Лекция 30 сағат Практикалық (семинар) сабақ 15 сағат СӨЖ 45 сағат обсөЖ 45 сағат Барлық сағат саны 135 сағат
жүктеу/скачать 7,26 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шитұмсық шалшықты
- Реликті шағала
- Еуропа қара күзені
- Балжегі (итаю)
- Алтай арқары
- Қызылқұм арқары
- Қаратау арқары
Дуадақ-жойылып кету қаупі бар түр. Бұрын Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік шығысындағы дала мен тау бөктеріне кең тараған еді. 50- жылдары тың жерлерді игерудің нәтижесінде көп жерлерже жойыла бастады. Саны оншақты есе азайды . Қазіргі уақытта Қакзақстандағы саны белгісіз, өте сирек кездеседі және әр тобында 18- ден аспайды . Қазақстанның барлық далалық аймағында оларды қорғайтын қорықтар жүйесін ұйымдасчтыру қажет.  
Тарғақ-жойылып кету қаупі бар түр . Қазақстан мен Ресейде таралған. Қазақстандағы таралу аймағы республикамыздағы Солтүстігіндегі даланы түгел қамтиды. Қазіргі саны туралы нақтылы деректер жоқ , бірақ барлық жерде оның саны бірте – бірте азайып келеді Бұдан 20-30 жыл бұрын оны кездестіру дағдылы жағдай болатын . Санының азаюының негізгі себептері . – жерді жырту , малды көп жаю , химиялық қосылыстарды ретсіз пайдалану , аңшылық . Ауыл шаруашылық жұмыстарын экологиялық тұрғыдан ұйымдастырып , оны қорғауды халық арасында насихаттау керек. 
Шитұмсық шалшықты- өте сирек , жойылып бара жатқан түр. Таралуы толықтай анық емес , себебі өте сирек кездесетін ұялау орындары Сібірдің әртүрлі аудандарында шашырап жатыр. Бұталар өскен шымтезекті батпақтарда қоныстанады, ұшып өту кезеңінде батпақтарда кездеседі. Қазақстанда Еділ – Жайық өзендерінен Ертіске дейін , яғни республиканың Солтүстік бөлігінде кездейсоқ кездесіп қалады. Саны белгісіз жылына 10-ға дейін шалшықты есепке алынады . Шектеу фактарлары анықталмаған . Сақталған жерлерін іздеу және олардың биологиясы мен экологиясын жан- жақты зерттеу қажет. Осы мәселелерді анықтағанға дейін барлық шалшықтыларды қорғау қажет. 
Реликті шағала-жойылып кету қаупі бар түр . Бар –жоғы 3 жерде оңтүстік шығыс Байкал маңында , Ордоста және Шығыс Қазақстанда ұялайтыны белгілі . , соңғысында аумағы кішкене аралдардың бірінде оның коллониялары орналасқан . Жалпы саны – 5 мыңдай . Қазақстанда әр кезе 20-дан 1200-ге дейін мойнақ шағала ұялайды. Колониялары орналасқан Алакөлде “Реликті шағала ” атты қорықша ұйымдастырылған . Алакөл қоры ғын құру қажет. 
 Еуропа қара күзені - Қазақстанда жойылған түр . Негізінен Батыс Қазақстанда мекендеген , ал Солтүстік Қазақстанда бір аң ғана кездескен. Бірен –саран күзеннің Ресейден келуі мүмкін . Күзеннің тіршілігі тұщы су қоймалары мен тығыз байланысты. Мекендейтін жайлы орындары – жағасында қалың шөп өскен өзектер мен өзендер , көлдер . Қолда өсіп өнеді. Түрді сақтап қалу үшін хайуанаттар паркі мен аң фермаларында өсіру қажет.
Балжегі (итаю)-сирек кездеседі . Таралу аймағы Қазақстанның солтүстігі . Үстіртте таралған ; сексеуіл өскен жазықты және шағын қыратты жерлерде мекендейді , сол сияқты боялыш , қараған , түйесінің өскен жерлерінде кездескен. Қазақстанда бірен – саран жерлерде кездескені белгілі, қорғау шаралары дайындалмаған . Кездескен жерлерді Үстірт қорығына қосу қажет. 
Қабылан - өте сирек , Қазақстанда жойылып бара жатқан түр . Үстіртте таралған ; ертеде Маңғыстау мен Қызылқұмда тіршілік еткен ; шөлді тау бөктерлерін , тау жұрнақтары мен құзды жартастарды мекендейді . Таралу аймағының тарылып , санының кемуінің негізгі себептері- шаруашылықты дұрыс жүргізбеу , басты қоректің обьектілердің санының азаюы және қаскерлік . Алматы қорығында ойдағыдай көбеюде. 
Қарақал - сирек , жойылып бара жатқан түр. Маңғыстау мен Үстіртте таралған : с 
Алтай арқары-сирек таралу аймағы тарылып, саны азаюда. Оңтүстік Алтайда таралған , аласа орташа және биік таулардың шалғындары мен жазықтау жерлерді мекендейді. Қазақстандағы жалпы саны 60бас шамасындай ; санының азаюына негізгі себептері- қаскерлік және оның мегкендейтін жерінде шектен тыс мал жаю . Қолда өсірілмейді. Күршім жотасының Оңтүстік сілемдерінде қорықша немесе Марқакөл қорығының бөлімшесін ұйымдастыру қажет. 
 Қызылқұм арқары - Қазақстанда жойылып кеткен : 18-19 ғасырларда Сырдария мен Қуаңдария зендерінің сағаларының аралығында мекендеген. Көршілес Өзбекстанда Нұрата қорығында қорғалады . Оларды Шымкент хайуанаттар паркінде өсіру , сонымен қатар Оңтүстік Қазавқстанда оларды кейіннен табиғи ортаға қайта жіберу үшін қолда өсіруді ұйымдастыру қажет.
Қаратау арқары -өте сирек жойылуға жақын . Тек Сырдария Қаратауында ғана таралған, таудың жазықтау жоталарын мекендейді. Жалпы саны 100 бас ; санының азаюының негізгі себептері – қаскерлік және ол мекендейтін жерлер де малды шектен тыс жаю. Арнайы қорғайтын орындар жоқ . Қаратау қорығын ұйымдастыруды тездету қажет. 
Жалман –тек Қазақстанда ғана ; Арал сыртында (Қарсақпай жалманы) , Бетпақдалада , Балқаш маңының солтүстігінде , шығысында (Алакөл шұңқыры) , Жоңғар қақпасы төңірегінде өте сирек кездесетін , үй тышқанына ұқсайтын кішкене ғана аң. Терісі қалың жүнді , жібектей жұмсақ құлағы едәуір үлкен . Баялыш бұталарының , ақ жусандардың ішінде жүреді. ИЖерде жайлап ғана секіріп баяу қозғалады. Бірақ бұталарда тез, жақсы өрмелейді. Негізінен бунақденелерді аулап жейді . Жақсы көретін қорегі шегіртке , бүйі қыршаян тәрізді өрмекшілерді де аулайды . Қорегін үңгірде кейде таңғы салқын кездерде ширақ іздейді. Күндіз және түнде ұйықтайды .Ауа температурасы +3 С төмен болатын күз , көктем мезгілдерінде және қыста ұйқыда жатады . Жалманның биологиясы жөнді зерттелмеген . Сондықтан Қазақстанның және бұрынғы КСРО-ның Қызыл кітаптарында бұл аңды аулауға тыйым салынғаны хабарланып , қорғаудың неғұрлым тиімді шараларын жүргізу үшін оның биологиясын зерттеу қажет. 
Бидайық – жойылып кету қаупі бар . Африка , Орталық Азияның тауларында тіршілік етеді, ол Қазақстанның оңтүстігіндегі және шығысындағы таулархдың шағын аймақтарында мекендейді . Қазақстанда саны өте аз , солардың алтауы Алматы қорығында ұялайды. Алматы қаласында күз және қыста 1-5 бидайықты кездестіруге болады. Олардың ұяларын тауып , оны қорғау керек және қолдан өсіру зерттеу әдістерін жасау қажет. 
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. «Сырдария» университеті жүктеу/скачать 7,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
ексеуіл , бұталар өскен құмдар мен құз- жартастарды мекендейді . Қазақстанда бірнеше ондаған бас есептелінген. Санының азаюының негізгі себептері- қатал әрі қары көп қыс және қаскерлік . Қолда өсіп- өнеді . Ташкент хайуанаттар паркінде 1968-1970 жылдары төрт рет күшіктеді. Үстірт қорығы мен екі қорықшада қорғалады. Маңғыстауда қорғалатын аумақтар жүйесін құруды реттеу қажет.