4.4. Сүрі жерді өңдеу
16 кесте - Сүрі жерді өңдеу
танап
№
|
алдыңғы дақылдар
|
арамшөптер түрлері және ластану балы
|
өңдеу мерзімдері, саны, құралдары, тереңдігі, сапасы
|
-
|
-
|
-
|
-
|
Қазіргі таңда шаруашылықта сүр танап ауыспалы егісте қолданылмайды
4.5. Егінді жинау
17 кесте - Егін жинау тәсілін таңдау және іске асыру жағдайларын талдау
Күні 25.08.2010
танаптың № №№№№
|
дақыл,
сорт
|
сабақ бітіктігінің
сипаттамасы
|
арамшөп-тердің бар-жоғы, дана/м²
|
астық
ылғал-дылы-ғы, %
|
пісу
кезеңі
|
жинау тәсілі
|
биіктігі,
см
|
сабақ
саны, дана/м²
|
ұсы-
ныл-ған
|
нақты
|
|
Астана
|
51,7
|
207
|
2
|
15,7
|
толық пісу
|
тікелей, дестеге
|
тікелей
|
|
Омская 28
|
62,2
|
217
|
1
|
14,3
|
толық пісу
|
тікелей, дестеге
|
тікелей
|
|
Омская 19
|
60,3
|
187
|
2
|
14,2
|
толық пісу
|
тікелей, дестеге
|
тікелей
|
Атап айтсақ барлық сорттар тікелей жинап алынды, себебі ылғалдылығы 14,2-15,7 % аралығында болды. Арамшөптер саны 1-3 дана /м2 , бұл көрсеткіш жақсы. Бір шаршы метр жердегі өсімдіктер 187-217 дана аралығында.
7 сурет. Енисей – 1200 комбайны
5 ТАРАУ. Мал шаруашылығына сипаттама
Шаруашылық мал шаруашылығымен айналыспайды. Ақшоқ ауылында 23 тұрғын үй адамдары меншіктік мал асырайды. Жалпы ірі қара саны 92 бас болса, оның ішінде 34 сауынды сиыр бар. Сонда орта есеппен әр үйде 4 ірі қара малдан бар. Сауынды сиырдың тәуліктік сүт өнімі орташа 12-14 л болды. Ірі қара малмен қоса жылқы ұстайды, жалпы саны 48 бас. Қойдың жалпы саны 138 бас, сонда орта есеппен әр үйде 6 қойдан бар. Мал азығы шаруашылықтан беріледі. Қорада тұрған кезде мал азығы ретінде пішен, астық қоспасы, жарма, астық қалдығы т.б беріледі. Жазда жайылымда қоректенеді.
6 ТАРАУ. Өсімдік шаруашылығы өнімдерін қабылдау, егін жинағаннан кейін өңдеу, орналастыру және сақтау.
Әр жыл сайын кез-келген шаруашылық егінді себер алдында бір жыл бойы қоймада сақталып жатқан тұқымды, зертханалық талдауға тапсырады, сол зерттеулер нәтижелері арқылы тұқым кондициялы не кондициясыз екенін анықтап, куәлік береді. Ол куәлікте мемлекеттік стандарт бойынша мөлшерленетін себу сапасы ажыратылады.
Жаңа егін өнімін қабылдауға қоймалар қажет. Ол үшін қойма ішін алдын-ала тазалап, былтырғы қалдықтарды шығарып, әктеп, кептіру керек. Бізтұмсықтар мен қойма кенелеріне қарсы дезинфекция жұмыстарын жүргізеді. Егінді қоймаға кіргізер алдында, егінді кептіру керек. Егінді кептіру атмосфералық және жасанды салқындатқыш ауамен белсенді желдету арқылы жүзеге асады. Ауамен кептіру ұзақтығы 5-10 тәулік жіне ол түқым ылғалдылығына, дақылға сыртқы орта күйіне байланысты өзгереді.
18 кесте - Астықты сандық-сапалық есептеу. Астық иесі №3 бригада жаздық жұмсақ бидай
күні
|
талдау №
|
қайдан түсті және кімге босатылды
|
ылғалдылық, %
|
дән қоспасы, %
|
арамшөптер қоспасы, %
|
кіріс
|
шығыс
|
масса қалдығы
|
массасы, кг
|
Ц-пайыз бойынша
|
массасы, кг
|
Ц-пайыз бойынша
|
ылғалдылығы
|
арамшөптер қоспасы
|
дән қоспасы
|
ылғалдылығы
|
арамшөптер қоспасы
|
дән қоспасы
|
10.09
|
1
|
Ақшоқтан Құспекке
|
15,8
|
1,8
|
4,8
|
500
|
14,2
|
1,0
|
1,0
|
500
|
14,2
|
1,0
|
1,0
|
0
|
№3-ші бригада Құспекке алып барылған астықтың 500 кг-ы сндақ-сапаын зерттелуге жіберлінді. Бірінші талдау бойынша шығыс кезінде астықтың ылғалдылығы 14,2% болды. Дән қоспасы 1,0% көрсетсе, армшөптер қоспасы 1,0% болды.
19 кесте - Лабораториялық талдаулар нәтижелері
астық иесі
|
дақыл
|
массасы, кг
|
сорт
|
типі, типшесі
|
класс
|
ылғалдылығы, %
|
натурасы, г/л
|
арамшөп қоспасы, %
|
дән қоспасы, %
|
клейковина
|
шынылы ғы, %
|
түсі, иісі
|
саны,
%
|
сапасы
|
ИДК
бірлігі
|
тобы
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
№3 бригада
|
бидай
|
|
астана
|
I тип, II тип тармағы
|
1
|
14,0
|
750
|
1,0
|
1,0
|
28
|
75
|
1 топ
|
70
|
Қызыл дәнді
|
Лабораториялық зерттеулурдің нәтижесі бойынша Астана сорт астығының ылғалдылығы 14 % , ал натуралық салмағы 750 г/л болды. Клейковина 28 %. Шынылығы 70%. Түсі қызыл өзінің түршесіне сай.
7 ТАРАУ. Экономикалық сипаттама және өндірісті ұйымдастыру
Жалпы шығындарды және астықөтын өзіндік құнын жоспарлау. Экономикалық тиімділікті анықтау үшін алдымен онымен тығыз байланысты мынадай атауларды білу керек: 1 га-ға немесе 1 ц-ге жұмсалынған шығындарды, астықтың жалпы түсімін, өнімділік деңгейін, ауыспалы егістің бір гектарынан түскен түсімін, өзіндік құнын, алынған таза пайданы және т.с.с. Осының нәтижесінде өндірілген астықтың рентабельдігін анықтауға болады. Мәліметтер шаруашылықтың бухгалтерлік есептерінен алынды.
20 кесте - Өсімдік шаруашылығының негізгі өнім түрлерінің өндіріс көлемі және іске асырылуы.
көрсеткіштер
|
өнім, астық
|
2007ж
жалпы түсім, ц
сату көлемі, ц
тауарлық деңгейі, %
|
20230
17060
84,0
|
2008ж
жалпы түсім, ц
сату көлемі, ц
тдеңгейі, %
|
19697
17512
88.9
|
2009ж
жалпы түсім, ц
сату көлемі, ц
тауарлық деңгейі, %
|
42236
35478
84.0
|
Бұл бөлімде шаруашылықтың нақты түрде және ұсынылған түрде экономикалық жағдайын көрсетеді. Бұл бөлімде технологиялқ картаны пайдаланып сол технологиялық картамен егістікке кететін шығындарды есептеп және өнімділікті есептеуге болады.
Бұл бөлімде астық өндіруге кеткен шығындар, оның ішінде еңбек ақы және тағы басқа есептеулер. Ол үшін ең төменгі еңбек ақыны жұмысшының категориясына байланысты коэффициентіне көбейтеді және тағы салық коэффициентіне көбейтеді, табылған санды 1 айдағы жұмыс күніне бөледі.
21-кесте Қаржылық нәтижелері.
Көрсеткіштер
|
Саудадан түскен қаржы, мың теңге
|
Толық шығындар, мың теңге
|
Пайда(+),
Зиян(-)
мың теңге
|
Рентабель- ділік деңгейі, %
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
2007 ж. Өсімдік шаруашылығы
2008 ж. Өсімдік шаруашылығы
2009 ж. Өсімдік шаруашылығы
|
454309676
455890254
347592000
|
278218496
334986342
154584787
|
+17609118
+120903911
+193004213
|
63
36
125
|
Р=Стқ*100/Тш П=Стқ-Тш
Мұндағы,
Р – рентабльдік
Стқ – саудадан түскен қаржы
Тш – толық шығын
П - пайда
Шаруашылықта жалақы төлеу жүйесінің тарифтік ставкалар мен окладты белгілеудің түрлері мен тәртібі бұрынғы ескі мәләметтерге сүйене отырып жасалған. Механизатордың алатын жалақысына егінді жинау кезінде өнімділікке байланысты әр комбайынның өз нормасы бар, сол норманы орындау, орындамауына байланысты төленеді.
8 ТАРАУ. Еңбекті және қоршаған ортаны қорғау жағдайы
Адамға қажетті нәрсенің бәрі табиғаттан алады. Ауа, су, тамақ, өндіріске қажетті шикізаттың өзін табиғаттан алады. Адам қоғамы табиғатпен тығыз байланыста өмір сүреді.
Қазақстан Республикасының Қоршаған ортаны қорғау туралы кодексі болашақ ұрпақтың мүддесі үшін қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық - экономикалық және әлеуметтік негізін белгілейді және өзге де қызметтің табиғи экологиялық жүйеге зиянды әсерін болғызбауға, биологиялық алуан түрлікті сақтаумен табиғатты үйымды пайдалануды ұйымдастыруға бағытталады.
І.Тарауда негізгі ережелер мен негізгі терминдер қарастырылған. Мысалы қоршаған орта, қоршаған ортаны қорғау обьектісі, табиғатты пайдалану, қоршаған орта саласы, экологиялық талаптар
5 бап. Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының негізгі принциптері.
1) Қазақстан Республикасының орнықты дамуын қамтамасыз ету;
2) Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
3) Экологиялық қатынастарды реттеу кезіндегі экожүйелі көзқарас;
4) Қоршаған ортаны ластаудың жэне оған кез келген басқа түрде запал келтіруді болдырмау жөнінде алдын алу шараларының міндеттілігі;
5) Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының халықаралық құқық принциптерімен жэне нормаларымен үйлесуі;
7 бап. Қоршаған ортаны қорғау объектілер.
1) Жер, жер қойнауы, жер үсті жэне жер асты сулары; атмосфералық ауа; ормандар мен өзге де өсімдіктер; жануарлар дүниесі; табиғи экологиялық жүйелер, климат және Жердің озон қабаты жойылудан, тозудан, зақымданудан, ластанудан және өзге де зиянды әсерден қорғалуға тиіс.
2) Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жэне мемлекеттік табиғи-қорық қорының объектілері айрықша қорғалуға тиіс.
10 бап. Табиғат пайдалану ұғымы және оның түрлері
1. Адамның күнделікті өмірінде, жеке және занды тұлғалардың шаруашылық және өзге де қызметінде табиғи ресурстарды пайдалануы және қоршаған ортаға әсер етуі табиғат пайдалану болып табылады.
2. Табиғат пайдалану жалпы жэне арнайы болып бөлінеді.
3. Жалпы табиғат пайдалану тұрақты болып табылады және халықтың өмірлік қажетті сұраныстарын қанағаттандыру үшін жэне табиғи ресурстар пайдалануға берілмей, тегін жүзеге асырылады.
Егер Қазақстан Республикасының заңдарында көзделсе, табиғатты жалпы пайдалануды шектеуге жол беріледі.
4. Арнайы табиғат пайдалану - осы Кодексте жэне Қазақстан Республикасының өзге де зандарында белгіленген тәртіппен табиғи ресурстарды арқылы негізде пайдалануды және қоршаған ортаға эмиссияларды жүзеге асыратын жеке жэне заңды тұлғаның қызметі.
5. Табиғат пайдалану түрлеріне:
1) Жерді пайдалану;
2) Суды пайдалану;
3) Орманды пайдалану;
4) Жер қойнауын пайдалану;
5) Жануарлар дүниесін пайдалану;
6) Өсімдіктер дүниесін пайдалану;
7) Қоршаған ортаға эмиссиялар;
8) Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленетін өзге де табиғат пайдалану түрлері жатады;
1. Табиғат пайдалану түрлері бойынша арнайы табиғат пайдалану құқығының туындау ерекшеліктері Қазақстан Республикасының зандарында айқындалады.
2. Арнайы табиғат пайдалану табиғат пайдаланудың бір түрін не олардың бірнеше түрінің жиынтығын қамтуы мүмкін.
111 - бап Мемлекеттік бақылаудың мақсаты мен түрлері
1. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен пайдалану саласындағы мемлекеттік бақылаудың мақсаты экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, табиғи жэне энергетикалық ресурстарды үнемдеу, биологиялық ресурстарды орнықты пайдалану, үлттық өнімйің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.
2. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен пайдалану саласындағы мемлекеттік бақылаудың мынадай түрлері қо л даны лады:
1) Экологиялық бақылау;
2) Жерлердің пайдалануы мен қорғалуын бақылау;
3) Су қорын пайдалану мен қорғау саласындағы бақылау;
4) Жер қойнауын зерттеу мен пайдалану саласындағы бақылау;
5) Қазақстан Республикасының орман заңнамасы саласындағы бақылау;
6) Жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы бақылау;
7) Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы бақылау;
113 - бап. Мемлекеттік экологиялық бақылаудың міндеттері
Мемлекеттік экологиялық бақылаудын міндеттері:
1) Табиғат пайдаланушылардың қоршаған ортаға жауапкершілікпен қарауын қалыптастыруда;
2) Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасы саласындағы бұзушылықтардың алдын алуды орындау үшін қызмет етеді.
Адам - биологияның бөлшек ретінде, өмір сүру кезінде табиғатпен тығыз байланыста көп эсерін береді, бірақ басқа тірі микроорганизмдер әсері күшті болған жағдайда ғана. Адам өз еңбегімен нэтижесінде табиғатты гүлдендіре алады. Карл Макс жазғандай «Чтобы производить, люди вступают в определенные связи и отношение и только в рамках этих общественные связей и отношений существует их отношении к природе, имеет, месть в производстве».
Өндірістеу нәтижесінде, адам қоғамы жаңа техникалар: машина, жолдар, зауыттар, ғимараттар, шахта, ауылшаруашылық танаптар жэне т.б нэрселерді жасап шығарады.
Бұл жаңа өнімдер табиғат байланысуымен шикізат табиғаттан алу өндіру, дайындау нэтижесінде болатын процестер.
Ғылым - техниканың прогрессттің дамуына қарай жер қойнауынан милиардтаған топқа көмір, мұнай жэне басқа қазба байлықтарын алуда, жер астынан алынған өнімдер әр түрлі химиялық массалар ауамен араласа биосфераға өз әсерін тигізуде. Ауа мен суларды өндіріс пен тұрмыстық қоныстар ғана емес, автомобильдердің шығатын газ, пестицидтер, ауылшаруашылық дақылдар өндірістің қалдықтары да тікелей әсер етіп, бүлдіруде.
Әлемдегі су және жел эрозиясы, топырақ тұздануы ауылшаруашылық жерлерінің өнімдігінің төмендері, орман аландарының ауасы, су, бассейн, көлдердің таралуына, жануарлар мен өсімдіктердің кей түрлерінің құрып кетуіне әкелуде. Жылдан - жылға халық санының артуы табиғат ресурстарының арасына әкелуі.
«Адам және табиғат» мәселесі соңғы уақытта маңызды сатыға көтерілді. Өйткені қазіргі кезеңде адамдар мен оларды қоршаған табиғи орта араларындағы ара - қатынас түбегейлі өзгерді. Адамдар қажеттілігінің артуына қарай, олар жаңа пайдалану әдістерін іздестіріп, табиғатты пайдаланып, мейірімсіздікпен бүліншілікке ұшыратты. Мұндай кең көлемдегі өзара іс әрекет адамдарга ең қажетті табиғи ортаны өзгерістерге ұшыратып, позитивті сипат табуын қажет етеді. Алайда кейбір өзгерістер теріс нәтижелерге әкелді. Мысалы топырақ эрозиясы секілді құбылыс оның көлемді теріс сипат алады.
Адамзат қоғамының дамуының барлық сатысында жер өте маңызды, еш нәрсемен айырбасталмайтын өндіріс қүралы болған және бола береді. Табиғатты қорғау адамзат қоғамының өмір сүруіне қолайлы жағдай туғызу үшін, адамдардың өздерін және болашақ ұрпақтарын материалдардың және мәдени қанағаттандыру үшін табиғи байлықтарды қорғау және қалпына келтіру, қоршаған ортаны қорғау, оларды лайықты пайдалануға бағытталған мемлекеттік және халықаралық, қоғамдық іс шаралардың жоспарлы жүйесі болып табылады. Адамдар табиғи биогеценозды ығыстырып, агробиоцинозды енгізе отырып, өзінің тікелей және жанама әрекеттерімен барлық биосфераның тұрақтылығын бұзды. Топырақ ашуындағы негізгі өндірістік құрал.
Топырақ - табиғи - тарихи дене, жер беттік құнарлық қабатын құрайды. Топырақ қабаты топырақтанушы В.А. Ковда айтуы бойынша - бұл күрделі де, көп компанентті ашық жүйе топырақ бетінің эр түрлігінің қоректік заггар мен ылғалдылық әсерінен өсімдік организмнің тіршілік етуі мен өнуін қамтамасыз етеді. Оның қалындығы орташа 18 - 20 см қүрайды, алайда құрғақшылықты аудандар мен ылғалды аудандар арасында милиметрден 1,5 - 2 м дейінгі қалындықты құрайды. Топырақ түзу үшін өсімдіктердің және жануарлар оргашумдерінің су, ауа, жылу және де топырақ түзуші микрооргашулердің мыңдаған жылдар бойы әсері болуы керек.
Топырақтың қажетті түрі - оның құнарлығы, яғни өсімдіктерді ылғалмен, ауамен және қоректік заттармен қамтамасыз ете алатын қабілеті. Бұл қабілетінің дамуына тірі организмдердің (өсімдік, жануарлар, микробтар) топырақпен байланысы жэне олармен түзуші табиғи кешен - биогеценоз әсері мол болу керек.
Топырақ - барлық элементтердің геохимиялық аккумуляторы, ол тежейді және ағып кетуден сақтайды.
Топырақ қарашірігі оның жалпы табиғи құнарлығын анықтайды. Буферлігінің жоғары болуы физикалық және химиялық эсерінің топырақ тепе- теңдігін сақтайды. Адам әсері арқылы құнарлық қабілетін жоғарлату мол. Топырақ ауыспайтын табиғи процесс. Бүгінгі кезде ғылым да топырақты қолдан жасауға дәрменсіз. Соңғы кезде өсімдіктерді топырақсыз ортада өсіру (гипрополды, илостополны, аэропонды) ұсынылса да топырақты ауыстыра алмайды.Ауылшаруашылық мамандары (агрономдар, механизатор, инженерлер, экономистер т.б) жер пайдалану ресурстарын пайдаланғанда эрозиялық әсерлер жағдайында толық мәлімет болу қажет. Қоршаған ортаны бақылауға алмай, қазіргі жағдайда өсіп келе жатқан өндіріс орындары ластап қана қоймай бүлдіреді. Содан кейін «өндіріс ошағы» қалыптасады, яғни өндіріс қалдықтармен, құрылыс заттарымен жылу электростанцияларының күлдерімен, т.б қазба байлықтар алуда жер бетіне құрамы жоғары улы заттар шығып жатады. Бұл аландарда ештене өспейді. Бұл қалдықтардың құрамындағы химиялық заттар топырақ бетімен араласып, топырақ құрамын бұзады.
Гербицид пен пестицид секілді улы заттарды жергілікті ғылыми -зерттеу орындарының бақылауымен қолданған тиіс. Бұлардың мөлшерінің ізі зор әсері бар.
Экологиялық, санитарлық, эпидемиологиялық қызметтер мен стандарттау орындары қойылған мақсаттардың басымдылығына сәйкес жұмыс жүргізуге тиіс. Кез келген сапасыз талап өнімдерін өткізушілер мен жасап шығарушыларға, табиғи ортаны ластаушылардың бәріне беріп және қат - қабат тосқауыл қойылу керек.
Сонымен қатар дінбасылар мен қоғамның басқа да құрметті адамдарын осы процеске қосылуға шақырамын. Бұл - маңызды зор мәселелер. Адамдар денсаулығы мен ол мындаған отандастарымыздың өмірі осы шараларға тікелей байланысты. Табиғат пен оның байлықтары Қазақстан Республикасы халқының өмірі мен қызметін, олардың тұрақты әлеуметтік - экономикалық дамуы мен әл — ауқатын арттырудың табиғи негізгі болып табылады.
Достарыңызбен бөлісу: |