тарихтағы тұңғыш пойыз еді. Ал енді бу көмірді тасыса, басқа тауар- ларды да таси алады той. Адамдарды неге тасымасқа? 1830 жылты 15 қарашада Ливерпульден Манчестерге дейін алташқы коммерция- лык теміржол ашылды. Пойызды соя баяты шахтадан су сорып, тоқыма станогын айналдыртан бу сүйреді. Содан жиырма жыл өтпей жатып, Британияда ұзындыгы ондаган мың шақырымга созылган теміржол же- лісі пайда болды1. Энергияның бір түрін екіншісіне айналдыра алатын машиналар, қозталтқыштар ақыл-есті жаулап алды. Энергияны іліп алып, айырбас жасайтын дұрыс тетіктерін ойлап тапса, қай жерде де кез келген қуат күшін өз мұқтажымызды өтеу үшін пайдаланута болады екен. Мәселен, физиктер атомда адам айтса сенгісіз энергия қамалып жатқанын тү- сінген кезде осы қуат көзін алып шытып, электр күшін өндіруге, сүңгуір қайықтарды басқарута және қалаларды жер бетінен жойып жіберуге қа- лай пайдаланута болатынын ойлап, бас қатыра бастады. Қытай алхи- миктері ойлап тапқан кезден түріктер Константинополь қабырталарын зеңбірекпен күл-талқан етіп қиратқанта дейін 600 жыл өтсе, Эйнштейн кез келген массаны энергияга айналдыру мүмкіндігін {Е=тс? формула- сын айтып отыр) дәлелдеп шыққан сәттен Хиросима мен Нагасакиді жо йып жіберген атом бомбалары жарылтанга дейін небәрі 40 жыл өтіпті. Таты бір маңызды жаңалық - іштен жану қозталтқышы еді, ол бір үрпақ буынының көз алдында орын ауыстыру мен тасымалдау тәсіл- дерін толықтай жаңтыртып, мүнайды сұйық отын түріндегі саяси би- лік етіп қойды. Мүнайды адамдар баяты замандарда тапты, онымен жауын суы өтпеу үшін үй шатырын бояп, арбасының дөңгелек өзегін майлады, бірақ 100 жыл бүрын оны басқа мақсатқа қолдана білме- ді. Мүнай үшін қақтытысып, қан төгу ешкімнің басына кіріп те шыққан
