Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы рухани мәдениет лексикасы
*Жоѓарыда келтірілген формадан басќа, кейбір деректерде туынды сµздер кездеседі: чув. тãлãх
жүктеу/скачать 3,93 Mb.
|
| *Жоѓарыда келтірілген формадан басќа, кейбір деректерде туынды сµздер кездеседі: чув. тãлãх `жетім, жетімек`, tulaz ‡. Ve Z. XX, тýлас тат. диал. Тум. 190, дулѓуйаќ тув., тула: йах як., т‰й‰л бал. Шаум. 81 – барлыѓы да `жесір `немесе `жесір ~ жесірлік` тат. диал., тув., `жалѓыздыќ, жетім, жалѓыз т±рѓан` яќ. Бар жадыѓаттар негізінде туынды формалардыњ пайда болуы туралы айту µте ќиын. Соњѓы (-з, -х) элементтіњ ќатысына ќараѓанда туынды негізгі етістік болуы да м‰мкін. Балкарлыќ форманыњ этимологиясы б±л тул мєселесін шешуде басќа баѓытќа сілтейді. Tulaz т±лѓасы ~ тýлас – баршасы сияќты маѓына берсе; тува формасы: дулѓуйаќ жєне як. тула : йах м‰мкін тулѓудан пайда болуы (салыс. тулѓу) `м‰лдем жалѓыз` Р III 1474 – 1475 – кыз.) жєне де монѓол. : салыс. ќалм. tul‰û`жалѓыз, жетімшілік, ќоспасыз` (tsul‰й орнына), [tul, gui; т‰рік. tul `жалѓаз, жесір`, ќыз. tu‰lu `м‰лдем жалѓыз`] Ram. KWb. 409; ќара. сол сияќты Рам. 188 (Э.В. Севортян. ЭСТЯ, 1980: 292-293). Э.В. Севортян т±л т‰бір сµзініњ алты маѓынасын кµрсеткен де, Е. Жанпейісов жазѓан 7-ші мағынасын т±лып көрсетпеген. Түркілер ерте уақытта б±зауы µлген сиыр не ботасынан айрылған түйе (жалпы ұрғашы мал) т±л (жалѓыз) ќалғанда оны алдандырып сауу ‰шін т±лып (сол µлген б±заудыњ терісін т±тас сыпырып ішіне шµп тыѓындап) жасайды екен. Бұл ой жоғарыда айтылды, дегенмен оқырманның есіне тағы да сала кеткенді жөн санадық. Т±л т±лѓасы єуелде етістік (ту) болып, одан ауыс маѓына ту (сын.е. м‰лдем тумаѓан, тµлдемеген мал – (ЌТТС, 370) демек, ту (т±лып секілді тµлдемейді деген ±ѓымда-автор) (ту//т±/т±±//т±л) одан сын есім (адъективтену) т±л + ып (субьстантивтену) кµне ж±рнаќ арќылы (ќазір кµсемшеніњ ж±рнаѓы) жасалѓан. Глаголу ту- принадлежит; существительные с афф. -маќ ту - маќ `бµгет, ќамал` Севортянныњ алѓан сілтемесі (ЭСЛТЯ, 293). Н.А. Баскаков: -мек личная форма -ше действие, -мак, -мек, -бень, -бен, -пань, -пен, -макь которое значение живого, активного аффикса превратился мертвой аффикс, которое скорее образует имя. Батпакь «болото» (от бат «погружаться»); сокьпакь («троп» (от сокь «бить, топтать») – дейді [266, б.89]. -Ып кµсемше функциясы туралы П.М. Мелиоранский да жазды [267, б.63]. - Чув. тãлãх арãм `жесір` (тãл + ãх) тãл // tul // тул // тол // т±л т‰бірінен µрбігені белгілі. (тол лоб., Буд. I 751 ќарањыз Севортянды-автор).
жүктеу/скачать 3,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|