Таблица 1. Популярные политические веб-сайты, оказывающие влияние на политический процесс и общественное мнение в Казахстане

Серьезное влияние на общественную жизнь сегодня также оказывают и Интернет-форумы. На дискуссии в виртуальном пространстве уже обращает внимание пресса, осторожно ссылаясь на мнения виртуальных участников и делая выводы на основе онлайн-высказываний граждан. На политических форумах проводятся онлайн-голосования в целях выявления структуры и содержания общественного мнения по актуальным проблемам казахстанской политики. К примеру, на популярном веб-ресурсе «Номад», периодически проводятся голосования по теме рейтинга известных политических лидеров Казахстана, на основе которых готовятся аналитические публикации [12]. При этом онлайн-голосование зачастую в силу своей неангажированности и отсутствия цензуры способно более четче вскрыть глубинные тренды в общественном мнении и политических пристрастиях общественности, которые объективно не могут быть выявлены в ходе традиционных замеров.

Хотя объективности ради необходимо отметить и то, что в силу отсутствия культуры участия в виртуальных дискуссиях, внятной и компетентной позиции государства, а также цивилизованных принципов правовой регуляции данной сферы целый ряд политических веб-сайтов выступают во многом в качестве арены для ведения информационных войн между группами интересов, политического давления на власть и откровенного распространения негативной информации в виде неподтвержденных слухов и клеветы. Подобные веб-ресурсы хорошо известны и в обществе, и в экспертных кругах, и соответственно опираться в исследовании на их содержание не представляется целесообразным.

На настоящем этапе пространство политического КазНета выступает открытой дискуссионной площадкой, на которой свободно высказываются мнения, оценки, позиции, как отдельных индивидов, так и разнообразных групп интересов. Анализ политических веб-ресурсов показал, что в Интернете общественность широко и в весьма критично-негативной форме обсуждает такие вопросы, как межэтнические отношения и языковая политика, экономическая и социальная политика государства, проблемы эффективности государственного аппарата, вопросы взаимодействия политических элит, политические и геополитические перспективы Казахстана в среднесрочной и долгосрочной перспективе.

Наличие колоссального объема и разнообразия высказанных позиций в структуре общественного мнения, кардинально отличающихся от транслируемых традиционными институтами представительства интересов в лице политических партий, групп давления, НПО, СМИ или фиксируемых в социологических замерах, свидетельствует о том, что нынешней репрезентативной системе требуются новые инструменты координации запросов «на входе» и решений «на выходе». Проблемы, поднимаемые в виртуальных дискуссиях, весьма реальны и имеют жесткую конфликтную основу, способную в случае отсутствия адекватной реакции со стороны власти преобразоваться в разнообразные и реальные риски и угрозы стабильности в государстве.

Так, помимо отдельных индивидов и ассоциативных сообществ единомышленников в структуре участников виртуальных политических дискуссий выделяются и организованные группы интересов. В отечественной виртуальной среде представлены как реально функционирующие группы интересов (политические партии, общественные движения, НПО, фонды, СМИ и др.), так и совершенно новые группы, спонтанно или целенаправленно оформившиеся в виртуальных сетевых сообществах на основе близких общественно-политических позиций и интересов. Если активность первой категории групп – это попытка освоения группами интересов новых рубежей влияния на общественное мнение, то вторая категория фактически является неизученной и малоизвестной, и соответственно активность виртуально-сетевых групп интересов мало предсказуема и подконтрольна, также как и малопонятны мотивы, цели и масштабы их деятельности в реальном общественно-политическом процессе.

Особое место, несомненно, в виртуальном пространстве занимают политические партии. Прежде всего, это партии, официально зарегистрированные в Министерстве юстиции:

1. Демократическая партия «Адилет» http://dp-adilet.kz

2. Демократическая партия «Акжол» www.akzhol.kz

3. Демократическая партия Казахстана «Азат» http://azat-party.info

4. Коммунистическая народная партия Казахстана www.knpk.kz

5. Народно-демократическая партия «Нур Отан» www.ndp-nurotan.kz

6. Общенациональная социал-демократическая партия www.osdp.kz

7. Партия Руханият www.rukhaniyat.kz

Данные политические структуры используют веб-ресурсы в качестве дополнительных каналов стратегических коммуникаций, связей со своим электоратом и представительства своих интересов и политических целей. Как показывает практика, многие политические партии, не имеющие возможности для ведения активной публичной деятельности (вероятно, в силу отсутствия финансов, опыта и др.) посредством официальных веб-сайтов получили возможность поддерживать контакт с электоратом и транслировать свою позицию в политическое пространство. Интересно, что партия «Ауыл» и партия патриотов Казахстана помимо своей слабой политической активности не имеют виртуальных представительств.

Интересен феномен функционирования в виртуальной среде незарегистрированных в Министерстве юстиции, но проявляющих политическую активность виртуальных политических партий. На момент сбора и анализа эмпирических данных в Интернете наблюдалась активность следующих структур:

1. Народная партия «Алга» www.npdvk.kz

2. Партия зеленых Казахстана http://greenparty.kz

3. Интернет партия Казахстана www.iparty.kz

Эти группы уже имеют четкие целевые ориентиры и программные установки, осуществляют регулярную деятельность и имеют свои постоянные аудитории. Самое главное им не требуется серьезных финансовых и организационных ресурсов для осуществления своей политической активности, им не нужен офис и региональные представительства, им не нужна юридическая регистрация и признание со стороны государства для оказания влияния на общественное мнение и привлечения поддерживающей аудитории.

Хотя, если судить с позиции политической науки и практики, подобные структуры лишены главной возможности зарегистрированных политических партий – возможности прихода к власти через выборы, однако, возможно, данные организации совсем и не ставят подобных целей, т.к. ставят перед собой иные политические задачи. В соседней России имеется уже около 11 подобных виртуальных партийно-политических групп интересов, представляющих широкий спектр коммунистических или национал-патриотических взглядов [13].

Интерес представляет то, что отдельные из этих виртуально-партийных организаций проявляют свою активность и в Казахстане. В частности, речь идет о российской группе «Механизм народовластия», которая посредством виртуальных листовок, распространяет, к примеру, призывы к реформе налоговой политики республики [14].

В политическом виртуальном пространстве широко представлены неправительственные организации, общественные движения и ассоциации, занимающиеся благотворительностью, развитием предпринимательства, гендерными вопросами, молодежной политикой, экологией, проблемами ветеранов, занятости и социального обеспечения, а также национальные общины, профсоюзы, студенческие, правозащитные ассоциации и др. Всего официальными страницами, по скромным подсчетам, владеют более 150 структур, представляющих интересы различных групп и слоев населения [15].

В Интернете присутствуют и устойчивые виртуально-сетевые группы интересов: группы по социально-экономическим, этнонациональным, религиозно-конфессиональным, культурным, идейно-политическим интересам и целям. Основной задачей данной групп выступает отстаивание своих идейных воззрений, интересов и требований к государству и обществу, а также поиск и рекрутирование единомышленников. Формой активности данных групп – участие в дискуссиях на блогах и форумах, распространение своей позиции через публикации и материалы в электронных СМИ и специализированных изданиях, а также информирование общественности посредством собственных веб-ресурсов. Отличительной чертой обозначенных групп является четкая артикуляция интересов и активная настроенность по их практической реализации. Налицо и мощная идеологическая пропаганда своих целей, сплоченность виртуальных сообществ и высокая конфликтность, а также высокая вероятность массовой мобилизации граждан в реальной политике.

Персональными веб-страницами обладают и отдельные индивиды – граждане Казахстана, стремящиеся выразить свое мнение, свои интересы и требования к обществу, власти и др.

Таким образом, можно отметить, что казахстанские политические игроки и общество в целом поступательно осваивают виртуальное пространство. Вместе с тем, существующие в обществе социальные институты, представители партий и общественных организаций, просто граждане в большинстве своем пока не умеют и только учатся эффективно и масштабно использовать возможности Сети для выражения и защиты своих интересов.

Определенную логическую завершенность политическому КазНету придают официальные страницы государственных органов – центральных и местных. На начальном этапе данные ресурсы выполняли лишь функцию источника официальной информации, но в настоящее время подавляющая часть государственных веб-ресурсов оснащена технологиями обратной связи. В частности, на каждом из веб-сайтов государственных органов имеется возможность задать вопрос первому руководителю или соответствующим службам. Другой вопрос, что не все государственные органы готовы контактировать с общественностью в виртуальном пространстве и имеют соответствующие подразделения, которые способны обрабатывать и реагировать на онлайн-запросы населения, о чем, в частности, свидетельствует тот факт, что многие запросы граждан так и остаются на веб-сайтах без ответа и реакции.

Подобные технологические опции ввода запроса представителям государственной власти имеются на сайтах Парламента страны www.parlam.kz, где можно обратиться к каждому депутату Сената или Мажилиса, а также на сайтах всех министерств и ведомств, имеющих блоги первых руководителей. Наиболее активным в плане развития обратной связи с общественностью и наиболее посещаемым гражданами в настоящее время выступает блог Правительства Республики Казахстан http://blogs.e.gov.kz. Как отмечают отечественные политологи, с вводом новых коммуникативных технологий в систему государственного управления происходит значительная активизация применения информационных и коммуникационных технологий в государственных структурах, которая существенно облегчает работу государственных органов, придает ей большую мобильность и интерактивность [16].

Анализ поднимаемых в правительственном блоге вопросов показывает, что многие обращения граждан касаются местных вопросов [17]. При этом прямое обращение на национальный уровень свидетельствует, как минимум, об отсутствии политических механизмов трансляции региональных проблем на республиканский уровень и неэффективности традиционных каналов коммуникации – к примеру, таких как политические партии, а, по большому счету – об отсутствии каких-либо механизмов представительства интересов в местных сообществах, и по этой причине граждане вынуждены использовать имеющиеся возможности обращения к верховной власти. Но по большому счету, социально-политический потенциал КазНета еще не освоен в должной мере, а степень его участия в политическом процессе незначительна из-за информационного неравенства.

Интернет является хорошим полем для выявления и анализа проблемных моментов в системе государственного управления, далее стоит задача эффективно использовать этот ресурс для совершенствования управленческой политики. В нынешних ограниченных технологическими возможностями влияния и отсутствием опыта в государственных органах работы в виртуальном пространстве государство может использовать КазНет, по большей части, для мониторинга и изучения современных тенденций в политическом сообществе, скрытых от традиционных методов анализа госаппарата, а также для выявления острых проблем и конфликтов интересов различных групп, которые уже агрегированы в виртуальной социальной среде и могут быть или артикулированы в публичной политике, или привести к общественному конфликту. В этом смысле ресурсы политического Интернета безграничны и разнообразны.

В настоящих условиях государству необходимо не бескомпромиссно навязывать свои «правила игры» в той среде, которая развивается самостоятельно уже более 20 лет, а самой выстраивать диалог и линии коммуникации с виртуальной реальностью. Прецеденты безуспешных попыток блокирования властью информационной активности отдельных политических веб-сайтов и резонансных информационных кампаний в электронных медиа говорят о том, что вести запретительную регуляцию в Интернет-пространстве фактически невозможно, а в целом подобная тактика бесперспективна. В виртуальной среде необходимо проводить адекватную ее культуре и стандартам информационную работу, оперативно и применяя воспринимаемые сетевым сообществом культурные коды и дискурсы, отвечать на виртуальные вызовы общественному мнению и политической системе.

В целом Интернет в Казахстане, безусловно, стал реальной политической площадкой, где, в отличие от государственного информационного пространства, идут острые идеологические дискуссии и кипит реальная жизнь. И это всевозрастающее повышение значимости Интернета ставит перед политологическим сообществом задачу глубинного изучения природы и механизмов виртуального политического пространства, постоянной наработки качественной эмпирической базы, а также выработки новых, оригинальных аналитических инструментов его измерения и оценки. Во многом от эффективности решения этой методологической задачи зависит становление политического КазНета как неконтролируемого очага общественно-политической дестабилизации или как органичного продолжения поля публичной политики и фактора либерализации и конкуренции.

2. Указ Президента Республики Казахстан «Государственная программа формирования и развития национальный информационной инфраструктуры в Республике Казахстан» // Казахстанская правда. – 2001. – 20 марта. – № 73.

3. www.navigator.kz – в настоящее время имеет другой адрес.

4. www.kub.kz – в настоящее время имеет другой адрес.

5. www.nomad.su.

6. Указ Президента Республики Казахстан от 10 ноября 2004 г. № 1471 «О государственной программе формирования “Электронного правительства” в Республике Казахстан на 2005–2007 гг.» // Казахстанская правда. – 2004. – 16 ноября. – № 261–262.

7. Соленикова Н. Политический Интернет в российских избирательных кампаниях // Общественные науки и современность. – 2007. – № 5. – C. 71.

8. Кустов А. Блок хост ИАЦ МГУ от 23 октября 2007 года // www.ia-centr.ru/archive/public_detailsa12e.html?id=934.

9. Тынышбаева А. Интернет в сеть? // Литер. – 25 мая 2009 года.

10. Обращение редакции общественно-политического еженедельника «Республика» к читателям //– www.respublika.kz.

11. Интернет в Казахстане: против лома есть прием! / Немецкая волна. 11 февраля 2009 года // – www.dw-world.de/dw/article/0,,4020932,00.html.

12. Кто человек № 2 в Казахстане // www.nomad.su/?vt=1&vn=200910020002.

13. Список программ партийных организаций Российской Федерации http://mexnap.info/articles.php?article_id=57.

14. Листовки «Механизм народовластия» // http://mexnap.info/articles.php?article_id=12.

15. По данным электронных каталогов, к примеру, www.resurs.kz.

16. Касен М. Перспективы применения интерактивных информационных технологий в политике // Analytic. – 2007. – №1.

17. Официальная блог-платформа руководителей государственных органов РК http://blogs.e.gov.kz.
Рекомендации участников секционного заседания 2

«Антикризисные идеи и сценарии в политической повестке дня:

взгляд научно-экспертного сообщества»
Экономическая система в Казахстане оказалась дефектной, система распределения общественного продукта несправедливой, конкурентная среда неразвитой, экономическая идеология размытой, а потребительский бум, в условиях низкой производительности труда, опасным. Хотя сегодняшний мировой финансовый кризис - это свидетельство краха ложного целеполагания. Построенная виртуальная экономика, как оказалось, не имеет ничего общего с реальной жизнью.

Но сейчас многие проблемы экономического развития, хотим мы того или нет, упираются в несовершенство политической системы. При этом некоторые политологи уже говорят о том, что транзитный период в Казахстане завершился. Но по каким критериям можно определить, что он действительно закончился. Скорее всего, речь идет о создании устойчивых в долгосрочном плане экономических и политических систем. Конкурентоспособная экономика не может быть без конкурентоспособного государственного аппарата.

В связи с этим, участники работы секции «Антикризисные идеи и сценарии в политической повестке дня: взгляд научно-экспертного сообщества» в рамках II Конгресса политологов Казахстана предлагают обратить внимание на следующие стороны антикризисной деятельности, которые могут иметь негативный мультипликативный эффект в краткосрочной и среднесрочной перспективе.

1. Вырабатывая антикризисную линию, власть сделала упор на преимущественно экономические и административные инструменты. Но одним из важнейших требований при разработке антикризисных мер является соблюдение принципа комплексности.

2. В политическом компоненте антикризисной стратегии с функциональной точки зрения можно выделить два аспекта:

• 
  Политическая легитимизация антикризисных решений.
  
• 
  Смягчение социальных издержек, замена их некими политическими «выгодами». Замена социальных издержек определенными политическими преимуществами давно используется как прием понижения социальной напряженности, протестных настроений.
  

4. Качество государственного административно – бюрократического управления базируется на политической конкуренции. Нет конкуренции – соответственно нет и желаемого качества.

5. Нет альтернативных стратегий выхода из кризиса, комплексность антикризисного подхода подменяется латанием экономических и социальных «дыр».

6. Любая антикризисная программа, будучи разработанной в качестве системы мер, предполагает скоординированное ресурсное обеспечение всех своих этапов реализации и всех подпрограмм. И потому стремление урезать расходы на подпрограммы ставит под угрозу всю систему в целом.

7. Экономический кризис в Казахстане угрожает перерасти в кризис политический. При этом гипотетические улучшение внешнеэкономической конъюнктуры, особенно с ценами на нефть и газ, и грамотный менеджмент со стороны госорганов, позволяют рассчитывать лишь кратковременный эффект. В средне- и долгосрочной перспективе снижение степени риска зависит от уровня либерализации политической системы, транспарентности в деятельности исполнительных и судебных органов власти, обуздания коррупции, обеспечения многопартийности парламента, укрепления роли НПО, контроля за важнейшими процессами со стороны общественных организаций, СМИ.

Рекомендации:
1. Повышение мобильности административно-бюрократического аппарата.

2. Открытость новациям в политической плоскости оформляется в требование большей открытости политической системы. Конкретными шагами могли бы стать: упрощение функционирования партий и НПО, снижение различного рода заградительных барьеров.

3. Важное условие успешности антикризисных шагов – общепринятые правила игры в политике и экономике.

4. В условиях кризиса рычаги управления должны быть у того, кто способен управлять. Власти необходимо форсировать процесс поиска новых политических менеджеров из смежных областей – бизнеса, неправительственного сектора и т.п.

5. Властным органам необходимо провести управленческий аудит принимаемых антикризисных мер.

6. Власти надо уметь управлять оппозиционными настроениями.

7. В условиях кризиса надо быть максимально подвижными в изменениях законодательства, следить за внешней конъюнктурой и моментально реагировать на все перемены. Для реализации задуманного правительство должно чаще встречаться с теми, кто создает экономику - предпринимателями, торговцами, банкирами - чтобы разбираться в реальной ситуации.

8. Необходимо изменение критериев подбора кадров. Правительство должно включать не только «универсальных менеджеров», но и квалифицированных отраслевых специалистов.

9. Государство должно обеспечить подушку безопасности для определенных сфер, прежде всего связанных с медициной, недорогими продуктами питания и товаров повседневного спроса, в которых задействован малый и средний бизнес. Необходимо добиться некоторой справедливости, прозрачности в той системе услуг, которая существует сейчас. Но то, что нужно на сегодняшний день от государства гражданам – это не только исполнение социальных обязательств. Гражданам от государства нужна физическая защита жизни, защита прав и собственности.

10. Целесообразен баланс или равноценное соотношение экономической и политической модернизации. Как известно, в Казахстане наблюдается перекос в экономической сфере, предложено огромное количество экономических программ развития, в то время как в политической системе власть ограничивается точечными мерами. Более того, власть придерживается позиции «замораживания реформ» в политической системе с целью сохранения политической и социальной стабильности в стране.

Осының бәрі — сайып келгенде реформаларды дәйекті түрде жүзеге асырудың берік негізі. Алайда, саяси және экономикалық жүйелердің ауысуына байланысты коғамдық санада өзгерістер өздігінен болады деп айта алмаймыз. Бұл кұбылыстың өзі айтарлықтай елеулі әрі күрделі, өйткені әлеуметтік өмірдің терең процестері, дүниетанымдық тағылымдардың өзгерістері мен психологиялық таптаурындарымен сонымен бірге қоғам өмірі мен әрбір адам тұрмысының салтымен байланысты. Әрі бүгінгі таңда біздің бәрімізге қос ауыртпалык түскен тәрізді: экономика мен қоғам өткен мен болашактың ортасында сияқты, артқа қайырылар жол жоқ екенін біле отырып, біз шаруашылык жүргізу жүйесінің, ғылымның, мәдениеттің, білімнің, рухани өмірдің бүгінгі таңда өткеннің сарқыншағынан арыла алмай отырғанын мойындауға тиіспіз.

Бүгінгі таңда Қазақстанның саясаттану ғылымында қалыптасып жатқан жағдайды түсіну үшін баспасөздің беттерінде, партиялардың пікірталастарында, экономикалық топтарда, сондай-ақ қоғамның қалың қатпарларында талқыланып жататын идеялардың мазмұнына мұқият талдау жасау кажет.

Отандық саясаттану ғылымының өзекті мәселелерін талдауда қазір «халықаралық саясаттануды» бөліп қарастыру керек. Өкінішке орай Қазақстанда саясаттанудың бұл саласы кенже қалып отыр. Біздің ойымызша бұл бағытта бірнеше тараптарды бөліп қарастыруға болар еді. Олардың ішінде:

Әрине, өткен ғасырдың 90-шы жылдары халақаралық қатынастардағы алпауыт өзгерістер уақытына сай келді, әлем келбеті де өзгерді. Оған қоса жаһандық экономикалық және саяси жүйелер де трансформацияға ұшырады. Бұл кезеңді «өзгерістер» негізін қалаушы - деп атауға болады. Яғни дәл осы XX ғасырдың 90-шы жылдарында бүгінгі күннің халықаралық қатынастар жүйесі қалыптасты. Соған байланысты, Қазақстанның сыртқы саясаты бір саяси жүйеден, екіншіге ауысып, саяси мақсат-міндеттері де өзгерді, ал ол өз алдына саяси әдістердің өзгеруіне де әсерін тигізді.

XX ғасырдың 90-шы жылдарының басындағы тарихи оқиғалар, яғни жаңа халықаралық қатынастар жүйесінің қалыптасуы тек әлем елдерінің сыртқы саясат бағыттарын өзгертіп қана қоймай, әлемдік қауымдастықтың жаңа субъектілерін дүниеге әкелді.

«Жаңа әлемдік тәртіп» мәселелеріне байланысты ҚазҰУ –нің халықаралық қатынастар факультетінің, Халықаралық қатынастар және ҚР сыртқы саясаты кафедрасының профессорлық құрамы бірнеше көлемді еңбектерді дүниеге әкелді, отандық ғалымдардың ішінде т.ғ.д., профессор Ибрашев Ж.О., т.ғ.д., профессор Байзакова К.Е., т.ғ.д., профессор Кукеева Ф.Т. т.б атап өтуге болады. Дегенменде бұл бағытта әліде көптеген жұмыстар атқару керек. Әсіресе қазақ тіліндегі еңбектер жоқтың қасында

«Қырғи қабақ» соғыс аяқталғанғаннан кейін АҚШ пен КСРО мемлекеттерінің теке тіресі аяқталған болатын. Бірақ бұл жалпы қақтығыстардың аяқталуы деген сөзді білдірмеді. Енді аймақтық қақтығыстар кезеңі басталды. Бұл аймақтарға КСРО аймағы, Ауғаныстан, Таяу Шығыс, Африканы жатқызуға болады.

Бүгінгі таңда көптеген зерттеушілер ішкі және халықаралық қақтығыстардың айырмашылығы біртіндеп жойла бастады деген пікірді көбірек қолдануда. Оның үстіне сарапшылар халықаралық қақтығыстар мен халықаралық қатынастардың қайшылықтарын анықтауға көбірек көңіл бөлуде. Бір сөзбен айтқанда қақтығыстардың интернацианализациялануы жүріп жатыр деген пікерге келіп отыр. Сондықтан да қақтығыстардың ішкі факторлары деген ұғым бірте – бірте жойылуда.

Ал, «Аймақ» деген түсінік халықаралық қатынастардың негізгі шарты және бір белгілі кеңістікке сәйкес келетін категоря емес.

Аймақ терминлогиясының мәні Копенгаген мектебінің қалыптасуына байланысты өз мағнасын кеңейтуде. Копенгаген мектебінің өкілдерінің қатарында Б. Буза, О. Вэвер т.б. бар. Бұл мектеп өкілдері 1980-1990 жж аймақты қауіпсіздік концепциясын жасаған болатын.

Сонымен аймақтық қақтығыстар термині, жаңа ғаламдық қарама –қарсылық жоқ екендігін және қайшылыықтардың жаңа факторларының пайда болуымен ерекшеленеді, бұл өз тарапынан «Қақтығыс» деген терминді кең көлемде қолдануға мүмкіндік береді.

Ал аймақ деген ұғымды анықтауда Д. Лейк және П. Морганның анықтамасына сүйенсек: - «Аймақ дегеніміз - өз ара байланысы бар кеңістікті атауға болады. Бұл кеңістік өз ара территориямен байланысқан және бір немесе бірнеше мемлекеттерді құрайды.» Сонымен бірге аймақтық қатынастарға тек қана мемлекетер ғана емес сондай-ақ халықаралық қатынастардың басқа акторлар қосыла алады.

Бұл орайда қақтығыстарды тек «жағымсыз» фактор ретінде қабылдамау керек. Кей жағдайда қақтығыстар өркениеттің дамуына пайдалы әсер тигізеді деп есептейтін авторлар да бар. Сондықтанда қақтығысты белгілі дәрежеде социум ретін қабылдау қажет, себебі қақтығыстар әлеуметтік өмірдің жаңа жақтарын тануға әсер етеді. Ал қақтығыстар өз тарапынан әлеументтік өмірдің көптеген жақтарына тарауда.

Қақтығыстардың неғұрлым көп тараған жақтарын көрсететін кестеге көңіл аударайық.

Тарихи кезеңдер	Қайшылықтар	Қақтығыстар түрлері
15-16 ғғ	Діни	Діни соғыстар
17-18ғғ	әулеттік	Мұрагерлік үшін күрес
19ғ	Ұлттық	Ұлттық мүдделер үшін күрес
20ғ	Идеологиялық	Әлеуметтік – саяси жүйелер күресі
21ғ	Біртекітлік	Жаңа қақтығыстар және терроризм

Мамандардың пікірінше, бүгінде қақтығыстардың пайда болу себебі де өзгеруде. Осы орайда Ресей ғалымы К.С. Гаджиев саясатты - қақтығыстарды шешу, оның трансформациялануы және пайда болуы деп атап көрсетеді.Ал ресейлік зерттеуші А. Здравомыслова адамзат өмірінің барлық жағы – экономика, сауда, интеграция экология т.б қақтығыстарды тудыра алады деп атап көрсетеді.

«Қырғи қабақ соғыстан» кейінгі қақтығыстардың өзгеру тенденциясына келетін болсақ, Ф. Фукуяма мен С Хантигтонның концепцияларының орындалмай қалғанын алға тарту керек. Бұл екі автор өте батыл гипотеза ұсынған болатын. Қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейін діни, этникалық қақтығыстаррды сараптай келе авторлар аймақтық қақтығыстардың күшеюі өркениеттер дағдарысына алып келеді және тек қана либеральдық құндылықтар ғана үстем болады деген пікрді алға тартты.

Ф. Фукуяма мен С. Хантингтон концепциясы жарияланғаннан бері 17 жыл өткенен кейін, бұл концепциялардың толық жүзеге аспағандығын өмірдің өзі дәлелдеп берді.

Батыстық саясаттану ғылымында бүгінгі күні қақтығыстар бойынша көптеген жаңа жұмыстар пайда болуда. Олардың ішінде Дж. Нейдің, Б. Барбердің, Т. Барнеттаның және т.б. авторларды атап өтуге болады.

Соңғы жылдары ресейлік және отандық тарихнамада да аймақтық қақтығстарға байланысты жаңа тың еңбектер жарық көруде. Бұл еңбектердің басым көпшілігінде аймақтық қақтығыстардың классификациясы және қолданбалы маңызы айтылады.

Отандық зерттеушілер қақтығыстарды зертттеудің өзектілігін арттыратын факторлардың қатарына төменгілерді атап өтеді:

• 
  КСРО –ның ыдырауы жаңа дағдарыстарды тудырды;
  
• 
  Ескі қақтығыстар жаңа сыйпатқа ие бола бастады;
  
• 
  Қақтығыстардың ішкі және сыртқы факторлары өзерді;
  
• 
  Қақтығыстардың пайда болу себептері өзгерді;
  
• 
  Жаһандану үрдісінің салдары;
  
• 
  Аймақтық қақтығыстарға сыртқы күштедің араласуы күшеюде;
  
• 
  Аймақтық қақтығыстарда қаза табатын адамдардың саны күрт өсуде;
  
• 
  Қақтығыстардың асссимитриялық сыйпаты
  

Бүгінгі таңда жаңа халықаралық қатынастардағы қақатығыстарға ортақ даму ерекшеліктері тән. Жалпы қақтығыстардың классиикциясына келетін болсақ, оны Фкудид Ф, де Коммин, Н. Макиавеллии, К. Клаузевиц т.б. еңбектерінен бастаған жөн.

Біздің ойымызша қақтығыстарды белгілі дәрежеде бөліп қарастырған жөн.

Аймақтық қақтығыстарды біз өз кезегінде бірнеше топқа бөлеміз:

• 
  әлеуметтік;
  
• 
  халықаралық;
  
• 
  тұрмыстық;
  
• 
  экономикалық;
  
• 
  діни.
  

• 
  1950-1970жж.
  
• 
  1970-1990 жж.
  
• 
  1990-2000 жж.
  
• 
  2000 – 2009 жж.
  

1950-1970 жж. Батыс Европда қақтығыстарды зерттейтін орталықтардың қалыптасуы қақтығыстарды зерттеуге үлкен үлес қосты. Ондай мектептер қатарында:

• 
  Франция
  
• 
  Англия
  
• 
  АҚШ
  
• 
  Швеция т.б
  

КСРО – дағы жетекші орындардың қатарында Мәскеудегі ғылыми орталықтарды атауға болады / МГУ, МГИМО, Шығыстану Институты т.б/. Біздің ойымызша Қазақстанда да қазіргі кезде отандық «қақтығыстарды зерттеу» орталығының пайда болуының уақыты жетті.

Үшінші мәселе сыртқы саясатта шешім қабылдау және саяси социология. Өкінішке орай Қазақстанда бұл бағытта жүйелі еңбектер жарық көрмей отыр.

Сыртқы саясатта шешім қабылдауда ең бастысы саяси сенім болып табылатыны белгілі.

Мемлекет өмір сүру үшін не керек деген сұраққа көне қытай ойшылы Кан Фуци былай деп жауап қатқан екен: «Әскер де, тамақ та керек, бірақ оларсыз да мемлекет өмір сүре алады, тек сенімнен айрылған мемлекет тез арада құлайды».

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Назарбаев Н. Қазақстанның болашағы –қоғамның идеялық бірлігінде.- Алматы: ПО «Кітап», 1993. -5 б.

2. Полис № 1994 №1. С 33-48.

3. Барнет Т. Новая карта Пентагона /Россия в глобальной политике.- 2004.- №3.
Аяған Б.Ғ., Мемлекет тарихы институтының директоры, Ұлттық Кеңестің мүшесі, т.ғ.д., профессор
Тәуелсіз қазақстандағы саяси ғылымның

бүгiнi мен болашағы
Қазіргі заманда жаһандану үдерісі егеменді Қазақстан тарихын жан-жақты және кешенді зерттеуді талап етеді. Қазіргі әлем күрделі де қарама-қайшылыққа толы әрі өзара тығыз байланыстағы күрделі мәселелерден құралған жүйе. Ал Қазақстан болса, тек 1991 жылдан бері ғана осы жүйенің құрамдас жеке саяси бірлігіне айналды. Осы уақыт аралығында саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени салаларда кешенді зерттеу мен талдауды талап ететін көптеген өзгерістер болғаны мәлім.

Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің тарихын зерттеу барысында мемлекеттік басқарудағы, саяси жүйедегі трансформация, партиялық және сайлау жүйелеріндегі өзгерістерді қамтымай зерттеу мүмкін емес. Сонымен бірге, саяси жаңару ала келген президент институты, парламент, көппартиялық, азаматтық қоғам, үкіметтік емес ұйымдар сияқты түсініктерді анықтауда, оларды жаңа құрылымдар ретінде бағалауда да саяси ғылымның алар орны зор.

Бүгінгі күні Қазақстанда да осы мәселелерді ескере отырып, саяси ғылым өзіндік ұлттық дәстүр шеңберінде дамуға талпынып отыр. Бір қарағанда біраз жетістіктерге жеткендейміз де. Әсіресе, осы мамандық бойынша қорғалған докторлық және кандидаттық диссертациялар саны тұрғысынан бағалар болсақ.

Үстіміздегі жылдың 5-қыркүйегінде ғылым мен ғылыми саясат бойынша өткізілген кеңесте Елбасы гуманитарлық ғылымдарға баса көңіл бөліп, бұл саланың алдында атқарылуы тиіс күрделі істердің бар екендігін тілге тиек етті. Елбасы елімізде орын алып отырған әлеуметтік-экономикалық өзгерістерді жіті зерттеу, талдау қажеттігін баса айтты. Тәуелсіз Қазақ елінің бүгінгі жетістіктерін, жүрген жолдарын саралайтын қазіргі заман тарихын жазу ісіндегі гуманитарлық институттардың рөліне зор мән берді. Бұл идеяны жүзеге асыру жолында тек тарих ғылымының ғана емес, саясаттану, жалпы қоғамдық ғылымдардың жүгі ауыр.Осы жолда біріксек, «жұмыла көтерген жүк – жеңіл» болмақ!

Бірақ қазіргі қазақстандық саяси ғылымның дамуында көптеген шешілмеген мәселелер бар. Отандық саяси ғылым әлі күнге дейін келелі ой айтып, тұжырымды идеяларды ұсына алмай отыр. «Не кедергі? Не себеп?» деген ойлар үнемі мазалайды. Ол осы күні қазақ қоғамын ілгерілетуге ауадай қажет болып отырған патриотизмнің әлсіреуінен.

Біздегі саяси ғылым орыстілді. Олар өз кезегінде батысқа қарап, батыстың «үздік ойларын» ғана уағыздауға бейім. Сонда біздің отандық саяси ғылымның өзіндік бет-бейнесі қалай қалыптаспақшы? Ол тек көшірме күйінде қала ма? Қазақ тілді саяси ғылым кенже қалуда деп байбалам саламыз. Алайда, түсінбегеннен оқымайтын, сөйтіп оны жоққа шығаратын ғалымдарымыз қаншама. Қазақстандық саяси ғылымды қазақ саяси ойынан хабарсыз, қазақ мемлекетіне жаны ашымайтын, қазақтың түп-тамырын жете білмейтін, зерттеуге талпынбайтын ғалымдар қалай дамытпақ?

Бәрімізге белгілі, отандық саяси ғылымда біржақты бағалау орын алып отыр. Бір ғана мысал, орыс тілінде жазылған еңбектерден қазақ тілді саясаттанушылардың немесе қазақ тілінде жазылған еңбектерге сілтемені сирек кездестіресіз. Тіптен жоқтың қасы деуімізге болады. Ал батыстық, ресейлік зерттеушілер еңбектеріне жасалған сілтемелерден көз сүрінеді. Тіпті көне замандағы Аристотель, Платон т.б. еңбектеріне сілтеме жасалады.

Бұл ненің белгісі, нені көрсетеді? Мемлекеттік тілге қатысты өктемдік пе әлде білместік пе? Өкінішке орай, бір сөзбен айтқанда, қазақ тілінде жазылған еңбектердің ғылыми айналымға енуі ақсап отыр.

Жалпы демократия, демократиялық институттар туралы ойлар қазақ қоғамдық-саяси ойы үшін жат идеялар емес. Қазақ саяси ойы тамырын тереңнен, сонау Асан қайғы, Шалкиіз, Ақтамберді, М.Мөңкеұлы, Ш.Уалиханов және т.б. замандарынан бастау алады. Тарихтан белгілі, көне көшпелі қоғамда демократиялық дәстүр жүйелі түрде дамып отырған.

Мысалы, сайлау жүйесі, сотпен әкімдер қызметін бақылау, жариялылық т.б. қазақ қоғамына тән болған. Кезінде «Алаш» партиясының 1917 жылы жарияланған бағдарламасының жобасында демократиялық мемлекет, президенттік республика туралы айтылуы да бекер емес.

Ал «біздің замандағы салт: әркім құқына таласу, құқына тартысу», «жылау салты артта қалды. Ендігі рәсім құқы үшін жылау емес, құқын талас-тартыспен қорғау» - деп қазақ халқының жаңа тарихи кезеңдегі міндетін анықтаған Ә. Бөкейхановты неге айтпасқа?!

Біз өз тарихымызды, тіліміз бен ділімізді құрметтей білуіміз керек. Ол бір өткенді аңсау, жоқтан бар жасау емес. Біздің терең тамырлы ел екенімізді келер ұрпақ білуі үшін қажет. Мұратымыз демократияға жету жолында батыстық құндылықтар емес, мемлекет құраушы ұлт тілі ретінде қазақ тілі мен ділі басты құндылықтарға айналуы тиіс.

Сондықтан саяси ғылымды мемлекеттік тіл - қазақ тілінде дамытуға көп көңіл бөлуіміз қажет. Менің ойымша, бүгінгі конгресстің күн тәртібіне «Қазақ тілді саясаттануды дамыту қажеттілігі және жолдары» деп мәселенің қойылуы да бекер емес.

Кеңес дәуірінің сыңаржақ саясатының салдарынан қазақы саяси тіл дамымай қалды. Ендігі жерде қазақ тіліндегі саяси лексиканы қалыптастыру бүгінгі заман талабы. Саяси ғылым саласында әлем мойындаған халықаралық терминдер көп. Осы терминдер қазақ саяси ғылымында да үйлесімді қолданылады. Алайда, кейде келсін-келмесін терминдерді қазақшалауға бейім тұратынымыз да бар. Меніңше, қазақша баламасы бар терминдерді ғана қазақшалап, ал жалпы саяси ғылым саласында қолданылатын сөздерді сол күйінде қалдырғанымыз абзал. Шет елдік терминдерді «сіңіру» қазақ тілінің сөздік қорын тек байыта түспесе, зияны болмайтыны сөзсіз. Қазақ тілі бай, шұрайлы тілдердің бірі екені даусыз. Алайда, тіл үздіксіз даму үстінде болуы керек. Осы орайда, Мемлекет тарихы институтының Еуразиялық және салыстырмалы саяси зерттеулер бөлімінің қызметкерлері «Саяси технологиялар. Терминдер мен ұғымдар сөздігін» дайындады. Сөздікте саяси ғылымдар саласында қолданылып жүрген, шетелдік әдебиеттерден енген жаңа сөздерге түсініктеме беріледі.

Сөздікті дайындаудағы негізгі мақсат сайлау науқанында қолданылып жүрген сан-алуан технология түрлерімен көпшілік қауымды таныстыру. Әрі оны қазақ тілінде халықтың санасына сіңіру.

Осы көптеген мәселелер оқулықтар мен оқу құралдарына да қатысты. Кезінде Д. Жамбылов, Т.Мұстафин жетекшілігімен «Саясаттану негіздері», 2007 жылы Р.Әбсаттаровпен дайындалған «Саясаттану және оның проблемалары» атты бірлі-жарым оқу құралдары жарық көрді. Студенттердің оқу барысында қолданатын оқулықтары мен оқу құралдарының басым көпшілігі Ресейде жарық көрген басылымдар. Ал өзіміздің елімізде жарық көрген еңбектерді қолдануда әлі де болса жүйелілік жоқ. Тіптен бір білім ордасында немесе ғылыми зерттеу орталықтарында жарық көрген оқулықтар мен оқу құралдары екінші ортада таныс емес.

Не себепті қазіргі заманның саяси үрдістері мен саяси өзгерістеріне баға беретін, болашаққа болжау жасайтын ғылым саласы біздің елімізде мұндай жағдайға душар болып отыр деген орынды сұрақ туады. Бұл жағдайдан қалай арылуымызға болады, оның қандай жолдары бар? Саяси ғылым, саясаттану шынайы бәсекеге қабілетті ғылым саласына қалай айналады?

Біздің ойымызша, саяси ғылымды дамытудың бірнеше қырлары бар. Бірі саяси ғылымның өзекті мәселелерін зерттеу мен оның ішіндегі бағыттарды дамыту. Бұл үшін ірі бір-бірімен бәсекелесе алатындай саяси зерттеу орталықтары қажет. Әрі осы орталықтар мен институттарды біріктіретін тарихшылар, саясаттанушылар, жалпы қоғамтанушыларды біріктіретін қоғам болғаны орынды. Біз тек сонда ғана Чикаго экономистерінің мектебі, Рим клубы сияқты саясаттану мектептерін қалыптастыра аламыз.

Осы орайда, Мемлекет тарихы институтының Еуразиялық және салыстырмалы саяси зерттеулер бөлімінің қызметкерлерімен «Қазақстандық саясаттанушылардың электронды мәліметтер жинағы» жасалды. Сонымен қатар, саяси зерттеу орталықтарының мәліметтер жинағын жасау керек. Ал, ол өз кезегінде бізге бірлесіп жұмыс жасауға мүмкіндік береді.

Екіншісі сапалы оқулықтар дайындау. Біздің ойымызша, осы оқулықтар мен оқу құралдарын дайындау мен жариялауды орталықтандыру өте қажет. Әрине, бұл жаппай бақылау орнату мақсатында емес, оқулықтар мен оқу құралдарының сапалық деңгейін көтеру және оны пайдалануды тиімдендіру мақсатында болуы тиіс. Осы орайда, оқу стандарттарына сәйкес «Саясаттану» пәнінің басқа мамандықтар үшін міндетті курс ретінде оқытылатын пән екенін де ұмытпағанымыз жөн. Бірақ бұл салада да оқулықтар мен оқу құралдары мәселесі әлі күнге дейін шешілмей отыр.

Құрметті әріптестер! Кезіндегі ақын Абайдың «бас басыңа би болсаң, манар тауға сыймассың, басалқаңыз бар болса, жанған отқа күймессің» қағидасын басшылыққа ала отырып, тарихшылар, саясаттанушылар мен әлеуметтанушылар бөлініп-жарыла бермей, біріге отырып жұмыс жасауымыз керек. Тек сонда ғана, ғылым дамып, жүйелі де іргелі еңбектер өмірге келеді. Назарларыңызға рахмет!

Исмагамбетов Т.Т., доцент КазНТУ им. К.И. Сатпаева, кандидат политических наук