Лекция 1 Кіріспе. Невропатологияның пәні, мақсаты, принциптері мен әдістері. Жүйке жүйесінің құрылымы
Истерия (есірік, есіру) немесе истериялық невроз (есіріктік жүйке тозуы)
жүктеу/скачать 1,53 Mb.
|
Лекция 1 Кіріспе. Невропатологияны п ні, ма саты, принциптері м
| Истерия (есірік, есіру) немесе истериялық невроз (есіріктік жүйке тозуы). Балаларда ол бірқатар ерекшеліктермен сипатталады. Ең алдымен, бұл сезімдерінің өте бай және мол болуы, тым әсерленгіштік, өзін өзі сендіруге және қиялдауға бейімділік. Истерияға басқа да симптомдардың алуан түрлілігі тән. Осылай истериялық невроздың жеңіл түрінде бұл мінез-құлық ерекшеліктері ретінде ғана білінеді. Истериялық мінезге едәуір эгоцентризм, айналасындағы адамдардың көңілін өзіне аудару, ал бұл қолынан келмегенде дөрекілік, ашу-ыза, жылау сияқты теріс әсерленіс танытуы тән. Ал ауыр жағдайда истериялық невроз, талаптарын орындамағанға жауап ретінде түрлі ұстамалармен, кейбір қимыл немесе сезіну қызметтерінің әлсіреуі не жоғалуымен (салдану, парездер, истериялық кереңдік, соқырлық) білінеді. Бұл әрқашан қайтымды, яғни уақытша өзгерістер.
Истериясы бар адамдарда пайда болатын невропсихикалық ерекшеліктердің күрделі жиынтығы өзіндік патофизиологиялық тетіктермен байланысты, олардың мәнісін И. П. Павлов зерттеген. Истериялық невроз көбінесе адамдардың жоғарғы жүйке қызметі бойынша жіктелуіндегі көркем түріне жататындарда дамиды (И. П. Павлов бойынша). Бұл адамдарда бірінші сигналдық жүйенің екіншісінен біраз басым болатындығы белгілі. Осыған байланысты оларға жарқын, нақты, бейнелі ойлау түрі тән. Жүйке қызметі қажыған кезде сигналдық жүйелердің арасындағы қалыпты физиологиялық арақатынас бұзылып, басым жаққа, яғни бірінші сигналдық жүйеге қарай аутқиды. Сонымен бірге қыртысасты құрылымдарымен арасындағы өзара қатынас бұзылады, қыртыстың реттеуші әсері әлсірегендіктен қыртыс асты құрылымдарының әсері күшейеді. Бұл истерияға тән көңіл-күй тұрақсыздығын, сезімге тым беріліп кетуді, ашу ұстамаларын түсіндіреді. Балаларда истериялық невроздың симптомдары ересектердегідей айқын болмайды. Бірақ балаларда истерияның белгілерінің көптүрлілігін атап кету керек. Мысалы, кейде истерия күшті әсерленгіштік, дене бітімінің тым нәзіктігі түрінде білінуі мүмкін. Мұндай балалар сырт көзге суық, салмақты болып көрінгенмен, ішінде сақталған сезім толғаныстарының мол қорын жасырып, көрсетпей жүреді. Айналасындағы адамдардың әрбір қатты сөзі, байқаусызда айтып қалған мазағы оларды жаралап, ауыр күйзеліске ұшыратады. Олар біреуге тез үйреніп қалады, достыққа жоғары талап қояды, тез өкпелегіш, қызғаншақ, күдікшіл болады. Қиялшылдық пен көп армандау – олардың табиғатына тән қасиеттер. Сонымен қатар оларға эгоцентризм тән. Алайда ол айналасындағы адамдарға дөрекі түрде өзінің «мен» екендігін таныту түрінде өзін-өзі аса жақсы көріп, көп көңіл бөлуді талап етуі түрінде көрініс табады. Осының салдарынан балада үнемі алаңдаушылық, күмәндану, күдіктену байқалады. Бұл тым асыра сезінуден туындайтын қасындағы адамдардың оны кемсітуіне қарсы өзіндік қорғаныс реакциясы іспеттес болады. Дәл осындай балалар мен жасөспірімдерге (әсіресе қыздарға) бірқатар жағымсыз соматикалық сезінулер тән: бас ауруы, жүрек айнуы, денесінің әртүрлі бөліктерінің ұйып қалу сезімі, көмекейінде жас тұрып қалуы, жүйкелік ықылық ұстамасы. Мұндай балалардың ішкі құрылысының аса нәзіктігі мен сезімге тым берілгіштігі қосылып, әсіресе жасөспірім кезеңінде жыныстық уайымдардан жан-дүниесінің апатына әкеп соғуы мүмкін. Кейбір жағдайларда, теке-тірес, ұрыс-керіс кезінде, жан жарасы кезінде, истериямен науқас баланың әлсіз жүйке жүйесі жүктемеге әлі келмей, ол истериялық ұстамамен жауап береді. Истериялық ұстама тура ең қатты ашу үстінде дамуы мүмкін, бұл кезде бала жылауы немесе қарқылдап күлуі мүмкін. Ауру құлайды (бірақ көбінесе абайлап), санасы жартылай бұлыңғырлануы мүмкін, денесінде тырысулар, бетінде әртүрлі қисаюлар байқалады, кейде ауру керіледі, нешетүрлі кейіпте бұралады. Эпилепсиялық ұстамадағыдай аузынан көбік шығу, тілін тістеп алу, еріксіз зәр немесе нәжіс шығару болмайды. Көз қарашығы жарыққа қалыпты түрде жауап береді. Кейде истерия ұстамасы өзіндік мелшиіп қалумен, сезгіштіктің төмендеуімен білінуі мүмкін (истериялық ступор). Едәуір сирек жағдайда нервтік зорығу ұстамасынан кейін истериялық парездер немесе салдану дамиды: денесінің жартысы істемей қалады, бір қолы немесе бір аяғы әлсіреп, қимылдамай қалады. Кейде сөйлеу немесе есту қабілетінен айырылады – истериялық мутизм, сурдомутизм, немесе даусын жоғалтады – истериялық афония. Барлық атап өткен патологиялық құбылыстар уақытша сипатта болады, әдетте олар құрылымдық зақымдануға байланысты емес, пайда болған тоқыраулық тежелу ошағына байланысты болады. Соның салдарынан қандай да бір қозғалыс немесе сезу қызметінің әлсіреуі немесе өшуі анықталады. Басқа жағдайларда истериялық жүйке тозуы аса қырсықтық, еркелік, жылауықтық түрінде білінуі мүмкін. Мұндай балалар кейде қасындағы адамдарға өз тілегін орындату үшін бірнеше сағат бойы жылап, жерге құлап, аяғымен тепкілеп, айқайлап, төбелеседі. Әдетте есірген балаларға тән эгоцентризм осындай жағдайда өз дегенін болдыруға, айналасындағылардың көңілін өзіне аударуға, өктемдік етуге тырысу түрінде көрінеді. Кейбір балалар ерте жасынан жанұясының басқыншысы болады, ата-анасының әлсіздігін сезіп, оларды басынады. Айналасындағы адамдар оның өктемдігіне бағынбай, қалағанын орындамаса, бұл мұндай балаларда бірқатар агрессиялық әрекеттер шақырады. Алайда көп жағдайда олар әлсіз тұлға болғандықтан, құрдастарына өзінің өктемдігін, өзінің елден ерекше екендігін дәлелдеу үшін тікелей емес, айналма жолын іздей бастайды. Осыдан патологиялық өтірік шығады. Тіпті ұзақ оқиға ойлап шығарады. Мысалы оның туысқандары өте белгілі адам-мыс. Өзінің қылықтары мен қабілеттерін мадақтап, тек жақсы жағынан сипаттайды. Кейбір балаларда айтарлықтай шамаға жететін осындай псевдология (өтірікшілік) өзінің кемістігін, әлсіздігін өзінше тасалау болып табылады. жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|