Жұмыс бағдарламасы Пән: Медициналық биология, генетика және радиобиология Пән коды: mbgr 1201

Оперон концепциясы бойынша ақуыз биосинтезінің реттелуі

1. 
   Медициналық биология және генетика, Әбилаев С.А. 2-ші бас. 2010
   
2. 
   Қазымбет П.К. Аманжолова Л.Нуртаева Қ. Медициналық биология. Алматы, 2002 ж.
   
3. 
   Қуандыков Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Алматы, 2006 ж.
   
4. 
   Стамбеков С.Ж. , Петухов В.Л. Молекулалық биология, Новосибирск, Семей МУ, 2003 ж.
   
5. 
   Медициналық радиобиология негіздері
   
6. 
   Биология.Под ред. В.Н.Ярыгина Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004, 320 с.
   
7. 
   Генетика. Учебник для ВУЗов/ Под ред. академика РАМН В.И. Иванова. – М.: ИКЦ «Академкнига», 2006.– 638 с.
   
8. 
   Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М., Медицина, 2003.
   
9. 
   Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.
   
10. 
    Медицинская биология и генетика/ Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, 2004
    
11. 
    Ярмоненко С.П. «Радиобиология человека и животных», М., «Высшая школа», 2004 г.
    

1. 
   Стамбеков С.Ж. , Генетика, Новосибирск, 2003 ж.
   
2. 
   Акоев И.Г. Теоритические и количественные аспекты радиационного порожения организма. М.,1976
   
3. 
   Булдаков Л.А. Радиоактивные вещества и человек. М., 1990
   
4. 
   Кузин А.М. природный радиоактивный фон и его значения для биосферы Земли. М, 1931
   
5. 
   Мироедова Э.П. Радиобиология. Астана, 1999
   
6. 
   Переслигин М.А. Саркисян Ю.Х. Клиническая радиобиология М.,1973
   
7. 
   Радияция. Дозы, эффекты, риск. М., 1988
   
8. 
   Иванов В.П.,Гребенник Л.А. и др. Биология, Курск,2003,374с.
   
9. 
   Пехов А.П. Биология и общая генетика Учебник, Санкт-Петербург, Москва, 2006, 640 с.
   
10. 
    Вопросы и задачи по общей биологии и общей медицинской генетике. Под ред. Иткеса В.А.М.: Гоэтар-Мед., 2004, 444с.
    
11. 
    Введение в молекулярную медицину./Под.ред. М.А.Пальцева, М.Медицина, 2004
    
12. 
    Общая вирусология. М. Медицина 1982
    
13. 
    Северин Е.С. Биохимия – М,: ГОЭТАР – Медиа,2007-784с.:ил.
    
14. 
    Айала Ф. Современная генетика. В 3 томах,1987
    
15. 
    Мяделец О.Д.Основы цитологий эмбриологий М. 2002.
    
16. 
    Алиханян С.И. Общая генетика – М, 1985
    
17. 
    Ратнер В.А. Молекулярная генетика – Новосиб.1983
    
18. 
    Инге – Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции М. 1989
    
19. 
    Бочков В. Клиническая генетика, М, 2006
    
20. 
    Баранова Е. Код ДНК. М.:АСТ. Спб:Астрель, 2007-222с.
    
21. 
    Коничев А.С.,Севастьянов Г.А. Молекулярная биология. -.М.: изд-во Центр «Академия», 2003-400с.
    
22. 
    Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 544 с.
    
23. 
    Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. М.: БИНОМ – Пресс, 2003.- 272 с.
    
24. 
    Акоев И.Г. Теоретические и количественные аспекты радиационного поражения организма. М., 1976
    
25. 
    Булдаков Л.А. Радиоактивные вещества и человек. М., 1990
    
26. 
    Кузин А.М. Идей радиационного гормезиса в атомном веке. М., 1935
    
27. 
    Мироедова Э.П. Радиобиология, Астана 1999
    
28. 
    Переслигин И.А. Саркисян Ю.Х. Клиническая радиобиология М.,1973
    
29. 
    Радиация Дозы, эффекты, риск. М., 1988
    

1. 
   Транкрипцияның қарқынды өтуіне қандай факторлар қажет?
   
2. 
   Трансляцияның қарқынды өтуіне қандай факторлар қажет?
   

№4

Ядро-ядро қабықшасынан, ядро матриксінен, хроматиннен, ядро шырынынан (кариоплазма) және бір немесе бірнеше ядрошықтардан тұрады.

Митохондриялар жасушаның міндетті органеллаларының бірі. Оның пішіні түрліше болып келеді: таяқша тәрізді, домалақ, сопақша, гантель тәрізді т.с.с., ал өлшемі 0,5-7 мкм тең. Митохондриялар қос қабат қабықшадан, матрикстан тұрады. Митохондриялар жасушаның энергетикалық орталығы болып саналады, себебі бұл жерде органикалық заттар молекуласы ыдырайды және энергияның әмбебап көзі-аденозинтрифосфат (АТФ) синтезделінеді.

Эндоплазмалық торды өте ұсақ, қос қабат мембранамен шектелген және гиалоплазманы өне бойына тарамданып тесіп өтіп, торланып орналасқан, цитоплазманың үлкен көлемін алып жатқан микроарнашақтар мен микроқуыстар жүйесі болып табылады.

1. 
   Медициналық биология және генетика, Әбилаев С.А. 2-ші бас. 2010
   
2. 
   Қазымбет П.К. Аманжолова Л.Нуртаева Қ. Медициналық биология. Алматы, 2002 ж.
   
3. 
   Қуандыков Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Алматы, 2006 ж.
   
4. 
   Стамбеков С.Ж. , Петухов В.Л. Молекулалық биология, Новосибирск, Семей МУ, 2003 ж.
   
5. 
   Медициналық радиобиология негіздері
   
6. 
   Биология.Под ред. В.Н.Ярыгина Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004, 320 с.
   
7. 
   Генетика. Учебник для ВУЗов/ Под ред. академика РАМН В.И. Иванова. – М.: ИКЦ «Академкнига», 2006.– 638 с.
   
8. 
   Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М., Медицина, 2003.
   
9. 
   Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.
   
10. 
    Медицинская биология и генетика/ Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, 2004
    
11. 
    Ярмоненко С.П. «Радиобиология человека и животных», М., «Высшая школа», 2004 г.
    

1. 
   Стамбеков С.Ж. , Генетика, Новосибирск, 2003 ж.
   
2. 
   Акоев И.Г. Теоритические и количественные аспекты радиационного порожения организма. М.,1976
   
3. 
   Булдаков Л.А. Радиоактивные вещества и человек. М., 1990
   
4. 
   Кузин А.М. природный радиоактивный фон и его значения для биосферы Земли. М, 1931
   
5. 
   Мироедова Э.П. Радиобиология. Астана, 1999
   
6. 
   Переслигин М.А. Саркисян Ю.Х. Клиническая радиобиология М.,1973
   
7. 
   Радияция. Дозы, эффекты, риск. М., 1988
   
8. 
   Иванов В.П.,Гребенник Л.А. и др. Биология, Курск,2003,374с.
   
9. 
   Пехов А.П. Биология и общая генетика Учебник, Санкт-Петербург, Москва, 2006, 640 с.
   
10. 
    Вопросы и задачи по общей биологии и общей медицинской генетике. Под ред. Иткеса В.А.М.: Гоэтар-Мед., 2004, 444с.
    
11. 
    Введение в молекулярную медицину./Под.ред. М.А.Пальцева, М.Медицина, 2004
    
12. 
    Общая вирусология. М. Медицина 1982
    
13. 
    Северин Е.С. Биохимия – М,: ГОЭТАР – Медиа,2007-784с.:ил.
    
14. 
    Айала Ф. Современная генетика. В 3 томах,1987
    
15. 
    Мяделец О.Д.Основы цитологий эмбриологий М. 2002.
    
16. 
    Алиханян С.И. Общая генетика – М, 1985
    
17. 
    Ратнер В.А. Молекулярная генетика – Новосиб.1983
    
18. 
    Инге – Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции М. 1989
    
19. 
    Бочков В. Клиническая генетика, М, 2006
    
20. 
    Баранова Е. Код ДНК. М.:АСТ. Спб:Астрель, 2007-222с.
    
21. 
    Коничев А.С.,Севастьянов Г.А. Молекулярная биология. -.М.: изд-во Центр «Академия», 2003-400с.
    
22. 
    Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 544 с.
    
23. 
    Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. М.: БИНОМ – Пресс, 2003.- 272 с.
    
24. 
    Акоев И.Г. Теоретические и количественные аспекты радиационного поражения организма. М., 1976
    
25. 
    Булдаков Л.А. Радиоактивные вещества и человек. М., 1990
    
26. 
    Кузин А.М. Идей радиационного гормезиса в атомном веке. М., 1935
    
27. 
    Мироедова Э.П. Радиобиология, Астана 1999
    
28. 
    Переслигин И.А. Саркисян Ю.Х. Клиническая радиобиология М.,1973
    
29. 
    Радиация Дозы, эффекты, риск. М., 1988
    

1. 
   Жасуша анықтамасы?
   
2. 
   Жасуша органоидтарының түрлері?
   
3. 
   Жасушаның негізгі компоненттері?
   
4. 
   Органоид деген не?
   
5. 
   
   

Жасушалардың митоз, мейоз жолдарымен бөлінуі, митоздың негізгі фазалары (профаза, метафаза, анафаза, телофаза), жасуша циклының кезеңдері (G₁, S, G₂, М) осыдан 100 жыл бұрын зерттеліп сипатталған.

Жасуша циклы (митоздық цикл) дегеніміз жасушаның пайда болуы, өсуі, атқаратын қызметтеріне икемделуі және әрі қарай бөлінуі кезеңдерінде байқалатын құбылыстар мен үдерістер жиынтығы болып табылады.

Жасуша циклы (митоздық цикл) 4 кезеңдерден тұрады:

Белгілі бір себептермен бөлінуін тоқтатқан, митоздық циклдан шыққан, жасушаларды G_о-кезең жасушалары деп атайды. Оларға нағыз жіктелген жасушалар және «ұйқыға» кеткен діңгек (ствол) жасушалары жатқызылады.

Жасушалардың митоздық циклдан шығуы біржолата, кері қайтпайтын не уақытша, кері қайтатын күйде болуы мүмкін. Біріншісіне-нағыз жіктелген жасушалар (фибробласттар, лейкоцитер) жатады.

Сол сияқты, жасушаның кезекті митоздық циклға енуі, яғни бөлінуі туралы шешім де, кері қайтатын не кері қайтпайтын күйде болуы мүмкін. Егер жасуша бөлінуіне дайындық мұқият және түпкілікті түрде жүрген болса, онда жасуша қалай болғанда-да, тіпті оған митгендер әсер етпесе-де, келесі S-кезеңге өтеді, яғни жаңа цикл басталады.

Бұл жағдайда жасуша рестрикция нүктесінен өтті деп есептелінеді. Рестрикция нүктесі үнемі бөлінетін жасушаларда G₁-кезеңнің аяғында, ал митоздық циклға қайтадан енген жасушаларда (діңгек жасушалары, фибробласттар, лейкоциттер) G_о-кезеңнің аяқ жағында болады.

Көптеген сүтқоректілер жасушаларында бұл кезеңнің ұзақтығы 9-12 сағатқа тең.

S-синетикалық кезең-ядрода ДНҚ молекуласы синтезделінеді (екі еселенеді), цитоплазмада органеллалар, оның ішінде центриолялар, көбейеді. Бұл кезеңнің аяғында жасуша, ДНҚ бойынша, тетраплоидты болады. Бұл кезеңнің ұзақтығы шамамен 10 сағатқа тең.

G₂ (Gар-2)-постсинтетикалық кезең-жасуша бөлінуге дайындалады, яғни митоздың қалыпты жүруі үшін қажет барлық ақуыздар, оның ішінде бөліну жіпшесін қалыптастыратын тубулин синтезделінеді. Бұл кезеңнің ұзақтығы 4,5-5,0 сағатқа тең.

Митоз. I—III — профаза;

IV — метафаза;

V—VI — анафаза;

1. 
   Медициналық биология және генетика, Әбилаев С.А. 2-ші бас. 2010
   
2. 
   Қазымбет П.К. Аманжолова Л.Нуртаева Қ. Медициналық биология. Алматы, 2002 ж.
   
3. 
   Қуандыков Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Алматы, 2006 ж.
   
4. 
   Стамбеков С.Ж. , Петухов В.Л. Молекулалық биология, Новосибирск, Семей МУ, 2003 ж.
   
5. 
   Медициналық радиобиология негіздері
   
6. 
   Биология.Под ред. В.Н.Ярыгина Кн.1,2.М., Высшая школа, 2004, 320 с.
   
7. 
   Генетика. Учебник для ВУЗов/ Под ред. академика РАМН В.И. Иванова. – М.: ИКЦ «Академкнига», 2006.– 638 с.
   
8. 
   Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М., Медицина, 2003.
   
9. 
   Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.
   
10. 
    Медицинская биология и генетика/ Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, 2004
    
11. 
    Ярмоненко С.П. «Радиобиология человека и животных», М., «Высшая школа», 2004 г.
    

1. 
   Стамбеков С.Ж. , Генетика, Новосибирск, 2003 ж.
   
2. 
   Акоев И.Г. Теоритические и количественные аспекты радиационного порожения организма. М.,1976
   
3. 
   Булдаков Л.А. Радиоактивные вещества и человек. М., 1990
   
4. 
   Кузин А.М. природный радиоактивный фон и его значения для биосферы Земли. М, 1931
   
5. 
   Мироедова Э.П. Радиобиология. Астана, 1999
   
6. 
   Переслигин М.А. Саркисян Ю.Х. Клиническая радиобиология М.,1973
   
7. 
   Радияция. Дозы, эффекты, риск. М., 1988
   
8. 
   Иванов В.П.,Гребенник Л.А. и др. Биология, Курск,2003,374с.
   
9. 
   Пехов А.П. Биология и общая генетика Учебник, Санкт-Петербург, Москва, 2006, 640 с.
   
10. 
    Вопросы и задачи по общей биологии и общей медицинской генетике. Под ред. Иткеса В.А.М.: Гоэтар-Мед., 2004, 444с.
    
11. 
    Введение в молекулярную медицину./Под.ред. М.А.Пальцева, М.Медицина, 2004
    
12. 
    Общая вирусология. М. Медицина 1982
    
13. 
    Северин Е.С. Биохимия – М,: ГОЭТАР – Медиа,2007-784с.:ил.
    
14. 
    Айала Ф. Современная генетика. В 3 томах,1987
    
15. 
    Мяделец О.Д.Основы цитологий эмбриологий М. 2002.
    
16. 
    Алиханян С.И. Общая генетика – М, 1985
    
17. 
    Ратнер В.А. Молекулярная генетика – Новосиб.1983
    
18. 
    Инге – Вечтомов С.Г. Генетика с основами селекции М. 1989
    
19. 
    Бочков В. Клиническая генетика, М, 2006
    
20. 
    Баранова Е. Код ДНК. М.:АСТ. Спб:Астрель, 2007-222с.
    
21. 
    Коничев А.С.,Севастьянов Г.А. Молекулярная биология. -.М.: изд-во Центр «Академия», 2003-400с.
    
22. 
    Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 544 с.
    
23. 
    Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. М.: БИНОМ – Пресс, 2003.- 272 с.
    
24. 
    Акоев И.Г. Теоретические и количественные аспекты радиационного поражения организма. М., 1976
    
25. 
    Булдаков Л.А. Радиоактивные вещества и человек. М., 1990
    
26. 
    Кузин А.М. Идей радиационного гормезиса в атомном веке. М., 1935
    
27. 
    Мироедова Э.П. Радиобиология, Астана 1999
    
28. 
    Переслигин И.А. Саркисян Ю.Х. Клиническая радиобиология М.,1973
    
29. 
    Радиация Дозы, эффекты, риск. М., 1988
    

1. Жасушалық циклдің митотикалық циклден айырмашылығы?

2. Митоздық циклдің әр кезеңінде қандай негізгі өзгерістер болады?

3. Жасуша бөлінісі кезінде қандай өзгерістер болады?

4. Жасуша циклінің реттелуінде қандай механизмдер қатысады?

5. Жасуша циклінің бұзылысы қандай өзгерістерге әкелуі мүмкін?

Тұқым қуалаушылық тірі ағзалардың негізгі қасиеттерінің бірі–ол ата-ана белгілерінің, қасиеттерінің ұрпақтан-ұрпаққа үздіксіз беріліп отыруы болып табылады. Тұқым қуалаушылықтың екі мәні белгілі: 1) тұрақты, консервативті болуы, яғни ұрпақтан-ұрпаққа ағзалардың негізгі белгілері мен қасиеттерінің өзгеріссіз беріліп отыруы. Оған мысал ретінде қойдан қозының, түйеден ботаның, биеден құлынның, иттен күшіктің туылуын атауға болады; бидай сепсек бидай жинаймыз, жүгерідін жүгері өнеді, асқабақтан асқабақ жетіледі т.с.с. Тұқым қуалаушылықтың консервативтілігінің нәтижесінде биологиялық түрлердің, тіршіліктің тұрақтылығы, біртұтастығы қалыптасады; 2) тұқым қуалаушылықтың өзгергіштігі, яғни әр түрлі себептер салдарынан ағзалардың белгілері мен қасиеттері азды-көпті өзгеріске ұшырайды. Оған мыңдаған мысал келтіруге болады. Бір отбасының балалары бір-бірінен аз да болса ерекше, өзгеше болады; егістіктегі бидай, жүгері, арпа т.с.с. өсімдіктер биіктігі, өнімділігі жағынан түрліше. Тұқым қуалайтын өзгергіштіктің нәтижесінде тіршіліктің сан алуан түрлері пайда болады.

Генетика ғылымыгың негізгі мақсаты–тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті зерттеп,тіршіліктің негізгі заңдылықтарының сырын ашу, анықтау.

Оның медицина, ауыл шаруашылығы т.б. салалар үшін маңызы өте зор. Адам ауруларының көбісі тұқым қуалайды, ал тұқым қуаламайтын инфекциялық, инвазиялық және т.б. аурулардың зілділігі тұқымқуалаушылықпен анықталады. Оларды анықтау, емдеу, болдырмай алдын алу үшін, генетиканы жақсы игеру қажет.