Кітап жоғары оқу орындарының филология факультеттерінің сту- денттеріне, мектеп мұғалімдеріне және көпшілік оқырманға арналған

жүктеу/скачать 3,48 Mb.

Pdf көрінісі

бет	81/267
Дата	08.09.2023
өлшемі	3,48 Mb.
	#180532
түрі	Бағдарламасы

1 ... 77 78 79 80 81 82 83 84 ... 267

Байланысты:
Рәбиға Сыздықова Сөздер сөйлейді

МАҢҒЫСТАУ
. Бұл жерде біз етістік
маңғыста
- тұлғасын сөз
еткелі отырмыз. Махамбеттің бір өлеңі:
Маң-маң басқан сары атан
Маңғыстап
шығар өріске, –
деп басталады. Мұндағы
маңғыстап
сөзінің түптөркіні мен мағына-
сы туралы бізден бұрын қазақ сөздері тарихына үңіле жүретін ға-
лымдар – Е.Жанпейісов пен Қ.Өмірәлиевтер айтып кеткен болатын.
Соны қайталай еске түсіріп, өз тарапымыздан мысалдар қосып, осы
сөзді және бір талдап өтпекпіз. Бұрын да дұрыс көрсетілгендей, бұл
сөздің түбірі –
маң
. Көне түркі тілдерінде
ман/маң
сөзі «адым, жүріс»
деген есім ретінде де, «адымдау, жүру, аяқ басу» деген етістік ретінде
де жұмсалған. Осы түбірден
маңы
«адым»,
маңығ
«жүріс» сөздері де
жасалған. Көне түркілерде
маң
- деген етістіктің
маңла
- варианты да
болған (ДС. 336-337). Тіпті қазақ тілінде
маң-маң басу
(
маң-маң, маң
басқан
, шудаларын шаң басқан) тіркесінде келетін
маң-маң
тұлғасы
да көне заманда қолданылған:
маң маң
, мұны «қазақша» тұлғаласақ,
маң маңу
болып шығады, яғни
адым адымдау
немесе
адымдап жүру
.

135
Қазақ тілінде «адым» ұғымындағы
маң
деген зат есім де, онымен
түбірлес
маңу, маңлау
деген етістіктер де ұмыт болып, қолданылмай,
бұл сөздер тек
маң-маң
басу
және
маңғыста
- деген тұлғаларда
сақталған.
Маң-маң
сөзі
басу
,
жүру
сияқты қосалқы етістіктерсіз
қолданылмайды, себебі
маң
сөзінің мағынасы күңгірттенген. Сол
сияқты
маң
түбіріне етістік тудыратын -

жүктеу/скачать 3,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 77 78 79 80 81 82 83 84 ... 267