Қазақ тіліне орыс тілі арқылы еш өзгеріссіз енген халықаралық терминдер

Кестеде көрсетілген бұл сөздер интернационалдық сипатқа ие болғандықтан, қазақшаға аударған кезде де тұлғалық жағынан кірме тілдегі күйінде қалады.

Біз термин, не кірме сөздерді аударған кезде әуелі орыс тіліндегі нұсқасына мән беретініміз белгілі. Себебі, ағылшын тіліндегі терминдердің көбі әуелі орыс лексикасына сіңісіп барып, кейінірек қазақ тіліне енеді. Кейде біз ағылшын тілінен орыс тіліне енген терминдерді қазақша тәржімалауға ерініп, не қиынсынып, орыс тіліндегі баламасын қолданып жүре береміз. Ал бұл өз кезегінде қазақ тіліне орыс лексикасының заңдылықтарын көшіргенмен бірдей құбылыс. Сондықтан да тез арада қазақ тілінің дамуына негіз болатын кешенді реформаларды қолға алған дұрыс. Менің ойымша, бұларға «Мемлекеттік тіл туралы» заң қабылдау, қазақ тілінің графикалық негізін кириллицадан латын жазуына ауыстыру, қазақ мектептерінің санын көбейту, қазақ тілінің орфографиялық және орфоэпиялық нормаларын жаңарту, емле-ережелерімізді, транскрипция және транслитерация нормаларын қайта қалыптастыру, кірме сөздерді қазақ тілінің үндестік (сингорманизм) заңына сәйкес қабылдау ережелерін бекіту, ұлттық терминология, ономастика және антропонимика салаларын қазақ тілінде қалыптастыру, қазақ тіліндегі оқулықтар мен әдебиеттерді, газет-журнал, теле және радиоарна, Интернет сайттарын көптеп ашу, мемлекеттік тілдің ұлттық корпусын жасақтау, т.б. жатады.
Әдебиеттер

1. 
   Локшина С.М. Кратий словарь иностранных слов. – Москва: Изд. «Советская энциклопедия». – 1966 г.
   

В статье всесторонне анализируются семантико-прагматические аспекты использовании интернациональных терминов в казахском языке. А также автором выдвинут ряд конструктивных рекомендаций по упорядочению интернациональных терминов в казахском языке.

In this article the use of semantical-pragmatical aspects of international terms in the Kazakh language are comprehensively analyzed. The author puts forward a number of constructive recommendations about streamlining of international terms in the Kazakh language.

магистрант, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ

Ғылыми жетекшісі: г.ғ.к, доцент Ауезова З.Т.
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының геосаяси қарым-қатынастары және оның қазіргі жағдайы
Түйін

Бұл мақалада Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының геосаяси, экономикалық және дипломатиялық қарым-қатынастарына, сонымен қатар оның қазіргі жағдайына кең түрде талдау жасалған.

Кез келген тәуелсіз мемлекет өзінің дүниеге келуімен бірге саяси дүниеден өзінің орнын ала отырып, айналасындағы көршілес мемлекеттермен қарым-қатынас жасайды. Шынын айту керек, Қазақстанның ішкі құрылымы күрделі болғандықтан, оның геосаясаты да қарапайым бола қоймайды. Жалпы, Қазақстанның болашақ ірі мемлекеттер қатарынан табылатын қайнарын ескере отырып, оның саяси айналасын былайша кейіптеген жөн:

- экономика жағынан еуразиялық орталық, бұған мол байлық пен халықтың аса икемділігі, жастығы кепіл;

- географиялық жағынан дүниежүзілік саяси кіндік, оған батыс-шығыс, оңтүстік-солтүстік көпірлер торабы болу мүмкіндігі мен географиялық орны куә;

- этнодемографиялық жағынан – түркілік орта, оған тарих та, объективтік жағдай да, барлық түркілердің Қазақстанды айнала орналасуы да итермелейді;

- діни сенімі жағынан – дүниежүзілік дін тартысының ешбіріне аса жақтаспайтын зайырлы мемлекет.

Қазір саясат әлемінде геосаясат деген ұғымның пайда болғаны белгілі. Бұл саясаттанушылар мен тарихшылар және басқа да ғалымдар үңіле зерттеп, ден қойып отырған ғылыми сала десек те болады. Тақырыптың өзегі өмір­шең және ауқымды. Әлемде болып жатқан түрлі құбылыстар мен оқиғалар өзінің шынайы себеп-салдарының, оның орын алуының мәнісімен жан-жақты зерттеуді және әлем өңірлеріндегі өзіне тән, одан тыс ерекшеліктерді мұқият зерделеп, салыстыра қарап, ой топ­шылауға жетелеп отыр [1].

Қазақстан Еуразияның кіндігі, Ресей мен Қытайды, Батыс пен Шығыс, Оңтүстік пен Солтүстік, Еуропа пен Оңтүстік-Шығыс Азия мемлекеттерін байланыстырушы транзиттік жол торабының үстінде орналасуы, бұл мемлекетіміздің әлеуметтік-экономикалық дамуына және геосаяси жағдайына өз ықпалын тигізеді. Ресей мемлекетінің Еуропа мен Азия ортасындағы аралық орны екі дүние бөлігін байланыстырып тұратын өзіндік көпір қызметін атқаруына себепші болады. Ресей Федерациясы геосаяси тұрғыда ТМД мемлекеттерімен, Еуропалық одақ, Азиялық-Тынық мұхиттық аймақ елдерімен жан-жақты байланыстар орнатуға мүдделі. Әсіресе АҚШ, әлемдік экономика мен саясаттың жаңа орталықтары болып табылатын Қытай, Оңтүстік-Шығыс Азия және Үндістанмен қарым-қатынастарды жаңа деңгейге көтеру елдің геосаяси жағдайын нығайта түспекші. Бұл бағытта Қазақстан мен Ресей Федерациясының көршілес орналасқандығы, бұл екі елдің әлеуметтік-экономикалық, мәдени-саяси салалардағы қарым қатынастардың нығаюын айтамыз [2].

Тәуелсіздікті алған кезден бастап-ақ Қазақстанның жоғарғы басшылығы Ресеймен тату көршілік қатынастарды орнату қажеттігі туралы қорытындыға келді. Әңгіме шын мәнінде жаңа тарихи жағдайларда екі мемлекет арасындағы өзара қарым-қатынастың үлгісін жасау туралы еді. Басқаша сөзбен айтсақ, Қазақстанның сыртқы саяси стратегиясында Ресеймен ынтымақтастыққа бірінші дәрежелі назар аударылды. Қазақстандың саясаттанушылардың пікірі бойынша, екі мемлекеттің әл-ауқаты көп жағдайда халықтар арасында қалыптасқан байланыстардың сақталуына, экономикалық, ғылыми-техникалық және гуманитарлық ынтымақтастықтың оң әлеуметінің нығайтылуына, қазіргі бар қарым-қатынасты кең ауқымды ынтымақтастыққа, үдемелі мемлекет аралық кооперацияға айналдыруға байланысты.

Қазақстан мен Ресейдің ынтымақтастығына жол ашатын көптеген факторлар бар. Бұл ортақ тарих, 7 мың км-ге ұзақтыққа созылатын ортақ шекара, ортақ тіл және ұқсас діл. Сондықтан тату көршілік пен тең құқықты ынтымақтастықтан басқа қандай да бір өзге саясат екі мемлекеттің түбірлі мүдделеріне қайшы келеді.

Оның үстіне екі елдің өзара іс-қимылының терең қатпарлы факторлары Астана мен Мәскеудің көптеген көкейтесті халықаралық проблемаларға көзқарастарының жақындығын айқындайды. Мұның өзі ғаламдық және аймақтық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған сыртқы саяси өзара іс-қимылға, бастамаларды екі жақты қолдауға жәрдемдеседі. Халықаралық сахнадағы ынтымақтастық өзара қарым-қатынастың сапалы жаңа деңгейіне – стратегиялық әріптестік деңгейіне көтерілуге мүмкіндік береді.

Отандық және шетелдік тарихнамада Қазақстан-Ресей геосаяси қарым-қатынастарын кезеңдерге бөлу мәселесіне қатысты бірнеше көзқарастар бар. Біздің көзқарасымызша төмендегідей кезеңдерге бөліп көрсету орынды секілді:

1. Мемлекетаралық қатынастардың құқықтық негіздерін қалыптастыру (1991 ж. тамыз – 1992 ж. мамыр);

2. Саяси экономикалық және әскери салаларда екі жақты ынтымақтастықтың негізгі бағыттары мен нысандарын белгілеу (1992 ж. мамыр – 1994 ж. соңы);

3. ТМД (Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы) шеңберіндегі интеграциялық процестер арнасында екі жақты ынтымақтастықты кеңейту және тереңдету (1995 ж. бастап осы уақытқа дейін).

Бірінші кезеңде тараптардың күш-жігері шарттық-құқықтық құжатты әзірлеуге бағытталды. Мұндай құжат екі жаңа мемлекеттер арасындағы өзара қарым-қатынастардың негізгі принциптерін айқындайды. Президенттер Н.А. Назарбаев пен Б. Ельцин 1992 ж. 25 мамырда Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа қол қойды. Бұл құжатта КСРО ыдырағаннан кейін болған іргелік өзгерістер және екі мемлекеттің қарым-қатынасы сапалы жаңа геосаяси деңгейге көтерілгені көрініс тапты. Шарт екі жақты ынтымақтастықтың берік құқықтық негізін қалап, Қазақстан мен Ресейдің ресми мемлекетаралық өзара қарым-қатынасының жаңа бетін ашты [3].

Шартта Қазақстан мен Ресей тарихи қалыптасқан байланыстарды негізге ала отырып, өздерінің қарым-қатынастарын Одақтас мемлекеттер ретінде құратыны айтылады. Екі жақты қатынастар мемлекеттк егемендікті, аумақтық тұтастықты және қазіргі шекаралардың мызғымастығын өзара құрмет тұтуды, дауларды бейбіт жолмен шешуді және қысым жасаудың экономикалық және өзге де тәсілдеріне жол бермеуді, тең құқылықты және бір-бірінің ішкі істеріне араласпауды, адам құқығын сақтауды, сондай-ақ негізгі бостандықтарды, міндеттемелерін адал ниетпен орындауды қоса алғанда, күш қолданбау және күш қолдану қаупін туғызудан бас тарту принциптеріне негізделеді.

1994 ж. наурызда болған, Қазақстан Президентінің Ресей Федерациясына жасаған тұңғыш мемлекеттік сапары екі жақты қарым-қатынасты кеңейту мен тереңдетуде елеулі рөл ойнады, оның барысында 22 ірі ауқымды құжаттарға қол қойылды. Олардың ішінде экономикалық ынтымақтастық пен интеграцияны одан әрі тереңдету туралы шартты бөліп көрсету қажет. Осы құжатқа сәйкес Тараптар экономикалық интеграцияны қамтамасыз етуде, ортақ рынокты қалыптастыруда, шаруашылық заңнамаларын жақындастыруда өзара тығыз үйлестіру ісін жүзеге асыру туралы уағдаласты. Сол сапарда бір-бірінің аумағында тұрақты тұратын, Қазақстан мен Ресей азаматтарының азаматтығы мен құқықтық мәртебесіне байланысты мәселелерді шешудің негізгі принциптері туралы меморандумға, Байқоңыр ғарыш айлағын пайдаланудың негізгі принциптері мен шарттары туралы келісімге қол қойылды.

Байқоңыр ғарыш айлағының мәртебесіне қатысты құжаттардың тарихи маңызы ТМД аумағында болған оқиғалардың тұрғысында осы күндері айрықша көзге түседі. Қара теңіз әскери флоты бойынша Ресей мен Украинаның тайталасы, Әзірбайжан мен Армения арасындағы жанжал, Кавказдағы жағдай – мұның бәрі жоғары деңгейде қабылданған, жалға алу шарты мен ғарыш айлағын бірлесіп пайдалану туралы саяси шешімнің ұтымдылығын көрсетеді ( жыл сайын 115 млн. доллар). Қазақстан мен Ресейдің ғана емес, бүкіл адамзаттың игілігі болып табылатын Байқоңыр ғарыш айлағының мәртебесі жөнінде басқаша шешім қабылдануы мүмкін емес еді. Қалай болғанда да осы күрделі проблемаға өзгеше көзқарас екі елдің ұзақ мерзімді мүдделеріне қайшы келіп, әлемдік космонавтиканың болашағына қатысты қолайсыздық туғызатыны айдан анық [4].

Бірқатар құжаттар екі жақты ынтымақтастықтың әскери-саяси аспектілерін қозғады, оларға Қазақстан Республикасының аумағында уақытша орналасқан стратегиялық ядролық күштер туралы келісім, әскери ынтымақтастық туралы шарт; Семей сынақ алаңы жабылғанға дейін онда қаланған, ядролық құрылғыны бөлшектеу жөніндегі әскери-техникалық ынтымақтастық туралы келісім, сондай-ақ әскери-техникалық ынтымақтастық мәселелері жөніндегі өзге де құжаттар. Екі елдің мәдени-гуманитарлық байланыстарына да үлкен назар аударылды.

Тараптар үкіметтік деңгейде қаржы-өнеркәсіптік топтар құрудың негізгі принциптері туралы келісімге қол қойды. Тап осы 1994 жылғы наурызда екі елдің арасындағы экономикалық ынтымақтастыққа қозғау салынды, дегенмен кейінірек қаржы-өнеркәсіп топтары олардан талап етілетін рөлді ойнай алған жоқ. Ал екі елдің үкіметтері арасындағы кеден ісіндегі ынтымақтастық пен өзара көмек көрсету туралы келісім Кеден Одағын құру ісіндегі алғашқы қадам болатын.

1995 жылы Қазақстан-Ресей қарым-қатынасы жемісті түрде дамуын жалғастырды. Жоғарғы деңгейдегі келіссөздер барысында проблемалардың кең ауқымы қаралды және саяси, ғылыми-техникалық және мәдени-гуманитарлық салалардағы тығыз интеграцияның жаңа кезеңін ашты. Бұдан бөлінбейтін еуразиялық кеңістікте ғасырлар бойы тұрып жатқан ел халықтарының достық пен өзара тиімді іс-қимылдың әлеуетін сақтауға және еселеуге деген ұмтылысы көрінді.

1995 жылғы 20 қаңтарда екі елдің Президенттері аса маңызды үш құжатқа қол қойды, олар: Ресей-Қазақстан ынтымақтастығын кеңейту және тереңдету туралы декларация; Ресей Федерациясының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының және Қазақстан Республикасының аумағында тұратын Ресей Федерциясы азаматтарының құқықтық мәртебесі туралы шарт; Ресей Федерециясына тұрақты тұру үшін келген Қазақстан азаматтарының және Қазақстан Республикасына тұрақты тұру үшін келген Ресей Федерациясы азаматтарының азаматтық алуының жеңілдетілген тәртібі туралы келісім [4].

Ресей басшысының 1996 жылғы сәуірдегі Қазақстанға сапары Қазақстан-Ресей қарым-қатынастарында қол жеткізілген сапалы жаңа деңгейдің жарқын айғағына айналды. Н.Назарбаев пен Б. Ельцин Каспий проблемаларына айрықша мән берді. Кездесудің қорытындылары бойынша Мемлекеттер басшылары Каспий теңізін пайдалану жөніндегі ынтымақтастық туралы бірлескен мәлімдемеге қол қойды. Ол құжатта жаңа саяси жағдайларда Каспий проблемаларын әділетті түрде шешудің аймақтағы бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуде шешуші маңызы болатындығы атап көрсетілді. Тараптар Каспийдің құқықтық мәртебесі туралы мәселені шешуде және теңіздің минералдық, биологиялық ресурстарын пайдалануда тығыз ынтымақтасуға уағдаласты. Сөз болып отырған уақытта Теңіз кен орнынан Новороссийскіге дейін мұнай құбырының құрылысын салу туралы (Каспий құбыр желісі концорциумының жобасы) түпкілікті шешім қабылданды.

Осы бағыттағы күш-жігер табысты аяқталды. ХХІ ғасырға бағдарланған мәңгілік достық пен одақтастық туралы декларацияға қол қойылды. Бұл құжаттың үлкен саяси мәні бар. Екі жақты қарым-қатынастардың тарихында бұрын-соңды болмаған осы құжатқа 1998 жылғы 6 шілдеде қол қойылып, Қазақстан мен Ресейдің басшылары екі мемлекет те мәңгілік достық байланыстармен сипатталатын әріптестер және одақтастар болып табылатынын қуаттады.

Н.А.Назарбаевтың туған күнінде өткізілген жоғары дегейдегі кездесудің айрықша жемісті болғанын атап өту керек. Осы 6 шілде күні Каспий жөніндегі келіссөздер процесінде жаңа тұрпатты жаңалық болды. Президенттер жер қойнауын пайдалануға арналған егенменді құқықтарын жүзеге асыру мақсатында Каспий теңізі солтүстік бөлігінің түбін межелеу туралы келісімге қол қойды. Тараптар теңіздің түбі бойынша жетілдірілген орта сызықты жүргізу туралы принципті уағдалысқа қол жеткізді.

Қазақстан Ресей қарым-қатынастарының тағы бір жемісі ретінде РФ Президенті Б.Ельциннің 1998 жылғы 12 қазанда Алматыға жасаған мемлекеттік сапарының қорытындыларын айтуға болады, оның нәтижесінде 1998-2007 жылдарға арналған экономикалық ынтымастық туралы кең ауқымды шартқа қол қойылды, осы құжатты іске асыру жөнінде нақты іс-шаралардың бағдарламасы жасалады. Бұл құжат экономиканың нақты секторының негізгі салаларындағы өндірістік инвестициялық, ғылыми-техникалық ынтымақтастықты дамытудың нақты бағыттары мен үйлестіруші тетіктерін белгілейді.Шаруашылық жүргізуші субьектілердің арасында яғни тікелей экономикалық деңгейде байланыстарды кеңейтуді көздейді[5].

Ресей Қазақстанның ең ірі сауда әріптесі болып табылады. Екі жақты сауда айналымының үлесі Қазақстан Республикасының бүкіл сыртқы сауда көлемінің 10 пайыздан астамын құрайды.

2010 жылы 10 желтоқсанда Мәскеу қаласындағы ҰҚШҰ (Ұжымдық қауіпсіздік шарт ұйымы) және ТМД саммиті барысында екі елдің мемлекет басшыларымен қол қойылған Қазақстан Республикасы Президенті және Ресей Федерациясы Президенті Бірлескен мәлімдемесімен 2011-2012 жылдарға арналған Бірлескен іс-қимыл жоспары бекітілді.

Қазақстан мен Ресей Ресейдің магистральді құбыр желісін пайдалану арқылы қазақстандық көмірсутекті шикізатты тасымалдау мәселелерінде өзара ықпалдасуда, мұнай-газ өндіруші өндірісті бірлесіп жаңартуда.

Қазіргі таңда, қазақстандық мұнайды экспорттаудың негізгі іске қосылған маршруттарының бірі болып Атырау – Самара, Каспий Құбыр желісі Консорциумы (КТК), Атасу – Алашанькоу мұнай құбырлары және Ақтау порты есептеледі.

«Атырау – Самара» мұнай құбыры қазақстандық мұнайдың Трансмұнай құбыр желісі жүйесі бойынша Одесса, Приморск, Новороссийск порттарына және Дружба құбыр желісі жүйесімен Солтүстік-Батыс, Орталық және Шығыс Еуропа нарықтарына тасымалданатын ірі экспорттық бағыттардың бірі болып табылады. 2009 жылы «Атырау – Самара» құбыр желісі жүйесімен мұнай тасымалының көлемі 17,5 млн. тонна мұнайды құрады. Бұл көрсеткіш 2008 жылы тасымалданған мұнаймен салыстырғанда 4% артық. «Атырау – Самара» учаскесі бойынша «Өзен – Атырау – Самара» магистралды мұнай құбырынан 2010 жылы 11 ай көлемінде 14 млн. 021 мың тонна мұнай өндірілді [5].

Қазақстан мұнайын экспорттауда басым бағыттардың бірі – 2001 жылы іске қосылған Каспий құбыр желісі Консорциумы мұнай құбыры.

Мұнай құбыры іске қосылғаннан бастап (2001 ж.), 239 млн. тонна тасымалданды, оның ішінде қазақстандық мұнай 201 млн. тоннаны құрады. 2009 жылы экспортқа 35 млн. тонна мұнай артылып, 2008 жылмен салыстырғанда 9,9% өсім көрсетті. Оның ішінде қазақстандық мұнай 28 млн. тоннаны құрап, 2008 жылдың сол кезеңімен теңестіргенде 6% көп болды.

2010 жылдың 9 айы бойынша Каспий құбыр желісі Консорциумы (КТК) жүйесімен мұнай тасымалдау көлемі 27 млн. тонна болып, оның ішінде қазақстандық мұнай 22 млн. тоннаны құрады.

Қазақстан-Ресей жылу энергетикасы кешеніндегі ынтымақтастықты одан әрі тереңдетудің маңызды элементі Каспий құбыр желісі консорциумын 2015 жылға дейін жылына 33-тен 67 млн. тоннаға дейін ұлғайтудың принциптері туралы Меморандумға қол қою болды. Оның ішінде, қазақстандық мұнайды жылына – 52,5 млн. тоннаға арттыру. Каспий құбыр желісі консорциумының құбыр желісі жүйесінің механикалық күшін екі еседен аса кеңейту бойынша жобаны инвестициялау жөніндегі толық шешімге 2010 жылы 15 желтоқсанда қол қойылды. Құрылыс жұмыстары 2011 жылы көктемде басталды. Қазақстан мен Ресей екі жақты ауқымда Каспий теңізінің қайраңын бөлу туралы мәселені шешті.

Электр энергиясының ортақ нарығын құру жөнінде Қазақстан мен Ресейдің Бірлескен іс-қимыл жоспары негізінде әрекет ететін электроэнергетика саласында екі жақты ынтымақтастықты дамыту маңызды орынға ие. Ортақ энергетикалық жүйе жұмысын, құрылыс және Екібастұз ГРЭС-2 үшінші блогының қызметке қосылуын, екі мемлекеттің электр жүйелерімен электр энергиясын тасымалдау бойынша қызмет көрсетуді қатар қамтамасыз ету жөніндегі үкіметаралық келісімдер ойдағыдай жүзеге асуда.

Қазақстан және Ресей энергожүйелерінің қатарлас қызметін әрі қарай жетілдіру мақсатында электр энергиясын сатып алу-сату мәмілесі жөнінде оператор қызметін атқаратын Бірлескен кәсіпорын құру мәселесі талқылануда. Атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласы бойынша ынтымақтастық белсенді дамуда. Оның ішінде, бірлескен қазақстан-ресейлік үш кәсіпорынмен уран өндірісін арттыру мәселесі, азаматтық ядролық энергетика саласында бірлескен компания құру, Қазақстанда ВБЭР-300 реакторы бар АЭС құрылысы жөніндегі Келісім жобасын жасау бар. Осы бағыттағы қызметті жеделдету мақсатында 2010 жылдың ортасында Атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану саласында ынтымақтастықты тереңдету бойынша бірлескен жұмыс тобы құрылды, сонымен қатар, осы салада екі жақты ынтымақтастықтың Кешенді бағдарламасын өзекті ету жөнінде шешім қабылданды. Атом Қуаты Халықаралық Агенттігінің (АҚХА) бақылауымен Ресей аумағында басқа елдердің қатысуы үшін уран байытуды қоса алғанда, ядролық отын циклі қызметін көрсету жөніндегі Халықаралық орталық құрылып, ашылды.

2010 жылы 5 шілдеде «Росатом» атом энергиясы жөніндегі Мемлекеттік корпорация және АҚ «ҰАК «Қазатомпром» арасында Бірлескен мәлімдемеге және Атом энергиясын бейбіт мақсатта қолдану саласында ынтымақтастық және интеграция жөнінде меморандумға қол қойылды [6].

Ғарыш саласындағы ынтымақтастық қарқынды түрде дамуда. «Байқоңыр» кешенін бірігіп пайдалану саласында Қазақстан мен Ресей маңызды жұмыстар атқарды. Қазіргі заманға лайық «Бәйтерек» зымыран-ғарыштық кешенін жасауда жоспарлы жұмыстар жүргізілуде. 2008 жылғы мамыр айында Спутниктік навигацияның ғаламдық жүйесінің (ГЛОНАСС) жобасы бойынша өзара бірлескен жұмыс туралы және де ғарыштық кеңістікті бейбіт мақсатта зерттеу саласында үкіметаралық келісімдерге қол қойылды. Күткендегідей, бұл Қазақстанның жаңа ғылымды көп қажетсінетін өндірістің дамуында қуатты түрткі болатындығына және екі елге өздерінің ғылыми-техникалық және интеллектуалдық күш-қуатын толық іске асыруға мүмкіндік береді.

«Байқоңыр» кешенін бірлесе пайдаланудың нормативті-құқықтық базасын жетілдіру бойынша жұмыс жалғасуда. 2009 жылы Ресей Федерациясы Үкіметі мен Қазақстан Республикасы Үкіметі арасында «Байқоңыр» кешеніне келіп-кету және «Байқоңыр» ғарыш айлағы қызметкерлеріне, Байқоңыр қаласының, Төретам, Ақай ауылды мекендері тұрғындарына медициналық қызмет көрсету жөніндегі келісімдерге, сонымен қатар Байқоңыр қаласының мәртебесі жөніндегі Келісімге өзгерістер енгізу бойынша хаттамаға қол қойылды (банк жүйесіне байланысты). Қазіргі таңда ғарыш саласында өзара әрекеттесу жөнінде екі жақты құжаттардың 14 жобасы келісілу кезеңінде [6].

Автожол және коммуникация жолдары құрылысы саласында Қазақстан және Ресей арасындағы ынтымақтастық дамуда. Қазақстан және Ресей аумағы арқылы Батыс Еуропаны Батыс Қытаймен жалғайтын жоба бойынша сарапшылар жұмыс жүргізуде. «Санкт-Петербург – Мәскеу – Қазан – Орынбор – Ақтөбе – Қызылорда – Шымкент – Алматы – Хоргос – Ляньюньгань кемежайы» жол жүру бағыты салынуының маңыздылығы біздің елдерді әлемдік жүк тасымалдау жүйесіне біріктіруге және транзиттік операциялардан түсетін табысты өсіруге мүмкіндік береді.

1. Назарбаев H.A. Европейский союз: идеи, практика, перспективы. 1994к1997. Москва: Фонд содействия развитию социальных и политических наук, 1997.

2. Назарбаев H.A. На пороге XXI века. Алматы: Өнер, 1996.

3. Назарбаев H.A. Стратегия становления и развития Казахстана как суверенного государства. Алма-Ата: Дәуір, 1992.

4. Соглашения между Правительством Республики Казахстан и Правительством Российской Федерации о порядке взаимодействия в случае возникновения аварий при пусках ракет с космодрома "Байконур", подписанного в Астане 18 ноября 1999 года. (Москва, 23 декабря 1999 г.)

5. Договор аренды комплекса "Байконур" между Правительством Российской Федерации и Правительством Республики Казахстан. (Москва, 10 декабря 1994 г.)

6. Назарбаев H.A. Казахстан-2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Алматы: Бшм, 1997.
Аннотация

В данной статье проанализированы геополитические, экономические и дипломатические отношения Республики Казахстан и Российской Федерации.

In given article are analysed geopolitical, economic and Republic Kazakhstan and Russian Federation diplomatic relations.

д.п.н., директор Института

международных отношений

Киевского национального университета

имени Тараса Шевченко.
Евроинтеграционный курс Украины: итоги 2011 года.
Аннотация

Данная статья посвящена евроинтеграционной политике Украины в 2011 году. Автор рассматривает данный курс через призму смены правительств и подходов к проведению европейской политики. Особое внимание уделено Соглашению об ассоциации – документу, подписание которого переведет взаимоотношения Украины и Европейского союза на качественно новый уровень.

Европейская политика Украины изначально опиралась на достаточно прочный фундамент выгодного геополитического положения и европейскую идентификацию. Уже 5 декабря 1991 г. президент Л.Кравчук в своей инаугурационной речи подчеркнул, что Украина является европейским государством, поэтому развитие отношений со странами европейского континента будет рассматриваться как первоочередное задание [1, 15]. Тяжелое экономическое положение, в котором оказались постсоветские страны, только способствовало возрастанию притягательности идеи построения общего европейского дома с высоким уровнем качества жизни его обитателей.

В странах Центрально-Восточной Европы на момент распада социалистического блока уже сложился консенсус общества и политических элит относительно евроинтеграционной политики, на основе которого были проведены экономические реформы, позволившие чуть более, чем за одно десятилетие достичь членства в Европейском союзе. В Украине утвердился утилитарный подход, согласно которому прогресс интеграции, равно как и экономические преобразования, ставились в зависимость от получения внешней поддержки, в том числе финансовой. На начальном этапе потребность во внешней поддержке диктовалась необходимостью создания предпосылок для становления украинской государственности. Однако со временем она трансформировалась в устойчивое стремление украинских элит определять темпы интеграции в зависимости от наличия внешней поддержки при одновременном сохранении контроля над всеми важными сферами общественной жизни в Украине [2, 125]. С этой точки зрения неудивительно, что критические высказывания европейских функционеров по поводу неэффективности экономических реформ, низкого качества государственного управления, несовершенства украинской судебной системы и другим вопросам неизменно и на всех этапах двусторонних отношений вызывали раздражение (и даже обиду) у руководства Украины, которое воспринимало их как вмешательство во внутренние дела. Между тем, что такое интеграция, если не добровольный отказ государства от части своего суверенитета в интересах общего проекта развития?

Поверхностное понимание сущности европейского интеграционного процесса в постсоветских государствах обусловило реализацию сценария “долгосрочного сближения”, признающего возможность присоединения к ЕС восточных соседей путем постепенного расширения сотрудничества. Достижению этой цели призваны были служить Европейская политика соседства, программа “Восточное партнерство” и уже упомянутое Соглашение об ассоциации. Отсутствие перспектив членства во всех этих инструментах сотрудничества Евросоюза с Украиной актуализировало вопрос целесообразности следования многочисленным рекомендациям и удовлетворения требований, звучавших из Брюсселя, выполнение которых существенно ограничило бы возможности осуществления “ручного” управления всеми внутренними процессами, столь привычного для Киева. Таким образом, сближение Украины с Евросоюзом имеет черты, характерные для нисходящей интеграции (top-down integration), при которой определяющее влияние на национальную политику интеграции оказывают лидеры государств и правительств. Нельзя не отметить стабильную поддержку идеи вступления в ЕС украинским обществом на уровне 40,7% в 2005 г., 52,8% в 2010 г. и 56,3% в феврале 2011г. [3, 54], но прочного основания для восходящей интеграции (bottom-up integration), при которой население, гражданское общество и органы местной власти объединяются с целью разработки общего плана действий, создано не было. Авторы аналитического доклада Центра Разумкова характерной особенностью общественного мнения в Украине считают не восприятие “абсолютизации какого-либо из главных векторов внешней политики и улучшения отношений с одним из главных партнеров (ЕС и Россией) за счет ухудшения отношений с другим” [3, 53].

На фоне жесткой позиции ЕС по делу Тимошенко и других представителей украинской оппозиции евроинтеграционный курс Украины сохраняет свою приоритетность. В ходе визита первого вице-премьера Украины А.Клюева в Брюссель 20 октября 2011 г. удалось согласовать спорные положения Соглашения о зоне свободной торговли, в частности о разрешении споров в сфере энергетики, а также импортных пошлинах на продукцию автомобилестроения стран ЕС, семечки подсолнечника, лом черных металлов. На официальном уровне необходимость подписания Соглашения об ассоциации в запланированные сроки европейской стороной не оспаривается. Однако со стороны Украины прозвучали настойчивые требования о внесении положения о перспективе членства в текст Соглашения, в противном случае, по словам президента Януковича [4], подписание документа нужно отложить до того момента, когда ЕС будет готов выполнить это условие.

Дискуссия о перспективе членства не нова и возникла в результате расхождения в подходах к интеграции. Если в Украине её склонны трактовать как основную гарантию эффективности внутренних реформ, экономической и политической стабильности, в Евросоюзе право на членство рассматривается как своеобразное вознаграждение претендента за успешное проведение реформ, а само членство либо его перспектива не может быть стимулом для внутренних реформ. В украинском экспертном сообществе в последнее время утвердилось мнение, что в ходе переговорного процесса вопрос о вступлении в ЕС поднимать нецелесообразно, поскольку Соглашение об ассоциации предлагает широкий набор мер по сближению с ЕС. В европейских информационных источниках Соглашение об углубленной и всеохватывающей зоне свободной торговли иногда называют соглашением об “упрощенном вступлении” (“accession-lite” treaty), так как оно предусматривает согласование национальных законов в сфере торговли с законодательством общего рынка ЕС. Установление преференциальных отношений и соответствующая гармонизация законодательства ассоциированных государств с правом Евросоюза является центральным элементом ассоциации, хотя и само Соглашение об ассоциации закладывает институциональные основы сотрудничества фактически во всех сферах взаимного интереса.

Будет зафиксировано положение о перспективе членства или нет, Соглашение об ассоциации не утратит своего практического значения для обеих сторон. Для Евросоюза Соглашение – это компонент его “мягкой силы”, с помощью которой осуществляется политическое, правовое, культурное влияние, а для Украины, кроме всего прочего, – средство её постепенного вовлечения в систему безопасности вдоль границ ЕС. Ведь именно необходимость создания безопасной среды на внешних границах и круга дружественных стран обусловили корректировку интеграционной стратегии ЕС сначала после распада социалистического блока, а со временем и расширения 2004 и 2007 гг., внесшего принципиальные изменения в геополитическую карту Европы. Без перспективы членства, но с формальным правом на него (в соответствии со статьей 49 Договора о Европейском союзе), Соглашение об ассоциации между ЕС и Украиной призвано стать примером, в первую очередь, для остальных стран-участниц Восточного партнерства, тяготеющим к сближению с Евросоюзом.

В качестве еще одного аргумента в пользу более четкой определенности своего будущего Украина решила использовать срок действия Соглашения, ограничив его 10 годами без автоматического продления. Это предложение противоречит намерениям европейской стороны, стремящейся сделать договор бессрочным.

Евросоюз переживает сейчас не самый успешный период своего развития. Распространение долгового кризиса (Греция, Ирландия, Португалия) и проблемы функционирования зоны евро наносят ощутимый удар по экономической интеграции европейских стран. Оказание помощи более слабым членам поляризует общественное мнение в странах ЕС и провоцирует рост недовольства среди населения, как крупных государств-доноров, так и стран, получающих эту помощь, так как они вынуждены сокращать расходы, в том числе и на социальную сферу. И хотя на официальном уровне упомянутые тенденции находят понимание и адекватную реакцию, в таких условиях продвижение вопроса приема новых членов будет вызывать раздражение и противодействие.

Евроинтеграция Украины преследует не только цели достижения экономической выгоды, ее стоит рассматривать как цивилизационный проект. Упреждая критические замечания евроскептиков о кризисе идентичности как в Украине, так и в Евросоюзе, крахе политики мультикультурализма, росте антимусульманских настроений в ЕС, отметим, что европейское научное сообщество длительное время занимается упомянутыми проблемами и предлагает оперировать такими понятиями как интеркультурализм (предусматривает формирование гибридной идентичности, например, французские алжирцы), а также интегрирование (ориентируется на широкое участие иммигрантов в жизни общества) [5], на которых основываются новые модели европейского социума. Считаем уместным подчеркнуть, что не воспринимаем трудности современного этапа развития Евросоюза как непреодолимые препятствия для его эволюции, а тем более, как признаки краха идеи европейской интеграции. В контексте грядущих изменений в Украины есть шанс усилить свою роль в общеевропейском процессе.

Учитывая цивилизационную “разорванность” Украины (по С. Хантингтону), евроинтеграция способна стать консолидирующей стратегией развития государства. В связи с этим остро стоит вопрос приверженности цивилизационным ценностям Европы. Сближение с ЕС требует от Украины безусловного соблюдения основных демократических прав и свобод. Неотъемлемым элементом Соглашения об ассоциации является так называемая клаузула о правах человека (вносится в соглашения с третьими странами с 1995 г.).

Негативные последствия экономического и финансового кризиса обострили не только экономическую, но и геополитическую конкуренцию крупнейших международных акторов, в которую была втянута и Украина. К сожалению, в арсенале украинской внешней политики мало средств влияния на формирующуюся ситуацию. В качестве одного из них выступает Соглашение об ассоциации, содержащее известную формулу “политической ассоциации и экономической интеграции”.

Отношения Украины и ЕС на современном этапе столкнулись с рядом новых вызовов: речь идет об опосредствованном влиянии отношений по линии ЕС – Россия. Двусторонний диалог Россия – ЕС, несмотря на провозглашенное “Партнерство ради модернизации”, развивается довольно медленно. Участие Украины в зоне свободной торговли с ЕС или Таможенном союзе России, Беларуси и Казахстана стало предметом обсуждения не только внутри страны, но и на встречах украинского и российского руководства. Россия воспринимает ЕС как конкурента собственных интеграционных проектов в так называемой зоне привилегированных интересов. И хотя европейские чиновники опровергают наличие подобного соперничества на постсоветском пространстве [6], чем еще можно объяснить заметную активизацию России на поприще интеграции, последним проявлением которой стал проект создания Евразийского союза, изложенный В.Путиным в статье “Новый интеграционный проект для Евразии – будущее, которое рождается сегодня” [7]. В противовес Евросоюзу Россия выдвигает собственный интеграционный проект, в котором участие Украины приобретает ключевое значение.

В Украине не склонны противопоставлять свой евроинтеграционный курс отношениям с Россией, пытаясь отыскать наиболее выгодные сферы трехстороннего сотрудничества. Давно обсуждается возможность создания трехстороннего газового консорциума, хотя оптимальное время для реализации этого плана, видимо, уже позади. Россию сегодня интересует установление контроля “Газпрома” над газотранспортной системой Украины по белорусскому сценарию. Ввиду критического уровня односторонней энергозависимости Украины вопрос формирования цены на газ уже давно приобрел черты политического торга, к которому примыкает и тема интеграции. Потенциальная возможность снижения цены на газ используется в качестве главного аргумента российских интеграторов, что позволяет сделать вывод о том, что ценностная ориентация интеграции на постсоветском пространстве подменяется коммерческими интересами.

Стратегическое балансирование Украины между Западом и Востоком, опирающееся на стратегию многовекторности, в текущий момент становится небезопасным. Усиление давления и со стороны ЕС, и со стороны России демонстрирует недостаток ресурсов у Украины для его нейтрализации. Ослабление какого-либо одного из главных внешнеполитических направлений делает позиции Украины уязвимыми в отношении другого. Поэтому коренной интерес нашего государства заключается в поиске таких рамок сотрудничества, которые учитывали бы изменения, происходящие в мировой политике, были выгодны Украине и не создавали новых разделительных линий в Европе. Успешный процесс “европеизации” в Украине, который рассматривается как ключевая составляющая концепции Большой Европы, мог бы стать мощным политическим и психологическим фактором сближения России и Евросоюза.

Задание, разумеется, не из легких, особенно в условиях незавершенного экономического кризиса, когда каждая страна пытается защитить свои рынки и товаропроизводителей и расширить своё присутствие на рынках других стран. Эту тенденцию можно четко отследить в переговорном процессе с ЕС об углубленной и всеохватывающей зоне свободной торговли (ограничение доступа на европейский рынок украинских автоперевозчиков, квотирование и высокие таможенные пошлины на агропромышленную продукцию), она проявилась и в Договоре о зоне свободной торговли в СНГ, подписанной 18 октября в Петербурге. Украина, прилагавшая усилия к заключению этого договора длительное время, получила документ все с теми же изъятиями (газ, нефть, сахар, металл), от которых пыталась избавиться в варианте Соглашения о зоне свободной торговли в СНГ от 1994 г., так и не вступившего в действие, хотя и с обещаниями их постепенной отмены. Упомянутый договор еще не ратифицирован, а ответственный секретарь Комиссии Таможенного союза, заместитель генерального секретаря ЕврАзЭс С.Глазьев поспешил предупредить, что в ответ на зону свободной торговли между Украиной и ЕС страны СНГ могут ввести защитные меры по отношению к Украине [8]. Не поддавая сомнению право стран СНГ на защиту своих интересов, заметим, что зона свободной торговли – распространенный сегодня инструмент торговой политики; некоторые страны имеют несколько таких договоров с разными интеграционными группировками и отдельными странами. Украина, крупнейшим торговым партнером которой является Россия, не сможет игнорировать влияние Таможенного союза. Но стремительность темпов интеграции в этой группировке, о чем говорит В.Путин в упомянутой статье, не позволяет должным образом оценить её преимущества и недостатки, чем и объясняется предложение украинской стороны развивать сотрудничество в формате “3+1”.

Интенсивность и насыщенность переговоров по Соглашению об ассоциации позволяли рассчитывать на подписание этого важного документа до конца 2011 года, чего не отрицала и европейская сторона. Однако, повестка дня саммита Украина – ЕС была ограничена только парафированием текста Соглашения. Несмотря на то, что и этой цели сугубо технического порядка все же не удалось достичь, саммит, прошедший 19 декабря 2001 г. в Киеве, оставил несколько позитивных сигналов. Во-первых, совместное заявление участников саммита содержит признание европейской идентичности Украины, разделяющей с Европейским союзом общие историю и ценности, косвенно отсылая к 49 статье Договора о Европейском союзе. К тому же речь идет о том, что “ЕС признал европейские устремления Украины и приветствует её европейский выбор” [9]. Во-вторых, было объявлено о завершении переговоров о Соглашении об ассоциации, что стало итогом достаточно длительного и непростого процесса согласования позиций сторон в сфере политического и экономического сотрудничества. В-третьих, упоминание о том, что “Соглашение об ассоциации оставляет открытым путь к дальнейшему прогрессивному развитию отношений между Украиной и ЕС”, делает вопрос перспективы членства не таким уж недостижимым. В пользу этого предположения свидетельствует и ограничение срока действия Соглашения десятью годами, по истечению которых по инициативе одной из сторон уровень отношений может быть пересмотрен. В-четвертых, завершение переговоров по внесению изменений в Соглашение об упрощении визового режима позитивно скажется на процедуре выдачи виз гражданам Украины, желающим посетить страны Евросоюза.

Очевидно, что результаты саммита далеки от возлагавшихся на него надежд. Остаются весьма нечеткими временные рамки парафирования Соглашения, не говоря уже о подписании. Большинство комментаторов в контексте условий политического характера, выдвигаемых ЕС украинской власти, наиболее вероятным событием, которое способно разблокировать вопрос подписания Соглашения об ассоциации, называют проведенные без нарушений парламентские выборы, запланированные на 28 октября 2012 года.

Возникает опасение, что динамика отношений Украина – ЕС будет утрачена, по меньшей мере, до конца текущего года. В этом случае украинскому руководству будет очень сложно сбалансировать усилия России по втягиванию Украины в интеграционное пространство, создаваемое в рамках Таможенного союза. Таким образом, евроинтеграционный курс Украины может развиваться при выполнении политических условий ЕС, претерпеть изменения в пользу евразийской интеграции или “зависнуть” на неопределенный период. Какой бы из трех вариантов не возобладал, становится понятно, что реализация политики “стратегического балансирования” потребует либо пересмотра, либо новых, более действенных инструментов.

Литература

1. 
   Леонід Кравчук: “Є така держава – Україна”. – К.: “Глобус”, 1992. – С. 15.
   
2. 
   Литвиненко О.В. Українська національна безпека: стислий нарис. // Стратегічні пріоритети. – 2011. – №2 (19). – С.125.
   
3. 
   Зовнішня політика. Додаток “Зовнішня політика України-2010: громадська думка”. Аналітична доповідь Центру Разумкова. // Національна безпека і оборона. – 2011. – №3. – с.54.
   
4. 
   Интервью Президента Украины для программы “Вечера с Виталием Коротичем”. 19.10.2001 (www.president.gov.ua/ru/news/21639.html)
   
5. 
   Interculturalism. Europe and its muslims in search of sound societal models. / Edited by Michael Emerson. – Centre for European Policy Studies, 2011 (www.ceps.eu)
   
6. 
   Еврокомиссар по вопросам торговли Карел де Гухт подчеркнул в ходе конференции в Европарламенте 20.10.2011: “Мы с Россией не конкурируем. Мы пребываем в широком процессе дальнейшей интеграции восточных соседей в европейское пространство” (www.radiosvoboda.org/content/article/24366237.html).
   
7. 
   www.izvestia.ru/news/502761
   

8. 
   
   жүктеу/скачать 5,75 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: