Көкшетау 2011 Құрастырғандар

Жер шарын білу туралы үнді, грек, араб зерттеушілерінің еңбегі, қалдфрған мұралары айтарлықтай табысты болды. Дегенмен, біз Ұлы географиялық ашулардан кейін ғана жер шарын жақсы біле бастадық. ХV-ХVІІІ ғасырлардағы географиялық саяхаттардың мақсаты: белгісіз құрлықтарды, теңіз, мұхиттарды ашу еді.

ХІХ ғасырда белгілі болған мұхит, теңіздер толығырақ зерттеліп, бірсыпыра белгісіз жерлер анықталды. Бұған мысал ретінде осы ғасырда Стенли мен Лингвистонның Африканы, Н.М.Пржевальскийдің Орталық Азияны және Н.Н. Миклухо-Маклайдың мұхит жағалауларын зерттеуін айтуға болады.

ХІХ ғасырда Белинсгаузен мен Лазарев жер шарының алтыншы материгі Антарктиданы ашты.

ХV-ХVІ ғасырларда Португалия, Испания, Англия, Франция және т.б. елдер батысты зерттесе, орыстар ХVІ-ХVІІІ ғасырларда шығысты, солтүстікті, зерттеп, белгісіз жерлерді: бүкіл Сібір мен Солтүстік теңіздерін зерттеді. Новгородтықтар ХІІІ-ХV ғасырларда солтүстік теңіздерден балық аулап, солтүстік жағалауларға барып-келіп жүрді. ХVІ-ХVІ ғасырларда кемемен жүзу жұмыстары біраз дамыды. ХVІІІ ғасырда орыс флотын күшейтіп, дамытқан Петр І болды. ХІХ ғасырда орыс кемелері жер шарын су жолымен жүзіп бірнеше рет айналып шығып, тамаша табыстарға жетті. Мысалы, 1803 жылдан 1866 жылға дейін орыс кемелері жер шарын 36 рет айналып шыққан. Олардың бастылары мына төмендегілер: 1803-1806 жылдары И.Ф.Крузенштерн, Ю.Ф.Лисянский, 1807-1809-жылдары В.М.Головнин, 1815-1818-жылдары О.Е.Коцебу, 1819-1821-жылдары Ф.Ф.Белинсгаузен мен М.П.Лазарев, 1825-1827-жылдары Врангель, 1826-1829-жылдары П.Ф. Литке, 1886-1889-жылдары С.О.Макаров тағы басқалар.

Алғашқы кезде орыс кемелерінің жер шарын айналып шығуына оның Америкадағы колониясы себеп болды. Біріншіден, Камчатканы және Американың солтүстік-батысындағы орыс колониясы басқыншылардан қорғау керек болса; екіншіден, оларға кемемен құрал-жабдық, азық-түлік жеткізу көзделді. Бұл жерлерді зерттеп, орыс колониясын нығайтуда теңізшілер мен ғалым – географтардың еңбегі зор болды. Бірақ, осыған қарамастан, Александр ІІ патша Американың солтүстік-батысындағы орыс колониясын 1867 жылы сатып жіберді. Осыған байланысты орыс кемелерінің жер шарын су жолымен айналып шығуы кешеуілдеді. Бірақ, жер шарын бұған дейін айналып шығып, дүние жүзі ғылымына жаңалық енгізіп, олардың жасаған карталары мен атласы, ашқан аралдары мен теңіздері география зерттеуіне өте бағалы үлес болып саналады. Төменде жер шарын кемемен айналып шыққан орыс флотының кейбір теңізшілері жайлы қысқаша мәлімет келтіріледі.

Шелихов Лена өзені сағасынан бастап Солтүстік Америкаға дейін зерттеп, кеме қатынасын орнатпақ болды. Бірақ оның бұл жоспары орындалмады. Бұл жерлер кеңес дәуірінде ғана зерттелді. Шелихов 1792 жылы А.Лаксман экспедициясын бастап шықты. Экспедиция Жапония аралдаын зерттеді. Бірақ ол науқастанып, бұдан кейін экспедицияға шыға алмады.Оның жоспарын алға апарып, Америкадағы орыс колониясын нығайтып, оны зерттеген А.А.Баранов болды. Ақын Державин Шелиховты «Ресейдің Колумбысы» деп атап, оның жұмысын жоғары бағалаған.

1794-1800 жылдары ол әртүрлі экспедиция кемелерінің капитаны болып, Балтық теңізінде жүзді. Бұдан кейін 1802-1817 жылдары ол Балтық теңізін, Фин шығанағын зерттеп, олардың нақты картасын, атласын жасап берді. Антарктидаға аттанатын Ф.Ф.Белинсгаузен мен Лазарев экспедициясына өзінің көзқарасын айтты.

Сарычев 1827 жылы Кронштадт портының бас командирі болып тағайындалды. Бұдан кейін теңіз флоты министрлігін басқарды. 1829 жылы оған адмирал атағы берілді. Ол 1831 жылы шілдеде қайтыс болды. Сарычевтің ғылыми еңбектерін жоғары бағалаған академияның Теңіз ғылыми комитеті, Мәскеу университеті, Харьков, Петербург, Эстон география қоғамдары оны өзіне құрметті мүше етіп сайлады.

Иван Федорович Крузенштерн (1770-1846) мен Юрий Федорович Лисянский (1773-1837) жер шарын кемемен тұңғыш айналып шыққан орыс теңізшілері.

Крузенштерн 1770 жылы 8-қарашада Балтық теңізінің жағасындағы Таллинге жақын жерде туып өсті. Алдымен ол үйінде оқыды. 15 жасында сол кездегі Кронштадтағы Мәскеу корпусына түсіп, оқыды.

Лисянский 1773 жылы 2-тамызда Украинаның Нижин қаласында туды, балалық шағын сонда өткізді, кейін Мәскеу корпусына түсті. Олар сонда танысты. Крузенштерн бойшаң, сабырлы, салмақты болса, Лисянский орта бойлы, кең иықты, ашық, көңілді жігіт еді. Болашақ екі теңізшінің арманы білім-ғылымға беріліп, жаңалық ашу еді. Талантты 2 жас корпуста оқып жүрген кезде 1787 жылы күзде Ресей мен Түркия арасында соғыс басталды. 1888 жылдың жазында Швед королі Густав ІІІ Ресейге қарсы соғыс ашты. Ал, Ресей флоты Балтық теңізі мен Қара теңізде шведтерге қарсы соғысты. Білімді теңіз офицерлері жеткіліксіз болды да, корпуста оқып жүрген 142 адамды уақытынан бұрын бітіргізіп, майданға жөнелтті. Олардың қатарында Крузенштерн мен Лисянский де бар еді.

Крузенштерн «Мстислав» кемесіндегі капитан Муловскийдің қол астында істеп, одан үйренді. Екатерина ІІ Муловскийді дүние жүзін тұңғыш рет айналып шығатын орыс кемесіне бастық етіп тағайындады. Бірақ, соғыс басталып қалғандықтан мұның сәті түспеді. 1790 жылы соғыс орыстардың жеңуімен аяқталды. Бұдан кейін 2 дос Балтық теңізінде 3 жыл қызмет атқарды. 1793 жылы теңіз командасы Крузенштерн мен Лисянскийді және бірқатар офицерді тәжірибе алмасу үшін ағылшын кемесіне жіберді. Олар ағылшын кемелерімен жүзіп, Үндістанда, Оңтүстік Африкада болып, көп жерлердің табиғатымен, халқымен танысты. Крузенштерн 1797-1799 жылдары Оңтүстік Америкаға, Ост-Үндістанға барып, сан алуан ботаника коллекциясын жинады. Олар кешікпей Отанына оралды. Крузенштерн кеме командасына жер шарын айналып шығудың жоспарын ұсынды. Кейінірек, яғни 1802 жылы оның жоспары бекітіліп, өзі дүние жүзін су жолымен айналып шығатын кеменің бастығы болып тағайындалды, екінші кемені оның досы Лисянский басқаратын болды.

ХVІІІ ғасырдың бірінші жартысында жер шарын кемемен айналып шығуға болатындығы атақты Беринг, Чириков экспедицияларынан кейін белгілі болған. Сондай-ақ, теңізші Шелихов ұйымдастырған Тынық мұхит экспедициясына Америка жағалауындағы сауда компаниясына теңіз жолымен азық-түлік, тұрмысқа қажет жабдықтар жеткізіп, онда жиналған бағалы аң терілерін әкелу және зерттеу жұмысын жүргізу, жол-жөнекей болған жерлерде мұхит теңіздерін зерттеу, Н.П.Резанов бастаған орыс елшісін Жапонияға жеткізу міндеті жүктелген еді.

1803 жылы Кронштадта 2 кеме алыс сапарға аттануға дайын болды, оларды шығарып салуға Петербург халқы көп жиылды. Су үстіндегі салмағы 450 тонналық «Надежда» кемесін Крузенштерн және 370 тонналық «Нева» кемесін Лисянский басқарды. Экспедицияда орыс офицерлері мен матростары болды. Ф.Ф.Белинсгаузен мен О.Е.Коцебу де осылардың ішінде еді. Бұл 2 кеме дүние жүзін су жолымен айналып шығу үшін 1803 жылы 7 тамызда Кронштадт портынан сапарға аттанды. Кемелер Гавай аралдарына дейін бірге жүзіп, одан кейін «Надежда» Камчаткаға, «Нева» Аляскаға қарай бет алды. Олар бұл жақта 2 жыл бойы зерттеу жұмысын жүргізіп, орыс колониясын нығайтты. Кемелер қайту жолында Кантонда кездесіп, Оңтүстік Африкаға дейін бірге жүзіп келіп, қайтадан Портсмут портына дейін жеке жүзді. 1806 жылы 2 кеме де аман-есен Кронштадт портына оралды.

Экспедиция жұмысы табысты болды: Камчатка түбегі мен Сахалин аралының табиғаты зерттеліп, қайтадан картаға түсірілді, тұрғын халықтарының тарихы, экономикасы, этнографиясы жайында мағлұматтар жиналды. Жапониямен, Қытаймен сауда қарым-қатынасы күшейді, мұхит суы мен теңіз суының температурасы , ащы-тұщылығы, ағысы зерттеліп, тынық мұхиты суының Атлант мұхиты суынан айырмашылығы анықталды. Мұның дүние жүзілік ғылыми маңызы болды. Бірақ, орыс патшалығы экспедиция мүшелерінің ерлік істерін жете бағаламады. Олар ғылым мен Отан алдында өз борышын адал орындап, орыс туын дүниежүзілік мұхиттарда бірінші рет желбіретіп, әлемге әйгіледі.

Экспедициядан оралған соң 2 достың тағдыры әрталай болды. Екеуі де экспедиция кезінде жиылған маңызды материалды қорытып жазып, баспадан шығарып, халық арасында кең таратпақшы болды. Бірақ оған патша үкіметінің керітартпалары жол бермеді. Сонда да Крузенштерн көп күш жұмсап, 1809-1812 жылдары «1803,1804,1805 және 1806 жылдардағы дүние жүзін айналып шыққан саяхат» деген 3 томдық еңбегін жариялады. Лисянский де көп қиыншылыққа кезікті. Теңіз департаменті оның аса бағалы қолжазбасын 2 рет өзіне қайтарып берді. Оның себебі ақ көңіл теңізші өзінің ашық сөздерімен бастықтарына жақпады. Ақыры ол зерттеу еңбегінің жарық көруіне өз қаражатын жұмсады. Теңіз министрлігі оның еңбегіне немқұрайлы қарап, халық арасына таратпады. Крузенштерн еңбегі іле-шала ағылшын, швед, дат, итальян тілдеріне аударылды да, Лисянский еңбегі 1914 жылы Лондонда ағылшын тілінде басылып шықты. Бұдан кейін Крузенштерн ғылыми-зерттеу жұмысымен шұғылданды, орыс флотының жұмысын жақсартты, теңіз офицерлерін оқытты, Антарктидаға шығатын Беллинсгаузен экспедициясын ұйымдастыру жұмысына белсене қатысты. 1811 жылы Крузенштерн Кронштадтан Петербургке келіп, көптеген ғылыми-зерттеу еңбектерін жазады, ағылшын, француз, голланда тағы басқа елдер теңізшілерінің теңіз карталарын өңдеп, 1827 жылы «Оңтүстік теңіз атласын» жасап, оған кең түрде түсінік берді. Орыс география қоғамын ұйымдастырушылардың бірі болды. Кейін ол көп жылдар бойы теңіз корпусын басқарды, корпус жанынан «офицерлер класын» ашты, бұл кейін Теңіз академиясына айналды.

Крузенштерннің ғылымға, орыс флотына сіңірген еңбектері Ресейде, шетелдерде өте жоғары бағаланды. Оған Дерпт (Тарту) университеті құрметті философия докторы атағын берді, Ресей Ғылым Академиясы, Париж, Лондон, Геттинген университеттері тағы басқа ғылыми орындар өзіне мүше етіп сайлады.

Лисянскийді патша үкіметі елемеді. Ол азып-тозып 1837 жылы ақпанда өлді.

Головнин 1790 жылы «Не тронь меня» атты кемеде әскери қызмет істеп, 14 жастағы жалынды жас шведтерге қарсы жүргізілген теңіздегі ұрыста ерлік көрсетті. Кейін оқуын бітірген соң вице-адмирал Макаровтың қол астында қызмет істеді. Теңіз министрлігі оны Англияға оқуға жіберді. Кейін ол күндіз және түнде қолданылатын сигнал түрлерін ұсынды. 1807 жылы «Диана» кемесінің капитаны болып тағайындалды. Ол Кронштадт портынан шығып, солтүстік өңірді зерттей отырып, Солтүстік Америка жағалауында болып, дүние жүзін су жолымен айналып шығатын экспедицияға қатысты. Бұл Крузенштерн мен Лисянскийден кейінгі дүние жүзін айналып шығуға сапар шеккен екінші орыс кемесі еді. Осы сапарда бірқатар мұхит, теңіз, аралдар зерттелді.

1807-1809 жылдары Головнин «Камчатка» кемесімен тағы да дүние жүзін айналып шығу сапарына аттанды. Осы сапардан оралған соң ол үкімет алдына Камчатка мен Америкадағы орыс колониясында тұратын халықтардың тұрмысын жақсарту мәселесін қойды. 1821 жылы Головнин теңіз корпусын басқарды, кеме жасайтын комиссариат пен артиллериялық департаменттердің, Ригадан бастап Камчаткаға дейінгі порттардың жұмысын жолға қойды, оның басшылығымен теңіз кемелері жасалды. Головнин Петропавловскіде өзіне дейін Тынық мұхитты зерттеген саяхатшылардың еңбектерін талдап, Алеут, Сахалин, Куриль аралдарының, Охот теңізінің және Ресей империясының негізгі карталарын жасады. Алексей Чириковтың, Витус Берингтің, Степан Крашенниковтың, Григорий Шелиховтың, Лаперузаның, Куктың және тағы басқа өзіне дейінгі теңізшілердің кеме журналдарын зерттеп, жетістіктері мен кемшіліктерін анықтап берді. «1807-1809 жылдардағы Кронштадттан Камчаткаға дейінгі «Диана» саяхаты», «1809, 1810 және 1811 жылдардағы Камчатка және Америкадағы орыс колониясы туралы ескерту» деген еңбектерін жариялады. 1816 жылы Жапония аралдары туралы жазған зерттеу еңбегі Ресейде және шетелде жоғары бағаланды. Кейін ол «Соғыс кемелерінің тактикасы» туралы жазды. Ф.П.Литке, Ф.П.Врангель, Ф.Ф. Матюшкин сияқты атақты теңізшілер оның шәкірті болатын.

Дегенмен, дүние жүзіне зерттеу еңбегімен белгілі болған теңізші, географ, орыс флотын нығайтуда зор еңбек сіңірген ғалымды патша үкіметі бағаламады, оны қудалады, өмірінің ақырғы кезінде оны декабристермен байланысты болды деп Петербургтен жер аударды. Куриль аралдарындағы екі бұғаз, солтүстік Аляскадағы мүйіс, Ямал түбегі, Жаңа Жер аралы, Куриль аралдарындағы жанартау, жапондықтар оны тұтқынға алған жердегі поселке және жер шарындағы тағы басқа бірқатар жер-су аттары оның есімімен аталды.

«Рюрик» жер шарын айналып шығуға арналған кемелердің ішіндегі ең кішкенесі еді. Коцебуға ең алдымен Американың солтүстік-батыс жағалауын зерттей отырып, Беринг бұғазы арқылы өтіп, Тынық мұхитының көптеген аралдарының координатын белгілеп, мұхит суының ағысын, тұздылығын, тұнбасын зерттеу жұмыстары жүктелді. 1815 жылы 30 шілдеде Кронштадттан шыққан «Рюрик» жолшыбай Копенгагенге тоқтап, керек-жарағын алып, Плимут портына аялдады да, содан әрі ашық теңізге сапар шекпек болды. Бірақ теңіздегі дауылды толқын кішкентай кемені көп бөгеді. Ақыры Тенерифе портына келіп, тұщы су, азық-түлік алды. Одан әрі экватордан өтті де, Санта-Крус портына тоқтап, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. 1816 жылы оңтүстік жарты шар теңіздерінде әр жақты зерттеу жұмыстарын жүргізіп, содан Ресейдің шығыс жағалауындағы теңіздерді зерттей отырып, Беринг бұғазынан өтті, одан Азия мен Америка жағаларын зерттей отырып, елге оралды. Осы жолында Коцебу Туамоту, Маршалл аралдарының тізбегіндегі көптеген белгісіз аралдарды ашты, мұхит және теңіз суының ағысын, тұнықтығын және өздері ашқан аралдардағы елдің этнографиясын зерттеді. Коцебу кейін «Предприятие» кемесімен тағы да сапар шекті. Бұл жолы ол мұхит, теңіз суын 1972метр тереңдікке дейін зерттеп, батометр және т.б. жаңа құралдарды тұңғыш рет қолданып, океанографиялық зерттеулер жүргізді.

1821-1824 жылдары Литке солтүстікке 4 рет аттанып, Жаңа Жер, Маточкин Шар төңірегінде нақтылы гидрографиялық зерттеу жұмысын жүргізді. Автор бұл зерттеуін қорыта келіп, «1821-1824 жылдары «Новая Земля» әскери кемесімен Солтүстік Мұзды мұхитқа 4 рет экспедиция» деген еңбек жазды. Бұл зерттеу шетелдерде басылып, теңізші есімі Ресейге және шетелдерге кең таралды.

1826 жылы Литке «Сенявин» кемесімен дүние жүзін су жолымен айналып шығатын экспедицияны басқарды. Экспедиция Беринг, Охот теңіздерін және бүкіл Сібірдің солтүстік жағалауын зерттеп, ғылыми тұрғыдан толық материал жинау міндетін алға қойды. Білімді, тәжірибелі теңізші бұл жауапты міндетті ойдағыдай орындап шықты. Сібірдің бүкіл Солтүстік жағалауының жалпы географиясы, гидрографиясы, ауа райы, су ағысы, тұрғын халқы зерттеліп картаға түсірілді және «1826-1829 жылдары «Сенявин» кемесімен дүние жүзін айналып шығу» деген ғылыми еңбек жариялады. Жас капитан еңбегін Францияның сол кездегі атақты ғалым-географтары И.С.Дюмон Дюрвиля, Ж.Ковье және неміс географы А.Гумбольдт жоғары бағалады. Литке кейіннен Гумбольдтпен дос болып, онымен байланыс жасап жүрді.

Ғалым өзінің зерттеу жұмысымен шұғылдана бастаған кезде патша үкіметі оны әртүрлі ұсақ командировкаларға жіберумен болды. Тіпті Николай І Литкені өз ұлына тәрбиеші етіп тағайындады. Мұның бәрі оның зерттеу жұмысына кедергі жасады және ол бұған наразы болды. Географ ақыры өз жұмысына оралды. Әуелі контр-адмирал, вице-адмирал, кейін адмирал болып тағайындалды.

Литке Қырым соғысынан кейін бүтіндей Орыс география қоғамы жұмысымен айналысты. Қоғамның президенті «Ұлы князь» Константин, вице-президенті Литке еді. Константин түк бітірген жоқ, ал Литке болса Ресей жерін әр жақты зерттеп, география жұмысын қайта құруға П.П.Семенов, Ш.Уәлиханов, Н.С. Северцев, П.А.Кропоткин, А.Л. Чекановский, К.М.Бэр, Н.М.Пржевальский, Н.Н.Миклухо-Маклай сияқты географтардың жұмысына көмектесіп, экспедицияларға басшылық етті. Литке 1864 жылы Ресей Ғылым Академиясының президенті болды. Оны 1882 жылға дейін, яғни 18 жыл басқарды.

Степан Осипович Макаров (1848-1904) поляр зерттеушісі, әскери флот істерінің үлкен теоретигі әрі теңіз саяхатшысы. Ол Арктиканы, Тынық мұхитты, Босфор бұғазын зерттеді.

Білімді де дарынды адмирал Макаров Бутаков эскадросындағы «Русалка» бронды кемесінде қызмет атқарды. Оның болашағына Бутаков көп әсер етті. Осы «Русалкада» істеп жүріп Макаров кемені суға батырмау тәсілін тапты. Кеменің тесігін пластырьмен жабуды ұсынды. Кейін бұл жаңалық «Макаров пластыры» деп аталды. Ол Босфор бұғазын зерттеп, ғылыми табысқа ие болды. Босфор суының Қара теңіз суынан айырмашылығын анықтады.

1886-1889 жылдары әйгілі «Витязь» кемесімен дүние жүзін айналып шықты. «Витязь» жолы: Кронштадт-Атлант мұхиты-Рио де Жанейро-Магеллан бұғазы-Маркиз-Гонолулу аралдары-Иокогама-Владивосток еді.

1894 жылы «Витязь» және «Тынық мұхит» деген 2 томдық еңбегі жарияланды. Бұл еңбек океанографиялық зерттеулерге негіз болды. Кейін Лаперуза бұғазында, Қызыл теңізде, Үнді мұхитында гидрографиялық зерттеу жұмыстарын жүргізіп,оның қорытындысын жариялады. Бұдан кейін ғалымның қуатты мұз жарғыш кемесі бірінші рет Солтүстік мұзды мұхитта жүзді. Оның жасаған «Ермак» мұз жарғыш кемесі Солтүстік полюске жол салып, Арктиканы зерттеді. «Ермак» 1897 жылы Кар теңізінде жүзді, кейін 2 рет Шпицберген, Жаңа Жер жағалауында жүзді.

Макаров 1904 жылы орыс патшасының тағайындауымен Порт-Артурға келді. Мұнда ол флот жұмысын жолға қойып, Жапон флотына соққы берді. Осы ұрыста «Петропавловск» бронды кемесінде мина жарылып, Макаров қаза тапты.

Тақырып бойынша өзін-өзі тексеруге арналған тест тапсырмалары

8-нұсқа
1. Жер шарының алтыншы материгі Антарктиданы ашқан орыс теңізшілері:

А) Крузенштерн мен Лисянский

В) Беллинсгаузен мен Лазарев

С) Шелихов пен Берг

Д) Семенов пен Мушкетов

Е) Головнин мен Краснов

А) ЕкатеринаІІ

В) Александр І

С) Иван ІІІ

Д) Петр І

Е) Елизавета І

А) Г.И.Шелихов

В) В.М.Головнин

С) Г.А.Сарычев

Д) О.Е.Коцебу

Е) П.П.Семенов

А) 1807ж.

В) 1829ж.

С) 1813ж.

Д) 1861ж.

Е) 1896ж.

А) «Нева»

В) «Сенявин»

С) «Русалка»

Д) «Витязь»

Е) «Рюрик»

А) В.В.Докучаев

В) И.Ф.Крузенштерн

С) С.О.Макаров

Д) Г.И.Шелихов

Е) В.М.Головнин

7. Орыс кемелерінің жер шарын айналып шығуына алғашқы кезде не себеп болды?

А) Александр ІІ патшаның жер шарын кемемен айналып шығу туралы жарлығы

В) Американың солтүстік-батысында орыс колониясының орналасуы

С) Жер шарын кемемен айналып шығу теңізшілердің міндеті болғандықтан

Д) Петр І патшаның орыс флотын күшейту мақсатында жасаған жарлығы

Е) ХІХ ғасырда ғылыми жаңалық ра бәсекелестігінің күшті болуы

А) Беллинсгаузен мен Лазарев

В) Краснов пен Баранский

С) Семенов пен Пржевальский

Д) Мушкетов пен ралев

Е) Крузенштерн мен Лисянский

өлшеу үшін қандай құралды тұңғыш рал қолданған?

А) танометр

В) компас

С) батометр

Д) индуктор

Е) пульсатор
10. «Ресейдің Колумбысы» атанған орыс теңізшісі кім?

А) В.М.Головнин

В) И.Ф.Крузенштерн

С) В.В. Докучаев

Д) Г.И.Шелихов

Е) Л.С.Николаев

А) «Витязь» және «Тынық мұхит»

В) «Сенявин» және «Атлант мұхиты»

С) «Мстислав» және «Лабрадор түбегі»

Д) «Рюрик» және «Оңтүстік теңіз»

Е) «Нева» және «Үнді мұхит»

А) О.Е.Коцебу

В) Ф.П.Литке

С) А.Н.Краснов

Д) А.В.Елисеев

Е) П.П.Семенов

А) «Жер шарын су жолымен айналып өту»

В) «Странствование»

С) «Капитан Шелиховтың саяхаты»

Д) «Үш теңіздің арғы жағына саяхат»

Е) «Фин шығанағын зерттеу»

А) О.Е.Коцебу

В) Ю.Ф.Лисянский

С) С.О.Макаров

Д) Г.А.Сарычев

Е) К.М.Бэр

А) 1747-1846ж. В) 1775-1843ж. С) 1848-1909ж. Д) 1770-1846ж. Е) 1665-1745ж.

А) О.Е.Коцебу

В) Ф.П.Литке

С) А.Л.Чекановский

Д) Н.Н.Миклухо-Маклай

Е) А.Гумбольдт

А) С.Крашенников

В) А.Чириков

С) Ф.Литке

Д) С.Макаров

Е) Ф.Врангель

А) Крузенштерн мен Лисянский

В) Пржевальский мен Чесноков.

С) Беллинсгаузен мен Анучин

Д) Гумбольдт пен Богданов

Е) Попов пен Бэр

А) 1753-1767ж. В) 1946-1971ж. С) 1812-1835 Д) 1705-1724ж. Е) 1864-1882ж.

А) Литке мен Коцебу

В) Головнин мен Матюшкин

С) Крузенштерн мен Лисянский

Д) Врангель мен Чепурковский

Е) Северцов пен Кропоткин

Беллинсгаузен өмір бойы география мәселесімен шұғылданды, дүние жүзін айналып щығу саяхаттарын жазып, жаңа ашылған жерлерді картаға түсірді. Батыл , ержүрек, өз ісін жақсы білетін командир, тамаша теңізші, географ ғалым, штурман Беллинсгаузен 1852 жылы 25 январьда қайтыс болды. Кронштадтта атақты адмиралға ескерткіш орнатылған.

1. 
   Антарктиданы тұңғыш ашу кімдердің үлесіне тиді?
   

В) И.Ф. Кузенштерн мен Г.А. Сарычев

С) В.М. Головин

Д) Я.С. Либин мен М.Е. Острокин

Е) Н.Т. Черниговский мен М.П. Лазарев
2. 1819 жылы бірінші Орыс-Антарктида экспедициясы ұйымдастырылып, соған

арнап Кронштадт портында қандай екі кеме жасалынды?

А) «Запад» және «Восток»

В) «Запад» және «Мирный»

С) «Восток» және «Мирный»

Д) «Северо-юг» және «Мирный»

Е) «Север» және «Юг»

3. 
   Экспедиция бастығына «Востоктың» командирі болып кім тағайындалды?
   

В) Р. Скотт

С) М.П. Лазарев

Д) Р. Амундсен

Е) Ф.Ф.Белинсгаузен

4. Экспедиция бастығына «Мирныйдың» командиріне кім тағайындалды?

А) Р. Амундсен

В) Ф.Ф.Беллинсгаузен

С) Р.Скотт

Д) М.П.Лазарев

Е) Г.А. Сарычев

А) 1774 жылы

В)1779жылы
С)1769жылы

Д)1819жылы

А)Орыс-Антарктида экспедициясын ұйымдастырды

С)Петербургте Антарктида экспедициясын басқаруға тағайындалды

Д)Балтық теңізде қызымет істеді

Е)ДЖЖ

болды?

В) 1852жылы

С) 1811жылы

Д) 1862жылы

Е) белгісіз
8. Қай жылы атақты саяхатшы М.П.Лазарев дүниеге келді?

А)1779жылы

В)1789жылы

С)1782жылы

Д)1788жылы
Е)1819жылы
9. 1813жылы М.П.Лазарев дүние жүзін айналып шыққан қандай кемеде командир болып жұмыс атқарды?

А) «Суворов»

В) «Мирный»

С) «Восток»

Д) «Надежда»

Е) «Верный»

А) 1804жылы

В) 1811жылы

С) 1813жылы

Д) 1817жылы

Е) 1819жылы

А) Жауын шашынның

В) Мұз басып кетуінен

С) Соқыр тұман

Д) Картаның жоғалуынан

Е) ДЖЖ
12. Лазарев экспедиция барысында 50 мың миль теңізде жүзіп,Антарктиданы неше күн ішінде тапты?

А) 100 күн

В) 135 күн

С) 556 күн

Д) 751 күн

Е) 773 күн
13. Қай жылы Лазарев дүние салды?

А) 1849 жылы

В) 1851 жылы

С) 1861 жылы

Д) 1870 жылы

Е) 1871 жылы

А) Р. Скотт

В) Р. Амундсен

С) С.Либен

Д) М.Громов

Е) М. Ломоносов

А)1904жылы «Британ»

В)1907жылы«Ласточка»
С)1901жылы«Арго»
Д)1912жылы«Титаник»
Е) 1900жылы «Дискавери»

16. қай жылы Р.Скотт Антарктидаға экспедицияға шықты?

А) 1901 жылы

В) 1910 жылы

С) 1911 жылы

Д) 1904жылы

Е) 1912жылы

А)1910жылы

В)1900жылы

С) 1872жылы

Д) 1877жылы

Е) 1912жылы

А) Р.Скотт

В) Р.Амундсен

С)Я.С.Либин

Д) Н.Т. Черниговский

Е) Магеллан

А) 1903жылы

В) 1900жылы

С) 1911жылы

Д)1910жылы

Е)1912жылы

А) 1912жылы В) 1922жылы С)1910жылы Д)1925жылы Е)1928жылы