І бөлім Қарқаралының марқасқасы -мәди

- Шумақты-қайырмалы: 2 шумақ 4 жолдан, ал қайырмасы одағай сөздермен әндетіледі. Арқа дәстүрінің кең диапозонды, сал – серілердің жалғастығын тапқан, ақындық әуен иіріміне толы, нұсқалы түрде қайталанған жарты шумақ.

в (3+4+4) домбыра сүйемелі.

с (3+4+4)

в (3+4+4) домбыра сүйемелі.

2-ші, 4- ші жолдар әуені ұқсас қайталанады.

Қайырмасының әуені шумақ әуенінің үшінші және төртінші тармақтарының соңғы бунақтарының қайталануы. Бірақ, аздаған өзгерістер кездеседі және де төменгі тоникамен аяқталады.

Дәстүрлі әндердің басында жиі кездесетін диапазонның ең жоғары дыбысы Елеманова С. атауы бойынша АӘФ бұл әнде үшінші тармақтың ортасында болуын - Мәди ақынның жаңашылдығы деп есептеуге болады. Атап өтерліктей қызықты жағдай - бұл АӘФ екінші рет әннің аяғында қайталанып бекітіледі. Бұл әндегі ақындық өнерге тән ерекше белгі.

Арқа дәстүріне тән сипатты тағы бір Мәдидың жарқын ән – «Үшқара».

Өлең деген тумайды жайшылықта,

Өлең деген тулайды қайшылықта-

деп Мұқағали Мақатаев жырлағандай, сөз асылы, ой асылы Мәдидің түрме қапасында көктен саулаған нұрдай буырқанып туған ән өлеңдерінде меруерттей мөлдіреп тұнып тұр. Қудан ұшқыр, құнаннан жүйрік нәзік жанды ақынның «Үшқарасын» Ілия Жақанов «Әр сөзі сай сүйекті сырқыратады, әр сөзінде қуат, салмақ, уыт, зіл, мейірім нұры бар» деп ағынан жарыла толғанады [ 16; 97 б.]. Әрбір сөзі шоқтай қызулы, толқынды, ағынды. Музыкалық поэзиялық қасиеттері бір-бірімен шебер орайласып, өзгеше көркемдік сұлулыққа ие. Сұлулықтың көрмесіндей, дүлдүлдердің шабысындай, ғасырлардың дауысындай, ой мен сезімнің телегейіндей, сөз миуасының гүл бақшасындай! Бұл бір ағыл-тегіл сыр! Бұл-тағдыр! Бұл-құдірет! Бұл-гауһар! Бұл - өткінші мәңгіліктің тайталасы!

- Шумақты-қайырмалы: 10 шумақ 4 жолдан, ал қайырмасы одағай сөздермен әндетіледі.

- Шумағы: Арқа дәстүрінің кең диапозонды, сал – серілердің жалғастығын тапқан, ақындық әуен иіріміне толы, нұсқалы түрде қайталанған жарты шумақ.

Композициялық құрылым:

Кіріспе - домбыра сүйемелі

Шумағы: а (3+4+4+3)

в (4+4) домбыра сүйемелі.

a (3+4+4+3)

в₁ (4+4) домбыра сүйемелі.

1-ші, 3- ші жолдар әуені ұқсас қайталанады.

Ән композициялық құрылысына қарай – шумақты, 11 буынды қара өлең асинхронды түрде дамиды. Ән әуені жоғары баспалдақтап көтеріліп басталады. Бұл АӘФ-ның бір түрі. Жоғарғы тоника дыбысына келіп тоқтамай, әрі қарай бүкіл әуенде бір демде орындап шығады. Жоғарғы тоника бекітілмегеннің әсерінен, төменгі тоникаға дейін келесі жолдың бірінші бунағын қамтиды:

Әннің келбетінде табиғи минорлық әуен басым. Әннің 2–ші жолының соңғы екі бунағы V сатыға қарай бағытталады. Осы жерде ән дамуының бірінші толқыны аяқталады:

Келесі екі жолдың бастапқы бунақтары қайталанып, ал соңғылары сәл өзгертіледі: бір қалыпты ырғақпен III сатымен аяқталады:

Кідіріс жасамай, қайырма әуен иірімдерінде одағай сөздермен әндетіледі. Қайырмасы өзіндік әуеннен құрылған, жеке ән бола алады. Одағай сөздер 5 буынды тармақтармен әндетіледі. Әр буын өзіндік әуенімен дамиды:

Қайырманың композициялық құрылымы:

а (5) домбыра сүйемелі

в (6)

а ₁(5)домбыра сүйемелі

Қайырманың 1, 2, 4 тармақтарының әуені төменгі тоника дыбысынан жоғары қарай жылжып, кері қарай қайтады.

Осындай ерекшелігімен Мәди дараланып тұрады.