Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
§ 1. Когамнын елеуметпк курылымы мен Ж1ктелу1
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§ 1. Когамнын елеуметпк курылымы мен Ж1ктелу1 Когамнын елеуметпк курылымы мен жжтелуш окып-бшуд1ц мен! зор. Ce5e6j, когам 03iHiH кандай елеуметпк топтардан, ал олар кандай жай-куй, жагдайда туратындыгын бшу! керек. Олардын ic-epeKeTi барлык когам институтгарынын кызмет ету сапасын, когам дамуынынбагытынаныктайды. Когамнын ту рпаты, саяси жене мемлекегпк курылымы онын кандай елеуметпк топ-тардан туратындыгына, олардын кдйсысы жетекшшк, кайсысы теуелдг жагдайда екендтне байланысты. Адамныц когамдагы орны кептеген елеуметт1к€елплершен сипаггалады. Оган улты, туратын жер», когамдык ешррюке кдты-суы (не катыспауы), когамдык енбек белтсшдеп орны (еширк: куралдарытамсншжкатынасы, ецбекп когамдык жол мен уйым-дастырудагы рел!, ецбектш мазмуны мен сипаты), кэс)б!, бшм1, табыс мелшерх, саяси бюнкт! icKe асыруга катынасы жене т. б. • жатады. Осындай 6ip немесе б»рнеше елеуметпк белплермен бзрлескен адамдар жиынтышн олеуметтжтоплеРцц. Мысалы, жумысшы, шаруа, зиялылар, студенттер, зейнетксрлер, ауыл адамдары, казактар. орыстар, нем!стерженет. с. с. ©з» ж ц когамдагы орны-на байланысты олар бЕр уакыгга эртурл1 елеуметпк топтардын мушес] бола алды. Мысалы, студент, казак, улкен каланын туршндары, т. 6. Адамдардыц когамдык жагдайы идагы ортак ем!р ерекше-Л1ктер1, елеуметпк 6ip топка енуа олардыц елеуметпк мушелерш б1рлеспредк Олар адамдар мен елеуметпк топтардыц ез ем!рл1к жагдайын, мумкшшшгш ныгайтуда, кецейтуде Kepinic табады. Оган эр турл! денгейде табыска, бил 1кке, кэсшке, бшмге, мерте-беге жэне т. с. с. ие болу мумкгкшипктер! жатады. Адамдар саяси процесте белгш 6ip елеумегпк топтыц mm немесе мушес! ретвдс кдтысады. Олар жалпы когамдык ем \рщ к, оныцшпнде саяси процестщ басты субъекте! болып табылады. Сондыктан кандай болмасын саяси ic-кимылдыц сыртында б!реулердш топты к муддеа турады. Ецбеюпц когамдык белгау! непз1ндс жумыс (стейтш елеумегпк топтар мен олардыц езара катынас жуйесшщ жиынтыгын 141 KOFaMKMK елеуметпк курылымыдейдк Когамдык ом!рд1 ортурл! елеуметпк топтардын. езара ерексттесппнж нетижеа деуге бо-лады. Адамнын когамдык жагдайындагы i гепзп белшерше карай когам курылымынын непзп турлсрш атауга болады. Оган елеуметпк-демографиялык (жынысы мен жаеына карай елеуметпк толка белу), елеумстпк-таптык, кеаби женеелд! мекещик курылым жатады. Марксиста когамтану олеуме пжкурыльшынын непзп rypi деп когамнынтаптык курылымын саиады. вйткеш ол когамдык ем1рдшен манызды саласы когамдык еширгсжуйеанде курылады. В. И. Ленин "¥лы бастама" деген енбепндс таптарга мынащай аныктма береди "Тагттар деп адамдардын улкен топтарын, когамдык eiwpicTiH тарихи белгш 6ip жуйеанде олардын алатын ор-нына кдрай, ennipic курад-жабдыктарына олардын (кобшссс зан-мен бектлш, калыптаскан) кашнасына карай, енбект1 когамдык жолмен уйымдастырудагы олардын релше карай, ал олай болса, когамдык байлыктан олардын алып отырган улеЫнщ мвлшерше жене ол улссп алу едктершс карай айырылатын топтарын айгадьГ. (В. И. Ленин. Шыгармалартолыкжинагы, 39-том, 16-бет). Мунда таптын непзп Oe-irici рет!ндеенд1р1с курал-жаб-дыктарына катынастын б!рдсй болмауьг керселледи Калган* белплсрдп16opi соган байланысты дейдь Ол адамнын когамдык oHiiipic жуйсс1ндеп орнын жене онын жалпы елеуметпк жагдай-ын айкындайды деп санайды. Эрине, когамдык жагдайда бул белпн!н меж зор. BipaK сонымен катар когамдагы елеуметпк ж1ктелуге баска да белплср шешуцл рол аткарады. Мысалы, бил!к курылымындагы орны мен poni, табысынын мелшерь елеуметпк мертебеа тх.с. Ал оларды адамнын немесе елеуметпк топтын когамдык easipic жуйссл ген аркашан пкелей туады деп airry КИЫН. Элеуметпк курылымды жене когамиын елеуметпк бел!нуш зерт-теу ушш XX гасырда елеуметпк стратификациялану деген угым юрпзши. "Страт" латын тшнде ж\к. кабат деген сезден туган, геологияда жер кыртысынын кабатгарын бьшретж угым репнде колданылады. длеуметтк ж'истелуге (стратификациялануга) когамнын кура-мына KiperiH белпл16ip тогпардынжиыптыгы жатады. Элеуметпк курылымды зерггегенде волюнтаризм (ержке ырыкберушшк) болмауы yiuiH, когамдагы барлык ж1ктерд1 (топтарды) карасты-рып, оларлы 6ip бели, елшем аркылы салыстыру керек. Сонын аркасында елеуметпк топтарды жене олардын когамдагы жаг-дайын айтарлыктай толык жене терен сипаттайтындай елшемд! ганлап алган жен. Элеуметпк ж!ктелу теориясы, мше, осы та-лаптарга сай келетш едютемелк жэне теориялык курал. Ол элеуметтк топтарды жжтегенде мынандай бслплерд1 (елшем-дерд!) басшылыкка алады: менш1кке не болудьщсипаты, табыс-тын молшер], бшиктщаумагы, мартебеск ултгык ерекшелктер! жэне т.б. Егер топтар 6ip бедпжн иепз!нде жжтелсе (мысалы, табысынын мелшерже, билк журпзугекатысына карай т.т.)ол 6ip олшемд!к жктеуге жатады. Егер 6ipHeiue белпнш нспзшде болса, ол кеп елшемд1к жжтелу болады. Элеуметпк жжтеду теориясы адамды кызмегкер ретшде де, тутынушы репнде де карастырады. Ол бшикжуйесшдеп барлык жагдайын, баскара алатын объект1сшщ (ещирю куралдары мен тутыну затгарыньщ) аумагы мен турлерш, когамиан ала алатын игиик молшершщ барлык турлерш ескередь Осылардын аркасында ол когамдагы елеуметок ж!ктелу жуйесш женейдлыятас-кан теназд1кт1 жак-жакты зертгеп бшуге мумкждж бередк Когам узджаз дамып, езгерт отырады гой. Марксист тапка белу теориясы ол e3repicTi байкап, керсетуге икемаз бола-тын. Ал елеуметпк Ж1ктелу теориясы. б1р1н!шден, бул езгер1с-терд! дер кезшде корсете бшедг Екппшден, когамнын элеуметпк топтарынын казфп калпьт, бейнеЫ жешвде толыгырак маглумат беред!. Шетелде елеуметпк жжтелу теориясы жуз жылга жуыкта-бысты пайдаланылып келедг Ал Ксиес Одагьпш оны марксиепк-лениндж таптар мен тап курса теориясына карсы койып, кол-данбады. Ce6e6i, бул ед1сп лайдаланса, бурынгы КСРО-дагы алсумстпк ж1ктелу мен тснс1зд1кт!н бет пердеа ашылып калган Полар ед1. Сондыктан коммунисте идеологияныноны колдануга, нпсихатгауга, таратуга муддес1 болмады, KepiciHiue: ещн езгернп, бурмалау га тырысты. § 2. Кецестк когамдагы жеке бвздщ каз1рг! кездеп елеуметок ж!ктелу1М13 Б1з егх;менд1 сл болдык. BipaKoraH коп болган жок. Мундай аз уакьггтын !ш!ндс елеуметпк курылыс жылдам езгере коймайты-ны белгш1. Онынтамыры ерше, KenecriK когамиан басталады. Сондыктан сезд! де содан басталык- Бурынгы Кенес еюмеп кезшде марксиепк идеологияга сейкес КСРО-да мыиадай элсуметпк-тапгык курылым бар деп есептелд!: 1) мемлекегпк немесе жалиыхалыктык мениикпсн байланысты жумысшы табы; 2) колхоздык-кооперативтк меншкпен байланысты шаруапар; 3) ешкандай мениикпсн байланысты емес зия-лылар (ол ленинд1к аныктама бойынша одно жатпады, оны ж'\к деп атады). Жумысшылар когамдык катынастардын ламуына шешуш» ыкпал ететш жалпыхалыктык мешшкпен байланысты болгандыктан, ол когамда жетекпшнк рел аткарады дел1ндд. Шын мешнле, булай ж!ктеу шындыктаи алшакед!. Ce6c6i, жумысшы табы мен шаруаларды менппк иелер! дегенмен, ем!рде олай емес едк Когамдыкменш1к*пн иес! енбек адамдары емес непзшен мемлекет болатын. Сондыктан олар ез екбепнш жем!ан керудсн, мемлекстп баскарудаи шетгегаедк Ал жумысшы табы болса та-быс мелшер! жагынан да, елеуметпк мертебса жагынан да, бил!к жуйеандеп орны жагынан да кенеепк когамда жетекил релд1 ат-карган жок. КСРО заманынын елеуметк жагдайын зерггсуде елсул! енбек еткен белпл] елеуметтанушы — Т. И. Заславская. Ол 1991 жылы Кенес когамыньш.70 жылдыкдаму кезенш корытындылай келш, онын елеуметпк курылымыи 3 топка: жогаргы тап, теменп тап жене оларды бел in турган жис деп беледь Жогаргы таптын непз1 н партиянын, ескери, мемлекегпк жене шаруашылыкбюрокраги-ясын 6ipiKTipeT!H номенклатура (жогаргы партиялык, eKi мет органдарыныншеш»м1 бойынша баскарушы кызметп атхаратын кызметкерлер) курайды. Ол улттыкбайлыктын, меншпожиес! болш>1 жене онын кепшиипн ез максатына пайдаланды. Эйтксш номенклатуралык кызметкерлер жогары енбек акы алумен катар Косымша игшктерге ие ед1. Олардын кызметпк машинасы мен журпзуш!с1, жабдыкталган петер!, кала сыртындагы уйлери со-ларга гана кызмет ететш жабык дукендера мен ательелери емха-налары, дсмалыс орындары женет.с.с. болды. Теменп тапка Заславская мемлекетпц жалдамалы енбек-керлерш: жумысшыларды, шаруаларды, зиялыларды жаткыза-ды. Олардын мешшп мен саяси кукыктары жок. Бул таптын ем!р салты жеж'|Л1Кс1зтабысиен, iiuin-жеу, тутыну курамыныкмар-дымсыздыгымен, уй-жайынынтарлыгымен, деркерлЫ кызмет корсету дережесшшшамалылышмен, нашарденсаулыгамен си-патгалады. Жогаргы жене темени таптардын арасындагы елеуметпк жкке номенклатурага кызмет ететш ортаденгейдеп басшылар, идеология кызметкерлер!, партиялык журналистср, арнаулы емханалардындерперлер!, жазушылар, артистер, дипломатгар, К ГВ, МВД-нык кызметкерлер!, ескер мен флотгын командирлер» жене т.б. юрпзедк Сыртгай Караганда бул ж!к шетеддердеп ор-гаша тап сиякты болып кершедь Ал, шын мешнде, олай емес. Ce6e6j, Батыста орташа таптын непзш саяси жене елеуметк геуелс!зд!к*п камтамасыз ететш жеке мениик курайды. Ал бгздш кызмет корсетуш! жжтш жеке менипп болган жок. ол когамдык мениикп баскарып, оган исл1К еткен жок. Сондыктан ол жогаргы тал тан толыктеуелд! болатын. Б1здщ Казакстанга келеек, сл1м1здщ егемендюн алганпан кейшп кезендс менилк neci жогаргы тап пайда болды. Оньш непзш баягы партиялык кснест^к номенклатура калайды. Олар экономикалык реформа басталар кезде экономикада, саясагга, меде-ниетге басты кызмеггерд! аткарлы. Сондыктан кесшорындарды жекешеленшру, жеке меншккеайнаддыру олар ушш ете колай-лы болып шыга келд|. Бул тапка солармен катар коленкел1 эко-номиканын пысыктары, алыпеатарлыкпен айналысып байыган кулар жене т.с.с. юредк Бул таптын екищер! халыктын 1—3 па-йызын курайды. Ka3ipri жагдайда нарыктьгкэкономика, ер турмменинкпн дамуы на, саяси алуандыкка, кеппартиялыккд етуге байланысты елеуметпк болшу кушейе тусуде. Республикамызда бурыннан белпл! жумысшылар мен шаруалардан баска фермерлер, жал-герлер, кооператив мушелер!, жеке жене ужымдык меншж иелер!, жекесаудамсн айналысатынкурылымдарженет.сс. пайда болудд. Республикамызда бастамашылыкка, 03iH-e3i баекзруга жол ашылуда. Сонымен кагар ол кеаби дайындыгына жене жеке ба-сыныц касиетше жогары талаи кояды. Тапкырлык бииирш, енбепн жеделдетуге тырыскан, ондай мумкжшилктер! бар адамдар ел1м!зде болып жаткан он езгерктерд! жакгауда. Сонымен 6ipre бурынгы тенгермешшк ем1рд| ансаушылар да жеткшкт! Нарыкка, бурынгы экономикалыкбайланыстардын узитуше байланысты жумыесыздыккебейдь Отпел! кезенде кепшиикхалык-тын, ecipece, гылым кызмсткерлер!н1К, дер1герлер, мугал!мдер, зейнсткерлер, студенггердшел-ахуалы кеп темендеп кегп. 9шр денгей! темен топтардьш кундел^кт! баганынесушш алдында кор-кынышы зор. Егер олар елеуметпк камсыздандырылмаса, ел1м!здщжылдзм демократиялык дамуы киынгатуседь Маман-лыгы темен, нашар камсыздавдырылган, саяси сауаты аз адамдар 144 *<>- 1016 145 неше турл» реаюшяшыл шовиниспк, ултшылдык пигылдагы партиялармен элементтердт соньшан epin кету! мумкш. Керсетшген киындыктарды 6ip сетге езгертугс, ерине, болмайды. Ол уиин орьп|ды саяси. экономикалык, олеумегпк саясат журпзу кажет. Ka3ipri еркениетл сллердшдаму тарихы керсетш отыргандай, когамнын riper i, елдш саяси туракгылыгын камга-масыз ететш — орташа тап. взшщ бшмдшп, !скерл1пне байланысты ол когамнын демократиялык дамуына, нарыктык экономиканын калыптасуына непз болады. Сондыктан бгздш басым багытымыздынб!р! — осы орташа таптын буынын бектп, кушейгу. Ол ушш усак жене орта кэс|пшшкт] колдау, epkiH кестшшкп дамыту, халыктын кэсшпкбиймш артгыру жене т.б. кептегсн комакты icrep тын-дыру га тура келед!. жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|