а) 34 + 20 = (30 + 20) + 4 = 50 + 4 = 54.
ә) 30 + 20 = 50, 3 онд. + 2 онд. = 5 онд.
б) 30 - 20 = 10, 3 онд. - 2 онд. = 1 онд.
в) 34 - 20 + (30 - 20) + 4 = 10 + 4 = 14
г) 50 - 24 = (50 - 20) - 4 = 30 - 4 = 20 + (10 - 4) = 20 + 6 = 26
д) 50 + 24 = (50 + 20) + 4 = 70 + 4 = 74
4. Е кі таңбалы сандарды ондықт ан ат т амай қосу мен азай-
ту тэсілдері:
а) 34 + 23 = (30 + 20) + (4 + 3) = 50 + 7 = 57
ә) (34 + 21) = (30 - 20) + (4 - 3) = 10 + 3 = 13
5. Е кі т аңбалы сандарды онды қт ан ат т ап қосу мен азай-
ту тэсілдері:
а) (54 + 28) = (50 + 20) + (4 + 8) = 70 + 12 = 82
ә) 54 - 28 = (40 - 20) + (14 - 8) = 20 + 6 = 26
б) 54 + 26 = (50 + 20) + (4 + 6) = 70 + 10 = 80
в) 54 - 24 = (50 - 20) + (4 - 4) = 30 + 0 = 30
6. Т а лқы ла у мынадай ж азуларга сэйкес жцргізілуі м ум кін.
а)
(54 + 28) = (54 + 20) + 8 = 74 + 8,
ал 74 + 8 = (74 + 6) + 2 = 80 + 2 = 82
ііөмөсө
74 + 8 = 70 + (4 + 8) = 70 + 12 = 82.
ә) 54 - 28 = (54 - 20) - 8 = 3 4 -8 ,
ал 34 - 8 = (34 - 4) - 4 = 30 - 4 = 26
иемесе 34 - 8 = 20 + (4 - 8) = 20 + 6 = 26.
5.3. Ауызша есептеу тәсілдері
Ауызша есептеу тәсілдері оқушылардың жан-жаңты дамуы-
иа, олардың математикалық тілінің жетіле түсуіне, сондай-ақ
уақыт үнемдеуге тиімді болып табылады. Өйткені бір ғана мы-
салдың нәтижесін бірнеше тәсілмен есептеу және оның әрңай-
смсына сәйкес түсіндірмелер келтіру ж әне есептеулер жүр-
гізудің қандай да бір сатысындағы аралық нәтижелердің қалай
шығатыны, сондай-ақ ақтық нәтижеде не болатыны ауызша
аіітылады да, олардың бәрін жазып жатуға уақыт жүмсалмай-
1
) г> I
129
ды. Мұнда оқуш ы лар өздерінің игерген білімдерін әр алуан
жағдайларда ңолдануға маш ықтанады ж әне соған сәйкес іс-әре-
кет орындауды үйренеді. Демек, оқуш ы ны ң өзінің еркін игер-
ген бір есептеу тәсілін қолдану ж еткіл ікті болып табылады. Ал
сол тәсілдердің ішінен барынша тиімдісін іріктеп алуға бала-
ларды үйретудің де мүмкіндігі мол. Мысалы, 29-11 нәтижесін
табу керек болсын. Сонда оқуш ы лар әр түрлі пайымдаулар мен
түсіндірмелер келтіре отырып, нәтижені түрліше табуы мүмкін.
Атап айтқанда:
1) 11 саны 10 мен 1-дің қосындысы, демек, 29 + 10 = 39, ал
39 + 1 = 40 немесе 29 + 1 = 30, 30 + 10 = 40;
2) 29 саны 20 мен 9-ды ң қосы нды сы , дем ек 20 + 11 = 31,
31 + 9 = 40 немесе 11 + 9 = 20, 20 + 20 = 40;
3) О ндыққа онды қты , ал бірлікке бірлікті қосамын, яғни 20
+ 10 = 30, 9 + 1 = 10, сонан кейін ш ы ққан нәтижелерді қоссам,
30 + 10 = 40;
4) 29-дың орнына 30 деп есептеймін де, 30-ға 11- ді қосамын,
сонда 41 ш ығады, сонда 1-ді арты қ қостым, демек нәтиж енің
одан 1-еуі кем, яғни 40 болады.
Ж оғарыдағы есептеу тәсілдерін тиімдірек түрғысынан баға-
лау бүл ж ағдайда оқуш ы ны ң қай тәсілді еркін ж әне сенімді
игеруіне қарай ж үргізілуі тиіс. Ал әдістемелік тұрғыдан алған-
да осы тәсілдердің бәрінің де тиімділігі бірдей деңгейде деуге
толық негіз бар. Дегенмен оқушыларда ілгеріде есептеу дағды-
ларын қалы птасты ру м ақсаты нда сандарды разряд бойынша
(бірліктерді, ондықтарды т.с.с.) қосу мейлінше дұрыс болады.
Себебі қосуды ж азбаш а орындағанда осылайш а ж асауға тура
келеді ж әне қосқанда ондықтан аттаудың ерекш елігін нақты
көрсету мүмкін болады. Бірақ та ауызша есептеулерді орында-
ғанда қандай да бір тәсілді қолданудың керектігін оқушыларға
әрдайым міндеттеу дүрыс емес. Оқыту мақсатына және матери-
алдың оқытылу сатысына қарай сәйкес тәсілді қолдануға оқушы-
ларды машықтандыру кезінде солай жасауға болады. Ал бірнеше
тәсілді игеріп, қалаған тәсілмен дұрыс есептесе, сол ж еткілікті.
А уызш а есептеу тәсілдері арифметикалы қ амалдардың кес-
телік ж ағдайлары мен амал алгоритмдерін оқытуды байланыс-
ты раты н ж әне ж алғасты раты ң "көпір" іспеттес. Есептеудің
ауы зш а тәсілдерінде ам алдарды ң кестелік нәтиж елерін табу
130
ддгдылары ш ыңдала түседі және оңушылар сондаи тәсілдерді
і.арастыру барысында амал алгоритмдерін енгізуге бірш ама
- »зі рліктен өтеді. Ал алгоритм енгізілгеннен кейін оның аралы қ
і . (‘зеңдерін ауызш а есептеу тәсілдеріне негіздей отырып, кейбір
мотижелерді табу, амалдарды орындауда уаңыттың үнемделуіне
еебепші болады.
Демек, ауызша есептеулерді кестеден тыс жағдайларда орын-
дау дағдылары, амал алгоритміне сәйкес дағдылардың ңұрам-
ды бөлігіне енеді.
Достарыңызбен бөлісу: |