б) Әке мен ер жігіттің түр-сипаты, мінезі, қасиеттері туралы

Әкенің мінез-құлқы, өзгелермен қарым-қатынасы, өнер-білімі ұл баланың көз алдындағы үлгі-өнеге алатын, соған қарап өсетін нысанасы. Қазақта біреудің баласы жақсы, өнегелі азамат болса: «Оның әкесі немесе атасы жақсы кісі еді, көргенді бала екен, өнегелі жерден шыққан ғой», – деп мадақтайды. Отбасында ұлдар әкелері немесе аталарының бойындағы қасиет пен өнерін үйреніп өскен. Шығармашылықта, ақындықта танылған жас баланың тәрбиесіне аса назар аударылған. Ата өнерін ұрпағының қууы, оны мирас етуі қазақ отбасыларында жиі кездесетін дәстүр.

1. Ө. Тұрманжанов. Қазақ мақал-мәтелдері. А.,1997,

2. Т. Смаилова. Қазақ мақал-мәтелдері. А., 2003.

3. Ә. Қайдар. Халық даналығы. А., 2004. 4. Б. Адамбаев. Қазақ мақал-мәтелдері. А., 1986.

Ал енді «от» сөзінің ішіне зерттеу жасасақ:

1. 
   От зат¹. Ағаш, көмір, газ, мұнай т.б. түрлі материалдардың жарық пен аса күшті қызуды шығарып жанып, алаулаған жалыны, яғни химиялық әрекеттің нәтижесі. Бұл – жедел өтетін, жарық пен жылудың бөлінуімен қатар жүретін әрекет.
   
2. 
   ОТ². зат. Малға азық болар шөп. [1.]Отқа жіберді [қойды]. Жайылымға жіберді. Оттан қалды. Шөп жей алмады, жайылмады. Оты қанды. Көп жайылып, әбден тойынды. Оты қашты. Жердің шөбі таусылды. Отын оттап, суын ішті. [су сулады]. Біреудің жерін мекендеді; бас паналады, арқа сүйеп күнелтті деген мағынаны да береді екен. Әрине, зерттей берсек қаншама ауыспалы мағынада да көптеген қырлары баршылық.
   

«От» сөзі табиғат құбылыстары бойынша:

• 
  Күн
  
• 
  Найзағай
  
• 
  Жанартаулар
  
• 
  Кемпірқосақ сынды табиғат атаулары оттан тұрады. Сондықтан бір жағынан жақсылық әкелсе екінші жағынан өз зиянын да тигізіп жатады.
  

• 
  Өлікті өртеу
  
• 
  Отқа табыну
  
• 
  Аластау
  

• 
  Тозақ оты
  

Шоқан Уәлиханов шығармаларынан суггестизм құбылысын "отқа" байланысты көптеп кездестіре аламыз. Мәселен:

Міне, осындай оттың қасиетін қарастыра келе, ішіндегі мән-мағынаға толы қазыла беретін пайдалы металлдар секілді ұғымдар екенін түсініп жеттік.

1.Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 4-том.

2.Ш.Уәлиханов таңдамалы» Алматы «Жазушы» 1985, 2-бас., 560 бет

3.Сүйерқұл Б. «Хорезмидің Мухаббатнамесіндегі» (XIVғ.) лингвосемиотикалық кеңістік. Алматы, 2011ж.

20. yüzyılın başında, Çar döneminde Kazak dil biliminin gelişimi Ahmet Baytursunov’un (1873-1937) adıyla anılır. Ahmet Baytursunov’un Kazak Dilbilimin babası diye anılması bundandır.Kazak alfabe ve imlasının esaslarını belirleyen Ahmet Baytursunov, Kazak Türkçesinin cümle kuruluşunda yer alan yabancı unsurların cümleden çıkarılması konusunda da çalışmalar yapmıştır. Kazak dil biliminin gelişmesine Ahmet Baytursunov’un yazdığı ders kitapları etkili olmuştur.Mesela; 1912 yılından 1925 yılına kadar yedi kez basılan “Oquv quralı” (Ders Kitabı) Kazak çocuklarının ana dillerinde eğitim almaları ve aydınlanmalarına büyük oranda tesir etmiştir.

Kazak kelime bilimcileri Türkoloji tarihinde ilk kez 10 ciltlik izahlı sözlük yayınlamışlardır. İlk kez “Abay Tiliniñ Sözdigi” hazırlanmış, Kazak dil bilimcileri ana dillerinde Rus ve Kazak dillerinin karşılaştırmalı gramerlerini yazmışlardır. Kazak Türkçesinin tarihini araştıran bilim adamları Kazak Türkçesinin ilk etimoloji sözlüğü ve diyalektoloji uzmanlarının hazırlamış olduğu diyalektoloji sözlüğü de bu ilk eserler arasına girer. İ.K. Keñesbayev’in hazırlamış olduğu deyimler sözlüğü de Türkoloji sözlüğü de ilk kez yayınlanan değerli eserler arasındadır.

1920-30’ lu yıllarda Kazak kültürel kalkınma sahasında bir çok çalışmanın olduğu görülür.1944 lı yıllarda çıkan 2. Dünya savaşı ve Sovyet döneminin sıkı kuralları etkili olmuş birçok Kazak aydını Sovyet Yönetimi tarafından öldürülmüştür.

1962 yılında Kazakistan’daki halkların edebî dillerinin gelişimine yönelik toplantı 1966 yılında,Türk lehçelerinin gramer meselelerine yönelik ulusal toplantı 1968 yılında dil kültürüyle yazılı basının dil meselelerine yönelik ulusal konferans 1969 yılında Türk lehçelerinin istatistik ve haberleşme bakımından araştırılmasıyla ilgili Sovyetler birliğini kapsayan konferans 1973 yılında, Türk lehçeleri diyalektolojisine yönelik konferans ve S. Malov’a ait ulusal konferans 1976 yılında Türklük bilimi meselelerine yönelik Sovyetler Birliğinin tamamını içine alan konferanslar yapıldı. Bu konferans ve toplantılar Kazak dil biliminin çetin problemlerinin ele alınıp bunların bundan sonraki gelişim istikametleri belirlendi.Yine Orta Türkçe dönemindeki eserlerle ilgili Ğ. Aydarov, Ä. Qurışjanov, M.Tomanov “Eski Türki Jazba Eskertkişterinin Tili” (Eski Yazılı Abidelerin Dili) (1971), T.Qordabayev’in “Tarihi Sintaksis Mäseleleri” (Tarihi Sentaks meseleleri) (1964), M. Tomanov’un, “Qazaq Tiliniñ Tarihi Gramatikası” (Kazak Türkçesinin Tarihi Grameri (1981) adlı yüksek öğretim öğrencilerine yönelik hazırlanan çalışmalar yayınlandı.Bunun gibi Ä. İbatov’un“XIV Ğasırlardağı Handar Jarlığının Tili” (XIV. Yüzyıllarda Hanların Emirlerin Dili) (1990), Ä. Qaydarov, M. Orazov “Türkitanuvğa Krispe” (Türklük Bilimine Giriş) (1992), R. Sızdıqova, M. Kogeldiyev “Qadırğali Biy Qosımulı jäne Onun Jılnamalar Jiynağı”

(Kadırgali Bey Kasımoğlu ve Onun Yıllıklar Külliyatı (1991), M. Tomanov “Türki Tilderiniñ Salıstırmalı Grammatikası” (Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Grameri) 1992”,Ğ. Aydarov “Köne Uyğur Jazba Eskerkişterinin Tili” (Eski Uygur Yazılı Abidelerinin Dili) (1991), “Orhun Jazba Eskertkişteri” (Orhun Yazılı Abideleri) (1995) Ä. Ahmetov “Türki Tilderindegi Tabuv men Evfemizmder” (Kazak Türkçesinde Tabu ve Güzel Adlandırmalar) (1995) tarzında kitaplar yayımladılar.

Türk bilimine büyük katkıları olan A.S.Amanjalov,2 Haziran 1934 yılında Almatı’da doğmuştur.Lise eğitimini 1952 yılında Almatı’da bulunan Rus Lisesi’nde tamamlayan bilim adamı,M.V.Lomonosov Moskova Devlet Üniversitesi Filoloji Fakultesi Doğu Şubesine kabul edilir.Moskova Devlet Üniversitesi Doğu Dilleri Enstitüsü Türk Filolojisi Anabilim dalından 1957 yılında mezun olan Altay Sersenoğlu Amanjalov,lisansüstü çalışmaları için aynı üniversiteye devam eder.Danışmalığını Prof.V.M.Nasilov’un yapmış olduğu “Eski Türk Yazıtlarının Dilinde Fiil Çekimi” konulu yüksek lisans tezini 1963 yılında tamamlamıştır.1957-1960 yılları arasında ve 1964 yılında Kazak SSCB İlimler Akademisinde öğretim görevlisi olarak çalışmıştır.1966 yılında Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek ve Orta Öğretim Bakanlığı tarafından Kazak Devlet Kız Pedagoji Enstitüsü Kazak Dili bölümüne atanmıştır.Burada 1979 yılının Eylül aynına kadar okutman,doçent,profesör ve bölüm başkanı olarak çalışmıştır.

El Farabi Milli Üniversitesi’nin önde gelen profesörlerinden biri olan Altay S. Amanjalov,1979-1995 yıları arasında Genel Dilbilimi Fakultesi’nin dekanlığını yapmış ve 1995 yılı Nisan ayından itibaren aynı fakultede profesör olarak çalışmıştır.Bu yıllarda kendi alanıyla ilgili pek çok ders ve konferans vermiştir: “Türk Filolojisine Giriş”, “Eski Türk Dili”,Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi”,”Genel Dilbilimi”,Grafik Dilbiliminin Problemleri”.

Pedogoji Enstitüüsinde çalıştığı yıllarda Öğrenci Bilim Topluluğu Dil Derneği’ne danışmanlık eden bilim adamı, aynı zamanda dil uzmanlarını hazırlayan komitenin başkanlığını yapmıştır.Enstitüde okuttuğu dersler arasında “Türkolojiye Giriş”,Eski Türk,Arap,Latin Grafiği”,”Kazak Dili Tarihi Grameri” ve “Rus ve Kazak Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilimi” önemli yer tutar.

Dil ve yazı tarihinin pek çok alanını kapsayan araştırmalar yapan ünlü filolog Türk Dillerinin Tarihi Grameri,Eski Türk Dillerinin Yazı Tarihi alanlarında sayılı uzmanlardan biri olmuştur.Amanjalov’un Türk Dilbilimi hakkında iki yüzden fazla eseri yayımlanmış ve bunların bazıları yurt dışında basılmıştır.1969 yılında Moskova Bilim Yayınevinde yayımlanan “Eski Türk Yazıtlarının Dilinde Fiil Çekimi”adlı monografisi uzmanlar tarafından takdir görmüştür.Takdir gören bir diğer önemli çalışması ise 1975 yılında yaptığı doktora tezidir.”Eski Türk Yazıtları Tarihinde Materyal ve Araştırmalar adlı bu tez dil tarihi bakımından temel bilimsel bir çalışma olarak değerlendirilmiştir.

Araştırmacı,2003 yılnda Almatı’da yayımlanan “Eski Türk Yazısının Tarihi ve Teorisi” adlı monografisinde runik yazısının sistematik-grafik tasvirini vermiş,epigrafik materyaller toplamış ve runik alfabenin oluşumuyla ilgili önemli teorik sonuçlara ulaşmıştır.Dilbilim alanında yapmış olduğu bu araştırmalar eğitim sistemine önemli katkılar sağlamış ve derslerde okutulmaya başlanmıştır.Kazakistan’ın çeşitli üniversitelerinin dilbilimi bölümlerine ilmi metodoloji konusunda katkılar sağlamış ve Pekin,Taşkent,Ufa,Şimkent,Traz,Pavlador gibi başka şehirdeki üniversitelerde dersler vermiştir.1980 Yılında Leningrad Devlet Üniversitesi’nde Genel Dilbilimi alanında çalışmalar yapan Amanjalov,burada uzmanlık kazanmıştır.1986 yılı Eylül ayından 1987 Mart’ına kadar Çin Halk Cumhuriyeti Pekin Üniversitesi’nde Genel Dilbilimi alanında bilimsel çalışmalarına devam etmiş 1988 yılında eski Türk yazı çalışmalarını topladığı “Babalar Sözi”(Atalar Sözü) adlı kitabını Pekin’de yayımlamıştır.1993-1994 yılında Türkiye’ye misafir öğretim görevlisi olarak gelen filolog,Karadeniz Teknik Üniversitesi’nde “Çağdaş Kazak Dili” ve “ Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi” derslerine girmiş ve bu konularda seminerler vermiştir.”Ortak Asil Miras”adlı kitabı Trabzon’da Kazak ve Türkiye Türkçelerinde yayımlanmıştır.

Amanjalov,Filoloji Fakultesi’nin Kazak bölümü için program hazırlamış ve metodolojik çalışmalar yayımlamıştır.1980’de “Eski Türk,Arap ve Latin Grafiği”,1982’de “Dil Bilimine Giriş’1983’te “Genel Dilbilimsel Disiplinlerin Programı”,1983’te “Türk Dili”adlı ders kitabı yayımlanmıştır.

Türk dünyasının ve dilbilimin büyük ilim adamı olan Altay Sersenoğlu Amanjalov ne yazık ki 9 Ekim 2012 tarihinde aramızdan ayrılmıştır.

Kalıbayeva Kalamkas 1965 yılında Kazakistan’ın sağ tarafında yer alan Çimkent şehrinde dünyaya geldi.

Kalıbayeva K.S.2009 yılında Türk Dillerindeki Deyimler (Kıpçak Grubu Hakkında Büyük Monografyası) yayımlandı.Bu monografyada Türk Dillerinin Kıpçak Grubundaki 7 lehçenin deyimleri karşılaştırıldı.Bu monografiyadasırasıyla;Kazak,Tatar,Başkurt,Karakalpak,Karaçay-Balkar,Kumuk ve Karayım dillerinin deyimlerinin farkları gösterildi.

Eserlerinden bazıları;