М.Қанабекова
жүктеу/скачать 1,98 Mb. Pdf көрінісі
|
| жаргон сөздер
мен арготизмдер әлеуметтік жағынан ерекшеленеді. Жаргон, арготизмдер деп аталатын бейәдеби топқа жататын тілдік бірліктер белгілі бір әлеуметтік жіктің, топтың тілінде кездеседі. Олар былайғы жұртқа түсінікті бола бермейді. Байырғы кездегі қазақ қоға- мында барымташылардың өздері ғана қолданатын жасырын сөз- дері болған. Мысалы, салық – «зат, мүліктерін қоятын жасырын жер» дегенді білдірсе (Ш.Уәлиханов), мас – етістігі тұтқиыл- дан, көзіне көрінбей бас сал, жошыбайлау – барымташылардың ұраны дегенді білдірген. Зерттеуші Н.Уәли ерте кезде қоғамда қазақ жастардың өзара құпияласып, сөйлейтін сөзі еже тілі болғандығын дәлел- деп, тілдік деректермен ашып көрсетеді: еже сөз бойынша екі жақтың сөзін бөгде адам түсінбес үшін сөз ішіндегі буын ара- лығына бөтен дыбыстар қосылып айтылады. Олар тілдесуші жастарға белгілі код (дыбыс) болуға тиіс. Мысалы, секін сен ма- қығақын (маған) кефіл (кел). Ондай дыбыстар [к], [с], [п], [ф] тә- різді дауыссыздар болып келетіндігін пайымдайды. Байырғы кездегі жастардың құпия тіліне байланысты ерекшілігін қазақ әдебиетінің классигі Ғ.Мүсіреповтің өткен ғасырдағы қазақ да- ласындағы әлеуметтік тартыстарды суреттейтін «Оянған өлке» романындағы Назыкеш пен Сейіттің құпияласып тілдесуінен байқауға болады. Сондай-ақ ғалым байырғы кезде жастар сөзді редукциялау арқылы құпиялап сөйлегендігіне тоқтала отырып, бірнеше де- ректер келтіреді. Соның бір мысалы: «Барсам, жоқ екен. Айтып едім, келем деді. Келмегені – келгені ғой, Келмесе, келер еді» – деген тәрізді. Мағынасы: (Қыздың үйіне) барсам,(әкесі-шешесі) жоқ екен. (Сәлеміңді) айтып едім, (қыз) келем деді, (Қыздың) келмегені (әке-шешесінің) келгені ғой, (әке-шешесі) келмесе (қыз) келер еді. Ғ.Мүсірепов сынды суреткер жазушы әлеуметтік сипат- тағы осындай жалпыхалықтық тіл фактісін нәзік юмор жасау- дың өзіндік тәсілі ретінде пайдаланған. Көркем шығарма сти- лінде белгілі бір эстетикалық қызметте жұмсалған жағдайда болмаса, жалпы еже тіл, жаргонизм, арготизмдер тәрізді бірлік- тер стилистикалық нормаға жат құбылыс деп танылады. Қазіргі кезде жастар арасында сөзді «құпиялап» сөйлеу дағдысы онша байқалмайды. Алайда соңғы жылдары, әсіресе 90-жылдардан бері, өздерін ерекше әлеуметтік жік ретінде се- зіну күшейе түскендіктен болар, қазақ жастары арасында жаргон элементтерін қолдану үрдісі байқала бастады. Мысалы: Базар жоқ – «сөз жоқ», «ия, мақұл»; Қиян, қиянсың ғой, кәпелек, қума, қумаң бар екен – «жын- дысың», «ақымақ»; Шатыры таю – «қиялға беріліп кету немесе есінен адасу»; Басынан су тамып тұр – «есі ауысып тұр»; Бастан кетті – «ессіз ғашық болу», немесе «есі кетті», «мас болып қалды»; Танк – сессия кезінде топтағы студенттер мен оқытушы- лар арасында «келіссөздер» жүргізетін жылпың студент немесе студентке көмек беретін адам (мұғалім); Қаз қуу – «бос жүру», «уақытын бос жіберіп алу»; Қора – «қиын жағдай»; Қораға кіру – «қиын жағдайлардың немесе күш көрсетіп қорқытушы адамның тұтқыны болу»; Қаужап қалу – «тамақ ішу»; ҚЖ (қолайсыз жағдай) – «ыңғайсыз жағдай»; ҚЖ болып отыру – «қиыншылықтарға тап болу» т.б. Бұлар жастардан басқаларға түсініксіздеу, эмоциялық, экспрессивтік реңкі аса күшті сөздер. Негізінен, жаргон сөздер – жалпы халыққа түсініксіз, бел- гілі бір әлеуметтік топтардың ғана тіліндегі жасырын, құпия ма- ғынадағы сөздер болып табылады. Айнагүл (ашуға булығып): неге бола алмайды, деймісің? Мархабаттың соңғы сессиядан кейін құйыршығы екеу болды! – дегендегі тапсыра алмай қалған емтихандар, құлап қалу, сызып жіберу т.б. тәрізді жаргондар – көркем тіл кестесінде стильдік мақсатпен жұмсалып, кейіпкерлердің немен шұғылданатынын, қандай кәсіппен айналысатынын нақты көрсету үшін алынған тілдік бірліктер. жүктеу/скачать 1,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|