Лекция №1 Химиялық эксперименттің химиядан білім берудегі рөлі және орны Жоспары

Ыдысты жууға арналған щеткалар әртүрлі өлшемдерде болады. 20 суреттің 4 және 5 көрсетілген ершиктер көп қолданылады. Лаборанттар бөлмесінде басқа да колбаға, стақанға және ступкаға , бюреткаға, мензуркаға және т.б. щеткалар қажет. Жиі түрде өте үлкен ыдысқа - 3, жұқа түтіктерге - 6 және қалың түтіктерге арналған щеткалар болады.

Щетка болмаған жағдайда құс қанаттарын, кейде тряпка оралған лучинаны қолданады.

Егер берілген тәсілмен ыдысты жуу мүмкін болмаса, онда қандай заттардан қалған ыдысты жуғанына байланысты сәйкес сілті, қышқыл және т.б. реактивтерге жүгінеді. Мысалы; темір оксидінің сары тұнбасы тұз қышқылында, калий перманганатының ыдырауынан кейін алынған марганец оксидінің бурый тұнбасы – қымыздық қышқылымен жақсы шайылады. Стеарин, май және өсімдік майларынан соң ыдысты сілтімен, басқа да органикалық қосылыстарынан соң – натрий немесе калий дихроматымен (хромды қоспа) концентрлі күкірт қышқылының қоспасымен жуу қажет. Осы ерітіндінің 100 мл қолданар алдында 320 мл тығыздығы 1,84 концентрлі күкірт қышқылын қосады. Органикалық заттарды жақсы тотықтыратын ыстық ерітінді алынады.

Хромды қоспаны оның шашырап теріге түспеуі үшін абайлап қолданады. Егер хромды қоспа бірден әсер етпесе, онымен ыдысты толтырады және түнге қалдырады. Кейде ыдысты жууға спирт, бензин, скипидар және т.б. пайдалы болуы мүмкін.

Сілті ерітіндісі ұзақ болған ыдыстар әдетте жуылмайды, онда ыдыстың құрғақ түрінде анық көрінетін ақ дақ қалады. Сілтілер беткі қабаты шероховый, маточный жасалған шыныларды ерітіп жібереді.

Күкіртпен кейінгі тәжірибеден соң оны ыдыстан жағып кетіреді. Ол үшін күкірт қалған реторта, сынауық немесе басқа ыдысты тартқыш шкаф астына қойып, алдымен күкіртті абайлап қыздырып балқытады және көп бөлігін төгеді. Содан соң ыдысты штативке бекітіп, оған қол резина баллонмен жалғасқан шыны түтікті енгізеді және барлық күкірт жанғанша ауа үрлеп ыдысты спирт шамда қыздырады.

Күкірт қыздырғанда анилинде өте жақсы ериді. Барлық күкірт ерігенше ыдысқа анилин құйып қыздырады. Анилин буы улы болғандықтан қыздыруды тартқыш шкафта жүргізеді. Ерітіндіні арнайы дайындалған банкаға төгеді. Ыдыстағы төккеннен соң ерітіндіден бөлінген күкіртті щеткамен өте жеңіл кетіруге болады. Қалыпты температурада күкірттің анилинде ерігіштігі өте төмен болғандықтан, ерітінді құйылған банка түбінде суыған соң барлық күкірт бөлінеді. Анилинді фильтрлеп бөліп, қайта қолдануға болады.

Фарфорлы ступкаларды тазарту үшін көптеген құммен суды араластырады. Ступка және чашкалардағы майлы заттарды, вазелинді және т.б. құрғақ опилкамен сүрте кетіреді.

Жуылған және таза сумен жақсы шайылған ыдысты сүртпейді, ал кептіреді. Ол үшін оны төңкеріп ыдысты кептіруге арналған этажеркаға

Этажерканың жәшіктернің түбі шырышталған темірлі сеткамен керілген. Этажерканы пеш немесе сулы радиатор жанына,немесе этажерка астынан керамикалық қойғышы бар электрлі плитка орнатады.

Ыдысты кептіру үшін тақтаға еңкейте бекітілген таза колышкаларға ыдысты ілуге (22 сурет) немесе осы мақсаттар үшін қарапайым ыдыс қойғышты себеттер қолданады. Себеттер астына ауа еркін енуі үшін астына ағаш брустар орналастырады.

Ыдысты кептіруде ауаны қыздыра жүргізілетін фен (оны әдетте шаштаразда шашты кептіруге қолданады) өте ыңғайлы. Егер фенның аузына диамерлері 4-6 мм болатын түтіктер орнатса бірден бірнеше ыдысты кептіруге болады (23 сурет). Ауаның мықты ағымын алу үшін әртүрлі шаңсорғыштарды да қолданады.

Қатаң жағдайда ыдыстың сыртын сүртеді, ал ішін спирт шам жалынының үстінен жоғары ұстап, әр кез айналдыра және ыдысқа қол резина баллон арқылы ауа үрлей отырып кептіреді . Қатты және бірқалыпты емес қыздырудың алдын – алған жөн, өйткені одан шыны шытынауы мүмкін. Кептіретін ыдысты төңкеріп ұстауға болады. Ыдысқа шаң – тозаң түспес үшін, ауа үрлейтін түтікке тығын арқылы мақта салынған ұзын түтік жалғайды.

Ыдысты тез кептіру үшін оны спиртпен шаяды.

Кейбір енді ғана бастаған экспериментаторлар сияқты кептіруді ауа үрлемей қатты қыздырып жүргізуге болмайды, себебі әлсіз қыздырғанда кептіру баяу жүрсе, ал қатты қыздырғанда ыдыс шытынауы мүмкін.

Тар цилиндрдлі ыдыстарды (үлкен сынауықтар, цилиндарлер, ұзын түтіктер, эвдиометрлер, бюретка және т.б.) кептіріп және сүртуге әртүрлі қалыңдықтағы ұзын ағаш таяқшалар қолданады, олардың бастарында ағаштан 1-0,5 мм шыға орнатылған бірнеше мыс сымдары бар. Мұндай таяқшаны қолдан жасауға болады.

Екі жағы да ашық жіңішке түтіктермен приборларды ұзындығы түтіктен екі есе болатын жіпке ортасынан мақта байлап тазалап және сүртеді. Содан соң жіптің бір ұшына мыс сымының бөлігін байлайды және соңын вертикаль ұстап оны түтікке түсіреді. Жіп түтік бойымен жүргенде, мақтаны ары –бері бірнеше рет жүргізеді. Егер түтік өте лас болса, онда алдымен спиртке батырылған, содан соң құрғақ мақтамен сүртеді.