Информационное письмо

1. 
   –лап, -леп, -дап, -деп, -тап, -теп жұрнақтары жалғану арқылы жасалады. Олар: екеулеп, мыңдап, көптеп, аздап, қостап, жекелеп.
   
2. 
   Қосарлану арқылы жасалған күрделі туынды түбір топтау үстеулері: қос-қостап, топ-тобымен, он-оннан, бір-бірлеп, бес-ондап.
   

Үстеудің сөзжасамы деп үстеудің сөзжасамдық бірліктерінің белгілі сөзжасамдық тәсілдер арқылы туынды үстеулер жасауы аталады. Үстеудің басқа сөз таптарындай күрделі сөзжасамдық жүйесі болмаса да, өзіндік ерекшелігі бар, белгілі заңдылықтары мен шағын сөзжасамдық бірліктері бар, тілдің сөзжасамдық тәсілдерінің бәрі дерлік қызмет ететін сөзжасамдық жүйесі бар. Үстеудің сөзжасамдық жүйесінің басқа сөз таптарынан ерекшелігі – олардың жалғаулардың түбірге кірігіп, көнеруі арқылы туынды үстеудің жасалуы. Мысалы: алға, бірге, әзірге, баяғыда, күнде, лезде, етпетінен, әуелден, жайымен сияқты үстеулер түбір сөздерге барыс, жатыс, шығыс, көмектес септік жалғауларының кірігіп, көнеруінен жасалған. Бұл тілдік құбылыс басқа ірі сөз таптарында жоқтың қасы.

Үстеу де өзінің құрамын басқа сөз таптары арқылы толықтыратын сөз табы. Мысалы: қыстай – зат есім, екіншілей – сын есім, бүтіндей – сын есім.

Үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары шағын, алайда олар арқылы тілде бірсыпыра туыды үстеулер жасалған. Тілде қалыптасқан сөзжасамдық тәсілдердің бәрі дерлік туынды үстеу жасауға қатысады. Туынды үстеу жасауда аналитикалық тәсіл де елеулі қызмет атқарады. Ғалым Қ.Есенов үстеудің 27 сөзжасамдық жұрнағын көрсеткен. Туынды үстеу жасауда аналитикалық тәсіл деелеулі қызмет атқарады, ол арқылы жасалған күрделі үстеулер бірсыпыра: биыл, бүгін, жаздыгүні, бір жақты, күні бұрын, соңғы рет, күні кеше, елең-алаңда.

Үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары арқылы туынды түбір үстеулер жасалады. үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары өнімді және өнімсіз болып бөлінеді. Өнімді жұрнақтар ішінен –ша, -ше жұрнағын ерекше атауға болады. Бұл жұрнақ арқылы жасалған туынды түбір үстеулер үлкен бір топ құрады. Ал өнімсіз жұрнақ үстеуде өте көп. Мысалы: -құрым (кешқұрым), -дік (әредік), -қары, -кері (тысқары), -ы (арнайы).

Үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары жалаң және құранды болып бөлінеді. Жалаң жұрнақтар: -ша, -ше, -ы, -ай, -лық, -са, -се. Құранды жұрнақтар: -лата, -лете, -кірім, -құрым, -ыртын.

Синтетикалық тәсілге жалғаулардың түбірге кірігіп, көнеріп, бір түбір сөз жасауын да жатқызуға болады: алға, артқа, жүресінен, түнімен, зорға, демде, бірден. Бұл туынды үстеулердегі жалғаулар лексикалық жағынан біртұтас түбір, біртұтас мағына жасағанымен, ондағы түбір мен қосымшаның жігі анық көрінеді. Тек мұнда жалғаулар сөзжасамдық қызмет атқарады. Сондықтан оларды туынды көнерген түбірлер деп атаған дұрыс. Үстеудің сөзжасамдық жұрнақтары мағынасы жағынан алуан түрлі, соған қарап, оларды үстеудің түрлі мағыналық топтарын жасайды деп саналады. Бірақ ол үстеудің сөзжасамдық жұрнақтарының мағынасын толық аша алмайды. Сондықтан үстеу жұрнақтарының мағынасын толық ашу үшін, оларды мағынасына қарай көрсету дұрыс.