Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Түйін. Білек < буын > жүзік. Жасалу моделі бүлдірге
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сырға.
| Түйін. Білек < буын > жүзік. Жасалу моделі бүлдірге (қамшы - бөлімін қараңыз) білек – ілдірік (көз – ілдірік, өм-ілдірік, сағал-дырық т.б.) // білезік > білек жүзік бірдей. Бұл – арада бүл тұлғасының (білекпен) қатысын әлі де болса, қаншалықты екендігін анықтай түскен абзал. Өйткені, «күл болмасаң, бүл бол» мен «бүлінген елден бүлдіргі алма» (бүлдірген – жеміс) мақалдың құрамындағы бүл мен бүлдіргіге түбірлес тұлғалар болуы ықтимал.
Сырға. Алтын сырға бап жүрсін әр құлақта (М-Ж., 93); Сүйіндіктің ағасы Алтыннан салған сырғасы (М-Ж., 33); Сырға – (сыр+ға) түбір мен қосымшадан тұратын сияқты. Сыр араб тілінде құпия, жасырын сыр деген мағынаны да береді. ¤збек тілінде-сирѓа, исирѓа, ќазаќ тілінде – сырѓа, ќырѓыз тілінде – сырѓа, ќ±лаќ сырѓа, т‰ркімен тілінде – г±лаѓы ысырѓа, татар тілінде – сырѓа, хакас тілінде – ысырга, башќ±рт тілінде – сырѓа, ћырѓа т.т. Орыс тіліндегі серьга, серьги сµздерін кейбір орыс тіл мамандары т‰рік тілі арќылы ауысып, ќалыптасќан сµз десе, енді бір ѓалымдар оны ежелгі орыс тіліндегі усерязь сµзіне апарып байланыстырады. ¤збек тілініњ тіл маманы С. Ибрагимов сырѓа сµзініњ жазба єдебиетте ХII ѓасырдан бері ќолданылып келе жатќанын ќ±птаса, атышулы т‰рколог В. Радлов б±л сµздіњ орыс тіліндегі мағынасы – «сырѓа», «сережка» деп, кµрсетіп, б±лайша аныќтау шаѓатай тіліне тєн екендігін айтады (В. Радлов, Опыт словаря тюркских наречий. т. ч1, 1911, стр. 542 бет). Енді асырѓа атауы жайлы айтќан кезде оны «ілу», «асу», «таѓу» мағынасын білдіретін ас – етістігінен туындаѓан болуы м‰мкін деп жорамалдайды (Радлов, 542). Біз де академик В. В. Радловтың сырға сөзінің ежелгі аты асырға оның түп негізі «ілу», «тағу» мағыналарын аңғартатын ас сөзімен байланысты деген пікірін қолдаймыз. Өйткені, сырғаның ежелгі аты асырға – исирға – сирға асып, іліп жүретін сәндік бұйым екендігі шындыққа жуығырақ – дейді (Ш. О. Аюпов, Ұйғыр қол өнерінің лексикасы: 10 бет). М. Қашқари (қиз йинчи толғади – «қыз» інжу тақты немесе қыз інжу, не басқа нәрселерден жасалған сырға тақты) (М.Қ. 1984: 394-395). М. Қашқаридің өзі асырға емес сырға деп қолданған. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|