Г. Е. Берікханова Элементарлық математика 5B 01 11 00 «Информатика» және 5B 01 10 00 «Физика» мамандығы бойынша оқитын студенттерге оқулық

Бұлай болмағанда қарастырып отырған бөлінді жай бөлшек болады.

1. 
   .
   
2. 
   
   

Жай бөлшекті дәл ондық бөлшекке айналдыру әр уақытта орындала бермейінін төменде көреміз. Олай болса, ондық бөлшекті ондық бөлшекке бөлгенде шығатын дәл бөлінді де ондық бөлшек түрінде кескінделе бермейді.

Ондық бөлшекті бүтін санға бөлу бүтін санды бөлу сияқты орындалады, яғни бөлінгіш әрқайсысы бөлгішке бөлінетін қосылғыштарға жіктеледі және мұнымен қатар қалдықтар бірте-бірте ұсақ ондық үлестерге айналдырылады да, амал дәл бөлінді шыққанға дейін немесе керекті дәлдікпен алынған бөлінді шыққанға дейін жүргізіле береді.

М ы с а л.

54,9389 17

51 3,2317

39

34

51

28

119

0

53, 9389 :17 бөлуді орындағанда шығатын дәлдігі 0,1-ге дейінгі бөлінді 3,2 болады.

Бөлуді бүтін сандардағыдай орындаймыз, атап айтқанда: жоғарғы разрядтың бірліктерін аламыз; 61 бірлікті 56+5 қосылғыштарға жіктейміз, 8 ге бөлгенде бөліндіде 7 бірлік шығады, 5 бірлік қалдық қалады. 5 бірлік ондық үлестерге ұсақталатындықтан және бөліндінің келесі цифры да ондық үлестерді көрсететіндіктен, бөліндінің 7 бірлігін келесі ондық үлестерден үтірмен ажыратамыз. Бөлуді әрі қарай жүргіземіз. 5 бірлік 50 ондық үлеске тең, бұған бөлінгіштің 4 ондық үлесін қосамыз. 54 ондық үлесті қосылғыштарға жіктейміз: 48 ондық үлес + 6 ондық үлес. Бөліндіде 6 ондық үлес шығады. Қалдық 6 ондық үлесті жүздік үлестерге ұсақтаймыз; шыққан 60 жүздік үлеске бөлінгіштің 8 жүздік үлесін қосамыз. 68 жүздік үлесті 8-ге бөлеміз. Бөліндіде 8 жүздік үлес шығады да, қалдықта 4 жүздік үлес қалады. Қалдықты маңдық үлестерге ұсақтаймыз: 40 мыңдық үлес 8-ге қалдықсыз бөлінеді. Сонымен 61,48-ді 8-ге бөлгенде дәл бөлінді 7,685 шықты.

Сонымен,

61,48 : 8 = 7,685

54
	68
		40
			0

Жай бөлшекті ондық бөлшекке айналдыру дегеніміз – берілген жай бөлшекке тең ондық бөлшекті табу деген сөз.