5. Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас. Құрамындағы жай сөйлемдердің бағыныңқысы басыңқыдағы істің, қимылдың қалай орындалғанын білдіретін құрмаластың түрі қимыл-сын бағыныңқы сабақтас деп аталады. Мысалы, Күн батар алдында балықшы жігіт сыртқа әлденеше рет шығып, биік жар басынан теңіз жаққа көз салды.
Қимыл-сын бағыныңқы сабақтастың бағыныңқы сыңарына қалай, қайтіп? деген сұрақтар қойылады.
Қимыл-сын бағыныңқы сабақтастың бағыныңқы сыңарының баяндауыштарының жасалуы төмендегідей:
1. -ып/іп, -п және -а, -е, -й көсемше тұлғалы етістік арқылы жасалады. Мысалы, Домбыра шертіп отырған әнші әуелете шырқап (қайтіп?), ән салып қоя берді. Жұпар мен Қалампыр бастарын изей (қалай?), әлдене жайлы қызу әңгімелесіп отыр.
2. -ған/ген, -қан/кен өткен шақ есімшеге -дай/дей жұрнағы мен болып, күйі, қалпында сөздерінің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы, Ақ ұлпа бұлттың үстінде қалықтап бара жатқандай болып (қайтіп?), ерекше бір күйді басынан кешірді.
3. Болжалды келер шақ есімшеге -тан/тен жұрнағының жалғануы арқылы жасалады. Мысалы, Ол жөн-жосығын айтпастан (қалай?), атына міне сап шаба жөнелді.
Қимыл-сын бағыныңқы сабақтас құрмалас сөйлемнің бағыныңқы сыңарының баяндауышының жасалу жолдары мен сұрақтарының кестесі
р/с
|
Бағыныңқы сөйлемнің баяндауышы
|
Баяндауышының тұлғалық белгісі
|
Бағыныңқы сыңарына қойылатын сұрақтар
|
1
|
Көсемше
|
-ып/іп, -п
|
Қалай? Қайтіп?
|
2
|
Есімше
|
-дай/дей болып, күйі, қалпында
|
Қалай?
|
3
|
Есімше
|
-ма/ме, ба/бе, па/пе+
-с+-тан/тен
|
Қалай?
|
Достарыңызбен бөлісу: |
