Л. З. Будагов - Сравнительный словарь турецко-татарских наречий / Сравнительный словарь турецко-татарскихъ нарѣчiй. 2 тома [1869-1871(1960)

Л. З. Будагов - Сравнительный словарь турецко-татарских наречий / Сравнительный словарь турецко-татарскихъ нарѣчiй. 2 тома [1869-1871(1960).

Babatayeva K. K. - master's degree graduate student of Kazakh Teachers Training University, Almaty, kymbat_babatayeva@yahoo.com

Features of socio-cultural context consideration in the production and perception of a business correspondence text mainly consist from the analysis of the specificity of the national and cultural backgrounds, shapes and types of business communicators relationships in the hierarchical chain of manager and his subordinate, their role statuses, social distance, the nature of the business text designing and other aspects. Socio-cultural context cannot be limited by some frames, which is why the marked characteristics act as the main areas of analysis and does not establish the boundaries of the conceptual categories. In our view, the proposed social factors directly or indirectly determine the form of writing business correspondence in the various cultural and linguistic communities.

It should be noted that the current national and cultural texts database of business correspondence has its historical traditions. So, for example, since Kazakhstan has common historical past with other post-Soviet states, at this level of analysis, we can identify a lot in common, which undoubtedly had an impact on the preparation of the business texts specifics, both in the Kazakh and Russian languages. We can highlight the following distinct characteristics of the Soviet period:

• 
  the unacceptability of the capitalist system of production relations and the producing forces;
  
• 
  recognition of only planned economy and state property;
  
• 
  strict regulation and control of production and consumer goods, as well as its distribution and implementation by USSR management in hierarchical system of bureaucratic apparatus;
  
• 
  lack of interest of manufacturers and sellers to provide quality service and products, timely delivery and attractive design due to conditions of planned economy (and as a consequence, the lack of competition, etc.) ;
  
• 
  Policies and Strategies development of the Ministry of trade of the wholesale purchase and sale products for all subordinate organizations at all levels;
  
• 
  the duty of the subordinate organizations of the Ministry of trade, to ensure a high level of distribution of the products and request timely and officially in the case of production necessity
  

Therefore, in business correspondence of the Kazakh and Russian languages the ratio of "reading - writing" is different from business correspondence in English that are traditionally the writing person often appears as one business structure, as well as the reader may be different. All this left its mark on the writing features and some modern commercial letters.

Often there could be a company's management team or organization as recipients without specifying personal data in the requisite destination block in business correspondence in the Kazakh and Russian languages . In our view, the principle of business promotion, according to the theory of cultural dimensions of E.Holl [3;4], commitment to group harmony is a measure of a collectivist culture, particularly the business mentality.

At the present time Kazakhstan business community gradually began to apply western marketing strategy to sell the product and expand its sales market. As a result of economic reforms aimed at the gradual integration into the world market economy, there are created more conditions for the new relations of production, stimulated by the economic initiatives of entrepreneurs in the development of the producting forces, etc. [5;6] In addition, close specifics of business correspondence of preparation relationship in the Kazakh language with the culture features and rules of behavior in the traditional Kazakh culture should be noted. As known, politeness associated with a feeling of sincere respect and goodwill to another person in the Kazakh culture. In other words, the Kazakh culture refers to high context cultures like most Eastern cultures with all the features arising from this theory, if we follow the theory of cultural dimensions of E. Hall and G. Hofstede.

It is known, that West countries has a long history market economy in contrast to the Soviet economic system. The essence of this type of economy is the relative independence from the state and other central agencies, where most of economic activity is organized on the basis of free market. The principles underlying in the market economy, based a on policy of "non-interference" in the economy, which can be traced, for example, in the economic system of the United Kingdom in the XVIII century. The desire of owners benefit, competition and natural consumer preferences encouraged under this theory. Free market effectively uses the means of production, as it provides the initiative, both individual entrepreneurs and firms. The market economy, characterized by free competition, creates an environment of individualist culture and encourage personal achievement. This phenomenon is reflected in the specifics of interpersonal contexts, in this case, between the addresser and the addressee, where the author of business correspondence (for example, sales manager) addresses the business message to your customer, acting in the role of the target reader. For example, in the practice of marketing products and services in a socio-cultural context of Western countries, especially the UK and the USA, offers frequently were sent to target recipients by random selection of the sender from the list of names in the local telephone directory.

Note that the above-mentioned features of a market economy, according to theory E. Hall [3; 4], is closely linked with the context of low culture. As noted in Section 1.3, low context culture focused on the end result, pay full attention to the achievement of short-term (immediate) objectives. Therefore, in the case of English-language business correspondence, own socio-cultural context, as well as the specifics of interpersonal relations between the communicants in this context, set the overall tone of the sales promotion in which the emphasis is on direct appeal to potential buyers, contributing to the rapid sales of goods and immediate sales. In other words, personality-oriented and also emotional appeal to the addressee within low context cultures are the most effective way to attract and retain the attention and interest of the reader.

We consider it necessary to pay attention to social factors such as social distance of writing person and reading person, layering their relationship statuses in a specific of cultural and linguistic environment. It is generally accepted that the degree of politeness increases with increasing of social distance between the communicants and increasing status of the reading over the status of the writer. It also increases with the degree of threat risk of "person" (intervention in the private space of the interlocutor):

We can distinguish three areas of business communication for categorization of social distance between the addressee and the addressee:

1. 
   between peers and equal status in the organization ("colleague - colleague","partner - partner");
   
2. 
   with superiors ("subordinate - head");
   
3. 
   with subordinates ("Head - subordinate").
   

In addition to the above-mentioned social characteristics on the specifics of business correspondence preparation, in our opinion, the nature of the business texts construction has a significant influence. In this regard, in this study all the considered business correspondence can be divided into two categories:

1. Everyday business correspondence (repeated many times, and the traditional business correspondence, in which both sender and recipient possess accurate information on the results of further correspondence, and having a large amount of general knowledge);

2. relational business mail (business correspondence, this includes a long and complex texts, such texts sometimes contain more than one query and typically relate to matters that should be decided by the head of the company) [5, c. 642].

These social factors such as power status, distance and degree of obligation, influence on the features of business correspondence preparation in all languages ​​in question. For example, if the social status of the writer is lower than the reader (the ratio of "Subordinate-Head"), the social distance between the subordinate and his superior is accordingly further in all business communities. This factor also reflected in the peculiarities of business correspondence between them, in particular in the letter of request addressed to the persons holding high official positions. Requests are very polite and considerate through the use of politeness like "please" markers, modal verbs and other phrases of mitigating conclusions:.

Thus, taking into account the socio-cultural context parameters, the analysis of business correspondence samples leads to the following:

• 
  National-cultural background of the compilers of business correspondence, socio-cultural, organizational and interpersonal factors of a business community have an impact on the further development of mental models that influence on the preparation of business correspondence. They include the use of the historically established tradition of business writing, the use of marketing strategies, cultural characteristics and specifics of the construction of business and personal relationships.
  
• 
  It is necessary to take into account the social characteristics of the data producers and recipients of business correspondence, which significantly reduces the possibility of discomfort or communicative pragmatic failures of business professionals in the context of different cultural and linguistic communities.
  

1. Ережепова С.К. Официально-деловой стиль в казахском и русском языках: прагмалингвистический аспект: дис. ... канд. филол. наук. – Алматы, 2002. – 166 с.

2. Верховский П.В. Письменная деловая речь. Словарь, синтаксис и стиль. Разбор бюрократических шаблонов и нарушений грамматики в языке документов. – М.: Техника управления, 1930. – 201 с.

3. Hаll Е.T. Bеyondculturе. – Nеw York: Doublеdаy, 1976. – 320 p.

4. Hаll Е.T. Contеxtаndmеаning // Intеrculturаlcommunicаtion: А rеаdеr

/ ed. by Sаmovаr L.А., Portеr R.Е. – 8th еd. – Bеlmont: Wаdsworth Publishing Compаny, 1998. – P. 45-54.

5. Bаrgiеlа-Chiаppini F., Hаrris S. J. Rеquеstsаndstаtus in businеsscorrеspondеncе //Journаl of Prаgmаtics. – 1996. – V. 26, № 5. – P. 635-662.

6. Шайкемелев М.С. Казахская идентичность в контексте межкультурных взаимодействий: автореф. ... докт. филос. наук. – Алматы, 2010.

– 25 с.
Түбірлес сөздердің мағынасы мен құрылымдық жүйесі

Ә.Д.Мұзапарова

Абай атындағы ҚазҰПУ магистранты

Ғылыми жетекшісі: ф.ғ.д., профессор Б.Қ.Қасым.

Қазіргі қазақ тіл білімінде сөзжасам саласы қазіргі таңда жан-жақты зерттелуде. Оның даму жүйесі өзіне тән түрлі заңдылықтары болуымен ерекшеленеді. Түбірлес сөздер тілдің сөздік құрамы мен мағыналық жағынан өрбуі нәтижесінде, сөзжасамдық заңдылықтар мен әдіс-тәсілдері арқылы іске асады. Осы тұрғыдан келгенде сөзжасам үдерісі – сөздік қордың баюындағы бірден-бір құбылыс саналады. Туынды сөздер түркі тілдерінде біршама зерттелген тілдік бірлік саналады. Түркі тілдеріндегі туынды сөздерге қатысты ортақ теориялық мәселелерді қарастырған А.Н.Кононов, Н.А.Баскаков, А.М.Щербак, Э.В.Севортян, Б.Орузбаева, Ф.Ганиев, И.Хабичев, Н.З.Гаджиева т.б. сынды ғалымдардың еңбектерін және қазақ тіл білімінде А.Ысқақов, А.Қалыбаева, Н.Оралбай, С.Исаев, Е.Жанпейісов, З.Бейсенбаева, Б.Қасым, А.Салқынбай, К.Құрманәлиев, Ж.Отарбекова, Б.Есімсейітов, Ғ.Шойбекова т.б. ғалымдардың еңбектерін атауға болады.

Синтетикалық сөзжасамның тірегі де, ұйтқысы да – түбір морфемалар. Әрбір түбір морфема деп танылған бірлік одан әрі лексика-грамматикалық бірлік есепті кіші бөлшектерге бөлінбейді. А.Ибатов сөзжасам саласында сөздің құрамын күрделі екі морфемалар тобына бөліп қарастырады: бірі – негізгі морфемалар, екіншісі – қосымша морфемалар. Негізгі морфемаларды өз ішін түпкі түбірлер, түбір негіздер, туынды негіздер деген үш түрге бөліп қаралады да, қосымша морфемаларды қосымшалар және қосалқылар деген екі топқа бөленеді [1,11].

Тізбек: тізбек, жұп, тарамдардың бәрі сөзжасамдық сатыларда жасалады. Олай болса олар сатымен тікелей байланысты. Сөзжасамдық тарам, тізбек, жұп, сатының бір-бірімен байланысты болуының себебі оның бәрі бір тұтас күрделі тілдік құбылыс ұяны жасауға қызмет етеді, ұяның құрамына кіреді, ұядан тыс олар ешқандай қызмет атқармайды. Қазақ тіл білімінде тізбекке алғашқы берілген анықтама мынадай: «....бір негіз түбірден тараған бірінен-бірі тікелей туындайтын, біріне-бірі негіз болатын негіз болатын негізгі сөздердің тобы сөзжасамдық тізбек болады» [2, 51]. Ұя атаулы ортақ уәждемелі жұп дара уәждемелі жұптан құралады деуге болады. Жұрнақтар түбірге жаңа мағына үстейді, жаңа сөздер тудырады. Жұрнақ арқылы туған жаңасөздер кәдімгі түбір сияқты жеке лексема ретінде қолданылып, жаңадан басқа да қосымшаларды қабылдай береді. Мысалы, бүркіт  бүркітші, саят  саятшылық, қайыр  қайыршы  қайыршылық т.б. Қайыршы шал-кемпірдей, түсі кетіп…; Бүркітші тау басында, қағушы ойда …(Абай). Жоғарыда көрсетілген мысалдарда бәрі де түбірлес сөздер. Соған қарамай, олардың лексикалық мағыналары бір емес, әр басқа.

Кесте1 Құй етістігінен жасалған ұядағы тізбектер

Сатылары
1	2	3	4			5
құйма құйыл құйғыз құйдыр құйыс құю құйғыш құйғы құйын	құймалы құймақ құймала құйылт құйылдыр құйылу құйғыздыр құйғызу құйғызым құйдырт құйдыру құйыстыр құйысқан құйысу құюшы құюлы құйғышта құйғыштық құйғыт құйғыла құйынша	құймақшыл құймалау құйылдырт құйғыздырт құйымпаз құйдырту құйдырушы құйыстыру құйысқанша құйысқанда құйғыштау құйғыту құйғылау	құйылдырту құйысқандас құйысқандат құйысқандау			құйысқандасу құйысқандату

Бір буынды негізгі түбір сабақты етістіктердің сөзжасамдық қабілетіне байланысты олар үш топқа жіктеледі: 1) өте өнімді негіз түбір сабақты етістіктер. 2) өнімді негіз түбір бір буынды сабақты етістіктер. 3) өнімсіз сабақты етістіктер. Зат есім түбірлі күрделі жұрнақтармен жасалған туынды аталымдарды іштей топтап қарастырсақ, олардың құрылым жүйесіндегі жұрнақтардың орналасу үлгісінен белгілі заңдылықтарды көруге болады [4].