Кіріспе зepттey жұмыcының өзeктiлiгi

ЕҚТА-ғы экотуризмнің сипаты және табиғат қорғаудағы рөлі

жүктеу/скачать 1,24 Mb. бет 5/21 Дата 09.03.2022 өлшемі 1,24 Mb. #134808

1.2 ЕҚТА-ғы экотуризмнің сипаты және табиғат қорғаудағы рөлі Экотуризм - бұл жабайы табиғат әлеміне саяхат, адамның аяғы сирек болатын жерлерге серуендеу,бұл әлемге алғашқы қауымның көзімен көзқарас. Осы демалыс түрін ұстанушылар әлемнің шалғай жерлеріне экотурлар сатып алады, нағыз табиғи қорықтар мен ұлттық саябақтарға барады. Экотуризмді дамыту кең бесік, ұлылық және сұлулықты сыйдыратын адам мен табиғат арасындағы үйлесім орнатуға ықпал етуі тиіс. Біз таза және қасиетті сыймен толы табиғатпен қарым-қатынас жасайтын қуаныш сезімі тірі табиғаттың бір бөлігі ретінде адамның биологиялық қажеттілігі екенін түсінуіміз керек. Экотуризм табиғи аумақты қорғауға ықпал етеді, халықтың экологиялық тәрбиесіне үлкен ықпал етеді, өз елі үшін патриотизм мен мақтаныш сезімін тәрбиелейді, тұлғаның үйлесімді дамуына ықпал етеді. Бұл саяси мән - туризм халықаралық байланыстарды кеңейтуге ықпал етеді, бұл ел экономикасына әсер етеді. Экологиялық туризм табиғи-бағытталған туризм түрлерінің тобына жатады. Экотуризм осы айқындаушы белгісі бойынша оның іскерлік немесе конгрестік туризм, білім беру туризмі және т. б. сияқты топтарынан ерекшеленеді. Экотуризм түрлерінің көп алуандығын екі негізгі түрге бөлу ақылға қонымды: 1) Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар (акваториялар) шекарасындағы экотуризм; мұндай турларды әзірлеу және өткізу - бұл экотуризмдегі классикалық бағыт, тиісті турлар осы терминнің тар мағынасындағы экотурларға жатады, оларды экотуризмнің «австралиялық» үлгісіне жатқызуға болады; 2) Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардан (акваториялардан) тыс экотуризм - турлардың осы түріне агротуризмнен бастап жайлы лайнердегі круизге дейін экологиялық бағдарланған туризм түрлерінің кең спектрін жатқызуға болады; экотурлардың бұл тобын «неміс» немесе «Батыс Еуропа» үлгісіне жатқызуға болады. Турлардың басқа топтары сияқты, экологиялық турларды көптеген белгілер бойынша - қатысушылардың қозғалыс тәсілі бойынша, ұзақтығы бойынша, туристердің тұратын елінің шекараларына және т. б. қатысты жіктеуге болады. Алайда, екі белгіні неғұрлым маңызды деп санау керек: а) турдың негізгі мақсаты - бұл белгі бойынша экотурлардың келесі түрлерін ажырату орынды: - Экологиялық білімді оқытумен «жабайы» немесе «мәдени» табиғатты бақылау және зерделеу; - қоршаған ортадағы эмоционалдық, эстетикалық мақсаттармен демалыс; - Табиғи факторлармен емдеу; - Спорттық және шытырман оқиғалы мақсаттар; б) Тур бағдарламасының мазмұнын және оның бір бөлігін ұйымдастырудың нысанын анықтайтын негізгі объект - бұл белгі бойынша экотурлардың келесі түрлері ажыратылады: - Ботаникалық, зоологиялық, геологиялық және сол сияқты турлар; - Спелеологиялық, су, тау турлары және т. б.; - Экологиялық-этнографиялық немесе археологиялық, жалпы экологиялық-мәдени турлар; - Агротурлар. ЕҚТА-ға турларды ұйымдастыру тұрғысынан экотуризмді тар және кең мағынада ажырату маңызды. Тар мағынада экологиялық туризм – бұл тек қана эколог-мамандарға және табиғаттың шынайы әуесқойларына бағытталған турлар, соның ішінде құстарды (бердвотчинг), фаунаның эндемиялық түрлері мен жабайы табиғаттың басқа да объектілерін бақылау бойынша әуесқойлар үшін мамандандырылған ғылыми экспедициялар мен турлар. Кең мағынада экотуризм бағыты туристік қызмет түрлерінің үлкен спектрін - ұзақ мерзімді ғылыми экспедициялардан бастап демалыс күндері қала тұрғындарының табиғатта қысқа мерзімді демалуына дейін қамтуы мүмкін [9, 17 б]. Бұл жағдайда біз экотуризмнің түрлерімен емес, экотуризм (ғылыми, танымдық, шытырман оқиғалы, спорттық, ауылдық және т.б.) қағидаттарының негізінде ұйымдастырылған табиғи туризмнің түрлерімен істес боламыз. Мұндай экотурлар үшін туризмді халықаралық және Ұлттық экосертификациялау жүйесі де қолданылуы мүмкін. Атап айтқанда, ол үшін австралиялық табиғи туризм сертификатына ұқсас сертификаттар қолданылуы мүмкін, ол біртіндеп жоғары деңгейдегі сертификаттарға көшуі мүмкін. Туристердің көпшілігі әуел бастан экотуризм ұстанымдары туралы хабардар, оларды сақтауға бейілдейді және бүкіл әлем бойынша табиғаттың шалғай аумақтарына, өмір сүру және тасымалдау жағдайларына қарамастан, баруға мүдделі болып табылады. Осыған орай, олар экотуризм қағидаларын ілгерілететін мамандандырылған экотурлар мен туроператорларға бағдарланған. Туристердің бұл санаты бұрынғысынша барынша аз болып табылады, бірақ ол тур қатысушылары тарапынан табиғатқа деген көрнекі және жауапты қарым-қатынасты қалыптастыру тұрғысынан, яғни елдегі экотуризмнің «сән заң шығарушылары» ретінде ерекше маңызға ие. Бұл мәнінде Қазақстан, экологиялық бағдарланған туристік өнімдер болған ретте, халықаралық туризм тұрғысынан да, онымен байланысты едәуір көлік шығындарына қарамастан, айтарлықтай қызығушылыққа ие. Соңғысы келуге арналған орындардың, яғни ерекше табиғи аумақтардың болуын ғана емес, сондай-ақ туроператорлар тарапынан, соның ішінде экотуризмді халықаралық немесе ұлттық сертификаттаудан өткен туроператорлардың тиісті пакеттерін ұсыну мен қамтамасыз етуді көздейді. ЕҚТА-ға барумен байланысты турлар бағдарланған адамдардың санаттары олардың нысаналы бағытына, мысалы ғылыми, оқу-танымдық немесе рекреациялық бағыттылығына байланысты айтарлықтай ерекшеленеді. Ғылыми экотуризм (ғалымдар экспедициясы, студенттердің далалық практикалары және табиғатқа басқа да ғылыми мақсаттармен шығулар) туроператорлар мен турагенттердің қызметтерін үнемі пайдаланбайтын және қажет етпейтін мамандардың шағын тобын қамтиды. Бұл жағдайда табиғатқа шығу ғылыми ұйымдардың, жоғары және орта арнаулы оқу орындарының, мемлекеттік ұйымдардың тікелей қатысуымен, оның ішінде ЕҚТА әкімшіліктерімен келісімдер негізінде жиі ұйымдастырылады. Оқу-танымдық туризмде (бердвотчинг, мектеп экскурсиялары, бейне және фототүсірілім және т.б. мақсатында саяхаттар) бүгінгі күні жеткілікті тар шеңбермен жүзеге асырылады, алайда қазіргі заманғы урбанизация жағдайында даму үшін айтарлықтай әлеуетке ие. Ол туристік ұйымдар мен кәсіби экскурсоводтарды тартумен де, ЕҚТА мен оқу орындары арасындағы тікелей шарттар негізінде де жүзеге асырылуы мүмкін. Рекреациялық экотуризм табиғатта демалуды болжайды және туристердің кең ауқымын қамтитын табиғи туризмнің ең бұқаралық түрі болып табылады. Оның нақты мысалдары ретінде альпинизм, су саяхаттары, шатырлы лагерьлерде демалуды, пикникті келтіруге болады. Рекреациялық туризм туристік ұйымдардың не ЕҚТА-ы қызметтерін тарта отырып, сондай-ақ туристердің табиғатқа өз бетімен шығу нысанында жүзеге асырылуы мүмкін. ЕҚТА-ғы жаппай басқарылмайтын туризм қоршаған ортаның компоненттеріне жойқын әсер ететіндігі және уақыт өте келе туризм мен рекреация мақсаттары үшін жарамсыз етіп табиғи кешендердің тозуына әкеп соқтыратындығы әлемдік қауымдастықпен мойындалған. Туризмнің Қазақстандағы табиғи ортаға әсер ету ауқымы кеңеюде, өйткені халықтың әл-ауқаты мен техникалық мүмкіндіктерінің өсуі еліміздің шалғай және қатынасу қиын аудандарын игеру бойынша үлкен мүмкіндіктер ашады. Ландшафттардың эстетикалық тартымдылығын ластауда және төмендеуде туризм - жер үсті және су туризмін «моторизациялау» үлкен рөл атқарды. Туристік инфрақұрылымның келбеті мен ауқымы өзгерді. Егер бұрын ормандарда, жағалауларда және тауларда кішігірім маусымдық баспаналар мен түнеуге арналған орындар пайда болса, енді олар жыл бойы жұмыс істейтін қонақ үй кешендері мен демалыс базаларына орын береді. Қысқы курорттар мен 4-5 жұлдызды қонақ үйлері бар тау-шаңғы базаларрының желілері кеңеюде, олардың құрылысы өз кезегінде жайлы тау баурайларын бұзумен, жаңа жолдарды, жоғары вольтты желілерді, вагон көтергіштерін, паркингтерді кеңейту және төсеумен қоса жүреді. Көлдік ландшафттарды игеру көбінесе насостары мен антисептиктері бар кәріз құдықтарын салудан емес, бұталарды шабудан, монша мен бассейндер, айлақтар, гараждар мен эллингтер құрылысынан басталады. Туристік базалар (кәріздік ағындар, жуғыш және хлорлы заттар) төгілген кешенде бұл жағалаудағы суларда тұратын барлық адамдар үшін өлім қаупін және демалушылар үшін эпидемиологиялық қауіпті объект болып табылады. Туристердің моторлы қайықтар, гидроциклдер, катерлер және скутерлер сияқты су көлігінің түрлерін белсенді пайдалануына байланысты су экожүйелеріне әсер ету артады. Олардың қозғалтқыштары бензин мен май қоспаларында жұмыс істейді,олардың шығарындылары суда ескіш винтпен араластырылып, оттегі жоқ май-эмульсиялық қоспа жасайды. 2014 жылы жүргізілген Шығыс Қазақстан облысының 23 су қоймасын зерттеу облыстың рекреациялық және туристік нысандарының тізіміне енгізу үшін бірде-бір көлдің ұсыныла амайтынын көрсетті. Бұл көлдердің көркіне құм қайраңдар, тоғайлар мен суарма шабындықтар емес, құрылыс-тұрмыстық қоқыстардың шексіз үйінділері, мал аулалары, барақтар мен құламалар айналды. Бұл көріністі қоқыс тастайтын жерлерде және судың жанында мал, автожуу мен алаулардың болуы жандандырады [10]. Қала және ауыл тұрғындарының жеке көлікте, оның ішінде қазақстандықтар арасында танмал жол талғамайтын көліктер және квадроциклдермен табиғатқа шығуымен оырн алатын, ұйымдастырылмаған туризмнің кеңеюімен байланысты теріс әсерлер көбеюде. Бұл табиғи аумақтарға, оның ішінде табиғаттың шалғай аумақтарына туристер ағынының едәуір кеңеюіне, олар қалдырған тұрмыстық қоқыстың көлемін ұлғайтуға, барлық жерде ұйымдастырылмаған тұрақтарға, су қоймаларында автомашиналарды жууға әкеледі. Туризм мен рекреация нәтижесінде шамадан тыс антропогендік әсерге ұшырайтын табиғи объектілердің мысалдары ретінде Щучье-Бурабай курорттық аймағын, Түрген шатқалын, Шарын шатқалын келтіруге болады. Экотуризмді дамыту туризмнің қоршаған ортаға теріс әсерін бағалау қажеттілігін болжайды. Осы міндетті орындау үшін әр түрлі құралдар мен әдістемелер қолданылуы мүмкін. Атап айтқанда, табиғи кешендердің рекреация туризмінің нәтижесінде әсер етуге реакциясын табиғи ландшафтардың тозу дәрежесі бойынша қадағалауға болады. Орталық Алтай үшін, онда 0-сатыда адамның әсері болмаған эталондық учаске қабылданған, 2002 жылы ұсынылған дигрессияның 6-балдық шкаласы жеңілдетілді. Экологиялық соқпаққа қатысты тозу сатысы келесі құбылыстармен сипатталады: – 1-кезең-соқпақ іс жүзінде өсімдік жамылғысынан көрінбейді, топырақ үсті жамылғысы тірі, орман төсеніші және түрлік құрамы бұзылмаған, өзіне тән шөп түрлерінің толық жиынтығы, өскіннің арасы; – 5-кезең-өсімдіктерсіз сүрленген жол, бетіндегі тастар мен тамырлар, діңдері зақымдалған және төменгі бұтақтары сынған ағаштар, өскін жоқ, тұрақтарда - мүлдем зақымдалған учаскелер. Туризмнің теріс әсерін бағалауға мұндай көзқарас жекелеген туристік соқпақтар мен маршруттар бойынша рекреациялық жүктемелерді айқындау және қажет болған жағдайда туристер ағынын басқа соқпақтар мен маршруттарға қайта бағыттау үшін жақсы негіз ретінде қызмет ете алады. Әсер етуді бағалау осы тәсілге сәйкес ЕҚТА-ның жауапты қызметкерлері не өзге де құзыретті табиғат қорғау ұйымдарының туристік соқпақтар мен маршруттардың жай-күйіне мерзімді тексеру жүргізу арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Сонымен қатар, олар сондай-ақ осы соқпақ немесе маршрут үшін белгіленген рекреациялық жүктемені сақтау мониторингін жүзеге асыруға тиіс. Сонымен, қазіргі әлемде экологиялық туризмнің қарқынды дамуын қамтамасыз ететін негізгі артықшылықтары – экотуризм саласына тартылған аумақтардың тұрақты дамуы, экотуристік бағдарламалар мен технологиялардың табиғатты қорғау сипаты, халықтың экологиялық дүниетанымын қалыптастырудың нарықтық тетіктерін пайдалану. Экологиялық туризм саласына тартылған аумақтарды тұрақты дамыту туристік инфрақұрылым құрумен, жаңа жұмыс орындарын ұйымдастырумен, жергілікті халықты қызмет көрсету саласына тартумен қамтамасыз етіледі, соның салдарынан жергілікті халықтың өмір сүру деңгейі артады, оны байырғы аумақта орнықтыру үрдісі жүреді. Экотуризмнің табиғат қорғау сипаты рекреациялық аймақтардың флорасы мен фаунасының әртүрлілігін міндетті түрде сақтау болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін экологиялық туризм тәжірибесімен әзірленген табиғат қорғау технологиялары, сондай-ақ іргелі және қолданбалы ғылымның ғылыми ұсыныстары пайдаланылады. Рекреациялық аумақтарды қорғауда және қалпына келтіруде туристерден түсетін әртүрлі федералды, аймақтық, жеке, сондай-ақ халықаралық ұйымдар бөлетін қаржы үлкен рөл атқарады. жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу: