Оң қанат -ордасы Сарайшық (Жайық бойында) беделі мен күші басым болды .
Сол қанат -ордасы Сығанақ (Сырдария бойында).
Хан
-Елбөрлі тайпасының белгілі өкілдері ғана хан тағына отырған. Аңыз бойынша ХІ ғасырда мемлекеттің негізін Абар-хан (Табар хан) қалаған.
-Хандық биліктің мұрагерлікжүйесі болы.Хандық биліктің орталығы – орда.
Қыпшақ ақсүйектері
-Хандар, оның туыстары,тархандар, басқақтар, бектер, байлар, ру-тайпа көсемдері - Қыпшақ хандығындағы ақсүйек шонжарлар.Феодал-шонжарлардың баю жолындағы біршама табысы тұтқындарды Орта Азияның базарына сатудан түсетін еді.
«Ялангук»
-Махмуд Қашғари қыпшақ тілінде «ялангук» деп құлды атаған.
САЯСИ ЖАҒДАЙЫ
Мемлекет құрылуы
- ХІ ғ. басындаҚимақ қағанатан құлатып Қыпшақ хандығы құрылды
- Қазақстанның оңтүстігіндегі қалаларға, Орта Азияның .базарына, Орыс елінің оңтүстік аудандарына шығуына Оғыз мемлекеті бөгет болды.ХІ ғ. ортасында Оғыздарға солтүстік және солтүстік-шығысынан басып кірді.Оңтүстік –батыста Сырдарияның орта ағысынан Арал теңізіне дейін иеленді.Батыста –оғыздарды жеңгеннен кейін Еділ өзеніне дейін жетті.Оңтүстік орыс далаларын, Кавказ, Қырым жерлерін алып, шекараларын Донға дейін ұлғайтты.
-Батысқа жылжуы барысында олар Шығыс Еуропа, атап айтқанда, Русь, Византия, Венгрия халықтарымен байланыс орнатты.
Қыпшақтар Қазақстанның Жетісудан басқа жерлерінің барлығына ие болған.
-Еуразияның Алтайдан Дунайға дейінгі аумағындағы үлкен тайпалық одақ саналды. Дәл осы кезден бастап барлық түркі тайпалары «қыпшақ» атала бастады.
-Қыпшақ мемлекетінің құрылуының басты себептері:Оғыз мемлекетімен соғыстар;Селжұқ, Хорезм шахымен және Қарахан әулетімен күрес;Сыртқы қауіпсіздікті қамтамасыз ету.
ХІ-ХІІ ғғ
-Төменгі Сырдария бойындағы қалалар (Жент, Янгикент т.б.) мен Маңғыстау қыпшақ көсемдерінің қолында болды.Осы аумақ қыпшақ хандары мен Орта Азия билеушілері арасындағы кескілескен ұрыс алаңына айналды.
-Махмұд Қашғари дерегі бойынша, қыпшақ ақсүйектері Қарахан билеушілерімен өзара күрделі қарым-қатынаста болды.
-Отырар, Сығанақ, Арал аумағы үшін қыпшақтар ұзақ жылдар бойы оңтүстіктегіХорезм мемлекетімен соғысты.
Хорезмшахтарының саясаты:Қыпшақтардың бүкіл ақсүйек қауымын ислам дініне енгізу; мемлекеттің қуаттылығын әлсірету; қыпшақ әскерін өз мүддесіне пайдалану.ХІІ ғ. ІІ жартысынан бастап хорезмдіктер қыпшақ ақсүйектерімен жақындасу саясатын жүргізе бастады.
-ХІІ ғ. соңында Қыпшақ мемлекетінде Қадыр-Бөке(Сығанақ)хан мен оның жиені Алып – Деректің (Отырар) арасындағы билік үшін талас туды.1195 жылыХорезм билеушісі Текештің ұлыМұхаммед Алып Дерекпен одақтасып Сығанақты басып алады.
-ХІІІ ғ. басында Мұхаммед шахтың (1200-1220 жж) мемлекетінің құрамына Сығанақ өлкесі де кірді. 1210 жылы Хорезм шахы Мұхаммед Сырдария бойында жеңіске жетті.
1216 жылы
- Қадыр ханға қарсы жорықтарының бірінде Мұхаммед шах Торғай даласында меркіттерді қуып келе жатқан моңғол әскербасы Жошының әскерлерімен кездейсоқ қақтығысқа түседі. Бұл моңғолдардың Қазақстан аумағында алғаш рет көрінуі еді.
1219 жыл
-Жошы бастаған моңғол әскерлері Сырдарияның төменгі ағысындағы қалаларды басып алды.
«Қыпшақ пен Хорезм арасындағы жаулаушылық мұнымен бітпейді. Отырар, Сығанақ, Арал теңізінің аумағы бұл екі ел үшін ұзақ жылдар бойын қақтығыс көзіне айналды.Билік үшін бәсеке тек моңғолдар екі елді де жаулап алғаннан кейін ғана біржола тынады».
ШАРУАШЫЛЫҒЫ
Негізі шаруашылығы
-Мал шаруашылығы.Қыпшақ жылқылары мен бағалы аң терілері халықаралық саудада жоғары бағаланған. Ауған, Иран, Египет, Үндістанда қыпшақ жылқылары 100 динардан 500 динарға дейінсатылған.
-Қыпшақтар Есіл мен Тобыл, Нұра, Елек, Сарысу өңірлерінде көшіп-қонып жүрген.Қыста- Маңғыстау мен Үстіртте, жазда- Жем, Сағыз, Ойыл, Қобда, Жайық өзендерінің аңғарларын жайлаған.
Ибн Баттута
-«Қыпшақтардың жер жағдайы мал өсіруге өте қолайлы, мал жейтін шөптің жұғымдылығы сондай, олар малға арпа сияқты жем бермейді. Ал малдың көпшілігі соншалықты, ондай мал ешбір елде жоқ шығар...Қыпшақтар сиыр малын да өсіреді».
П. Карпини В. Рубрук.
-ХІІІ ғ. орта кезінде Қазақстанда болып,Қыпшақтардың арба үстіне тігілген үйлерін 10 немесе 22 өгіз тартқандығын өз көздерімен көргендігін жазған.
П.Карпини
-«Олар (қыпшақтар) түйе, ірі қара, қой мен ешкі, жылқыға бай. Оларда жүк таситын мал орасан көп, біздің ойымызша бүкіл әлемде мұндай байлық ешкімде жоқ».
В. Рубрук
-«Шөлдеп келе жатқанда қыпшақтар сиыр сүтінен жасалған қышқыл сусын бергенін, оны айран деп атайтынын» жазған.
Әл-Омари
-«Қыпшақтар аздап бидай, арпа өсіреді, көп өсіретіні – тары, ал тамақтарының негізгі түрі тарыдан жасалады» дейді.
Петахья
-Өзінің жазбаларында қыпшақтардың тары мен күрішті өсіргендігін, аңды садақпен аулағандығын жазған еврей саяхатшысы
