Айналым капиталын басқару

Қорларға оңтайлы басқару жүргізу үшін мыналар қажет:

• 
  жоспарлы мерзімге шикізаттағы жалпы қажеттілікті анықтау;
  
• 
  шикізатқа тапсырыс берудің оңтайлы партиясын және тапсырыс жасау мерзімін мерзім сайын түзетіп тұру;
  
• 
  шикізатқа тапсырыс беруге және оны сақтауға кеткен шығындарды мерзім сайын түзету және салыстырып тұру.
  
• 
  Қорларды сақтау жағдайларын бақылап тұру;
  
• 
  Жақсы есеп жүргізу жүйесін қолдану;
  

• 
  Аяқталмаған өндіріс көлемі өндіріс ерекшелігіне және көлеміне тәуелді болады;
  
• 
  Тұрақты қайталанатын өндірістік процестер үшін айналымдылықтың стандартты көрсеткіштерін қолдануға болады;
  
• 
  Аяқталмаған өндіріс өзіндік құны үш бөліктен тұрады: а) шикізат пен материалдардың тура шығындарынан; б) тірі еңбек шығындарынан; в) үстеме шығындарының бір бөлігінен.
  

• 
  өндірістік цикл аяғы жақындаған сайын дайын өнім өсе береді;
  
• 
  ажиотажды сұраныстың болу мүмкіндігі;
  
• 
  маусымды тербелістер;
  
• 
  жатып қалған және сұранысы аз тауарлар.
  

а) бағалардың өзгеруі;

б) моральды және табиғи тозуы.

«Дәл уақытында» жеткізу жүйесі (just-in time) келесі жағдайда тиімді болады:

• 
  ақпараттық қамтамасыз ету жүйесі жақсы ұйымдастырылған болса;
  
• 
  жабдықтаушылардың сапаны және жеткізуді бақылаудың жақсы жүйелері бар болса;
  
• 
  компанияда қорларды басқарудың жақсы ұйымдастырылған жүйесі болса.
  

• 
  несие беруге болатын клиенттерді сапалы түрде таңдау;
  
• 
  оңтайлы несие беру шарттарын анықтау;
  
• 
  арызды берудің нақты процедурасы;
  
• 
  клиенттердің келісім шартты орындауын бақылау жүйесі.
  

• 
  дебиторларға барлық сұрақтар бойынша мерзім сайын мониторинг жүргізу;
  
• 
  жұмыстарды аяқтау, өнімді жіберу, төлем қағаздарын беру арасындағы уақыт интервалдарын ең аз етіп жасау;
  
• 
  төлем құжаттарын қажет мекен-жайларға жіберу;
  
• 
  клиенттердің төлем жасау жөнінде сұрауларын тыңғылықты қарастыру;
  
• 
  есеп-айырысу және төлемді алудың нақты процедурасын анықтау.
  

5. Қорларды басқару модельдері

Басшылар келесі сұрақтарға жауап беруге тиіс: а) ақшаның және оның эквиваленттерінің жалпы көлемі қандай болу керек? б) олардың қай бөлігі есеп шотында, қай бөлігі тез өткізілетін бағалы қағаздарға аударылу тиіс? в) қашан және қандай көлемде ақша мен тез өткізілетін активтер арасында өзара трансформация жасалыну керек.

Батыста ең кең таралған модельдерге Баумол моделі және Миллер — Орр моделі жатады. Біріншісі В. Баумол (W. Baumol) 1952 жылы, ал екіншісін — М. Миллер (М. Miller) және Д. Орр (D. Оrr) 1966 жылы құрастырды. Бұл модельдерді отандық экономикаға енгізуге келесі факторлар кедергі болып жатыр: инфляция, пайыздық ставкалардың үлкен болуы, бағалы қағаздар нарығының нашар дамуы және т.с.с.

Баумол моделі

Кәсіпорын мақсатқа сай және оңтайлы ақша қорымен жұмыс істей бастайды да оны біртіндеп шығындайды. Тауар өткізуден түсетін ақшаны кәсіпорын толығымен қысқамерзімді бағалы қағаздарға салады. Ақшаның қоры біткеннен кейін, яғни нольге немесе алдын ала белгіленген қауіпсіздік нүктесіне тең болғанда кәсіпорын бағалы қағаздардың бөлігін сатып қайтадан бастапқы ақша көлемін қамтамасыз етеді. Сонымен, ақша динамикасы “ара” тәріздес графикке ұқсайды (сур 1).