Информационное письмо
жүктеу/скачать 326,19 Kb.
|
сөзжасам, морф 2020етістік (2)
| Күшейтпелі үстеулер заттың сындық қасиетін және қимыл, іс-әрекеттің белгі, сапасын, мөлшер, көлемін күшейтіп не солғындатып көрсету үшін қолданылады. Күшейткіш үстеулерге мына сөздер жатады: ең, тым, өте, аса, орасан, нағыз, әбден, мүлде, кілең, өңкей, дәл, керемет, орасан, өрен. Күшейткіш үстеулер негізінен сапалық сын есіммен тіркесіп қолданылып, сын есімнің күшейтпелі шырай түрін жасайды: ең биік, өте жақсы. Күшейткіш үстеулердің көбі етістік алдында келіп, қалай? деген сұраққа жауап беріп қимылдың сапасын күшейтеді немесе солғындатып көрсетеді: Шешесі әбден таниды екен.
Морфологиялық құрылысы жағынан күшейткіш үстеу тек негізгі түбір болып келеді. Ол басқа сөз таптарына жұрнақтар жалғану арқылы немесе бірігу, қосарлану, тіркесу арқылы жасалмайды. Қазіргі қазақ тіліндегі мақсат үстеулері қимыл, іс-әрекеттің болу мақсатын білдіріп, не мақсатпен? деген сұраққа жауап береді. Мақсат үстеуге жататын сөздер көп емес: әдейі, жорта, қасақана, әдейілеп. Мақсат үстеулері құрамы жағынан тек негізгі түбір болып келеді. Сөйлемде етістікпен тіркесіп, мақсат пысықтауыш қызметін атқарады: Құнанбай бағанадан әзіл салғанда да, әдейі соған шұқшиған. Қазіргі қазақ тіліндегі себеп-салдар үстеулер қимыл, іс-әрекет, амалдың болу, болмау себебін немесе салдарын білдіріп, не себепті? неге? деген сұрақтарға жауап береді. Оған мына сөздер жатады: босқа, амалсыздан, бекерге, текке, лажсыздан, құр босқа, шарасыздан, жоққа. Құрамы жағынан себеп-салдар үстеулер туынды түбір болып келеді. Олар көлемдік (барыс, шығыс) септік жалғауларының көнеленуі арқылы жасалады: бекерге, босқа, текке, жоққа, шарасыздан, амалсыздан, лажсыздан. себеп-салдар үстеулер сөйлемде қимылдың жүзеге асу себеп-салдарын білдіріп, сөйлемнің себеп-салдар пысықтауышы қызметінде жұмсалады: Жандыкең лажсыздан өзінің артықтау кеткенін түсінді ме. жүктеу/скачать 326,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|