3. Қүрама есептерді шығаруға үйрету

терге ж іктеу керек. Осы мақсатпен төмендегідей арнайы жат 
тыгулар қарастырылған:
1. 
Мдліметтері ж еткіліксіз жай есептерді шыгару,
мысалы:
а) ұж ы м да ж үк маш иналары және 4 ж еңіл маш ина бар еді.
Үжымда барлығы қанш а ж үк маш инасы мен ж еңіл маш ина бар 
еді?
ә) үл балалар мен қы з балалар экскурсияға барды. Экскур 
сияға барлығы қанш а бала барған?
Осындай есептерді оқығаннан кейін мұғалім ұж ы мда барлы 
ғы қанш а м аш ина болғанын (қанш а бала экскурсияға кеткенін) 
білуге бола ма деп сүрайды, әйтпесе неліктен болмайды (жүк 
машинасы қанш а екені белгісіз немесе қанш а қы з бала қанша 
үл бала бар екені белгісіз). Бүдан кейін балалар сандарды таң 
дап алып, есепті шығарады.
Осындай ж аттығуларды орындай отырып оқуш ылар есептің 
сүрағы н а әр у ақ ы тта бірден ж ауап беру м үм кін ем естігіне 
көздері ж етеді, өйткені сан мәліметтердің ж етіспеуі мүмкін, 
оларды ш ығарып алу керек (бұл ж ағдайда сандарды таңдап алу 
керек, ал құрама есептерді ш ығарғанда, сәйкес амалды орын- 
дай отырып, ол санды табу керек).
2. 
Бірінш і есептіц сцрагына жауап бергенде ш ы ққан сан екін
ші есептің берілген мәлім ет т ерініц бірі болатын жай есептер
парын шыгару,
мысалы:
а) Қыз баланың 3 үй қояны бар еді, ал ұл балада одан 2-уі ар- 
тық. Үл баланың қояны қанш а?
ә) Қыз баланың 3 үй қояны , ал ұл баланың 5 үй қояны бар еді. 
Екеуінде барлығы қанш а қоян бар?
Мүғалім берілген екі есепті мынадай бір есеппен алмасты- 
руға болады дейді: "Қыз баланың 3 үй қояны бар еді, ал үл бала- 
да одан 
2
-уі артық. Оларда барлығы қанш а үй қояны бар?"
Алдағы уақы тта балалар өздері осындай пар есептерді бір 
есеппен алмастыратын болады.
3. 
Берілген ш арт қа қойы лат ы н сцрақ
.
Мен есептің шартын оқимын, ал сендер ойланып есепке қан- 
дай сүрақ қоюға болатынын айтыңдар,- дейді мүғалім: "Мектеп- 
ті безендіру үшін оқуш ылар 
1 0
қы зы л ж алау ж әне 
8
көк ж алау 
қиып алдьГ (Оқушылар барлығы қанш а ж алау қиып алған?).

I. 
Қцрама есепке енетін жай есептерді иіыгара білуге жат-
щ 
һі
 қтыру:
Құрама есепті шығаруға ңаж етті шарт - балалардың 
і . ү р а м а
есепке енетін ж ай есептерді ж ақсы ш ығара білуі. Де- 
мпс, белгілі бір құрылымдағы құрама есептерді енгізгенге дейін
• ніісес ж ай есептерді ш ығара білу білігін қалыптастыру керек.
Ж оғарыда аталған ж аттығулар құрам а есеп ұғымын енгіз- 
пчіге дейін ж үргізілуі керек.
Қүрама есеппен таныстыруға 2-сыныпта арнайы екі-үш са-
* мқ болінеді, онда берілген ш амалар мен ізделінді ш амалар ара- 
« мндағы байланысты анықтауға, есепті шығару жоспарын құ- 
ругл және шешуін ж азуға ерекше көңіл бөлінеді.
Алдымен, шығару үшін әр түрлі екі арифметикалық амал: 
і осу ж әне азайту амалдары оры ндалаты н есептерді енгізген 
і:нц. Мұнда есептердің мазмұны оларды иллю страциялауға 
мүмісіндік тудыратындай болуы керек.
М атематикалық құрылымы қандай есептерді бірінші енгізу 
і.і‘|н‘К деген сұрақ туады. Бұл жөнінде екі пікір бар:
1. Қосындыны және қалдықты табуға арналған ж ай есептер- 
і.пі гүратын есептерді шығарудан бастау керек. Мысалы, мы- 
падаіі есеп: ”Мамасы бір алм аағаш ы нан 5 алма, ал ек ін ш і ағаш- 
г і м 3 алма үзіп алды, ол 
6
алмасын балаларына берді. Өзінде 
і аміпа алма қ ал д ы ?” Осыдан кейін құры лы м ы басқа құрам а 
егемтерді енгізу керек.
2. Санды бірнеше бірлікке кемітуге және қосындыны табуға 
Һгрілген ж ай есептерден және екі амалмен ш ығарылатын есеп- 
ггрден бастау керек, мысалы: "Бір вазада 7 конфет бар, екінш і 
иа.іада одан 4-і кем. Екі вазада қанш а конфет бар?" Кейінірек 
магематикалық құрылымы басқа есептерді шығаруды қарасты- 
ру керек.
I іастауыш мектеп бағдарламасы балалардың мазмұнды есеп- 
ггрді оздік ш ығара білу дағдыларын дамытуды талап етеді. Әр- 
оір оқушы есептің шартын қы сқаш а ж аза білуі, сурет, сызба 
мрі.млы кескіндей білуі және әрбір кезеңін талдай, түсіндіре 
иі іуі, 'гексеребілуіқажет. Б ірақтам атем атиканы оқы ту тәжіри- 
и« гшг қарағанда, бағдарлама көлеміндегі есептерді өздігінен 
мі і.і гарып кету әрбір оқушының үйренш ікті ісіне айнала алмай 
і
.
п і г д і
. 
Одетте сыныпта бірнеше оқуш ы өздігінен ш ығарады. 
Л м і і л ган оқушылар мұғалім тарапынан нұсқау берулерін күтіп
2 4 9

отырады немесе белсенді көмегін күтеді, ал кейбір оңушылпр 
тіп ті ж а й есептің өзін ш ы ғар у ға ң атты ң и н ал ад ы . Мұныи 
себептері әр түрлі. Ең басты себебі - "есеп" ш артымен оқу-
ш ыларды алғаш таныстыру дұрыс ұиымдастырылмаған, яғіш 
есеп ұғымын енгізу оның ңұрама бөліктерімен (шарты, сұрағы, 
ш еш уі, ж ауабы ) тан ы сты р у , өм ірм ен б ай л ан ы сты р у , нәр 
селердің суреттерінің көмегімен немесе сызба арңылы көрііш 
көрсету толық жүргізілмеген. Есеп және оның құрама бөліктері 
мен оқуш ыларды айңын түрде танысты руға дейінгі уаңытты 
дайындық кезеңі деп айтуға болады.
Мұндай арифметикалы қ есеп арнайы оңытылмайды. Бірак 
мазмұнды суреттер ретінде үсынылатын ж ай есептер 
1 0
көл(‘ 
міндегі әрбір санмен таныстырып, 
1
-ді ңосу және 
1
-ді азайч у 
арқы лы шығарып аларда көрнекі құрал ретінде пайдаланылз 
ды. Есеп ш ығаруға үйретуге дайындың жұмысында тапсырмз 
ны сан мәліметінсіз алған дұрыс. Мысалы: қорапты алып онын, 
ішінде ж ұлды зш алар бар. Оңушылардан: Қорапта жұлдызппі 
дан арты қ ж ұлды зш а алуға бола ма? - деп сұрау. Содан кейім 
бірнеше ж ұлды зш алар салы п, ңораптағы ж ұлды зш аларды ң 
саны көбейді ме, әлде азайды ма? - деп сұрау. Сосын бірнеии* 
ж ұлды зш аны алып тағы сол сұрақты қою, т.с.с.

жүктеу/скачать 62,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: