18. Түркі тілдерінің классификациясы. «Эйлер шеңбері» әдісі арқылы жинақтап саралаңыз
АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ
Академик В. В. Радловтың классификациясы түркі тілдерінің өзгешелігін есепке алады. В. В. Радлов түркі тілдерін төмендегі группаларға бөледі:
1)Шығыс группа (алтай, шор, хакас, тува, ұйғыр т. б. тілдер); 2)Батыс группа (қырғыз, қазақ, қарақалпақ, татар, башқұрт тілдері); 3)Орта Азия группасы (ұйғыр, өзбек тілдері); 4)Түстік группа (түрікмен, азербайжан, түрік т. б. тілдері). Бұған қосымша В. В. Радлов бұл тілдердің фонетикалық өзгешелігіне тоқтаған, ал этникалық жағын есепке алмаған.
ҰҚСАСТЫҒЫ
В.В. Радловтың түстік группасымен Ф.Корштың батыс группасы ұқсас, себебі екеуінде де түрік, азербайжан, түрікмен тілдері жазылған.
АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ
Академик Ф.Корштың классификациясы түркі тілдерінің фонетикалық және морфологиялық өзгешелігін есепке алып, олардың тілдік материалын талдау негізінде жасалған. Ол түркі тілдерін төмендегі төрт группаға бөледі:
1) Солтүстік группасы ( географиялық белгілеріне қарап бұған: құмық, ноғай, татар, башқұрт, чуваш т.б. тілдерді кіргізген); 2)Шығыс группа — половец (құман, қыпшақ), ескі өзбек (шағатай), ұйғыр, орхон, қарагас сияқты тілдер); 3)Батыс группа (түрік, азербайжан, түрікмен тілдері); 4)Аралас группа (солтүстік алтайлықтар, чуваш, якут тілдері)
19. Түрколог ғалым Қ.Сартқожаұлының зерттеу еңбектері. Концептуалды кесте дайындаңыз.
Қ.Сартқожаұлының 150-ге жуық ғылыми мақаласы жарық көрді және мынандай іргелі еңбектері ғылыми айналымға енді.
«Орхон ескерткіштерінің толық атласы» оқу құралы
|
«Орхон мұралары» еңбегі
|
«Көне түркі руна жазуының генезисі» монографиясы
|
Аталмыш еңбек үш томнан тұрады.2005 жылы көрген. Бірінші томында Түрік қағанатының Орхон, Сэлэнгі, Тоғула /Тула/ дарияларының бойында қалдырған жазу үлгілерін, тарихи-мәдени мұраларын қамтиды.
Екінші томында моңғол жеріндегі ұйғыр дәуіріндегі мәтіндер, байырғы түрік мәтін сөздігі, ал үшінші томында сол өңірден табылған майда жазулар туралы деректер енгізілген. Барлығы 46 аумақтан табылған 120-дан астам мәтін енгізілді.
Атлас авторы байырғы түрік мәтіндерін қайта көшіріп, қайта оқыған, сондай-ақ бұрынғы зерттеушілердің қателері түзетілген, түпнұсқа мәтінінің жаңа транскрипциясы, жаңа аудармасы жасалған, жаңа түсініктемесі берілген; жартылай көшпелі дәуірдің тарихи-мәдени мұралары Атласта тегіс қарастырылып, олардың археологиялық сипаттамасы, фото, сызба суреттері тұңғыш рет толық берілген.
|
Аталған еңбекте осыдан 2000-1300 жыл бұрынғы көк түрік бабаларымыздың өсиеті, арман-мүддесі, айтар сөзі, дәстүр-салты, мінез-құлқы, ұлттық менталитетін қамтыған тарихи жазбалар енген, сондай-ақ көне түріктердегі адам олімі жайлы, өлікті рэсімдеу жайы мен жерлеу ғүрпына қатысты деректер берген.
|
Монофография төрт бөлімнен тұрады. Бірінші бөлімінде ХVІІ ғасырдың екінші жартысында голландиялық Николас-Корнелисон Витсеннің ақпаратынан бастап, Н. Ядринцев, В. Радлов, В. Томсендердің және соңғы кездердегі зерттеушілердің ізденістерінің нәтижелері берілген. Екінші бөлімде б.з.д. XIV - б.з. X ғасырлары аралығында өмір сүрген ежелгі және байырғы түркі халықтарының қысқаша тарихи анықтамасы берілсе, келесі бөлімде байырғы түрік бітіг әліпбиі пайда болғаннан бастап б.з. VI ғасырдың екінші жартысында іргелі реформа жүргізілген кезеңді қамтыған. Ал соңғы бөлімде байырғы түркілердің дүниетаным философиясы, дыбыс жүйесі, фонетикасы, дыбыс үйлесім заңдылығы егжей-тегжейлі сарапталған.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
