Ii конгресс политологов казахстана

жүктеу/скачать 3,52 Mb.

бет	11/16
Дата	31.01.2018
өлшемі	3,52 Mb.
	#36609

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Однако эти трудности жизни гуманитариев никогда ранее не давали шанса иррациональным учениям, вроде каббалы, уравнять себя с наукой.
«Наш» кризис «круче» благодаря советской истории
Наука из храма абсолютной идеи становится специализированной формой умственной деятельности, формой социальной деятельности
Однако у гуманитарной науки сохраняется общественное предназначение. Выход есть, и он лежит на поверхности.
В обозримой перспективе рост рыночной стоимости сырья, особенно углеводородного, будет постоянно опережать его себестоимость, и доходы сырьедобывающих стан будут расти.
При этом количество людей, обслуживающих добычу сырья, расти не будет. Таким образом, доля населения, не занятого в базовых отраслях экономики, будет увеличиваться.
Весь вопрос, куда перейдет население, его энергия, высвобожденная из производства и воспроизводства экономической жизни
То есть, ответ на вопрос, куда деть «избыточное» для сырьевой экономики население есть – это сфера знания., и в первую очередь, гуманитарного знания.
Для этого все готово – гуманитарное, имажинальное своеобразие национальной ментальности казахов, традиционно высокая обучаемость и традиционно высокий престиж учености.
И, наконец, Россия, которая в силу исторически сложившегося ресурса научных сил, могла бы претендовать на лидерство в гуманитарной сфере постсоветсокого мира, свой шанс упустила.
Но революционизация гуманитарной сферы Казахстана нужна.
Университетов и исследовательских центров должно становится все больше при растущей дифференциации форм их финансовой поддержки государством и обществом.
Такая модель, по всей видимости, предполагает участие государства в пусковом процессе и поддержке функционирования и развития «точек» насаждения гуманитарного знания.
Ұлтты дамыту мәселесi – саяси ғылымның зерттеу объектiсi
1982 ж. Канада құрамына құқықтар мен еркіндіктер Хартиясы кіретін өз Конституциясын қабылдады.
Қорыта келе айтарымыз, ұлт мәселесi, дәлiрек айтқанда мемлекет құрушы қазақ ұлтының мәселесi шешiлмей тұрғанда, Қазақстанда толыққанды демократия қалыптасады деп айту да қиын.
Сілтемелер: 1. Этнографическая карта Казахстана (этнодемографический аспект). Астана 2007 ж. 4-6-беттер).
№ 1315 жарлықтың зардабы ауыр болуы мүмкін
Рекомендации участников секционного заседания 3 « Необходимость и пути развития казахскоязычной политологии »
1) совместно с государственными органами и общественными структурами продолжить работу по переводу на государственный язык трудов ведущих представителей политической мысли;
3) совместно с государственными органами проводить работу по повышению качества издаваемых книг и защищаемых научных диссертаций, в том числе на государственном языке;
5) способствовать развитию разносторонних контактов казахскоязычных политологов с мировыми исследовательскими структурами, прежде всего с тюркоязычными странами;
9) создать на базе портала «библиотеку» учебных программ по политическим наукам (для обмена опытом между политологическими кафедрами и институтами регионов страны);

Следствием этого является появление еще одного признака кризиса и деградации, а именно - вытеснение идеала рациональности из духовной жизни. До недавнего времени наука являла собой высшую форму познания мира, научные методы считались высшими методами познания, а те, кто думал иначе, исходили из стихийного томизма, равенства истин разума и веры.

В последнее время стремление к истине сменилось культом манипуляционных технологий. Полагая маркетинг и рекламу чуть ли не единственно пригодными разновидностями общественного знания, потребительское общество рассматривает любое научное суждение как товар или как средство получения товара.

И тут оказывается, что научное знание либо плохо пригодно для массового потребления, либо по своим потребительским свойствам (продаваемости и усвояемости) ничем не отличается от изотерики и богословия, или просто от шарлатанских псевдонауных исследований, например, в области уфологии или\и «сенсационной» истории Фоменко.

В свое время еще Г. Риккерт назвал общественные (гуманитарные) науки «идеографическими», то есть, основанными на суждениях, проходящих субъективный ценностный отбор. Поэтому общественным наукам всегда было трудно следовать естественно-научным критериям знания. Но эти критерии все равно оставались эталонными.

Когда же релятивистской физике пришлось включить наблюдателя в систему координат при описании объекта, противопоставление идеографических и номотетических, то есть основанных на объективных фактах, наук приняло совсем уж условный характер.

Однако эти трудности жизни гуманитариев никогда ранее не давали шанса иррациональным учениям, вроде каббалы, уравнять себя с наукой.
Третий признак - потеря социального престижа
Еще одним, исконно нашим, постсоветским признаком кризиса гуманитарной науки является заметное снижение ее престижа в обществе. Если раньше наука для всех была Высшим Судией в социальных вопросах, от нее ждали решений, открытий, прорывов, то теперь научная деятельность воспринимается в исключительно прикладном значении, как некий скрытый и не имеющий самостоятельной ценности этап разработки инновации, предшествующий последующему производству товаров или технологий.

Это относится к техническим и точным наукам, что до гуманитарных, то, как указывалось выше, в широком общественном мнении они в качестве социально значимого явления более не присутствуют.

Такое отношение к науке не могло не отразиться на отношении к научной деятельности и научным исследованиям. Причем, если на Западе с его традициями спонсирования университетов, престиж гуманитарных дисциплин по прежнему сохраняется там, где он и обитал всегда – в университетской среде, то на постсоветском пространстве, где средоточием наук считалась академия, гуманитарные науки, причем, в качестве именно науки, а не полу-шарлатанской «аналитики», просто исчезли.

Это не могло сказаться на экономическом положении и социальном статусе ученых-гуманитариев, разумеется, тех, кто сохранил себя в науке, а не перебрался в соседние области «аналитики», публицистики, «пиара» и т.п.

Статус гуманитария упал «ниже плинтуса», а вместе с ним упало и качество. Наука, которая раньше считалась престижной сферой, производила отбор претендентов в ученые институциональными методами: присуждением степеней и званий, подсчетом количества публикаций, индекса цитируемости, жесткой издательской политикой, высокими критериями отбора материалов для публикаций в академических периодических изданиях и т.п.

Теперь эти институциональные барьеры снижены. В ученые может легко попасть любой, кого не смущает низкий статус и слабое финансирование этой деятельности. Ученая степень стала регалией, которую может получить любой при умелом включении финансовых механизмов.
«Наш» кризис «круче» благодаря советской истории
Так почему же именно на постсоветском пространстве кризис гуманитарных наук обрел уж вовсе зверский лик? Благодаря советской истории.

Гуманитарные науки развивались исключительно в рамках марксистско-ленинского учения, и этот принцип административно поддерживался государством – единственным заказчиком и адресатом научной деятельности.

Административно поддерживаемая прикрепленность к одной теории предполагала, что все самое важное и основное уже открыто и сказано классиками, а исследователю-марксисту для получения результата оставалось лишь «правильно прочитать» труды Маркса и Ленина.

Разумеется, это тренировало изощренность ума ученых, но очень сильно ограничивало эвристический потенциал их деятельности. Научная жизнь не останавливалась, но ученым приходилось во-первых, много сил тратить на церемониальные кивки в сторону догматического марксизма, во-вторых, серьезно ограничивать диапазон своих поисков.

Любая теория, не вытекающая напрямую из ортодоксального марксизма, сначала объявлялась ересью. Потом множество лихих перьев адаптировало ее под господствующую парадигму, и она становилась разделом или отраслью марксистской, истории, философии, психологии и др. Борьба с косностью, на которую всегда уходят силы первооткрывателей, превращалась, фактически, в борьбу с режимом, но существенно тормозила развитие общественной мысли.

Так появилось уникальное для ХХ века явление - формальное общественное признание гуманитарных наук в идеократических странах «социалистического содружества» в сопровождении внутреннего скепсиса самих ученых, их сомнениями в эвристическом потенциале собственной науки и уверенности, что все новое и интересное приходит с Запада.

Разрушение идеократии в государствах бывшего СССР и Восточной Европы сопровождалось резким снижением статуса ученых обществоведов которых деидеологизация сделала - как школьных учительниц по литературе – скорее данью традиции, нежели общественной силой. Снижение престижа обществоведения получило столь острый угол падения, что выглядела катастрофой.

Кроме того, как ни парадоксально, слияние с мировой наукой и снятие цензурных ограничений продемонстрировало, что обществоведы восточного лагеря фактически паразитировали на западной научной мысли, протаскивая через железный занавес новые западные теории и выдавая их за собственные выдающиеся открытия.

Причем, западный первоисточник никто не скрывал и не отрицал, просто умение предложить ту или иную западную теорию марксистской науке уже приравнивалось к открытию. Когда занавес исчез, и условий для такого рода трансплантаций не стало, научное сообщество бывших социалистических стран не смогло приобрести новых для себя навыков творчества в условиях политической свободы.

Что же Казахстан? А ничего. У казахов не было ни серьезной обществоведческой традиции и культуры, ни политической возможности этот потенциал наращивать… подумают люди не знакомые ни с традиционной культурой, ни с мировосприятием древних казахов.

Ахмет Иассауи, Қорқыт, Асанқайғы, Бұқар жырау – это только краткий перечень философов, которые не только предлагали отвлеченные от бытия теорий, но и оказывали конкретное влияние на развитие нации. Если другие народы адаптировались к исламу, Ахмет Иассауи не только адаптировал ислам конкретно к кочевым условиям, но и теоретический обосновал целое философское течение ислама суфизм. Кто-то из великих сказал: «Кочевые народы через пословицы могли передать такие ценности, которые другие народы передавали посредством целых книг».

Так как не только научный мир запада, но и мы сами не знаем историю нашей гуманитарной науки, казахстанская гуманитарная наука и обществоведение оказалось вторичным по отношению к уже вторичной и отсталой научной культуре Восточной Европы.
Наука из храма абсолютной идеи становится специализированной формой умственной деятельности, формой социальной деятельности
Что же делать? Стоит ли стремиться возвратить гуманитарному знанию его былое величие? Стоит ли рассматривать гуманитарную науку по прежнему как средство борьбы с гуманитарным кризисом в обществе? Для ответа на эти вопросы попробуем оценить кризис иначе.

Да, нет более взрывообразного создания комплексных методологий и теорий такого масштаба как исторический материализм, психоанализ, институциональная социология или экзистенциализм. Но ни одно из этих направлений не утратило научную актуальность, в рамках этих школ продолжается работа, идет внутреннее деление на подшколы, в целом объем нового знания увеличивается.

Да, не стало великих имен, но это может означать, что создание новой школы или нового направления по масштабам задач уже не соразмерно человеческой личности. Ведь в области технических открытий при постоянном и ускоряющемся росте объема инноваций, техническое изобретение стало продуктом деятельности целых научных коллективов, причем рассредоточенных и в пространстве, и во времени, и это никого не удивляет. Технический прогресс только начал свое ускорение, а эпоха братьев Уайт, Люмьеров и Эдисонов ушла безвозвратно.

Вытеснение фундаментальных научных разработок в области обществознания псевдоприкладным шаманством, публицистикой, сенсациями и манипулятивными приемами хотя и является заметным, но не означает полной замены науки этими образованиями. Просто происходит ослабление общественного внимания к собственно научной деятельности.

Ведь это внимание было преувеличенным, гипертрофированным, пока наука давала быстрый и зримый результат. Теперь такой результат формируется исключительно в сфере применения, то есть, чаще всего за пределами науки.

Да, место науки меняется. Ученый из Жреца Абсолютной Идеи становится профессионалом, таким же, как продавец, повар, управленец. Престиж ученых профессий снижается до нормального уровня. Однако это не только правильно, но и полезно самой науке, которая всегда боролась с фетишизацией, сакрализацией и претендовала на роль всего лишь одной из подсистем человеческой общественной деятельности.

На постсоветском пространстве официальный статус обществоведов был завышен. Секуляризация такого статуса проходит болезненно и это порождает катастрофические настроения. Но надо признать раз и навсегда - гуманитарии более не в состоянии рулить миропониманием.

Однако у гуманитарной науки сохраняется общественное предназначение. Выход есть, и он лежит на поверхности.
Казахстан как будущий лидер гуманитарной науки на постсоветском пространстве
У Казахстана есть шанс. В условиях очень низкой себестоимости добычи ископаемого сырья и создания продуктов его первичной обработки вопрос, что будет с экономикой Казахстана, когда запасы природного сырья закончатся, носит чисто невротический характер.

В обозримой перспективе рост рыночной стоимости сырья, особенно углеводородного, будет постоянно опережать его себестоимость, и доходы сырьедобывающих стан будут расти.

При этом количество людей, обслуживающих добычу сырья, расти не будет. Таким образом, доля населения, не занятого в базовых отраслях экономики, будет увеличиваться.

Часть этого населения поглотит сфера услуг и торговли, постоянно расширяющаяся за счет роста уровня потребления. Но рост потребления будет ограничен темпами роста сырья. Таким образом, угрозой будущего сохранения сырьевой модели экономики становится не снижение национальных доходов, а структурное (но не промышленное) перенаселение – высвобождение все большего количества человеческой энергии из сферы экономики, то есть производства, и последующего перераспределения товаров, услуг и платежных средств.

Весь вопрос, куда перейдет население, его энергия, высвобожденная из производства и воспроизводства экономической жизни?

У нас любят говорить о развитии других экономических укладов: возвращении экономики страны ее индустриального характера, или развития высоких технологий. Но в современных сырьевых странах такие разговоры выглядят маниловщиной. Там, где общественно необходимые затраты труда определяются низкой себестоимостью сырья, постоянно растущей его ценой, где рост определяется дефицитарной составляющей, никакая реиндустриализация или «хай-тек»-производство не возможны.

В связи с этим необходимо различать понятия «занятость» и «занятость в экономической жизни». Можно с уверенностью утверждать, что сырьевой характер экономики способствует не только росту паразитических потребительских рефлексов, но и дает возможность смоделировать социальную структуру ближайшего будущего, когда удельный вес непроизводственной, внеэкономической занятости населения (наука, культура, спорт и т.п.) будет равен экономической.

То есть, ответ на вопрос, куда деть «избыточное» для сырьевой экономики население есть – это сфера знания., и в первую очередь, гуманитарного знания.

Иными словами, складываются все предпосылки для того, чтобы Казахстан стал государством, специализирующимся на развитии гуманитарного знания и более того, стал в этой сфере лидером постсоветского мира.

Для этого все готово – гуманитарное, имажинальное своеобразие национальной ментальности казахов, традиционно высокая обучаемость и традиционно высокий престиж учености.

И, наконец, Россия, которая в силу исторически сложившегося ресурса научных сил, могла бы претендовать на лидерство в гуманитарной сфере постсоветсокого мира, свой шанс упустила.

Но революционизация гуманитарной сферы Казахстана нужна. В первую очередь, необходимо отказаться от всех попыток возрождения советской модели организации наук и гуманитарной сферы, то есть, от модели «пирамидальной», когда наукой правит единственный центр ( академия).

Основными институциями выработки гуманитарного социального знания должны стать университеты и исследовательские центры. Это означает переход к западной, плюралистичной модели организации гуманитарного знания.

Университетов и исследовательских центров должно становится все больше при растущей дифференциации форм их финансовой поддержки государством и обществом.

Рост университетской науки и многообразия форм преподавания общественных дисциплин неизбежно приведет к расширению номенклатуры учебных специальностей, а это, в свою очередь, породит расширение номенклатуры наук, тематическое разнообразие, появление новых теорий, школ, парадигм, а также и охват, и втягивание в гуманитарную сферу все большего количества населения и, в первую очередь, молодежи.

Во - вторую очередь, следует отказаться от российской системы организации гуманитарной сферы – когда наука отпущена государством гибнуть в свободном плавании самостоятельно, а поддержку получает встроенная в рынок, в том числе, политический, «аналитика». Именно благодаря этому положению Россия стала страной-изгоем в сфере международных гуманитарных диалогов. «С Россией теперь не о чем говорить», - как печально выразился один из руководителей университетского центра гуманитарных исследований во Франции.

Только такая модель способна обеспечить Казахстану прорыв и выход из тенет «вторичности». Необходима собственная, казахстанская модель организации, в которой соединяются современные западные достижения и собственные традиции.

Такая модель, по всей видимости, предполагает участие государства в пусковом процессе и поддержке функционирования и развития «точек» насаждения гуманитарного знания.

Второе направление работы государства в гуманитарной сфере -это насаждение культа учености среди населения и элит, и пропаганда гуманитарных наук, подходов и методов - такой опыт (например, пропаганда билингвизации) в Казахстане существует и высоко оценен специалистами по всему миру.

Третье направление – промоутинг «казахского пути» на международной арене, который должен и может сыграть ключевую роль не только в укреплении позиций Казахстана в международных отношениях, но и в оптимизации самооценки казахских гуманитариев, в повышении их социального статуса.

Четвертое направление тесно связано с предыдущим. Казахстан, всегда славящийся своим гостеприимством, должен максимально широко открыть двери международной научной гуманитарной общественности, предоставлять кафедры ученым и специалистам разных школ и направлений и всемерно содействовать взаимопроникновению гуманитарной деятельности.

Будет ли побежден таки образом гуманитарный кризис? Будет. Но только не за счет того, что гуманитарии дадут населению «единственно верную картину мира». Но за счет того, что критическая масс населения, будучи втянута в гуманитарную деятельность и научится порождать ее самостоятельно. Хоть и произойдет это не сразу.

Жабелова Т.Е., саяси ғылымдар кандидаты, Мемлекет тарихы институтының жетекші ғылыми қызметкері
Ұлтты дамыту мәселесi – саяси ғылымның зерттеу объектiсi
Елдегі барлық халықтардың мүдделерін тоқайластырып, олардың өзара әріптестік, тең құқықтылық, ерікті түрде дамуына қолайлы жағдай туғызу мемлекеттің ұлттық саясатының басты міндеттерінің бірі.

Шетелдік ұлттық саясаттың тұжырымдарын зерттей отырып, Батыстағы ұлттық мәселелерді шешу тәжірибелерін және ұлтаралық қатынастар ережелерінің жасалуын есепке ала отырып, Қазақстан ұлт саясатын, ең алдымен өз ерекшелігіне, тарихи жағдайларына орай негіздеуі керек.

Қазіргі кезде планетадағы ұлттар мен этностар саны 2 мыңнан асады. Олар 5 мыңнан астам түрлі тілдерде сөйлейді. Соның ішінде 330-дай этностың ғана саны1 миллионнан асады. Яғни, 1700 дей этностар саны 1 миллионға жетпейтін азшылық этностар қатарына жатады. Осы ұлттар мен этностар әлемде 200 ден астам мемлекеттерге біріккен. Әлемдік саясатта «сөзі өтетін» алпауыт мемлекеттердің басым көпшілігі полиэтникалы мемлекеттер. Онымен қоймай, әлемдегі мемлекеттердің 90 пайызы полиэтникалық мемлекеттер болып табылады. Бірнеше мыңнан аспайтын этникалық топтар қарқынды ассимиляциялануда. Этникалық, ұлттық азшылықтарды жұтып алып оның жері мен қазба байлықтарын иемдену ірі, саны көп ұлттар отаршылдық дәуірінен бірінен қарай жүргізіп жатқан саясат. Өркениетті, дамыған мемлекеттердің өз ішінде этникалық азшылықтар қоғамның объективті талаптарына сәйкес, еріксіз басым ұлттың мәдениетін, тілін, дәстүрін қабылдауға мәжбүр. Тіпті демократиялық қоғам талаптарының өзі этникалық азшылық топтардың этникалық мұқтаждықтарынан гөрі, негізгі титулдық этностың этникалық мұқтаждықтарын бірінші кезекке қойдырып отыр.

Ұлттық ерекшеліктерді есепке алу барысында адам құқтарын қорғау шекаралары қатаң сақталуы шарт. Әлемдік тәжірибеде, ұлттық және этникалық азшылықтардың құқықтарына кепілдік беру мәселелері кеңінен қарастырылған.

Ұлттық азшылықты қолдау мәселесі 18-ші ғасырда пайда болды. Сол кездің өзінде азайып бара жатқан ұлттар жойылып кету қаупінен қорқып, өз ұлттық ерекшеліктерін сақтап қалу үшін құқықтық кепілдіктерді табандылықпен талап етті. Ұлттық азшылықтардың құқы дербес құқық ретінде қазіргі демократияның ажырамас бөлігі болып отыр. Бұл жеке адамдардың құқықтарымен де, көпшіліктің құқықтарымен де жанаспайды, өз кезегінде олар да ұлттық азшылықтың құқықтарын қорғай алмайды. ХХ ғасырдың 90-жылдарында ғана әлемдік қауымдастықта: ұлттық, этникалық, діни және тілдік азшылықтарға жататын тұлғалардың құқтары туралы Декларация (1992), Аймақтық тілдер мен аз ұлттар тілдері туралы Еуропалық Хартия (1992), Еуропалық халықтарға (ұлттық топтар мен азшылықтарға) жататын тұлғалардың негізгі құқықтары, Адам құқтары мен негізгі еркіндіктерін қорғау жөніндегі Еуропалық конвенция Қосымша хаттамасының Жобасы (1994), Еуропа Кеңесінің шешімі бойынша қабылданған ұлттық азшылықтарды қорғау туралы Конвенция. 1973 жылғы Хельсинки мәжілісінің Қорытынды актісіне сәйкес, 1992 ж. Хельсинкиде ұлттық азшылықтар ісі жөніндегі Жоғарғы комиссар лауазымы тағайындалды.

Ұлыбритания көпұлтты мемлекет, алайда аумақтық құрылымы жағынан – унитарлы мемлекет. Көптеген ғасырлар бойы елде тілдік, мәдени салаларда ассимиляциялау шаралары жүргізілді. Шотландия мен Уэльс соңғы жылдарда едәуір автономияға қол жеткізді. 1967 ж. валлий тілінің құқын ағылшын тілімен теңестіруге бағытталған арнайы заң қабылданды. Шотландия ағылшын сот жүйесінен анағұрлым ерекшеленетін өзіндік сот жүйесін қалыптастырды. Британ үкіметі қазіргі Ирландияға тән дербес мәртебе беру жолдарын қарастыруда. Ұлыбританияда ағылшын тілі мемлекеттік тіл болып табылады, алайда Норманд аралдарында және Уэльсте екі ресми тіл қолданылады, ағылшын және француз, ағылшын және валлий тілдері.

1982 ж. Канада құрамына құқықтар мен еркіндіктер Хартиясы кіретін өз Конституциясын қабылдады.

АҚШ-та да ұлттық мәселелерді шешу мәдени плюрализм саясатының аспектісінде жүзеге асырылады. Ол әртүрлі этностардың өкілдеріне қатысты мемлекеттің толеранттылығынан, олардың этномәдени ортасын сақтау және дамыту, сондай-ақ этникалық топтарға американдық қоғамда өз мәртебелерін көтеруге көмек беру қарастырылған. Этникалық топтардың әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру ұлтаралық қатынастардағы ширығушылықты төмендетеді. Американдықтар өзге тілді мәдениеттердің дамуына қолайлы жағдай туғызуға талпынады.

Швецияда ұлттық саясат көпмәдениеттілік тұжырымына негізделеді. Иммигранттардың швед қоғамына кірігуін жеңілдетуге қатысты Швеция саясаты үш негізгі қағидаға сүйенеді: 1) иммигранттар мен шведтер арасындағы теңдік; 2) иммигранттардың мәдени дамуын еркін таңдау құқы; 3) байырғы халық пен әртүрлі этникалық топтар арасында ынтымақтастық пен әріптестік. Осыған орай, Швецияда 50-ге жуық иммигранттық ұйымдар құрылып, қызмет етуде. Швед тілін үйрету мақсатында 700-сағатқа лайықталған курстар ұйымдастырылады. 80-жылдарда жұмыста және қоғамдық өмірдің басқа салаларында этникалық дискриминацияға қарсы заң қабылданды.

120 елден келгендер тұратын Австралиялық Одақта барлық ұлттық мәдениеттердің дамуына қолдау көрсететін арнайы мемлекеттік бағдарлама қабылданды. 200 жылдан астам тарихында Австралия бүкіл адамзатқа тән нәсілдік және этникалық мәселелерден тыс қала алған жоқ. Көпэтносты австралия қоғамында барлық ұлттың өкілдері тең мүмкіндіктерге ие болуы керектігі жөнінде арнайы принцип бекітілген. Тұрғындарының 93%-і Австралияны мультимәдениетті қоғам деп таниды. Бүгінгі таңда австралиялықтардың 40 %-і мұхит асып келгендер не олардың балалары. Бастапқыда жаңадан келген иммигранттарға қатысты жүргізілген ассимиляцияландыру саясаты австралиядағы өмірге жылдам әрі оңай бейімделу үшін біріккен иммигранттардың этникалық қауымдастықтардың нығаюына әкеп соқтырды. Ұлттық қауымдастықтар Жалпыавстралиялық Федерацияға біріккен. Олардың өз мектептері, клубтары, шіркеулері, мәдени-орталықтары бар. Этникалық қауымдастықтардың қызметін Кеңестер үйлестіреді. Қауымдастықтар – елдің саяси өміріне, әсіресе, сайлау кезінде елеулі ықпал ететін ұйымдар. Мемлекет оларға қолдау көрсетіп, жыл сайынғы фестивальдерге, «телефон арқылы аударма қызметіне» арнайы қаржы бөлуді жоспарлаған, тұтастай федералды үкімет қаржыландырады. 30-дан астам тілде австралиялық газеттер, 60-тілдерде радио, ал Эи-Би-Си теледидар станциясының жұмысы ағылшын субтитрлерімен әртүрлі тілдерде беріледі.

Венгрияның Мемлекеттік жиналысы 1993 жылдың 7 шілдесінде «Ұлттық және этникалық азшылықтардың құқтары туралы» заң қабылдады. Бұл заңның кіріспе бөлімінде «ұлттық және этникалық өзіндік бірегейлік құқы адам құқтарының ажырамас бөлігі» ретінде қарастырылады және ұлттық және этникалық азшылықтардың құқтары «заң күші бар әрі Венгрия Республикасында сақталатын негізгі демократиялық құқтарға жатқызылады».

Ұлттық азшылықтардың өкілдеріне барлық азаматтардың екі саладағы құқықтарының қорғалуы аса маңызды: 1) азаматтық еркіндіктер, тілді қолданудағы еркіндік, ойын, пікірін еркін білдіру, бірлесу еркіндігі, баспасөз, діни бостандық; 2) дискриминацияға жол бермеу, яғни барлық азаматтардың заң алдында теңдігі.

Қазіргі Германияда ұлттық азшылықтар құқы да өз деңгейінде қорғалған. Мысалы, елдегі дат азшылығы – федералдық деңгейдегі конституциялық құқықтық ережелермен қатар – 1955 ж. Копенгагенде қабылданған Герман-Дат мәлімдемесімен қорғалған. Онда екі жақ өзара өз тараптарынан ұлттық азшылықтарына – немістер даттарға, олар өз кезегінде немістерге – мәдениеттерін дамытуына қолдау көрсетуді міндеттенген. Фриз ұлттық азшылықтарының құқтарының қорғалуы Шлезвиг-Гольштейн жерлеріндегі конституциямен кепілденген. Фриз ұлттық азшылығы Солтүстік теңіз жағалауларында, Гельмланд аралында, көптеген Солтүстік-Фриз аралдарында және Шлезвиг-Гольштейннің батыс бөлігінде тұрады. Германияның шығысында қоныстанған кішігірім славяндық топ – лужандар да Конституциялық құқықпен қорғалған. Азшылық ұлт ретінде сығандар ХІІІ ғасырдан бері жалпы неміс тілін қолданғандарымен, өте бытыраңқы тұрады.

Полиэтникалы мемлекет ішінде этностар арасындағы қарым-қатынастардың үйлесімділігін қалыптастыруда мәдениеттің орны зор. Ұлттық және мәдени қатынастар тіл арқылы айқын көрініс табады. Қоғам дамуының белгілі бір кезеңінде тіл ұлттық өзінділіктің, ұлтаралық қатынастардың өлшеуіші қызметін атқарады. Ұлттық сана-сезімнің көптеген өсу-өрбу үдерістері, міне, осы тіл мәселелерінен бастау алғаны белгілі.

Тіл мен мектеп бірегейленудің аса маңызды салаларының бірі болып табылады. Германиядағы дат азшылығының 53 оқу орны (мектептен гимназияға дейін), 63 балалар бақшасы, 1 мектеп-интернаты бар. Фриздер мемлекеттік мектептер мен балалар бақшасында өз тілдерін үйренеді. Лужандарда да оқыту ана тілдерінде жүргізіледі. Ұлттық сана-сезімді сақтаудың аса маңызды салаларының бірі – мәдениет. Арнайы театрлық топтар, халық шығармашылығының топтары, мәдени орталықтар, театр, газеттер, радио, теледидар бар. Барлық этникалық азшылықтар өз діни салт-дәстүрлерін өз ана тілдерінде жүргізе алады.

Ал, Франция, Түркия сияқты елдер басқа көптеген елдермен салыстырғанда, көпшіліктің мүдделері маңызды деп есептеп, ұлттық азшылықтарды мойындамайды. Францияның Конституциясына сәйкес біртұтас, мызғымас шекарасы бар республиканың аумағында біртұтас халықтың өмір сүретіндігін мойындау «Адам және азамат құқтары мен бостандықтарының Декларациясы» жарияланған ХVІІІ ғ. аяғындағы тарихи дәстүрге негізделген. Ұлы француз төңкерісіне дейін кейбір азшылықтар, мысалы, еврейлер және протестанттар, оларды көпшілікпен салыстырғанда теңсіз жағдайдағы ерекше мәртебені иеленді. Франция этникалық азшылықтар жалпы француздық құндылықтарды қабылдап, ең бастысы француз болуын талап ететін ассимиляторлық саясат жүргізеді. Сөйте тұрып, әрбір жеке тұлғаның өзіндік индивидуалдылығын көрсететін (мәдени, діни, этникалық) ерекшеліктерін топтық деңгейе емес, тұлғалық деңгейде көрсете алады. Азшылықтың құқтарын, оның ішінде бөліну құқын мойындамау, мемлекетті олардың алдындағы ауыр міндеттен, ұлттық тұтастыққа төнетін қауіптен сақтайды. Алайда, 1982 ж. бастап Францияда этникалық азшылықтардың тілдері мен мәдениеттері ресми мойындалды. 1985 ж. Ұлт істері және мәдениет жөнінде Мемлекеттік кеңес құрылды. Елдің заңнамасында (тек Конституцияда емес) азшылықтар іс-әрекеттеріне еркіндік беретін пункттер кездеседі. Францияның мектептерінде корсикандық, каталондық, баскілік, бретондық, фламандық, эльзастық тілдердің диалектілері оқытылады. Корсикада мәдениет және радио хабарларын тарату салаларына автономия берген.

Азшылықтарға жататын тұлғалардың құқтары қоғамның барлық мүшелерінің негізгі құқықтары мен бостандықтарының орнын толтырады. Азшылықтардың жағдайының ескерілуі – демократияның пісіп-жетілгендігінің көрінісі, өйткені өзара ерекшеліктерге төзімділікпен қарау демократиялық дүниетанымның маңызды бөлігі болып табылады. Егер азшылықтың өмірлік мүдделері мен құқықтары көпшіліктің мүдделері мен құқықтарымен қатар қорғалмаған жағдайда демократия «ақсайды». Дегенмен, дамыған мемлекеттер этникалық азшылық топтар өкілдеріне даму және мәдениетін өркендету бағытында демократиялық бостандықтар шеңберінде кепілдіктер бергенімен, қоғам даму талаптары, объективті жағдай этникалық азшылықтардың жаңаруына мүмкіндік бермейді. Бұл соңғы 30 жыл ішінде басталған жаһандану үдерістері ұлттық саясатқа көп өзгерістер әкелгенін көрсетеді. Міне, осы себепті қазіргі кезеңде "ұлт" ұғымына анықтама беруді жаңа этномәдени, этнолингвистикалық, әлуметтік-экономикалық ахуалға сәйкес қайтадан қарастыру міндеті күн тәртібінде тұр.

ҚР Статистика агенттігінің мәліметі бойынша 2007 жылы 123 этнос, сонымен бірге 1212 адам әр түрлі этностардан тіркелген. 116 этностық топтардың әрқайсысының саны 1 пайызға жетпейді, ал жеті этностың саны 1 пайыздан астам, оның ішінде елдің байырғы халқы – қазақтар 60 пайыздан жоғары, орыс диаспорасы ел халқының 22, татарлар – 1,48, өзбектер – 2,84, ұйғырлар – 1,5, украиндықтар – 2,86 пайызын құрайды. 123 этностың 89-ының саны өсуде, қалғандарының, әсіресе, орыс, татар, неміс, украиндықтар мен белорустардың саны азаюда. Қазақтардың өсу қарқыны 1,13 есе болып отыр [1]. Этносқа жатқызудың негізгі өлшемі – әр адамның өзінің тілін, мәдениетін біліп қана қоюы емес, сонымен қатар, ұлттық тек пен сана-сезім. Қазақстан полиэтникалы мемлекет дегенімізбен, 116 этностық топтар негізінен, ұлттың сана-сезімі бойынша ғана өздерін ерекше сезінетін, ассимиляцияға ұшыраған топтар, көбінің жалпы саны жүзден, мыңнан аспайды әрі көбі аралас некеде тұрғандар.

Бұл мәліметтерден, жоғарыдағы әлемдік тәжірибенің мысалынан көргеніміздей, әлемдегі мемлекеттердің 90 пайыздан астамы көпэтносты. Қазақ елі де тәуелсіздік алған жылдардың ішінде, демографиялық тұрғыда қазақтың өз елінде азшылықты құрап отырғанын ескеріп, ұлт саясатында батыл қадамдар жасай алмады. Белгілі бір уақытта ел ішіндегі саяси тұрақтылық пен этносаралық қарым-қатынастар тыныштығын сақтау жолында бұл саясат өзін ақтады. Алайда, ендігі жерде, жаһандану заманында қазақ халқының рухани, мәдени, тілі және басқа да жағдайы мемлекеттің назарынан тыс қалмауы керек. Сондықтан, Қазақстандағы ұлт саясатының бұдан былайғы негізгі мақсаты – қазақ халқының жағдайын көтеру, өз Отанында құқының аяққа тапталуына жол бермеу болуы керек. Ұлт даму үшiн оның ұлттық идеясы болуы шарт. Сонда ғана ол үздiксiз даму үстiнде болады. Осы ұлттық идеяның негізінде ұлт жұмылып, алға қойған мақсатына ұмтылады.

Қорыта келе айтарымыз, ұлт мәселесi, дәлiрек айтқанда мемлекет құрушы қазақ ұлтының мәселесi шешiлмей тұрғанда, Қазақстанда толыққанды демократия қалыптасады деп айту да қиын.
Сілтемелер:
1. Этнографическая карта Казахстана (этнодемографический аспект). Астана 2007 ж. 4-6-беттер).

Мамырайымов Т.К., Қазақстанның гуманитарлық-саяси конъюнктура орталығының сарапшысы
№ 1315 жарлықтың зардабы ауыр болуы мүмкін
Соңғы уақытта еліміздің қоғамдық-саяси өмірінде қазақтың және орыстың ұлттық-патриоттық бағыттағы ұйымдары белсенді жұмыс істей бастағанына куә болып отырмыз. Этносаяси мазмұндағы мақалалар бұқаралық ақпарат құралдарында жиі-жиі жарияланатын болды, интернет сайттар да мұндай бағыттағы материалдарды топ-тобымен беріп жатыр. Олардың міндеті – қазақ немесе орыс ұлтының белгілі бір тұрғыдағы мүдделерін қорғау арқылы мемлекетке ықпал ету. Қазақстанда ұлттық-патриоттық көңіл-күйдің аяқ астынан алабұртуы тегіннен-тегін емес.

Ауылдардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы ауыр екені айтпасақ та белгілі. Ауыл деген аты болмаса, қазір ауылдық аймақтарда ауыл шаруашылығы кәсіпорындары өте сирек. Табиғи өсім бар, сырттан көшіп келіп жатқан қандастарымыз бар, халықтың саны да біршама артты. Халықтың саны көбейгенімен, жұмыссыздық жойылған жоқ. Керісінше, өскен үстіне өсе түсуде. Экономикалық дағдарыс басталғанға дейін ауыл тұрғындары үлкен қалаларды жағалап, нәпақасын тауып жүрген еді. Құрылыс алаңдарындағы қара жұмыс азайып, ірі кәсіпорындардағы өндіріс көлемі күрт төмендегеннен кейін қалалық жердің өзінде жұмыссыздардың қатары көбейді. Қара жұмыспен күнелтіп жүрген ауыл тұрғындары енді одан да айырылып қалды. Ал ауылда негізінен қазақ халқының өкілдері тұратыны белгілі. Яғни, ауыл қазағының әлеуметтік-экономикалық жағдайы күрт төмендеп кетті. Осыдан кейін қазақ ұлтының өкілдері арасында мемлекеттің жүргізіп отырған ұлттық саясатына көңілі толмайтындардың қатары көбейді. Мұны түрлі әлеуметтік зерттеулердің қорытындылары да көрсетіп отыр.

Мемлекеттік қызметкерлердің негізінен қазақ ұлтының өкілдерінен болуы және орыс тілінің беймәлім мәртебесі өз кезегінде орыс ұлтының өкілдері тарапынан да ұлттық саясатқа наразылық білдіруге алып келді.

Мемлекеттік органдардағы моноэтнизация дегенде, шенеуніктерге ұлтына қарай басымдық беріліп жатыр десек, қателесеміз. Басымдық негізінен кландық және туыстық байланыстарға орай жасалатыны белгілі. Қарапайым халықтың мемлекеттік саясатқа көңілі толмайтыны да осыдан бастау алады.

Қазақ ұлты мен өзге этностар арасындағы осындай көңілтолмаушылықтар ұлттық-патриоттық бағыттағы ұйымдардың қызметінің жандануына себепкер болып отыр. Бұл орайда әңгіме «Ұлт тағдыры», «Халық дабылы», «Лад» сияқты қозғалыстар туралы.

Жоғарыдағы факторлар алдағы уақытта партиялық-саяси кеңістікте де өзгерістер жасауға алып келуі мүмкін. Атап айтқанда, қазақтар мен орыс ұлты өкілдерінің этносаяси талаптарының негізінде саяси партиялардың бағдарламаларына толықтырулар мен өзгертулер енгізілуі мүмкін. Жақын болашақта радикалды оппозиция билікке дәл осы этносаяси мәселену ту ету арқылы қарсы шығып жатса, оған таңдануға болмайды. Басқаша айтсақ, ұлттық мәселе саяси күрестің құралына айналуы мүмкін. Ең ірі оппозициялық партия боп саналатын «Нағыз Ақ жолдың» атауын «Азат» деп өзгертуі тегіннен-тегін емес. Бұл партия кейінгі кезде қазақ халқының этносаяси талаптары туралы көп айтатын болып жүр. Сол сияқты билік те қазақ халқының мәдениетін насихаттау, қазақ тілін дамыту жөнінде ұрандатып қояды. Биліктікі де, оппозициянікі де PR-акцияға көбірек ұқсайды. Олай дейтініміз, көпірген сөз көп болғанымен, нақтылы әрекет жоқ.

Ұлттық-патриоттық бағыттағы қазақ қозғалыстарының жандануына жергілікті ұлт өкілдерінің наразылықтары себеп болып отырса, орыстың ұлттық-патриоттық қозғалыстарына жан бітуінің одан өзге де себептері бар. Нақтырақ айтсақ, оларға Ресей Федерациясының ресми билігі ашық та, жасырын түрде де қолдау білдіріп отыр. Ресей Федерациясы үкіметінің төрағасы Владимир Путин шетелдердегі отандастармен қалай жұмыс жасау керектігі жөнінде арнайы бағдарлама қабылдады. 2009-11 жылдарға деп межеленген бұл бағдарламаның алдыңғы, яғни 2006-08 жылдарға арналған бағдарламадан аздаған айырмашылықтары бар. Біріншіден, өткен жылы бекітілген бағдарламада Ресей Федерациясының өз отандастарының бірігуіне жағдай жасайтыны жөнінде жаңа бап бар. Екіншіден, бағдарламаның тармақтары барынша кеңейтілген және онда нақтылы іс-шаралардың жоспары көрсетілген. Мәселен, «Отандастардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау. Әлеуметтік жағдайы төмен отандастарымызға қолдау көрсету», «Отандастарымызбен білім, ғылым және мәдениет саласындағы байланыстарды дамыту», «орыстілді отандастарымыздың арасында орыс тілі мен орыс мәдениетінің сақталуына ықпал ету» деген баптар бар.

Оның үстіне, өткен жылдың 6 қыркүйегінде Ресей Федерациясының президенті Дмитрий Медведев №1315 «Мемлекеттік басқарудың халықаралық әріптестік саласындағы кейбір мәселелері туралы» жарлыққа қол қойды. Мақсат – «мемлекеттік басқарудың халықаралық әріптестікке қатысты тұстарының тиімділігін арттыру». Сол жарлығы арқылы федерация президенті Ресей халықаралық ғылым және мәдени әріптестік орталығын таратып жіберді. Ал оның орнына ТМД елдері, елден жырақта тұрып жатқан отандастар және халықаралық гуманитарлық байланыс жөніндегі Федералдық агенттік құрылды.

Мұны да аз десеңіз, жақын уақытта «орыс картасы» іске қосылуы мүмкін. Орыс картасы дегеніміз – Ресей Федерациясының отандастарының куәлігі. Ресей өзінің сыртқы саясатындағы басым бағыттардың бірі әрі бірегейі ретінде ТМД елдерінде тұратын отандастарына қолдау көрсету мәселесін танып отыр. Ресей үшін сырттағы орыс диаспорасы геосаяси жоспардың іргетасы десек те қателеспейміз. Мұның дәлелі ретінде Ресей Федерациясының сыртқы істер министрі С.Лавровтың «Российская газетаға» берген сұхбатын келтірсек те жеткілікті. Онда министр былай дейді: «Отандастарымызды титтей де болсын кемсітуді түп тамырымен жоюға қол жеткіземіз. Ресейдің басқа мемлекеттермен қарым-қатынасы сол елдерде тұратын орыс диаспораларының құқықтары мен заңдық мүдделерінің қорғалуын есепке ала отырып құрылады… Әрине, қазіргі заманда «жеңіл күштің» рөлі жоғары. Яғни, өркениетті түрде гуманитарлық-мәдени байланыс орнатамыз. Сыртқы саясаттың өзге де нәзік тұстары бар. Отандастарымызбен жан-жақты байланыстың барлығын дерлік осы факторларды есепке ала отырып орнату керек деп ойлаймын». Лавровтың бұл сөздерінің тікелей посткеңестік кеңістіктегі елдерде арналып отырғаны айдан анық. Өйткені, орыс диаспорасының көп шоғырланған жерлері осы мемлекеттер. Солтүстік көршіміздің ниет-пиғылы отандастар туралы заң қабылдағаннан кейін бұдан да айқын әрі анық көрінеді деген ойдамыз. Ал бірақ, біздің елімізде қазірдің өзінде «жеңіл күштің» жұмыс істеп жатқанын жоққа шығаруға болмас.

Бұдан шығатын қорытынды біреу: жоғарыда келтірілген жағдаяттар елдегі қазақ және орыс ұлттарының патриоттық бағыттағы қозғалыстары мен ұйымдарының жұмысы жандана түсуіне жол ашады деген сөз. Ең қауіптісі орыс ұйымдарының саяси талаптары көбейіп, оған қазақтың ұлттық-патриоттық бағыттағы ұйымдарының қарсы әрекеті қосылып, нәтижесінде Қазақстандағы қазақтар мен орыстардың арасында этносаяси қақтығыстардың тұтануы ықтимал. Қысқасы, №1315 жарлықтың зардабы ауыр болуы әбден мүмкін.

Рекомендации участников секционного заседания 3

«Необходимость и пути развития казахскоязычной политологии»
1. Создание информационно-ресурсного и научно-координационного центра казахскоязычных политологов, работающих как в сфере ВУЗов (преподавание политологии), так и в исследовательской сфере (научно-исследовательские институты, экспертные центры). В рамках данной работы предполагается:

1) совместно с государственными органами и общественными структурами продолжить работу по переводу на государственный язык трудов ведущих представителей политической мысли;

2) совместно с государственными органами и общественными структурами проводить работу по изданию учебников и методических пособий на государственном языке, которые наряду с наработками достижениями современной политической мысли учитывали исторический опыт и политические традиции Казахстана. Провести также работу по ревизии имеющегося сегодня научно-методического багажа, научно-методических исследований;

3) совместно с государственными органами проводить работу по повышению качества издаваемых книг и защищаемых научных диссертаций, в том числе на государственном языке;

4) способствовать развитию активного взаимодействия казахскоязычных политологов с политическими, в том числе государственными структурами, их экспертное участие в формировании и проведении внутренней и внешней политики Казахстана;

5) способствовать развитию разносторонних контактов казахскоязычных политологов с мировыми исследовательскими структурами, прежде всего с тюркоязычными странами;

6) способствовать созданию и поддержанию современного содержательного интернет-портала казахскоязычных политологов, в рамках которого создать систему постоянно действующих форумов, научно-исследовательских баз данных и методических семинаров. В рамках данного портала предлагается создать открытую информационную базу данных об учебных, исследовательских, издательских структурах в сфере политологии (кафедры, институты, центры и др.), а также персонализированной базы данных о политологах, их научной специализации и научных работах;

7) разработать и издать всеобъемлющую политологическую энциклопедию Казахстана, казахско-русско-английский политологический словарь и базовые учебники по вопросам теории политических наук для вузов на казахском языке, для чего образовать специальную экспертную комиссию из числа авторитетных ученых;

8) ввести в практику проведение крупных научных методических конференций по вопросам становления казахстанской политологической школы с учетом вызовов и задач, стоящих перед нашим государством и нацией;

9) создать на базе портала «библиотеку» учебных программ по политическим наукам (для обмена опытом между политологическими кафедрами и институтами регионов страны);

жүктеу/скачать 3,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 16