а+ды
жұрнақты тұлғадан гөрі сонымен
мағыналас
-ар
жұрнақты тұлғаны көбірек қолданған. «Ой»
(II, 103), «Базарға қарап тұрсам, әркім барар» (I, 43), «Айттым
сәлем, қаламқас» (I, 103), «Кейде есер көңіл құрғырың» (I, 121)
және басқаларын қараңыз.
Ал прозалық шығармаларында, керісінше, сөз етіп отырған
семантиканы
-а
жұрнақты көсемшенің жіктелген түріне
(а +
ды)
жүктейді. Абайдың «Қара сөздерінде»
-ар
жұрнақты тұлға
келуге мүмкін жердің бәрінде
а+ ды
аффикстерімен жасалған
етістікті көреміз: «Тегінде, адам баласы адам баласынан ақыл,
ғылым, ар, мінез деген нәрселермен
озады
»
(II, 174); «Көкірек
толған қайғы кісінің өзіне де
билетпейді,
бойды шымырла-
тып, буынды құртып, я көзден жас боп ағады, я тілден сөз
боп
ағады
»
(II, 162); «Адам баласы жылап туады, кейін
өледі
»
(II, 162); «Жас бала да анадан туғанда екі түрлі мінезбен
туа
-
ды
»
(II, 164).
Абай тіпті кейін мақалға айналып кеткен насихат сөздерін
де
а+ды
түлғалы етістікпен құрайды: «Адамның адамшылығы
істі бастағандығынан
білінеді
»
(II, 193); «Көңілдегі көрікті ой
ауыздан шыққанда, өңі
қашады
»
(II, 193); «Биік мансап – биік
жартас, ерінбей еңбектеп жылан да
шығады,
екпіндеп ұшып
қыран да
шығады
»
(II, 193).
Сөйтіп, Абай потенциалдық дағдылы іс-әрекетті білдіруде
мағыналас
-
Достарыңызбен бөлісу: |
