Математиканы

2
2
2
2
2
3
№
Сұрақ
1 ж
2 ж
3 ж
4 ж
1
Үлестерді анықтау үшін 
оқулық суреттері бойынша 
балаларға берілетін 
сұрақтар
Кесіндіні қанша 
тең бөлікке 
бөлінген? Бір 
бөлігі қалай 
аталады?
Кесіндінің ұзындығы 
қандай?
Барлық кесіндіде қанша 
бөлік бар?
Дұрыс
жауабы
жоқ
2
«Үлес және бөлшек» 
тақырыбына қатысты 
есептерді таңда.
Әжей 2 
немересіне 5 
құрттан берді. 
Әжейде қанша 
құрт болды?
1 сағатта 60 минут 
бар. Сағаттың үштен 
бір бөлігінде неше 
минут бар?
28 м сымнан алдымен 
8 м, соңі нан 9 м қиып 
алынды. Қанша метр 
сым қалды?
Дүрыс
жауабы
жоқ
3
Есепті шешкеннен кейін 
оқушылардың жасайтын 
қорытындысы: қорапта 
18 кг шай бар. Қораптың 
жартысы қанша кг болады?
Санның 
жартысын табу 
үшін осы санды 
екіге көбейту 
керек.
Санның жартысын 
табу үшін осы саннан 
2-ні алу керек.
Санның жартысын табу 
үшін осы санды 2-ге 
бөлу керек.
Дұрыс
жауабы
жоқ
4
Санның бөлігін табу қай 
концентрде оқытылады?
Жүздік
Көп таңбалы сандар
Мыңдық
Дұрыс
жауабы
жоқ
5
Есептерді шешудегі 
оқушылардың білімі: 
«Кесіндінің бестен бір 
бөлігі 2 см. Кесіндінің 
ұзындығын тап».
Кесіндінің 
ұзындығын табу
Санның бөлігін табу
Санды оның бөліктері 
бойынша табу
Дұрыс
жауабы
жоқ
6
Мына жазу қай білім 
деңгейіне жатады?
1/5;1/10; 1/100; 
1/60;1/24;
Мүмкіндік
деңгейіне
Міндетті деңгейіне
Бастауыш сыныпта 
оқылмайды
Дұрыс
жауабы
жоқ
8
9
10
Балалар саының оестен бір 
және алтыдан бір бөлігін 
қалай салыстырады? 
Тоннаның мыңнан бір 
бөлігін жаз.
Үзындықтың қандай 
бірлігі метрдің мыңнан бір 
үлесін құрайды?
Мына тапсырманың 
мақсаты қандай? «Егер 
оннан бір бөлігі 6 минут 
болса, 1 сағатта қанша 
минут бар? »
Бөлімімен 
салыстырады
Центнер
Сантиметр
Сан бойынша 
бөлігін табу
1
5
> 
1/6
деп жазады
Мұндаи үлес жоқ
Б:р: — ә, ек іш т сі 
6 бөлікке бөлінген 
жолақтар көмегімен 
Килограмм
Миллиметр
Бөлігі бойынша 
санды табу
Дециметр
Балаларға уақыт 
бірлігін меңгерту
лұрыс
жауабы
жоқ
Дұрыс
жауабы
жоқ
Дұрыс
жауабы
жоқ
Дұрыс
жауабы
жоқ

§7. Мэтінді есептерді иіыгаруга уйрету
Ж оспар:
• Есептер шығаруда оқыту әдістемесінің ж алпы мәселелері
• Ж ай есептерді ш ығаруға үйрету.
• Қүрама есептерді ш ығаруға үйрету.
• Пропорционал шамалармен байланысты есептермен жүмыс 
ж үргізу әдістемесі.
7 .1. Есеп ш ығаруға ү йретудің ж алпы мәселелері
М атематиканы оқытудың ж алпы жүйесінде есептер шыға]>у 
тиімді ж атты ғуларды ң бір түрі болып табылады. Есептер шыға 
руға үйрету оқуш ыларда негізгі математикалы қ үғымдарды қа 
лыптасып, олардың бағдарламада анықталған теориялық білімді 
меңгеруінде маңызды орын алады.
Есептер балаларда жаңа білімді қалыптастыратын және бұры 
11 
нан бар білімдерін пайдалану жолында пысықтала түсетін нақты 
материал болып табылады. Есеп шығару балаларда, әрбір адамп і 
оның күн делікті өмірінде қаж етті іскерлікті, білікті қалыи 
тастырады. Есеп шығару арқылы , балалар танымдық және төр 
биелік түрғыдан алғандағы маңызды ұғымдармен танысады.
Есеп ш ығару оқуш ылардың ақыл-ойының дамуына өте ип 
әсерін тигізеді, себебі ол анализ және синтез, нақты лау жоне 
абстракциялау, салыстыру, ж алпы лау сияқты ойлаумен жүргі 
зілетін кезеңді талап етеді.
Есеп термині және оның элементтерімен оқушыларды айқын 
түрде алғаш таныстыруға дейінгі уақытты мазмүнды есептерді 
енгізудің дайы нды қ кезеңі деп айтуға болады. Осы уақы тта 
оқуш ылардың мектепке дейінгі игерген білім, білік және дағ 
дылары толы қты ры ла түседі ж әне бір жүйеге келтіріледі, сои 
дай-ақ нөмірлеуді оқып үйренуге қаж етті ж ағдайлар жасала 
ды, әрі қарай 
1 0
көлеміндегі сандарды нөмірлеу қарастырыла 
ды. Бұл кезеңде мазмүнды ариф метикалы қ есеп арнайы оқыты 
латын объекті болып табылмайды, яғни ол қандай да бір қүры 
лысы әлі де анықталмаған (шарты, сүрағы берілген және іздс 
лінді сандар, олардың арасындағы байланыс) күрделі ұғым бол 
ғандықтан, оқушылар санасынан орын алмайды. Мәтінді есеп 
тер сандармен ж әне амалдармен оқуш ы ларды таны сты руда,

г. мікес ұғымының мән-мазмұнын нақты көрсетіп берудің құра- 
л ы ретінде пайдаланылады.
Дегенмен осы кезде мазмұнды суреттер ретінде ұсынылатын 
жай есептер 
1 0
көлеміндегі әрбір санмен оқуш ыларды таныс- 
гыруда және әрбір 
1
-ді қосу және 
1
-ді азайту арқы лы шығарып 
млуда көрнекі құрал сипатында пайдаланылады. Демек, мәтінді 
жай есептер алдымен айқын емес түрде математикалы қ ұғым- 
дарды ң м ән-м азм ұны н аш уды ң әдістем елік құралы ретінде 
смгізіледі. Сондай-ақ басқа да материалдарды қарастыру бары- 
сында есеп ш ығару білігінің құрам ы на енетін көптеген мәсе- 
челерді дайындық деңгейінде беруге болады. Соған бірнеше мы- 
салдар келтірейік.
Наттарды санау және оларды салыстыру (түсі, өлшемі, фор- 
масы бойынша немесе бірнеше мәнді белгілеріне қарай) кезінде 
ог.уіпылар сурет бойынша "қанш а?" деген сұрақты қоюға жат- 
ти гад ы ж ән е "бірдей", "үлкен-кіш і", "биік-аласа", "ұзын-қыс- 
к,а", т.с.с. ұғымдар ж айы нда түсінік алады, сондай-ақ әрбір зат- 
тың өзіне тән мәнді белгісін аны қтауға үйренеді.
Әрі қарай заттар тобын салыстыру барысында "қанш а болса 
еонш а" сөз тір к есін ің м ән-м азм ұны н игереді, "арты қ-кем " 
үгымы ж айындағы түсінікті қабылдайды. Әрине осы кезде-ақ 
горпекіліктің нақты және біршама абстрактілі түрлері қолда- 
иыла бастайды. Мысалы:
а) тақта алдына үш оқушы ш ақыры лады;
о) әрбір оқуш ы ға бір-бірден санау ш ы бы қтары үлестіріліп 
һеріледі;
б) оқуш ылар мен шыбықтар салыстырылады;
и) 
сәйкес қорытынды жасалады, яғни біз "оқушы - санау шы- 
оыгы" парларын құрды қ, "оқуш ылар қанш а болса, ш ыбықтар 
да сонша". Осы сияқты жұмыс дидактикалы қ кеспе материал- 
'і,;ір бойынша ж үргізіледі. Қалталы полотноның бір қатары на 
ү 
111
доңгелек (шаршы) қойылады. Салыстыру нәтижесінде қоры- 
тыпды жасалады.
Сонан кейін суреттерді пайдаланып, сәйкес парлар құру ар- 
імплы "қанш а болса, сонш а” ұғы мны ң мән-мазмұнын игеруді 
тияиақтай түсетін жұмыс ж алғастырылады.
Осындай көрнекіліктерге сүйене отырып, заттар тобын са- 
.мыстыру кезінде "арты қ-кем " ұғы м ы н ы ң мәнді ер екш елігі 
апықталады. Мысалы:
II) м
225

а) қалталы полотноның бір қатарына үш дөңгелек, ал екінші
қатарына үш шаршы қойылады да, сәйкес қорытынды жасалады;
ә) тағы бір дөңгелек бірінш і қатарға қойылады да, парлар 
ҢҰРУ арқылы дөңгелектердің артық екені, ал шарш ылардың кем 
екені аж ы раты лады ;
б) екінш і қатарға тағы бір ш арш ы қойылады да, парлар қүру 
арқы лы әрбір топтағы заттар санының бірдей екендігі анықта- 
лады (дөңгелектер қанш а болса, ш арш ылар сонша);
в) бірінші қатардан бір дөңгелек алынып тасталады да, парлар 
қүруға негіздей отырып, әрбір топтың заттар саны салыстыры- 
лады да 'дөңгелектердің шаршылардан кем, ал шаршылардың 
дөңгелектерден артық екені жайында" қорытынды жасалады.
Сонымен бірге практикалы қ жұмыстар орындау кезінде оқу- 
шылар парлар қүрудың әр түрлі (айталық, әрбір топтағы заттар- 
ды бірінің астына бірін дәл келтіріп екі қатарға орналастыру, бір 
топтағы заттардың сәйкес парларын сызықтармен қосу, әрбір 
топтан бір-бірден зат алып кету сияқты) тәсілдерімен танысады.
Осы сияқты ұғымдар ж айы ндағы оқуш ылардың түсінігі әрі 
қарай қарапайым кеңістік және уақыт үғымдарымен, қозғалыс- 
пен байланысты мәселелерді, сондай-ақ 
1 0
көлеміндегі сандар- 
дың аталуын, реттік қатарын және заттарды санауды, әрбір сан- 
ды ш ығарып алуды оқып үйренуде тиянақтала түседі. Әсіресе, 
осы кезеңде ж и і қарасты ры латы н қосарлан ған суреттердің 
мәтінді ариф метикалы қ есептерді енгізуге дайындықты жүзе- 
ге асыруда барынш а тиімді екендігіне ерекше назар аударған 
жөн. М үндайсуреттер "қанш аболғанеді?", "Неөзгерді?" сүрақ- 
тарының жауабын таба білуге оқуш ыларды үйретеді. Сондай- 
ақ сәйкес суреттер бойынша берілетін ж азулар есепті шығару 
үш ін сандарға арифметикалы қ амалдарды қолданудың қажет- 
тігін оқуш ы ларға аңғартады ж әне есептің ш еш уін ж азуды ц 
сәйкес формасын енгізуге дайындық болып табылады.
Мысалы, алдымен қосарланған үш сурет беріледі. А йталы қ, 
бірінші суретте бір ақ балапан, ал екінш і суретте оған ж ақы н 
дап келе ж атқан бір қоңыр балапан, үшіншісінде ақ және қоңыр 
балапан қосарланы п ж ем ш оқы п түр. С уреттердің астында 
сәйкес ж азулар " 1,1—1 ,2 ” беріледі. Осы сурет бойынша мүға 
лімнің басшылығымен жүмыс үйымдастырылады.

М
: Бірінш і суретті мұңият ңараңдар. Қанш а балапан болған? 
(>:
1
балапан.
М
: Сол суреттің астында ңандай цифр ж азылған?
0 : 1
цифры.
Демек зат пен цифр сәйкестендіріледі, яғни балапандар ңан- 
иіи гкені санмен өрнектеледі.
М
: Екінш і суретті ңараңдар. Не өзгереді?
(>:
Бір ақ балапанның ж аны на тағы бір ңоңыр балапан келді.
М :
Балапандар - 1 және тағы 1 болғанын ңалай ж азы п көрсе- 
і үгс болады? Суреттің астындағы ж азуды ңараңдар.

жүктеу/скачать 62,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: