Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Маrkt
| Жәмшік пен жәрмеңке түбірлес сөздер. Өткен жаз Атбасарда мейрім қанып, Биыл күз жәрмеңкеге келдім елге (М-Ж., 368);
Бұл неміс тілінің сөзі. Немісше Jaһr -ыл және Маrkt – сауда деген сөз. Немістер жылында бір рет белгілі бір жерде ұлы жиын сауда ұйымдастырып, оны Jaһrмаrkt деп атайды екен. Немістерден бұл сөз поляк тілі арқылы орыс тіліне ауысқан, мұнда сөз соңында -а жалғауы қосылып ярмарка түрінде қалыптасқан. Орыс тілінде бұл сөз өткен ғасырларда қазақ тіліне ауысқанда, қазақ тілінің фонетикалық заңына сай жәрменке болып енген (Н. Қ.) (ҚТҚЭС, 86). Т‰сінікті болу ‰шін яр //жар// ям // ор // оршы // ямщик сµзіне мєн берелік. ЯМ-ям,-а,м. На Руси до 18 в.: станция на почтовом тракте, на к-рой сменялись проводниками, лошади и подводы, перевозящие государственные грузы, гонцов, послов [первонач. Cеление, отбывающее ямскую повинность]. Держать я. Стоять на яму с подводами. // прил. Ямской, -ая, -ое. Ямская повинность (натуральная или денежная повинность городских и сельских тягловых людей по содержанию яма, по поддержанию порядка на тракте). Ямская гоньба (стар.). Ямская изба. Я`МА - -ы,ж. 1. Углубление в земле. Ямщи`к- -а,м. Возница на ямских лошадях а также вообще возница. // пил. Ямщицкий, -ая,-ое (ТСРЯ: 1999. – 91, 28 с). Ямщик // Ямщиков орыс сµзі ретінде ономастика мєселесі бойынша ќаралды (Барандеев А.В. Новые книги по ономастике // Русский язык в школе. - Москва: Просвещение, 1990. №3. – С. 97). Ор // ора «яма» сөзіне көңіл бөлген (Ә. Қайдар, 1998: 274). Қараңыз: Баск, 1985. 108 – А.Қ. Л. З. Будагов: اط باشجي ад башжы, قوشجي ќ±шжы кучеръ, извозчикъ, ямщикъ, اط توتوجي ад т±тмќ или اط باشي توتمق ад башы т±тмќ править лошадьми; اط باغوجي, قاراوجي ад баќѓ±шы, ќара±шы конюхъ, кучеръ [8, б.56]. Л. Будагов: кучеръ (ќ±ш + ер) ќ±ш (ат) ер (адам) т‰рік сµзі ат басшы, ќ±шжы (кµшір) атты кµне т‰ріктер ќ±ш // ќ±с деген сияќты. Кощъ, кось, кушъ монг. Хушъ – пара, пара лошадей, косат – один человкъ при спъшной зд берет двух коней, қосшы земленной заяцъ, тушканшик, қос ағашы дерево сросшееся въ одно отъ двухъ корней т.б. [20, б.82]. Объявляет айдаушы* Начинать байгу откуда; Началось борьба. Вот вышел* Рослый парень на поляну. Айдаушы* – распорядители во время скачек. Караван* – басши – предводитель каравана – деп, Тверитин түсінік берген [21,б.104]. Осы айтылғанға қатысты М. Қашқари ЕL. ЕЛ: тағы бір сипаттағы атауы. Ат түріктердің қанаты болғандықтан, атты «еl – ел» деп те атайды. Ат бағарларды ( ат бапкерлерін ) еl baшы: ел башы–ел басы» дейтіні сондықтан. Бұл «уәләят басы» деген сөз болса да, одан «ат бағар» деген ұғым аңғарылады – дейді [10, б.77]. Даяр ѓой ат арбањы із б±руымен, Ќанекей, кµњілдегі кµшір ќайда?! (М-Ж., 133); Антон кµшір атты айдап, бір ысќырып, Кµзден ѓайып болды да кетті сызып (Шєкєрім, 427); Тар көшені сағалап, Аяғын басып жүре алмай (Қобыланды, 81). Л. З. Будагов: тур. ќожы кочи قوجي (съ венгер.) телга, карета, ќµжйгі قوجيجيкучеръ кµшы атае قوجي ايله въ карет, въ экипаж, далнан кµжы صالنان قوجي коляска (фтйµ), тµрт таршау ќ±шиле кµшы دورت يارشلوقوشيلوقوجي карета запряженная въ 4 лошади (на что имлъ право только султанъ) – дейді (транскрипциясын жасаған және аударған – А. Қ.) [20, б.72]. Түйін: Ор//яма ямшик//жємшік//кµшір//көше семантикалыќ мағынасы бір сµздер екендігі кµрінеді. Жар>(жәмшік) сөзімен тығыз байланысты жәр: ор>ям>яма (жәм//жам)>жәм демек, жәм тілдің даму барысында өзгеріске түскен түркілік түбір тұлғасы сияқты. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|