Кіріспе диссертациялық жұмыстың өзектілігі
жүктеу/скачать 314,74 Kb.
|
Диссертация по новому (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Әйел адамдар
Қылмыстық-құқықтық статистика материалдарында қолданылатын 30 - дан 49 жасқа дейінгі жас тобы негізінен жас психологиясында ерекшеленетін жетілу кезеңіне сәйкес келеді (орташа және кеш жетілу — 30-45 жас және 45-55 жас [44]), бұл оған кіретін барлық жастағы адамдардың тұтастығы мен бірлігін анықтайды. И.Ю. Кулагина атап өткендей, «жетілу – өмірдің ең ұзақ кезеңі, оның шекараларын зерттеушілер әр түрлі анықтайды: 25-30 жастан (төменгі) және 50-70 жасқа дейін (жоғарғы)» [45, 153 б]. 30-дан 49 жасқа дейінгі кезеңде бірден екі маңызды криминологиялық үрдіс пайда болады – тұрақты заңсыз бағыты бар субъектілердің жалпы қылмыстарды қайта жасауы және «ақ жағалы» қылмыстарды жасаудың бастапқы кезеңі. Жалпы қылмыстық әйелдер қылмысы бірнеше криминологиялық факторларға байланысты: 1) әйел кәмелетке толмаған және кеш жастық (18-25 жас) кезеңінде қалыптасқан азғын және құқыққа қарсы өмір салтын жалғастырады. Мұндай әйелдердің қылмыс жасау себептері дәстүрлі – ата-ана бақылауының болмауы, теріс әлеуметтік еліктеу және қоршаған орта, маскүнемдік, нашақорлық және т.б. сонымен, әйелдердің есірткіге тәуелділігінің шыңы 18 жастан 20 жасқа дейін, кейіннен есірткі заттарын сатуға қатысады [46]. Әдетте, жетілу кезеңінде бұл әйелдер бұрын қылмыстық жауапкершілікке тартылған, соттылығы бар немесе бас бостандығынан айыру жазасын өтеп болады. Бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеу кезеңінде әйелдер ерлерге қарағанда күшті, әлеуметтік пайдалы байланыстарын жоғалтуға бейім – әйелдердің ажырасу деңгейі ерлерге қарағанда екі есе жоғары. Әйелдердің бас бостандығынан айыру орындарында да, босатылғаннан кейін де жаңа некеге тұру ықтималдығы аз. Олардың іс-әрекеттерінде ұрлыққа, алаяқтыққа, маргиналды ортада жеке тұлғаларды кешіретін әйелдерге тән тұрақты қоғамға қарсы бағыт, қылмыстық кәсібилендіру бар; 2) қолайсыз сыртқы факторлар – отбасының ыдырауы, жұмысынан айрылуы, еңбекке қабілеттілігінен айрылуы және жарақат салдарынан физикалық тартымдылығы салдарынан кеш жастық (18-25 жас) немесе ерте жетілу (25-30 жас) кезеңінде өмір салтының күрт өзгеруі. Жоғарыда аталған жағдайлар көбінесе маскүнемдік пен анестезия арқылы тітіркендіргіштен арылудың психологиялық механизмін белсендірумен бірге жүреді. Әйелдердің жалпы қылмыстылығы алкоголизмнің жоғары деңгейімен сипатталады. Зорлық-зомбылық жасаған әйелдер маргиналды өмір салтын ұстанады, алкогольді жаппай ішуге қатысады, негізінен ер адамдармен бірге заңға қайшы іс-әректтер жасап, содан кейін олар өмір мен денсаулыққа қарсы қылмыстардың жеке субъектісі атанады немесе ондай іс-әрекеттер көбінесе қажетті қорғаныс шегінен асып кеткенде жасалады. Маскүнемдік дихотомиядағы «әйел – ер» ғана емес, сонымен бірге «әйел – бала» да тұрмыстық қылмыстың көбеюіне әкеледі. Көбінесе жәбірленуші болып жас және кәмелетке толмаған балалар немее кінәлінің қарт ата-анасы, қылмыскермен тұратын басқа туыстары зорлық-зомбылықтан зардап шегеді. Анасының балаларына қатысты зорлық-зомбылық жасауының себептері қылмыскерлердің отбасының әлсіз мүшесіне дене жарақатын келтіру арқылы жинақталған психологиялық стрессті босату механизмі болып табылады. Психологиялық күйде, физикалық ауырсынуды, өзіне қанағаттанбауды бастан кешіргенде, адам әлеуметтік иерархияда төменгі позицияға ие әлсіз субъектілерге дене жарақаттарын келтіру арқылы жинақталған агрессияны шығарады (ұқсас компенсаторлық механизм зоосадияны көрсететін адамдарда кездеседі) [47]. Сотталған әйелдердің жеке басының адамгершілік-психологиялық белгілерінің өзіндік ерекшелігі бар. Әйелдер аффективті психо-травматикалық тәжірибелердің үлкен импульсивтілігі мен тұрақтылығын көрсетеді: көбінесе жасалған қылмыс үшін өзін кінәлі сезінеді, өздерінің болашағы үшін алаңдайды. Сонымен қатар, қылмыскерлер демонстративтілікпен, ал кәмелетке толмаған қылмыскерлер – истероидтық екпінмен сипатталады [21, 66]. Н.В. Сарычевтың келтірген деректеріне сәйкес, сотталған әйелдердің 21,8%-ында невротикалық бұзылулар, олардың 16,6%-ында психикалық ауытқулар анықталды [48]. 30 жастан 49 жасқа дейінгі «ақ жағалы» әйелдер қылмысының қылмыстық белсенділігінің артуының психологиялық факторлары жас және гендерлік психологияның негізгі сипаттамасынан туындайды. Отыз жас – бұл «жеке өмірдің мағынасы» дағдарысының жасы. И.Ю. Кулагина атап өткендей, отыз жастағы дағдарыс жағдайы «оның өмірі туралы идеялардың өзгеруі, кейбір жағдайларда тіпті оның бұрынғы бейнесін бұзуы» арқылы көрініс табады [45, 154 б]. 35 жастан 42 жасқа дейінгі кезеңде кәсіби қайта бағдарлау, құндылықтарды қайта бағалау және жеке тұлғаны қайта қарау жиі орын алады. Жеке тұлғаның бұл жас өзгерістері қазіргі қоғамдағы әйелдердің маскулинизациясына (еркектілік) байланысты ерекшеліктері бар әйелдерде көрінеді. Ер мінезді әйелдер әлеуметтік деңгейде ерлерге ұқсауға тырысады, өйткені қоғамда ерлердің мінез-құлық стереотиптері көтермеленеді» Т.А. Македон соңғы жылдары «әйелдер мансапқа ұмтылуда, күшті және тәуелсіз бола бастайды, әйел отбасының материалдық қауіпсіздігіне белсенді қатысады» деп атап өтті [49, 104 б]. Әйелдердің материалдық өзін-өзі қамтамасыз етуге деген ұмтылысы қиын өмірлік жағдайларда күшейеді. Сонымен, қиын өмірлік жағдайдан тыс әйелдер мен әйелдердің құндылық бағдарларының құрылымы материалдық қамтамасыз етілген өмірдің басымдылығын үш есе арттырумен ерекшеленеді. Әйелдердің еркекшілікке бейімділігі отбасылық дағдарыспен (ажырасудың жоғары пайызы, неке қатынастарының төмен беделі, әйелдің ата-анасы мен өз отбасынан автономиясының жоғарылауы) және еңбекке қатысты кемсітушілікпен бірге жүреді. Еңбек қатынастарының гендерлік психологиясы саласындағы зерттеулер қазіргі уақытта әйелдердің мансаптық өсуіне кедергі келтіретін жаһандық тенденциялар бар екенін көрсетеді. Әлеуметтік-экономикалық тұрақсыздық жағдайында және отбасын қамтамасыз ету қажеттілігі туындаған кезде, әйел өзінің лауазымдық жағдайын пайдаланумен байланысты қылмыстарды жиі жасайды (жалғандық пен ұрлау, алаяқтық, билікті асыра пайдалану және т.б.). Қылмыстың субъектілері көбінесе мектепке дейінгі және мектеп мекемелерінің басшылары, еңбекке жарамсыздық парағын жазуға құқығы бар дәрігерлер, жоғары білім беру саласындағы мұғалімдер және т. б. Осылайша, 30-49 жасқа дейін әйел өзінің мансабының шыңына жетеді. Егер әйел өмірінің соңы келе жатқандығымен байланысты материалдық қажеттіліктер қанағаттанбаған болса, ол өз құндылықтарын қайта бағалап және өзінің қызметтік жағдайын қолдана отырып, бұзылған қажеттіліктедні тез арада қанағаттандыру бойынша іс-әрекеттер (біздің жағдайымызда, заңсыз) жасауға бел буады. Жоғарыда келтірілген дәлелдер әйелдердің «ақ жағалы» қылмысының әлеуметтік-психологиялық алғышарттары болып табылады. Қылмыс жасаушылардың жас динамикасын зерттеу қылмыскердің орташа жасының (әйелдер де, ерлер де) біртіндеп «қартаюы» туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Статистикалық деректерге сәйкес, қылмыстың қартаюы (30-49 жас аралығындағы жас санаттарындағы қылмыскерлер үлесінің артуы) соңғы 8 жыл ішінде дәйекті тұрақты сипатқа ие болды (және ол зейнеткерлік жас пен жеке адамның өмір сүру ұзақтығының ұлғаюына байланысты жалғасады). Әйел қылмыскерлердің білім деңгейі ер қылмыскерлерге қарағанда жоғары. Әйелдер қылмысының қазіргі әлеуметтік портретінің статистикалық деректерін талдау әйелдердің жоғары білімі ерлерге қарағанда 1,5 есе көп деген қорытындыға келуге мүмкіндік береді [27]. 2010 жылдың ұқсас көрсеткішімен жоғары білімі бар қылмыскерлердің ағымдағы санын салыстырмалы талдау жоғары білімі бар қылмыскерлердің оң динамикасы туралы қорытындыға келуге мүмкіндік береді (10 жылда 4-5% артты). 3-кесте. Қылмыстық құқық бұзушылық жасайтын әйелдер мен ер адамдардың білім алу деңгейінің ара қатынасы
жүктеу/скачать 314,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||