Клара Қабылғазина
жүктеу/скачать 2,41 Mb. Pdf көрінісі
|
Тіршілік.pdf
| Клара Қабылғазина
келмеген Айтбек ауылға жұмысқа қалғалы да бiрталай болыпты. Жас та болса үлкендермен қатар жүрiп науқанды жұмыстарға қатысып, қайда жiберсе де бара беретiн. Осынау күнделiктi қайталана беретiн бiр қалыпты тiршiлiктiң мәнi осы Нәркеспен кездескелi берi өзгерiп кеттi. Жұмысқа құлшына кiрiсiп, тезiрек аяқтап, сүйген қызымен кез- десер сәттi жiгiт асыға күтетiн. Нәркес – көршi ауылдың қызы. Астана маңындағы шағын қалашықта оқиды. Жазғы демалысын үнемi Айтбек ауылындағы туыстарының қолында өткiзетiн. Басы достықтан басталған осы бiр нәзiк сезiм бара- бара арна алып, махаббат теңiзiне ұласқан. Нәркес оқуын бiте салысы- мен үйленемiз деп армандайтын. Айтбектiң ойына әкесi түстi. Дүниедегi ең бiр қимасы да, жақыны да сол кiсi едi. Аяулы әкенiң көз жұмғанына да жылдан асты. «– Байғұс, әкем-ай! Жалғыз балаңның да қызығын көре алмадың ғой. Нәркестi көрсең қандай қуанар едiң...» деген ой көңiл -күйiн әлем- тапырық етiп, жүрек соғысы жиiлеп көзiне жас iркiлдi. Әке орныны есейген сайын жоқтата түскендей. Кейде бiр көз алды тұманданып, ал- ды-артын аңғара алмай қалған кездерi әке алақанының аясын iздейтiн. Қамқор алақанның жылылығын аңсайтын. Қатыш кемпiрдiң пұшпағы қанап, бала көтермеген соң ба, әйтеуiр балаға мейiрiмi жоқ. Тiптi әйтiп-бүйтiп кетсем жанбасымды жерге тигiзер осы Айтбек қой, бас көтерер туған-туыстарым да жоқ қой деп ойлауға да өресi жете қоймайтын. Оның жолдастары үйге келсе жиы- рылып қалатын. Оның үстiне Шарипаның бар екенiн, кейiнгi күйеуiнен баласының жоқ екенiн, өздерiнiң күйлi тұратынын еститiн. «Туған шешесiне керек болмаған шiрiк неме, менiң басымды өрге сүйрер дейсiң бе...» деген азғын ойларды жиi ойлайтын. Кешкi мал-жайды жайғай жүрiп, ауызы да тыным табар емес: – Жалғыз басыма жетпей жатқандай, осы немеге күйбеңдей беремiн. Дайын тамақты iшiп, орынынан тұрып жүре бергендi бiледi, мына бiр бала да. Бұл да құдайдың көрсеткенi ғой... Сүйектен өтетiн сөздер зәрлi уытын шашып, ауаға жайылып кетiп жатыр. «Тiршiлiктен шаршаған болар, бейшара кемпiр. Нәркес келiп апамның қолын жылы суға малады ғой әлi-ақ» деген тәттi ойлардың жетегiнде кеткен Айтбек: – Апа, ренжiмеңiзшi, осында келiп жүрген ана бiр Нәркес де- ген қызды бiлесiз ғой. Бұйыртса, сол қыз келiнiң болады. Қолыңыз ұзарады апа, немерелерiңiздi бағып отырасыз әлi-ақ көл-көсiр болып, – деп ойдағы жүрген ақ арманын лақ еткiзiп, ақтара салды. Бiр нәрсе 133 Тіршілік шағып алғандай, көздерiн бағжаң еткiзген Қатыш өршелене жөнелдi: – Бiр тастанды, шiрiген жұмыртқаны бағып адам қылғаным аздай- ақ ендi сенiң балаңды баққаным жетпеп едi. Қу ғана құдай, өзiңнiң iшiңнен шықпаған соң, не қызық көрсетер дейсiң бұлар?.. Сөз тiзбегi тiзiлiп жалғасып жатыр. Айтбектiң көзi қарауытып, басы айналып кеттi. Осы бiр сүйектен өтер сөздер жер өмiрiнен өтiп, ызыңдап тұрып алғандай. Теңселiп тұрып қалған ол бiраздан соң ауыл сыртындағы жазыққа шығып кеттi. Ағыл-тегiл жылап келедi. Осы қысқа ғұмыр iшiнде көрген қызығы мен қасiретiн сарапқа салып, егiлiп келедi. Жұдырықтай жүрегiн бiреу сығымдап, езгiлеп жатқандай... Ашық қара көк реңнен бiртiндеп ажыраған аспан қою қара түске енiптi. Қарауытқан төбелер шөгiп жатқан ару ана секiлдi. Күнi бойғы ты- нымсыз сабылыстан соң табиғат мүлгiп, сәл саябыр тауып жатқандай. Бетiн қатайып қалған шалғынға төсеп жатқан Айтбек көкiрегiн кере күрсiндi. Әлде оған солай көрiндi ме, жер-ана да терең күрсiнгендей... Аунап түсiп аспанға, сан мың жымыңдаған жұлдыздарға қарады. Көптен көрмегендей тесiле, емiрене қарады. Жусан мен ерменнiң мұрынды жарған иiсi келедi. Бәрi-бәрi орынында. Дүние қаз-қалпында. Осындай бейқам табиғат көрiнiсi кенет оның жүйкесiне тиiп, тағы да арпалысқан, жөңкiлген ой легi лықсып келiп қалды. Япыр-ай, қуанышы тiптi аз екен-ау! Шыр етiп дүниеге келгеннен бастап сараптаса шын пейiлден сақылдап күлген күндерi саусақпен санарлық екен... Жалт еткен үмiттiң нәзiк жiбiн жалғастырып, арман- ды күндердiң ақ сағымын елестеткен осы Нәркес едi. «Тастанды, шiрiк неме» деген сөздер тағы да желмен бiрге үзiк-үзiк келiп жатқандай... Түн қараңғылығы қоюлана түстi. Дененi тоңазытқандай салқын жел соғып тұр. Ауылға қарай бет алған Айтбек, ұйқы құшағындағы ауыл көшесiмен жайлап келiп, әкесi көзiнiң тiрiсiнде сатып алынған шағындау үйдiң алдына келiп тоқтады. Әке босағасы кеудесінен итер- гендей сезінді... Тағы да өткен өмiрдiң күңгiрт, сұрғылт суреттерi ойы- на оралып, жайсыз сөздер жаралы жанын жей түстi. Алда да не аға-іні, не апа-қарындас, сүйеу болар, арқа тiрер осы бiр түнектен алып шығар ешкiм жоқ-ау деп егiлген Айтбек бiр сәт тiршiлiктен күдер үзiп кетiп едi. Осындай бiр дәрменсiздiктi аңдып тұрғандай суық ойлар сумаңдай кiрiп, тiршiлiктiң, өмiр сүру деген қасиеттi ұғымның жүгi ауыр болса да қасиеттi екенiн, тiршiлiктiң сәнiн келтiрер Нәркестер барын, ақ пейiлдi адамдардың да көп екенiн ұмыттырып жiбергендей болды. Көзiнiң алды мұнартып, суық ойдың шылауына, шайтанның азғыруына iлескен Айтбек жүгiрiп қораға кiрдi. Қорада жатқан арқанды қайтып байлап, 134 Клара Қабылғазина бұрышта тұрған ағаш келiнi қойып, оған қалай шыққанын да аңғара алмай қалды. Бәрi де көздi ашып-жұмғанша өте шықты. Жас дене созылып, жерге аз-ақ жетпей керiлiп барып тұрып қалды. Айтбектiң төсекте жатқан-жатпағанымен шаруасы болмаған Қатыш кемпiр таң сәрiден тұрып, тысқа беттедi. Қораның есiгiн аша салып, ойбайлап кейiн шегiндi: – Ойбай, ойбай! Жарандар-ау, Айтбек өлiп қалыпты. Ендi не бол- дым, құдай-ау! Таңғы мамыражай тыныштықты, адамдардың тәттi ұйқысын, тұнып, мүлгiп тұрған бейқам сәттi ащы айқай шайқап-шайқап жiбергендей болды. Шырт ұйқыны шайдай ашқан осы бiр суық хабар елдi екi аяғынан тiк тұрғызды. Өз көздерiне өздерi сенер емес. Шырқатып ән салып, небiр көңiлдi көрiнiстiң ұйтқысы болып жүретiн Айтбек өлдi дегенге сенгiлерi келмейтiн сияқты. Балғын өмiр балауса гүлдей қиылып түсiптi. Тiстерiнiң арасында қалып кеткен ерiндерiнен шыққан қан ұйып қалыпты. Бәрi де ендi кеш екендiгiн сезiнiп, төмен қарасты. Аяушылықтың «әттеген-ай» дегiзген өкiнiштiң жастары жерге тырс- тырс тамды. Айтбек салған әндердi, оның әзiлдерiн, Нәркеспен ма- хаббатын айтып ауыл жастары, жолдастары көпке дейiн оны ұмытпай жүрдi. Жас өмiрдi аяп, бар қасiреттi бiреуге, немесе бар қуанышты бiреуге үйiп-төгiп қоятын «әдiлетсiз құдайды» тiлдеп жатты бағзы бiреулер. Бiрақ ешкiм де Қатыш кемпiрге аяушылық бiлдiрмедi. Ба- лалар да, үлкендер де осы бiр әлсiз жiптiң әйтеуiр бiр үзiлерiн бiлген тәрiздi. Ал, Шарипа болса құрсағынан шыққан тiршiлiк иесiнiң көзi тiрiсiнде бiр келiп маңдайынан сипап көрмегенiне өкiндi. Айтбектiң өлгенiн естiгенде жылап баруға ары жiбермесе де, iштегi шерiн бiр тарқатуды ұйғарды. Бар өкiнiшiн, қайғы-шерiн қосып, сай-сүйектi сырқыратып Айтбектi жоқтаған Шарипаның дауысы бүкiл ауылға естiлiп жатты. – Қайтсiн-ай, – деп көзiне жас алғандар да болды. – Тiрiсiнде бiр келiп, балам едi деп аналық сезiмiн бiлдiрмеген соң несiне жылайды екен?, – деп сөккендер де болды. Не айтылса да бұл тiршiлiктiң аясына сыйып жатты. 1971 ж. |