Иесіз қалған мұра. Егер мұра ешбір мұрагермен не заң бойынша, не мұрагерлік өсиет қағаз бойынша қабылданбаса, онда мұра иесіз қалғандыққа айналады. Ежелгі құқықта мұндай иемделуді кез келген тілекті адал жасай алатын-ды. Принципат кезеңінен бастап мұндай мұрагерлікке мемлекет ие болатын болды.
12.3. Заң бойынша мұрагерлік.
Мұрагелік Рум жүйесі Заң бойынша жалпы жанұялық мүлік және когнат туыстығы түрінен пайда болды.
Қисынсыз билік астындағы мұрагерлер 12 тақтадағы кестелі заңмен сәйкес бірінші кезектегі мұрагерлерді мойындайды (балаларды, немерелерді) өлген балалардан т.с.с. осындай жағдайда: егер олар қас-қағым сәтте үй иесі билігінен шықпаса, осындай мұрагерлер - іс-әрекетке қабылетсіз, қылмыстары бойынша жазаланғандар арнайы аманат қағазын бала алмайды.
2) Аманат қағаздың нысаны, айрықша үлкен, бірақ, ықшамдау да қиын болып беріледі (7 куәгердің болуы міндетті түрде, жазу нысаны қажет емес). Жеке аманат қағазбен көпшілік ортасында, мемлекет басшыларымен бірге орындалады:
а) өсиетшінің соттағы хаттамасы немесе муниципалді – 1 магистраттың өкімін кіргізу жолдарымен;
б) аманат қағазын императорлық кеңсеге сақтауға тапсыру жолдарымен.
3) Мұрагер аманатшының өзімен анық және нақты тұлға ретінде тағайындалуы керек.
Белгісіз тұлғаның санына мұрагершінің тірі кезінде құрсақта болған, бірақ оның қайтыс болған кезінде туылмаған тұлға және заңды тұлғалар жатады. Әрбір жағдайда мұрагер етіп тағайындалған адам мұраға ие болады.
Міндетті үлесі. Мұрагерлік аманат қағаз қалтыру аманатшының дәл өлер шағында ғана қаралмайды, шарт туу кезінен қарастырылады.
Аманат кағазды алып тастауға қайшылық туады, өйткені келесі мұрагерге мәңгіге қалуы керек. Алып тастаса бұл жағдай мұрагердің; құқығы мен міндеттерін алып, қысқартуға әкеп соқтырушы еді. Мұрагерді сайлаған кезде шарт жазылмаған деп саналса бұл жерде мұрагер сөзсіз мойындайды да, мұрагер саналмайды.
Бөлініп алынған шартты тағайындауы бойынша мұрагер өзінен кейінгі мұрагердің де болуын қалайды. Егер де өзі мұрагер бола алмаған жағдайда ғана.
Даму сатысы. Ежелгі Римде өндірістік қатынастың түріне сәйкес үй иесінің құқығының көптігіне қарамастан, отбасы мүшелері бәрі де отбасы алдында өз міндеттерін атқаратын. Сол себебептен өлгеннен соң paterfamilias мүлік агнат отбасында заң бойынша қала берген. Аманат бойынша мұраға ие болу көп тараған.
Ал заң бойынша мұраға ие болу ең бірінші оснатты; туысқандықтың белгісіне байланысты. Туысқандық (қандастар) заң бойынша мұраға ие болу үшін негізгі белгі, ол императорлық зандарда орын алған.