Химиядан 11-класта дисперсті ж‰йені оќыту барысында оќушы бойында ізденімпаздыќты ќалыптастыру
Биосфера және биоогенді элементтер
жүктеу/скачать 0,52 Mb.
|
ДЖ Жүніс Ербол
| 3.2 Биосфера және биоогенді элементтер
Элементтердің ағза мен қоршаған ортада әркелкі таралуы олардың сіңірілуіне, табиғи қосылыстардың судағы ерігіштігіне байланысты. Кремнийдің SiO₂, алюминийдің Al₂O3 табиғи қосылыстары суда ерімейді, сондықтан олар тірі ағзаларға сіңірілмейді. Бұған қарама-қарсы көміртек, ол жер бетінде аз мөлшерде кездеседі. (0,35%), ал тірі ағзадағы мөлшері бойынша 2-орынға ие (21%). Элементтің қоршаған ортамен салыстырғанда ағзадағы мөлшерінің жоғарылауын элементтің биологиялық концентрленуі деп атайды. Табиғи таңдау нәтижесінде тірі жүйелер негізін тек алты элемент құрайды. Олар – көміртек, сутек, оттек, азот, фосфор, күкірт. Бұларды биогендер деп атайды. Бұл элементтер ағзаның 97,4%-ын құрайды. мНегізгі биооген – көміртек. Ол мықты ковалентті байланыс түзе алады. Оттек пен сутегі көміртектің органикалық қосылыстарының тотығу және тотықсыздану қасиеттерін алып жүруші ретінде қарастыруға болады. Қалған үш органоген – азот, фосфор, күкірт және де ферменттердің белсенді ортасын құрайтын кейбір басқа элементтер – темір, магний. Өте құбылмалы органогендерге суда еритін қосылыстардың түзілуі тән, ол осы элементтердің тірі ағзаларда концентрленуіне жағдай туғызады. Элементтерді тірі ағзалардағы орташа мөлшеріне қарай үш топқа бөледі: 1. Макроэлементтер. Олардың ағзадағы мөлшері 10-²%-дан жоғары. Олар – оттек, көміртек, сутек, азот, фосфор, күкірт, кальций, магний, натрий және хлор. 2.Микроэлементтер. Олардың ағзадағы мөлшері 10-³% бен 10-5% аралығында. Оларға йод, мыс, мышьяк, фтор, бром, стронций, барий, кобальт жатады. 3.Ультрамикроэлемент. Олардың ағзадағы мөлшері 105 %-дан төмен. Оларға сынап, алтын, уран, торий, радий және т. б. жатады. Тіршілік үшін маңыздылығына қарай химиялық элементтерді үш түрге бөлуге болады: 1.Тіршілікке қажетті (ауыстырылмайтын) элементтер. Олар адам ағзасында үнемі болады, ферменттер, гормондар, және витаминдер құрамына кіреді: H, O, Ca, N, K, P, Na, S, Mg, Cl, C, I, Mn, Cu, Co, Fe, Zn, Mo, V. Олардың жетіспеушілігі адамның қалыпты өмір сүруін бұзады. 2. Қосымша элементтер. Бұл элементтер жануар мен адам ағзасында үнемі болады. Ga, Sb, Sr, Br, F, B, Be, Li, Si, Sn, Cs, Al, Ba, Gl, As, Rb, Pb, Ra, Bi, Cd, Cr, Ni, Ti, Ag, Th, Hg, V, Se. Олардың биологиялық маңызы толық зерттелмеген немесе белгісіз. 3. Өте аз элементтер. (Se, Tl, In, La, Pr, Sm, W, Re, Tb және т.б.). Адам және жануар ағзаларында табылған, мөлшері және биологиялық маңызы белгісіз. Әр түрлі жасушалар мен ағзалардың түзілуі мен өмір сүруі үшін қажетті элементтерді биогенді элементтер деп атайды. Реферат 2 VI А-топ элементтері оттегі, күкірттің табиғатта таралуы. Оттегі біріншіден әлемдік резервуарға қатысты, яғни барлық тірі организмдерге дем алуға қажет оттегін 47
ластануы. Екінші құбылыс – тропосфера және стратосфера қабаттарындағы қалыпты озонның қауіптілігі. Айналымдағы белгілі бір масштабтағы оттегі мен атмосфераның ресурсы өте жоғары. Расында да аяғына дейін жанған тас көмір мен басқа да каустобиолиттің құрамының өзгеруі атмосферадағы оттегінің жүзінші бөлшектегі процентін құрайды. Сондай-ақ қауіптілігі де бар ормандардың түгелімен құруы, мекенсіз жазық далада атмосферада отттегінің болуын азайтады да, ол биомассасының өлуіне әкеліп соғады. Содан барып атмосферада техногеннің ластануы бірден жоғарылайды. Мысалы, көміртегі қалдықтары, көміртегі (II) оксиді, күкірт (VI) оксиді, азот (II) оксиді және өндірістік кәсіпорындарынан шығатын тұрақты лас смогтары қалыптасады. Атмосфера ластануды жеткізуші орта болып табылады, ал жер бетіндегі өсімдіктердің азаюуы ауа тазарту үшін қажет табиғи процестерді қйындатады. Химиялық құбылыстар, атмосфералық өндірістік және ауыл шаруашылыққа деген адамның күшіне қауіптілігін туғызады. Атмосферадағы озон газ тәрізді ластандырғышпен бірге әсерлеседі де вертикальді ағымдағы тропосфераның төменгі озонды қабатын қабатын құрайды. Оттегі экологиялық астаушы заттардың құрамына көп кірмейтіндіктен, мен осы VI А-топ элементтеріндегі күкіртке көбірек тоқталдым. Табиғи ортаны ластайтын заттардың құрамына кіретін элементтің бірі – күкірт. Күкірт – қауіпті айналымдағы интенсивті элементтің қатарына жатады. Қазіргі кезде атмосфераға тасталған антропогенді қалдықтар тек қоршаған ортаға ғана емес, жалпы жер климатына, континенттеріне әсер етеді. Бұл сияқты әлемдік озон қабатының бұзылуына «булы эффект» пен «қышқыл жауынның» болуы түрткі болды. Қышқыл жауын – қоршаған ортаның ластануының ауыр түрінің бірі. Оның зияны адамдарға, жануарларға, өсімдіктерге, үйлерге, сәулеттік ескерткіштерге көп тиюде[54,56]. Элементтердің ағза мен қоршаған ортада әркелкі таралуы олардың сіңірілуіне, табиғи қосылыстардың судағы ерігіштігіне байланысты. Кремнийдің SiO₂, алюминийдің Al₂O3 табиғи қосылыстары суда ерімейді, сондықтан олар тірі ағзаларға сіңірілмейді. Бұған қарама-қарсы көміртек, ол жер бетінде аз мөлшерде кездеседі. (0,35%), ал тірі ағзадағы мөлшері бойынша 2-орынға ие (21%). Элементтің қоршаған ортамен салыстырғанда ағзадағы мөлшерінің жоғарылауын элементтің биологиялық концентрленуі деп атайды. Табиғи таңдау нәтижесінде тірі жүйелер негізін тек алты элемент құрайды. Олар – көміртек, сутек, оттек, азот, фосфор, күкірт. Бұларды биогендер деп атайды. Бұл элементтер ағзаның 97,4%-ын құрайды. мНегізгі биооген – көміртек. Ол мықты ковалентті байланыс түзе алады. Оттек пен сутегі көміртектің органикалық қосылыстарының тотығу және тотықсыздану қасиеттерін алып жүруші ретінде қарастыруға болады. Қалған үш органоген – азот, фосфор, күкірт және де ферменттердің белсенді ортасын құрайтын кейбір басқа элементтер – темір, магний. Өте 48 құбылмалы органогендерге суда еритін қосылыстардың түзілуі тән, ол осы элементтердің тірі ағзаларда концентрленуіне жағдай туғызады. Элементтерді тірі ағзалардағы орташа мөлшеріне қарай үш топқа бөледі: 1. Макроэлементтер. Олардың ағзадағы мөлшері 10-²%-дан жоғары. Олар – оттек, көміртек, сутек, азот, фосфор, күкірт, кальций, магний, натрий және хлор. 2.Микроэлементтер. Олардың ағзадағы мөлшері 10-³% бен 10-5% аралығында. Оларға йод, мыс, мышьяк, фтор, бром, стронций, барий, кобальт жатады. 3.Ультрамикроэлемент. Олардың ағзадағы мөлшері 105 %-дан төмен. Оларға сынап, алтын, уран, торий, радий және т. б. жатады. Тіршілік үшін маңыздылығына қарай химиялық элементтерді үш түрге бөлуге болады: 1.Тіршілікке қажетті (ауыстырылмайтын) элементтер. Олар адам ағзасында үнемі болады, ферменттер, гормондар, және витаминдер құрамына кіреді: H, O, Ca, N, K, P, Na, S, Mg, Cl, C, I, Mn, Cu, Co, Fe, Zn, Mo, V. Олардың жетіспеушілігі адамның қалыпты өмір сүруін бұзады. 2. Қосымша элементтер. Бұл элементтер жануар мен адам ағзасында үнемі болады. Ga, Sb, Sr, Br, F, B, Be, Li, Si, Sn, Cs, Al, Ba, Gl, As, Rb, Pb, Ra, Bi, Cd, Cr, Ni, Ti, Ag, Th, Hg, V, Se. Олардың биологиялық маңызы толық зерттелмеген немесе белгісіз. 3. Өте аз элементтер. (Se, Tl, In, La, Pr, Sm, W, Re, Tb және т.б.). Адам және жануар ағзаларында табылған, мөлшері және биологиялық маңызы белгісіз. Әр түрлі жасушалар мен ағзалардың түзілуі мен өмір сүруі үшін қажетті элементтерді биогенді элементтер деп атайды. Реферат 2 VI А-топ элементтері оттегі, күкірттің табиғатта таралуы. Оттегі біріншіден әлемдік резервуарға қатысты, яғни барлық тірі организмдерге дем алуға қажет оттегін пайдаланады. Негізгі құбылыс – антропогендік қызметтегі атмосфераның ластануы. Екінші құбылыс – тропосфера және стратосфера қабаттарындағы қалыпты озонның қауіптілігі. Айналымдағы белгілі бір масштабтағы оттегі мен атмосфераның ресурсы өте жоғары. Расында да аяғына дейін жанған тас көмір мен басқа да каустобиолиттің құрамының өзгеруі атмосферадағы оттегінің жүзінші бөлшектегі процентін құрайды. Сондай-ақ қауіптілігі де бар ормандардың түгелімен құруы, мекенсіз жазық далада атмосферада отттегінің болуын азайтады да, ол биомассасының өлуіне әкеліп соғады. Содан барып атмосферада техногеннің ластануы бірден жоғарылайды. Мысалы, көміртегі қалдықтары, көміртегі (II) оксиді, күкірт (VI) оксиді, азот (II) оксиді және өндірістік кәсіпорындарынан шығатын тұрақты лас смогтары қалыптасады. Атмосфера ластануды жеткізуші орта болып табылады, ал жер бетіндегі өсімдіктердің азаюуы ауа тазарту үшін қажет табиғи процестерді қйындатады. Химиялық құбылыстар, атмосфералық өндірістік және ауыл шаруашылыққа деген адамның күшіне қауіптілігін туғызады. Атмосферадағы озон газ тәрізді ластандырғышпен бірге әсерлеседі де вертикальді ағымдағы тропосфераның төменгі озонды 49 қабатын қабатын құрайды. Оттегі экологиялық астаушы заттардың құрамына көп кірмейтіндіктен, мен осы VI А-топ элементтеріндегі күкіртке көбірек тоқталдым. Табиғи ортаны ластайтын заттардың құрамына кіретін элементтің бірі – күкірт. Күкірт – қауіпті айналымдағы интенсивті элементтің қатарына жатады. Қазіргі кезде атмосфераға тасталған антропогенді қалдықтар тек қоршаған ортаға ғана емес, жалпы жер климатына, континенттеріне әсер етеді. Бұл сияқты әлемдік озон қабатының бұзылуына «булы эффект» пен «қышқыл жауынның» болуы түрткі болды. Қышқыл жауын – қоршаған ортаның ластануының ауыр түрінің бірі. Оның зияны адамдарға, жануарларға, өсімдіктерге, үйлерге, сәулеттік ескерткіштерге көп тиюде[54,56]. жүктеу/скачать 0,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|