2.2 Қылмыс жасайтын әйел тұлғасының ерекшеліктері
Қылмыскер әйелдің жеке басы – бұл қоғамға қауіпті қылмыстың жүйесін құрайтын субъектінің әлеуметтік, биологиялық және психикалық қасиеттерінің жүйесі. Қылмыскер әйелдің жеке басын зерттеудің мәні оның қылмыс жасауға әкелетін қасиеттері мен сипаттамаларын анықтау, олардың қалыптасуы мен даму процесін талдау болып табылады.
Осы зерттеудегі әйел қылмыскерлердің жеке басының криминологиялық сипаттамасы оның нақты қасиеттердің келесі негізгі санаттарына негізделген: әлеуметтік-демографиялық, қылмыстық-құқықтық және моральдық-психологиялық. Олардың ерекшеліктерін төменде келтіріліген кестеден айқындауға болады:
1-кесте. Әйел қылмыскерлердің жеке басының криминологиялық сипаттамасы
Белгілердің тобы
|
Құрылымы
|
Сипаттамасы
|
Әлеуметтік-демографиялық
|
Жынысы, жасы, білімі, әлеуметтік жағдайы, кәсібі, ұлттық және кәсіптік қатыстылығы, отбасы жағдайы, материалдық қамтамасыз етілу деңгейі, қалалық немесе ауылдық халыққа қатыстылығы.
|
Қылмыскерлердің жас ерекшелігі әртүрлі жас топтары өкілдерінің қылмыстық белсенділігі мен қылмыстық мінез-құлқының ерекшеліктері туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Әлеуметтік жағдайға, бұрынғы соттылықтың әсеріне және басқа да жеке белгілерге сәйкес, әйел қылмыскерлерде, әдетте, орташа көрсеткіштерде үлкен ауытқулар жоқ. Сонымен бірге, әйел қылмыскерлердің білім деңгейі әрқашан ер қылмыскерлердің білім деңгейінен жоғары болды
|
Қылмыстық-құқықтық
|
Жасалған қылмыстардың сипаты, ауырлық дәрежесі, олардың қайталануы,
|
Қылмыскерлердің осы санатының қылмыстық-құқықтық сипаттамасы келесідей– зерттеу нәтижелері ұрлық,
|
1-кестенің жалғасы
|
жасалуының топтық сипаты, қылмыстық әрекеттің ұзақтығы, кінә нысаны
|
тонау, қарақшылық, кісі өлтіру, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру және есірткі немесе психотроптық заттарды заңсыз өндіру, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату сияқты қылмыстарды жасаудағы әйел қылмыскерлердің таралуын салыстыруға мүмкіндік береді.
|
Рухани-психолоиялық
|
Өмір салтын, қажеттіліктерді, мүдделерді, құндылық бағдарларын зерттеу арқылы әлеуметтік пайдалы еңбекке, қоғамдық қызметке, отбасына, мораль мен құқық нормаларына қатынасы
|
Адамдардың моральдық-психологиялық сипаттамалары негізінен олардың әлеуметтік пайдалы жұмысқа, қоғамдық қызметке, отбасына, мораль мен құқық нормаларына олардың өмір салтын, қажеттіліктерін, мүдделерін, құндылық бағдарларын зерттеу арқылы анықталады. Көптеген зерттеулерді талдау көрсеткендей, сотталған әйелдер бірінші кезекте материалдық әл-ауқатқа қол жеткізуді, ал отбасылық өмірдегі бақытты екінші орынға қояды
|
Қоғамдағы әйелдердің жағдайына қатысты жалған көзқарастар тарихтың алыс кеңістігінен бастау алады. Қоғамдағы әйелдердің жағдайы жалпы теңсіздікке негізделген. Алайда, 19 ғасырдың екінші жартысынан бастап, әйел тек неке, отбасы, жыныстық қатынастардың әртүрлі формаларымен ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік жүйе мен мәдениеттің басқа элементтерімен де байланысты қарастырылды.
Кейінірек, биологиялық заңдардың призмасы арқылы әйелдердің мінез-құлқын қарастыруға сәтті әрекетті ағылшын сот-дәрігері, ағартушы, жаратылыстанушы X. Эллис «Жыныстық қатынас психологиясын зерттеу» атты жеті томдық еңбегінде жасады. Әйелдер жасаған зорлық-зомбылық қылмыстарының егжей-тегжейлі сипаттамасы, негізінен жыныстық қатынас туралы зерттеулерге М .Хиршфельд, А. Молль, А. Форель, В.М. Бехтерев сияқты ғалымдардың еңбектері жатады. Австриялық сот психиатры, сексопатолог Р. фон Крафт-Эбинг әйелдердегі психикалық ауытқулар мен жыныстық ауытқулар туа біткен немесе «моральдық тозудың» салдары деп санады, олар жасаған қылмыстардың негізінде психосексуалдық дисфункциялар, «жыныстық азғындық» жатыр деп қарастырған [35].
Әйелдердің қылмыстарын түсіндіретін теориялардың алғашқы топтарының бірі – антропологиялық көзқарас. Итальяндық зерттеуші Ч.Ломброзоның «Қылмыскер-әйел және жезөкше» жұмысы қылмыскерлердің жеке басын зерттеудің классикалық еңбегі болып табылады [36]. Оның пікірінше, «...нағыз әйелдердің қылмыстық түрлері еркектерге қарағанда қорқынышты».
Ч. Ломброзо бір провинциялық қаланың мұрағаттарымен танысып, ондағы адамдардың едәуір бөлігі 200 жыл бұрын өмір сүрген жаман мінез-құлықты әйелден шыққанын, оның ұрпақтары 900 адамды құрағанын, олардың 200-ден астамы ұрылар, адам өлтірушілер, зорлаушылар, сондай-ақ ақыл-есі кем адамдар екенін анықтады. Нәтижесінде Ч. Ломброзо әйелдер қылмысын ерекше санатқа бөліп, әр қылмыскерге жеке көзқарасты талап етті.
Автор махаббат, жезөкшелік және қылмыс сияқты құбылыстарды әйелдерге қатысты қарастырады. Ол әйел қылмыскерлерді жіктейді, олардың арасында өзіне тән белгілері бар 3 топты анықтайды.
Антропологиялық және психологиялық сипаттамалары бойынша туа біткен қылмыскерлер әйелдерге қарағанда ерлерге ұқсас. Олар батылдық, энергия, алкоголь мен темекіні тұтынуға деген құштарлық және т.б. сияқты ер адамдарға тән қасиеттермен ерекшеленді. Көбінесе туа біткен қылмыскерлер орташа деңгейден жоғары зияткерлік қабілеттерге ие. Олар қылмыстардың көптігімен ерекшеленеді және бір емес, бірнеше санаттағы қылмыстар жасайды. Көбінесе қылмыс жасаудың басты себебі – кек алу.
Достарыңызбен бөлісу: |