Г.М.Қырғызбаева Жоғарғы геодезия

Г.М.Қырғызбаева Жоғарғы геодезия 
41 

 













22
5
6
5
12
5
25
2
2
2
2
N
k
k
m
m
m
A


, (15) 
мұнда
A
m
- Лаплас азимутын ӛлшеудегі ОКҚ; 
N
- звенодағы 
үшбұрыштың саны. 
L
m
кӛлденең қозғалысы және
q
m
тік қозғалысы: 
,
15
12
2
2
;
9
10
3
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2




























m
n
n
m
L
m
n
n
n
m
b
m
L
m
q
b
L
(16) 
мұнда
L
- диагоналды қатардың ұзындығы; 
b
m
b
- бастапқы жақтын 
салыстырмалы қателігі; 
n
- тордағы жақ саны 
L
ұзындығы. 
ОКҚ бастапқы пункттің есептеу 
M
соңғы пункт қатарын 
үшбұрыштарының анықтау: 
2
2
q
L
m
m
M


. (17) 
1 класс полигонометриялық звеносын шешуде В.В.Данилов қолданып, 
кӛлденең және тік қозғалыстарды табамыз 
,
12
3
2
;
2
2
2
2
2



m
n
m
L
m
m
n
nm
m
A
q
s
L





(18) 
мұнда
n
- полигонометрия звеносының жақ саны; 
s
m
және 

m
кездейсоқ 
және систематикалық арақашықтық ӛлшеулердің жүйелік қатесі; 
A
m
және 

m
- 
келісілген горизонталь бұрыш және азимут ӛлшеудегі ОКҚ.
 
Разрядтық триангуляциялық тораптардың ОКҚ үзбенің әлсіз орны екі 
бастапқы қабырғаға формуласымен анықталады 
,
2
2
2
2
2
2
2
1
2
1
S
S
S
S
S
S
m
m
m
m
P
m





(19) 
мұнда 
;
10
6
lg
i
S
S
S
M
m
m
i
i


(20) 

Г.М.Қырғызбаева Жоғарғы геодезия 
42 
i
S
- бағаланған жақ ұзындығы 
i
есептеу базиске дейінгі нӛмері, 
М- оныншы логарифм модулі. 
;
3
/
2
;
3
/
2
2
2
1
1
lg
1
2
2
lg
lg
1
2
2
lg
b
n
S
b
n
S
m
R
m
m
m
R
m
m








(21) 
мұнда 
;
2
2
2
2
B
A
B
A
R







B
A


,
- логарифм тік байланыстыру бұрышы А 
және В ӛлшеудегі 1

; 
m

m
- бұрыш ӛлшеудегі ОКҚ. 
.
10
2
lg
2
lg
6
lg
lg
2
1
2
1
S
S
S
S
S
m
m
M
m
m
S
m





(22) 
Бақылау сҧрақтары: 
1.
Триангуляция әдісінің негізі неде? 
2.
Полигонометрия әдісінің негізін баяндаңыз. 
3.
GPS ӛлшемдерін жоспарлау деген не? 
4.
Координатты трансформированиялау дегенміз не? 
5.
МГТ негізгі этаптарын атаңыз. 
6.
Геодезиялық тораптарда априорлы бағалау не үшін қолданылады? 
7.
Жобалау кезінде 

ОКҚ қалай беріледі? 
8.
Жобалау тораптары қандай сұрақтарға жауап береді? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Г.М.Қырғызбаева Жоғарғы геодезия 
43 
4 ЖОҒАРЫ ДӘЛДІКТІ БҦРЫШТЫҚ ӚЛШЕУЛЕР 
 
4.1 Жоғары дәлдікті бҧрыш ӛлшегіш аспаптар
Негізгі геодезиялық тораптарды жасау кезіндегі геодезиялық ӛлшеудің 
жаппай түрі бұрыштық ӛлшеулер болып табылады. Бұл ӛлшеулердің дәлдігі 
геодезиялық торапты тұрғызу дәлдігіне байланысты. 
Триангуляция 
және 
полигонометрия 
әдістерімен 
мемлекеттік
геодезиялық торапты құру кезінде барлық пункттерде горизонталь бұрыштар 
мен зениттік қашықтықтар ӛлшенеді, Лаплас пункттерінде ендік, бойлық 
және азимуттардың астрономдық ӛлшеулері жүргізіледі, ол үшін жұлдыздық 
және жерлік денелердің зениттік қашықтықтары ӛлшенеді, азимуттары 
анықталады. Трилатерация тораптарында бұрыштық ӛлшеулер ориентирлі 
бағыттарды бекіту үшін қолданады.
Атқаратын міндетіне байланысты геодезиялық бұрыш ӛлшегіш 
аспаптар теодолиттер және астрономиялық теодолиттер деп бӛлінеді. 
Теодолиттерді бірқатар белгілері бойынша жіктеуге болады. 
Қолдану аумағы бойынша теодолиттердің келесі топтарын кӛрсетеді: 
геодезиялық 
(геодезиялық 
практикада 
бұрыштарды 
ӛлшеу 
үшін 
қолданылады); астрономиялық (астрономиялық ендік, бойлық, азимуттарды 
анықтау үшін); маркшейдерлік ( жерасты қазбаларда ӛлшеу үшін); 
гироскоптық(азимутты гироскоптық әдіспен анықтау үшін). 
Ӛлшеу дәлдігі бойынша теодолиттер жоғары дәлдікті –қателігі 1,5” аз; 
дәл 1,5” –10”; техникалық - қателігі 10”-тан жоғары болып жіктеледі. 
Ақпарат тасығыштары бойынша теодолиттер оптикалық және 
электронды болып бӛлінеді. Оптикалық теодолиттердің лимбі оптикалық 
шыныдан жасалған, лимб бойынша есептеулерді шкалалық микрометрі 
немесе оптикалық микрометрі бар оптикалық есептеу жүйесімен алады. 
Электронды теодолиттерде жұмыс мӛлшері электротехникалық 
элементтермен беріледі (индуктивтік, сыйымдылық, резисторлармен,) немесе 
«бұрыш –код –сан » типті бергіштермен беріледі. Ақпаратты сандық 
таблодан немесе автоматты режимде оқуға болады – ақпарат тасығышта 
тіркеу арқылы жүргізіледі.
30 жылдардың басында КСРО-да АГТ жасау жұмыстарының үлкен 
кӛлемі геодезиялық аспап жасауда жоғары дәлдікті теодолиттерді жасау 
міндетін қойды. 1934 жылы “Аэрогеоприбор” –зауыты ірі АГТ–де бұрыштық 
ӛлшеулер жасауға арналған У-5 әмбебап теодолитін шығара бастады. Ол 
горизонталь бұрыштарды ӛлшеуді және 2 класты триангуляцияда 
астроанықтауларды қамтамасыз етті. 
1935 жылы 1кластық триангуляцияда бұрыштарды ӛлшеуге арналған 
ТТ –2/6 жоғары дәлдікті триангуляциялық теодолиті жасалды. Олар 1965 

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: