір-қасиетін ұғынуға тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту: Оқушыларды өз беттерімен жұмыс жасау, бір-біріне көмек бере білу, өз ойларын толық айту дағдыларын дамыту.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Сөз таптарының түрлерін ата

3. Әлия Молдағұлова туралы өлеңдер
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Зат есім
1. Зат есім – заттың, құбылыстың атын білдіріп, кім? не? Деген сұрақтарға жауап береді.

Зат есім деректі және дерексіз болып бөлінеді:

1) Деректі зат есім (конкретті, нақты) – адамның сезім мүшелері арқылы білінетін заттар. Мысалы: көл, ай, су, айран т.б.

2) Дерексіз зат есім (абстракт) – тек ақыл-ой арқылы ғана танылған заттар. Мысалы: арман, ауа, намыс т.б.
Зат есім жасалу жолына қарай екіге бөлінеді:
1) Негізгі зат есім – зат атауын білдіретін толық мағыналы түбір сөздер жатады. Мысалы: түйе, ер, пышақ, ән, күй.

2) Туынды зат есім – морфологиялық тәсілмен, есімдер мен етістіктерге сөз тудырушы жұрнақ жалғану арқылы жасалады.: Мысалы: Түйе-ші, ер-лік, ән,-ші, күй-ші т.б.

1) Жалқы есім - жеке я дара заттарға берілген атаулар. Мысалы: Сырдария, Іле, Жамбыл, Қостанай, Шымкент.

2) Жалпы есім – бір тектес заттың ұғымдарын қамтитын атаулар. Мысалы: оқушы, студент, балық, қала.

Жалқы есім бас әріппен, жалпы есім кіші әріппен жазылады. Зат есім жекеше, көпше болып айтылады, тәуелденеді, септеледі, жіктеледі: Мысалы: жұмысшы, жұмысшылар, жұмысшыларым, жұмысшыны, жұмысымыз.

1. Есімдерден зат есім тудыратын жұрнақтар

1) –шы, -ші: оқушы, жұмысшы, биші, әнші т.б.

2) –шылық, -шілік: кемшілік, жұртшылық, егіншілік т.б.

3) –лас, -лес, -дас, -дес, -тас, -тес: жолдас, сабақтас, замандас, одақтас, салалас т.б.

4) –лық, -лік, -дық, -ты-, -тік: орындық, қорлық, батылдық, жылдамдық т..б

5) –хана: аурухана, емхана, асхана, дәріхана, кітапхана т.б.
2. Етістіктерден зат есім тудыратын жұрнақтар

1) –ма, -ме, -па, -пе, -ба, -бе: кеспе, сызба, көрме, қақпа т.б.

2) –қың, -кің, -ғын, -гін: басқын, тұтқын, қырғын, тізгін т.б.

3) –ыс, -іс, -с: айтыс, егіс, қоныс, бұрылыс, бекініс т.б.

4) –у: қамау, егеу, тұсау, көсеу, сұрау, жасау, жалғау т.б.

5) –ыш, -іш, -ш: қуаныш, сүйініш, жұбаныш, сағыныш т.б.

6) –қы, -кі, -ғы, -гі: шалғы, бұрғы, сүзгі т.б.

7) –қыш, -кіш, -ғыш, -гіш: сызғыш, сорғыш, қырғыш, басқыш т.б.

1) Табиғат көрінісіне қарап, зат есімдерді қатыстырып, қысқаша мәтін құрау. Сөйлем мағыналы, әдемі болсын. Қаланың табиғаты қандай? Несімен танымалы.

2) Оқулықпен жұмыс.

3) Тақтамен жұмыс. Екі оқушы екі сөзге морфологиялық талдау жасайды.

Зат есім. Зат есімнің жұрнақтары. Жалпы және жалқы есім.

• 
  оқыту: Желтоқсан оқиғасы арқылы жүздеген жылдар бойы бабаларымыздың армандаған егемендігіне қол жеткізгендігімізді. Осы тәуелсіздікке жету жолында талай боздақтарымыздың жалған айыппен шейіт болғандарын көрерменге жете ұғындыру, оқушылардың дүниетанымын кеңейту. Жалпы және жалқы есімді түсіндіру.
  
• 
  тәрбиелік: Отанды сүюге, құрметтеуге, желтоқсандықтарға әрдайым құрмет көрсетуге, адамгершілікке, әділеттілікке, ел мен жердің қадір-қасиетін ұғынуға тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту: Тәуелсіздік күнінің мәнін аша отырып «Желтоқсан» қозғалысының саяси орнын анықтап, оқушылардың өз елін, жерін, Отанын сүюге баулу.
  

8. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
9. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
10. 
    Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
    
11. 
    Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
    
12. 
    Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
    
13. 
    Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
    
14. 
    Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
    

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Сөз таптарының түрлерін ата

3. Әлия Молдағұлова туралы өлеңдер
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)

Желтоқсан оқиғасы
Республикамыздың егемендігін құрметтеу, ұлттық тіл мен мәдениеттің қарқынды дамуын қамтамасыз ету, саяси қайраткерлердің жергілікті тұрғындар арасынан жоғарылауына кедергі жасамау талаптарымен 1986 жылы желтоқсан айында Алматыдағы Республика алаңына халық жиналды. Олардың дені студенттер мен жұмысшы жастар еді. Олар орталық өкілдерін маңызды мәселелерді шешуде жергілікті билік органдарымен есептесуге шақырды. Жастар ойындағысын толық айтып қалуға тырысты. Мәскеудегі орталықтың жергілікті халықпен санаспастан Қазақстан Компартиясы ОК-нің бірінші хатшысы Д.А.Қонаевтың орнына Г.В.Колбинді тағайындауы көтерілістің басталуына түрткі болды. 17 желтоқсан күні таңертең 300-дей адам жиналған алаң кешке 20 мыңға толды.

Қазақстан астанасына ІІМ-нің арнаулы әскері жіберілді. 18 желтоқсан күні алаңға әскери училищенің бөлімдері енгізілді. Орталық комитеттің үйі қоршалды. КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитеті шекара училищесінің курсанттары да әкелінді. Митингіге шыққан халықты ұстап, жазалай бастады. Олардың біразы арнаулы орындарға, тергеу изоляторларына қамалды. Көтерілісшілерге қарсы сапер күректері қолданылып, үйретілген иттер жіберілді.

Көтеріліске «қазақ ұлтшылдығының көрінісі» деген баға беріліп, оған қатысқандар қуғын-сүргінге ұшырады. 8500-ге жуық адам ұсталып, жазаланды. Желтоқсан оқиғасына қатысқандардың бірнешеуі қаза тапты. Олардың қатарында Е.Сыпатаев, С. Мұхаметжанова, Қ. Рысқұлбеков, М. Әбдіқұлов, Л. Асанова сынды ержүрек қазақ жастары бар еді.

Қазақ елі өз тәуелсіздігін алғаннан кейін Желтоқсан оқиғасының барлық шындығы ашылып, ол жөнінде жинақтар, кітаптар жарық көріп, кинофильм түсірілді.

ХХ ғасыр басында қазақ зиялылары бастаған ұлт-азаттық көтерілісі өрістеді. Ол тарихқа «Алаш қозғалысы» деген атпен енді. Ә.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамедұлы, Ж.Досмұхамедұлы, М.Дулатов, Ә.Ермеков, М.Тынышбаев, М.Шоқай т.б. ұлы қайраткерлер 1917 жылы шілде, желтоқсан айларында өткен жалпықазақ сиездерінде «Алаш» партиясын және Алаш автономиясын құрды. Кеңес үкіметінің орнауы бұл шын мәніндегі мемлекеттік құрылымның қалыптасуына мүмкіндік бермеді. Сөйтіп халқымыз кеңес үкіметінің құрамында алдымен автономия (1920), кейінірек одақтас республика (1936) болып енді.

Әр ұлт үшін тәуелсіз ел болу ұлы арман. Дүние жүзінде алты мыңға жуық ұлттар мен ұлыстар бар екен. Солардың ішінде екі жүздей ұлт қана тәуелсіз мемлекет болып отыр. Бұл үлкен ұлттар, егемендік бақыты бұйырған халықтар. Сондықтан тәуелсіздік әрбір азаматқа қымбат болуы тиіс. Еліміз жерінің аумағы жағынан бүкіл әлемде тоғызыншы орын алса, қазақ халқы саны жағынан шамамен жетпісінші орындарда. Бұл халқымыздың дүниедегі үлкен ұлттардың бірі екендігін көрсетеді. Тәуелсіздіктің арқасында біз өз саясатымызды еркін жүргізіп, мемлекет мүддесіне орай саяси, халықаралық, экономикалық байланыстарымызды дамыту үстіндеміз. Қазақ жерінің байлығы, мол табиғи ресурстары еліміздің әлеуметтік өркендеуіне бастап келеді. Осының бәрі тәуелсіздік тұсында қол жеткен табыстар.

11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%)
Сөз таптарына талдау жасау, мәтінмен жұмыс жасау, тапсырмалар.
12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%)
Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)

1) Табиғат көрінісіне қарап, зат есімдерді қатыстырып, қысқаша мәтін құрау. Сөйлем мағыналы, әдемі болсын. Қаланың табиғаты қандай? Несімен танымалы.

2) Оқулықпен жұмыс.

3) Тақтамен жұмыс. Екі оқушы екі сөзге морфологиялық талдау жасайды.

16желтоқсан –Тәуелсіз Қазақстан күні.

• 
  оқыту: Оқушылардың теориялық білімдерін саралай отырып, практикалық дағдымен байланыстыру.
  
• 
  тәрбиелік:Шапшаңдыққа мысалдар арқылы танымдық қасиеттерін шыңдауға, ой – қиялын өз ойымен бере білуге тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту: Оқушыларды өз беттерімен жұмыс жасау, бір-біріне көмек бере білу, өз ойларын толық айту дағдыларын дамыту.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Тәуелсіз Қазақстан қандай болу керек.

3. Зат есімнің жұрнақтарын ата.

4. Жалпы және жалқы есім.

1. Қазақ тіліндегі сын есім зат есімге анықтауыш болып тіркесіп жұмсалғанда ешқандай өзгеріске ұшырамайды: ақ көйлек, жақсы кісі, зерек оқушы, жеңіл жүк, кең бөлме, дәмді ас, өткір иіс т.б.

2. Сын есім септелмейді, тәуелденбейді, көптелмейді. Сын есім септік, көптік, тәуелдік жалғауларды қабылдаса, субстантивтеніп кетеді (субстантивтену – заттану,зат есімге айналу): Үлкенге (кімге?) – құрмет, кішіге (кімге?) – ізет (мақал).

3. Сын есімге тән қосымшалар – шырай жұрнақтары.

1. 
   Қосарлану, қайталану арқылы жасалған күрделі сын есімдер дефис арқылы жазылады. Мысалы : жақсы-жаман, кішкене-кішкене, ұзынды-қысқалы
   
2. 
   Күшейткіш буын арқылы жасалған күрделі сын есімдер дефис (-) арқылы жазылады. Мысалы: жап-жасыл.
   
3. 
   Бірнеше сөздің тіркесуі арқылы жасалған күрделі сын есімдер бөлек жазылады. Мысалы: қызыл ала, ұзын бойлы.
   
4. 
   Күшейткіш үстеу арқылы жасалған күшейтпелі шырай тұлғалы күрделі сын есімдер бөлек-бөлек жазылады. Өте әдемі т.б.
   

1. Есім сөздерден сын есім тудыратын жұрнақтар

1) –лы, -лі, -ды, -ді, -ты, -ті: таулы, күлкілі, пайдалы, сулы, ағашты т.б.

2) –сыз, -сіз: көлсіз, ақылсыз, білімсіз, түйсіксіз, даусыз т.б.

3) –шыл, -шіл: өзімшіл, өлеңшіл, көпшіл, сауықшыл,ұйымшыл т.б.

4) –шаң, -шең: бойшаң, көйлекщең, сөзшең, кіршең т.б.

5) –қы, -кі, -ғы, -ғі: ауызғы, төргі, күзгі, жазғы, ішкі т.б.

6) –лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік: жолдастық, достық, ізгілік, апталық,айлық, адамдық т.б.

7) –тай, -тей, -дай, дей: таудай, көлдей, үйдей, арыстандай,жолбарыстай т.б.

8) –дақ, -дек, -тақ, -тек: жеңілтек, тапалтақ т.б.

9) –и, -паз, -қой, -қор: мәдени, әдеби, өнерпаз, әсемпаз, әзілқой, ызақор, намысқой, имансапқор т.б.

10) –дар, -тар, - тал, -мал, -кеш, -геш: борыштар, қарыздар, сезімтал, бауырмал, күлегеш т.б.

2) –к, -қ, -ық, -ік, -ақ, -ек: ашық, қашық, құрғақ, кесек, қанық т.б.

3) –қыш, -кіш, -ғыш, -гіш: білгіш, сөйлегіш, төбелескіш, сенгіш, тапқыш, сезгіш т.б.

4) –улы, -улі: жинаулы, үюлі, бүктеулі, салуы, қалаулы, байлаулы, санаулы т.б.

5) –ма, -ме, -па, -пе, -ба, -бе: қызба, бояма, беспе т.б.

6) –палы, -пелі, -малы, -мелі: жалпалы, көшпелі, алмалы, салмалы т.б.

7) –шақ, -шек: ұялшақ, - сүріншек, ұрыншақ т.б.

8) –ғақ, -гек, -қақ, - кек: ұрысқаақ, тайғақ.

9) –ымды, -імді, -мды, -мді: ұтымды, өтімді т..б

10) –ынды, -інді, -нды, -нді: ағынды, жуынды, түйінді, қағынды т.б.

Сын есімдер қай кезде бөлек, қай кезде дефис (-) арқылы бөлек жазылады?

Жаттығу. Мәтінен сын есімді тауып, мағыналық ерекшелігіне, шырай түріне ажырату.
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)

Сын есім. Сын есімнің сөз тудырушы жұрнақтары.

• 
  оқыту: Оқушылардың теориялық білімдерін саралай отырып, практикалық дағдымен байланыстыру.
  
• 
  тәрбиелік:Шапшаңдыққа мысалдар арқылы танымдық қасиеттерін шыңдауға, ой – қиялын өз ойымен бере білуге тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту: Оқушыларды өз беттерімен жұмыс жасау, бір-біріне көмек бере білу, өз ойларын толық айту дағдыларын дамыту.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Тәуелсіз Қазақстан қандай болу керек.

3. Зат есімнің жұрнақтарын ата.

4. Жалпы және жалқы есім.

Бірінші топқа валюталық шектеу жойылған елдердің валютасы (АҚШ доллары, т.б.) жатады. Ол кез келген шет ел валютасына айырбасталады. Ішінара айырбасталымды валютаға валюта операцияларын жасауға толықтай валюталық шектеу жойылмаған елдердің валютасы (мысалы,Ұлыбританияның, Францияның, Италияның, сондай-ақ ТМД елдерінің) жатса, соңғы топқа барлық операциялар бойынша валюталық шектеу сақталған елдердің валютасы жатады. Томаға-тұйық валюта өз мемлекеті шегінде ғана айналыста болады.

1993 жылғы 15 қарашада Қазақстанның ұлттық валютасы — теңге айналысқа енгізілді.

1993 жылы қараша айына дейін эмиссиялау қызметін тек қана КСРО-ның Мемлекеттік банкі, кейіннен Ресейдің Орталық банкі атқарып келді. Ол кезде Қазақстан аумағында төлем құралы ретінде КСРО Мемлекеттік банкінің немесе Ресей Орталық банкісінің 1961— 1991 жылдары шығарған рублдегі банкноталары мен монеталары қызмет етті. Ендеше сол уақыттары біздің шаруашылық айналымға қажетті Ресейдің рублін сатып алып отырғанымызда жасырын емес. Әсіресе 1 рублдегі қолма-қол ақшаны 2 рубль қолма-қолсыз ақшаға сатып алған. КСРО ыдырағаннан кейін кейбір оның кұрамына енген республикалар өздерінің ұлттық ақша бірлігін айналымға енгізіп, яғни «рубль аймағынан» шығып кеткен болса, ал біздің республикамыз сол аймақта екі жыл бойы қалды. Оның басты себебі, Қазақстанда өзінің банкнота шығаратын фабрикасы мен Монета сарайы болмады.
11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%)
Сөз таптарына талдау жасау, мәтінмен жұмыс жасау, тапсырмалар.
12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%)
Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)

Жаттығу. Мәтінен сын есімді тауып, мағыналық ерекшелігіне, шырай түріне ажырату.

Қазақстан мемлекетінің ұлттық теңгесі. Дара және күрделі сын есім.

• 
  оқыту: Сын есім туралы түсініктерін қалыптастыру. Сөйлем ішінен сын есімдерді табу, олардың қай сөзбен байланысып тұрғанын анықтау. Сын есімнің сындық қасиеттерін ашу.
  
• 
  тәрбиелік: Қазақ билерін оқыта отырып, оқушыларды адамгершілікке, ұқыптылыққа, қамқорлық жасауға тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту: Әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, оқушылардың ой –қабілеттерін, сөздік қорларын дамыту, тез ойлауға, жүйелі сөйлеуге, салыстыра білуге дағдыландыру.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Ұлттық теңге қай жылы пайда болды?

3. Ұлттық теңгенің түрлерін атаңдар.
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Cын есім
Заттың немесе құбылыстың сынын, сапасын, көлемін, сипатын, түрін, түсін, дәмін т.б. қасиеттерін білдіретін сөздер тобын сын есім деп атаймыз.

Қазақ тіліндегі сын есімдер мағынасына қарай екі топқа бөлінеді:

Ешбір қосымша жалғанбай жеке өз алдына тұрып, заттардың сынын, сапасын, көлемі мен аумағын, түрі мен түсін, дәмін білдіретін сөздерді сапалық сын есімдер деп атаймыз. Сапалық сын есімдерді шырайы арқылы түрлендіруге болады. Мысалы: әдемі, сұлу, үлкен, ақ, көк, ұзын, тәтті т.б. сөздер. Сапалық сын есімдер жалпы сын есім атаулының негізгі ұйытқысы болып есептеледі.

Қатыстық сын есім деп белгілі бір заттың сапасын басқа бір зат есімнің немесеғ етістіктің қатысымен білдіретін сөздерді айтамыз. Қатыстық сын есімдерді шырай арқылы түрлендіруге болмайды. Мысалы: ақыл-ды, бой-шаң, су-лы т.б. сөздер.

11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31мин (35%)
Сын есімнің түрлеріне талдау жасау, жаттығу жұмыстары.
12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%)
Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)
1. Сын есімнің түрлерін ата.

2. Сын есімнің жұрнақтары.

3. Төле бидің қандай нақыл, шешендік сөздерін білесіңдер.
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)

Сапалық сын есім және қатыстық сын есім

• 
  оқыту: Сын есім туралы түсініктерін қалыптастыру. Сөйлем ішінен сын есімдерді табу, олардың қай сөзбен байланысып тұрғанын анықтау. Сын есімнің сындық қасиеттерін ашу.
  
• 
  тәрбиелік: Қазақ билерін оқыта отырып, оқушыларды адамгершілікке, ұқыптылыққа, қамқорлық жасауға тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту: Әдіс-тәсілдерді пайдалана отырып, оқушылардың ой –қабілеттерін, сөздік қорларын дамыту, тез ойлауға, жүйелі сөйлеуге, салыстыра білуге дағдыландыру.
  

8. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
9. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
10. 
    Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
    
11. 
    Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
    
12. 
    Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
    
13. 
    Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
    
14. 
    Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
    

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Ұлттық теңге қай жылы пайда болды?

3. Ұлттық теңгенің түрлерін атаңдар.
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Төле би
Қазақ халқының бірлігін нығайтуға зор үлес қосқан атақты үш бидің бірі, көрнекті мемлекет қайраткері. Көш бастаған көсем, сөз бастаған шешен. 1663 жылы қазіргі Жамбыл облысы, Шу ауданының Жайсаң жайлауында дүниеге келген. Он бес жасынан ел билігіне араласып, ақыл-парасаттылығы, әділ шешімі, шешендік өнерімен көзге түседі. Тәуке хан Төле биді ұлы жүздің бас биі еткен. Абылай ханды азамат қатарына қосуда Төле бидің қызметі орасан. Хандық пен мемлекет тұтастығын, тәуелсіздігін сақтауға үлкен үлес қосты. Дұшпан қолында қалған қалалар мен жерлерді қайтаруға күш салды. Төле бидің артында кейінгі ұрпаққа көптеген өсиет, шешен, асыл сөздер, жырлар мен нақылдар қалған.


Сын есімнің шырайлары
Заттың белгісі, сипаты мен сапасы үнемі біркелкі бола бермейді, яғни белгілі бір сипаттың бір затта артық, екінші бір затта кемдеу болуы мүмкін. Заттың сипатының сондай түрлі дәрежеде болуын сын есімнің шырайлары деп атаймыз. Қазақ тілінде шырайдың төрт түрі бар:

1. 
   Жай шырай; 2. Салыстырмалы шырай; 3. Күшейтпелі шырай; 4. Асырмалы шырай.
   

1. –рақ, -рек, -ырақ, -ірек мысалы: көгірек, ағырақ, ұзынырақ;

2. –лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу мысалы: кісілеу, ұзындау, қаралау;

3. –қыл, -ғыл, -қылт, -ғылт, -тым, -шыл, -шіл, -қай мысалы: сұрғылт, ақшыл, сарғылтым.

Күшейтпелі шырай заттың бастапқы сынын қасиетін күшейте түседі. Бұл шырай негізгі сын есімге күшеткіш буынның қабаттасуы арқылы жасалады. Мысалы: үп-үлкен, тәп-тәір, шап-шақ т.б.

Асырмалы шырай заттың сын-сипатын я тым асырады, я тым асыра төмендетеді. Шырайдың бұл түрі аса, өте, тым, ең, орасан т.б. күшейткіш үстеулер арқылы жасалады. Мысалы: тым оңай, ал қызыл, өте жақсы, ең әйгілі т.б.

11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%)
Сын есімнің түрлеріне талдау жасау, жаттығу жұмыстары.
12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%)
Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)
1. Сын есімнің түрлерін ата.

2. Сын есімнің жұрнақтары.

3. Төле бидің қандай нақыл, шешендік сөздерін білесіңдер.
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)

Қазақ билері. Төле би. Сын есімнің шырайлары.

• 
  оқыту: Сан есім туралы оқушыларға толық мағлұмат беру. Алған білімдерін пысықтап, теориялық алған ұғымдарын мысалдар арқылы терең меңгерту.
  
• 
  тәрбиелік: Сан есім тақырыбын түсіндіру кезінде сөздер мен сөйлемдердің тәрбиелік мәніне көңіл бөле отырып, топпен жұмыс істеу арқылы ынтымақ пен бірлікке, жолдастыққа көмек көрсетуге баулу.
  
• 
  дамыту: Сан есімнен алған білімдерін жаттығу жұмыстары арқылы дамыту өз бетінше орындау дағдыларын қалыптастыру, топпен жұмыс жүргізу арқылы әр оқушының дербестігін жетілдіру, шығармашылық белсенділігін арттыру.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Сын есімнің жұрнақтарын ата.

3. Төле бидің нақыл сөздері.
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Сан есім. Реттік сан есімнің жасалуы. Жинақтау сан есімі
Сан есім – заттың нақты санын, ретін білдіреді, неше? қанша? нешінші? нешеу? деген сұрақтарға жауап береді.

Сан есімдер құрамына қарай дара сан есім және күрделі сан есім болып екіге бөлінеді. Бір түбірден құралған негізгі және туынды сан есім дара сан есім деп аталады. Мысалы: он, үш, бес, мың, жүз, ондаған, сегізінші т.б Екі я одан да көп түбірдің тіркесінен немесе қосарлануынан жасалған сан есім күрделі сан есім деп аталады. Мысалы: екі жүз, үш мың тоғыз жүз, жүз қаралы, оннан бір, бес ондық, бір-бірден, үш-төрт т.б.

Сан есім мағынасына қарай алты түрге бөлінеді: 1. Есептік сан есім. 2. Реттік сан есім. 3. Болжалдық сан есім. 4. Топтау сан есім. 5. Жинақтық сан есім. 6. Бөлшектік сан есім.

Реттік сан есім заттың рет санын білдіріп, нешінші? қаншасыншы? деген сұраққа жауап береді. Реттік сан есімнің жасалуына есептік сан есім негіз болады. Мына кестеге көңіл аударыңыз:

Есептік сан есім	Реттік сан есім жұрнағы	Мысалдар
бір он алты жеті	-ыншы, -інші -ншы, -нші	бір-інші, он-ыншы, алты-ншы жеті-нші

Реттік сан есім күрделі де болып келеді. Ондай жағдайда жұрнақтар күрделі сан есімнің ең соңғы сан есіміне жалғанады. Мысалы: он алты-ншы.

Ретік сан есім сөйлемде анықтауыш болады. Мысалы: Оның баласы алтыншы сыныпта оқиды.

Жинақтық сан есімдер жеке-дара тұрып та, қосымшалар жалғанып та сөйлемнің әр түрлі мүшесі бола береді. Келіп тұрғандар төртеу. Мына төртеуін бер. Алтау ала болса, ауыздағы кетеді.

Есептік – Тоқсанымыз жиылып, тоқты жыққан батырмыз. Жинақтық – Менің бес құлыным бар, бесеуін бесеуіңе берейін. Бөлшектік сан есім – Сен төрттің бірісің. Төрт кісінің біреуі сенсің.

Сан есімнің түрлену кестесі.
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)

Қандай сан есімдер түрленді? Жаттығу жұмысы.

Сан есім қандай сөйлем мүшесінің қызметін атқарады?

Қазыбек би туралы оқып келу.

• 
  оқыту: Сан есім туралы оқушыларға толық мағлұмат беру. Алған білімдерін пысықтап, теориялық алған ұғымдарын мысалдар арқылы терең меңгерту.
  
• 
  тәрбиелік: Сан есім тақырыбын түсіндіру кезінде сөздер мен сөйлемдердің тәрбиелік мәніне көңіл бөле отырып, топпен жұмыс істеу арқылы ынтымақ пен бірлікке, жолдастыққа көмек көрсетуге баулу.
  
• 
  дамыту: Сан есімнен алған білімдерін жаттығу жұмыстары арқылы дамыту өз бетінше орындау дағдыларын қалыптастыру, топпен жұмыс жүргізу арқылы әр оқушының дербестігін жетілдіру, шығармашылық белсенділігін арттыру.
  

8. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
9. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
10. 
    Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
    
11. 
    Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
    
12. 
    Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
    
13. 
    Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
    
14. 
    Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
    

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Мақал-мәтел айту.

3. Сан есімнің түрлерін ата.
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
ҚАЗ ДАУЫСТЫ ҚАЗЫБЕК БИ

(1665 – 1765)

Қазаққа ғана емес, жоңғар мен қалмаққа да, қытай мен орысқа да аты мәлім, ел мүддесі жолындағы күресте айтулы еңбегі сіңген қайраткер – Қазыбек Келдібекұлы. Жастайынан шешендігімен орынды төрелік жасай білгендігінен Бала би аталып, кейін қаздың қаңқылына үндес қоңыр дауысына қарай Қаз дауысты Қазыбек би атанған.

Тәуке хан тұсында Орта жүздің биі болып, иісі қазаққа ортақ заңға айналған «Жеті жарғыны» жасасқан. Сәмеке, Әбілмәмбет, Абылай хандар тұсында да тура жолдан таймай, әділдікті ту еткен жоңғар-қазақ соғысында тұтастай Отан соғысын ұйымдастыруда іскерлікпен басшылық ісіне араласқан, аса қабілетті, айбынды кісі болған. Руаралық, жүзаралық хан-сұлтандар тартысы һәм халықаралық маңызды шиеленістер мен келісімдер Қазыбек бидің кесіміне тіреліп отырған.

1763 жылдың 11 наурызында жазылған Қазыбек би туралы Фрауендорофтың Ресей Сыртқы істер алқасына мәлімхатында: «Өйткені Арғынның ішіндегі ең күштісі – Қаракесек ұлысы. Оның барлық билігі Қазыбек бидің қолында. Қазыбек би бүкіл Орта жүзде ең басты би болып табылады. Оған Әбілмәмбет ханның өзі, сондай-ақ Абылай сұлтан, басқа да ұлыстардың сұлтандары мен ел ағалары жыл сайын келіп, әртүрлі кеңестер алады, тіпті Қазыбек бидің келісімінсіз Орта жүзде бірде-бір маңызды мәселе шешілмейді екен», - деп жазылған («Абылай хан» Өмірі мен қызметіне қатысты құжаттар мен материалдар. Астана баспасы – 2005. 350 бет).

Ел аузында, халық әдебиетінде Қаз дауысы Қазыбек бидің шешендік сөздері мен билік кесімдері кең таралған. Жазба әдебиетке түскен сөздері де мол. Тарихи мұрағаттық құжаттарда, Қытай, Ресей жазбаларында көп деректер сақталған.

11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%)
Сан есімге талдау жасау, жаттығу жұмысы, тапсырмалар
12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%)
Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)
79-жаттығу. Мына сандарды сөзбен жазыңыздар

Сан	12563	12-бөлім	568,23	12,568	123568	3/9
Сөзбен жазылуы
Сан	5 54 _ 8	456	8/56	5,23	562389	899
Сөзбен жазылуы

80-жаттығу. Цифрмен және жазбаша жазылған сандар сан есімдердің қай түріне жататынын айтыңдар.
1. Ермек екі айтпайды. 2. Қанша табасың айына? – 2000-300 сом. Кейде одан да асып түсеміз. 3. Екуінің де ойына Жамал, Сағынтай, тар кезең елестеді. 4. Еңгезердей біреу кіріп келеді екен. 5. Аяқ киім 5 есе, жүн маталары 5,5 есе, кондитер тағамдары 8 есе, сары май 2,5 есе, ет консервілері 2,8 есе артық шығарылады. 6. Қалқан маңынан орнаған қардың тауы балаларға 2 жақтан қызық болушы еді: 1-і сырғанақ үшін, 2-сі қамба қазып, қоян үстау ұшын. 7. Бұл колхозда 20 000 қой бар екен, оның 10 000-ы арқар-меринос, қалғаны өзге тұқымдас мериностар екен. 8. Мен – тек 51 000 қойдың 1 000-ын-ақ бағатын шопаны ғанамын. 9. Бетпақтың бойына жусаны аралас қалың шөп шығады. Малға ол 1000 да 1 ас. 10. Қала бұрынғысынан 2-3 есе кеңіген.

14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)

Қазыбек бидің шешендік сөздерін оқып келу

• 
  оқыту:Оқушылардың теориялық білімдерін саралай отырып, практикалық дағдымен байланыстыру.
  
• 
  тәрбиелік:Шапшаңдыққа мысалдар арқылы танымдық қасиеттерін шыңдауға, ой – қиялын өз ойымен бере білуге тәрбиелеу.
  
• 
  дамыту:Оқушыларды өз беттерімен жұмыс жасау, бір-біріне көмек бере білу, өз ойларын толық айту дағдыларын дамыту.
  

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

10. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

11. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

12. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

13. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

14. К.О. өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Жинақтық сан есім дегеніміз не?

2. Қазыбек би туралы ой.
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Есімдік
Заттың, құбылыстың атын, сынын, санын білдірмейтін, бірақ солардың орнына қолданылатын сөз табын есімдік деп атайды. Сәрсенбай – инженер. Ол – инженер.

Сөйтіп, есімдіктер есім сөздердің (зат есім және сын есім, сан есімнің) атын, да, белгісін де, санын да атамай, тек соларды нұсқап, меңзеп көрсетеді де, солардың орнына қолданылады.