Грптпйтикйсы а л ғ ы с ө З

мынадай дыбыс сәйкестіктері бар: 
м-б, ы-у.
Мүндай ерекшеліктер, 
әсіресе, бір ғана тілдің қүрамында кездессе, сол тілдің о бастағы 
этникалық қүрамының куәсі есепті деп қарау орынды. Бір-біріне 
үқсас тілдерде сойлеген тайпаларды ң қ ай сы сы н д а да өзіндік 
дыбыстық ерекшеліктер болған, жаңағыдай фонетикалық варианттар 
соның ізі. Әйткенмен 
мын, мун, бун
түбірлерінің қүрамындағы 
-н
түбірдің элементі емес, 
бул
есімдігінің қүрамындағы 
-л-дің
варианты. 
Егер солай деп қарасақ, түбірдің өзгеру жолын былай көрсетуге болар 
еді: 
бу/бу/му/му/мы.
Біздің байқауымызша, 
мына, мынау
есімдіктері 
ж әне 
мундай, бундай
есім дік туынды сын есімдер 
бул
есімдігі 
қалы птасқаннан кейін барып пайда болган. С ондай екендігіне 
көрсетіліп отырған сөздердің барлыгына ортақ түбір — 
мын (мун)
екендігі де дәлелдейді. 
Бул
есімдігінің септелетін негізі 
бун (буның,
бунан, бунда, бунымен)
екендігін және осы түбірдің өзі атаудан басқа 
септік жалғауларында 
м
дыбысынан басталып та айтыла беретінін еске 
алу керек. 
Мына, мынау
есімдіктерінің арғы, алғашқы түбірі 
мын
деп 
қарасақ, соңғы 
-а, -ау
қосымш аларының арғы төркінін тап басып, 
дәл айту қиын. Бүл жайында әзірге зерттеушілердің әрқайсысы әр 
түрлі пікірде: 
-а
элементін Рамстедт, мысалы, ол сілтеу есімдігінің 
айтылу практикасында танымастай болып өзгерген варианты деп 
қарайды1. Егер осы пікірді мақүлдасақ, 
мына
сөзі 
мын
(бүл) негізі мен 
ол
созінің бірігуінен пайда болды деп қарау керек болады. Бірсыпыра 
зертгеушілер мүны барыс септік қосымшасы деп есептейді.2 Алайда осы 
сөзде бағытты білдіру мәнінен горі сілтеу, нүсқау мәні басым жатыр. 
А Ибатов басқа түркі тілдерінің материалдарына және Рамстедт келтіретін 
алтай тідцері фактілеріне сүйене отырып, 
-е, -а
ескі қолданыстан қалған 
сілтеу есімдігі болу керек дейтін жорамал айтады. Бүл пікір бойынша, 
мына, міне, міні
сөздері екі түрлі сілтеу есімдігінен қалыптасқан болып 
шыгады. Егер түркі тілдерінде де бір кезде сондай сілтеу есімдігі 
болган болса, бір мағынадагы екі сөздің бірігуі нендей қүбылысқа 
байланысты болды екен дейтін ой туады. 
Мынау
сөзінің қүрамьшдағы 
-у
элементі жонінде біршама сенімді болжамды В. М. Насилов 
айтады.3 Ол үйгыр, т. б. түркі тілдерінің фактілері 
-у, -ву
сілтеу 
есімдігінің қысқарган варианты екендігін дөлелдейді. Ал 

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: